Хлюст наезны

Апавяданне

Навукова-даследчыцкі інстытут, у якім працаваў Мікола Крываловіч, месціўся непадалёк ад яго дома. Так што на працу ездзіць не трэба было: прайшоў метраў чатырыста напрасткі – абсаджанымі клёнамі ды ліпамі дварамі – і вось ён, пяціпавярховы гмах са шкляным, як акварыум, калідорчыкам, які на фасадзе трохі вытыркаецца вонкі.

І наогул усё было блізка ад жытла Міколы – шэраг крамаў, харчовы рынак, парк для вечаровага шпацыру, басейн з саўнай і шмат чаго яшчэ неабходнага для зручнага побыту. Мікола не мог нарадавацца, калі засяліўся ў цагляны, з прасторнымі балконамі дом у ціхім завулку. Радасць зразумелая, асабліва калі ўлічыць змалку ўкаранёную вясковую звычку Міколы і ў горадзе даставацца да патрэбнага месца пешкі. Дык лацвей, калі ўсё блізенька!

Са зручнасцяў жыцця Міколу, бадай, найбольш падабалася тое, што на абед яму не трэба было хадзіць кагалам разам з калегамі ў аблюбаваную імі кавярню. А прыйшлося б, каб жыў далёка ад дома. Дык апетыт тады штодня быў бы так сабе, бо ежу, нібы перцам, хлопцы шчодра перасыпалі размовамі пра работу (куды ад яе падзецца), палітыку, пра светлую будучыню, цяпер ужо на новы капыл, ну і пра жанчын, вядома, без якіх тая будучыня мела б адбыцца толькі змрочнай. Мікола быў хлопец гарачы, адчайна ішоў у рожкі, калі падчас якой спрэчкі было не па яго, ледзьве не за грудкі гатовы быў брацца, асабліва пры абмеркаванні якой палітычнай куламесы. Дык які пры гэтым смак у яды…

Іншая справа дома, дзе жонка Вольга гатавала куды смачней, чым у той кавярні, асабліва беларускія стравы.

У гэты чэрвеньскі дзень Мікола крочыў на абед у асабліва добрым гуморы. Надоечы сябра, які трымаў непадалёк ад горада фермерскую гаспадарку, прывёз яму пакаштаваць пару колцаў самаробнай кілбаскі, дык Вольга наважылася згатаваць з яе на абед найсмачнейшую, якая ёй толькі ўдаецца, мачанку: з крышанамі сушаных баравічкоў у падліве, з каляндравай ды іншымі духмянасцямі, з тонкімі блінцамі, якія, здавалася, самі гатовы скручвацца ў трубачку – мачай ды еш…

Як толькі Мікола ўвайшоў у свой двор, дык міжволі прыспешыў крок…

І раптам з вакна прыпаркаванай каля тратуара машыны яго гукнулі:

– Містэр, можна вас на хвілінку?.. Містэр, на адну хвілінку толькі…

Яшчэ не аціхла водгулле перабудовы, і Мікола быў прызвычаены, да таго, што людзі звяртаюцца да яго па-рознаму, абы не так, як раней, калі ва ўжытку быў толькі традыцыйны “таварыш”. І “панам” называлі, што яму зусім не падабалася – аж скрыгатаў зубамі, і “спадаром”, што было нармальна… А тут раптам “містэр” – нечакана, нязвыкла, але трошкі і захапляльна, нібы новы абсяг жыцця адкрыў незнаёмы таварыш.

– Містэр, мы ў вашым цудоўным горадзе праводзілі прэзентацыю і распродаж посуду фірмы “Цэптар”, імпрэза прайшла выдатна, амаль увесь посуд раскупілі. Застаўся толькі адзін камплект. Не везці ж яго за тысячу кіламетраў назад. Дык мы вырашылі падарыць гэты набор аднаму з жыхароў вашага, такога гасціннага горада. Вам пашанцавала!..

Агаломшаны такой неспадзяванкай, Мікола і вокам не паспеў міргнуць, як падцяты, нібы хорт, маладзён запытаў:

– Вы ж у гэтым пад’ездзе жывяце? Тады мы зараз… – і на стаянку каля пад’езда пад’ехала аўто, з якога хвіліну таму вылез незнаёмец.

Нечаканы добразычлівец подбегам перанёс на лаўку каля ўваходных дзвярэй дзве кідка аздобленыя каляровымі ілюстрацыямі блішчастых патэльняў, каструляў, сатэйнікаў каробкі ды адмысловы, блішчасты, нібы абабіты іскрыстай, яшчэ не кранутай пацямненнем бляхай “дыпламат”.

Маладзён усунуў у рукі Міколу вялізную каробку, якую прыйшлося трымаць перад сабой, сам узяў пад паху другую, меншую, і “дыпламат”, і яны ўвайшлі ў ліфт.

Пакуль узнімаліся на восьмы паверх, маўчалі. “А што казаць незнаёмаму чалавеку, – думаў Мікола. – Ён жа на колькі хвілінак завітаў. З непрадбачанага выпадку. Аддасць посуд, падзякую, пацісну руку, і няхай едзе сабе здаровы. Хаця… навошта нам з Вольгай той “Цэптар”, усё жыццё чыгуннымі патэльнямі абыходзіліся і думаць не думалі пра якія інакшыя – ці трэба мяняць звычнае… Але ж выпадак такі…”

Тым часам Мікола неўпрыкмет пазіраў на выпадковага госця. Чарнявы, валасы кудзеркамі, абвіслыя вусы… Апрануты як на выхад: цёмны касцюмчык, камізэлька пад пінжаком, вузенькі, як рыба сарган, гальштук… Хварсіста… але толькі па форме. Было відаць, што апратачка танненькая і ўжо далёка не новая… Як працоўная. Невядома чаму, Мікола падчас гэтай неспадзяванай сустрэчы хоць і заўважаў, як звычайна, усе дробязі і адзначаў пра сябе, ды на гэты раз па сутнасці нічога не прымаў да ўвагі. Не меў на гэта і якую кроплю ахвоты.

Мікола толькі пазваніў, і Вольга амаль імгненна адчыніла дзверы: здавалася, яна наўмысна стаяла непадалёчку ад іх і чакала мужа. Здзіўленая прыходам чужога чалавека, жонка ўсё ж не паказала сваёй збянтэжанасці, хуценька схамянулася, прыкрыла дзверы на кухню, каб крыху суняць духмяны пах свежага гатавання, і ветла запрасіла святочна выглядаючых, дзякуючы страката расфарбаваным каробкам у руках, мужчын у пакой.

І тут увішны прыхадзень, нібы добра спрактыкаваны рэжысёр, разгарнуў на дзіва сужанцам сваю захапляльную тэатральную дзею, у якой Вольга, дарэчы, адразу атрымала ролю галоўнай гераіні, а Мікола – так сабе, другараднага, занядбанага статыста.

Калі настойлівы госць зноў пачаў прамаўляць расповед пра мэту свайго візіту, ён звяртаўся толькі да Вольгі, нібыта Міколы і не было ў пакоі. Але ж і тое праўда, навошта яму другі раз слухаць адно і тое ж. Хоць разгублены муж усё ж быў злёгку пакрыўджаны такой няўвагай, але моўчкі працягваў выконваць адведзеную яму ролю. Маўчаў і здзіўляўся. Цяпер не з гаваркога прыхадня, а… са сваёй любай жоначкі. Калі добразычлівец распавёў пра свой шчодры дарунак, яна раптам па-дзявочы войкнула і радасна выдыхнула:

– Ой, праўда, праўда?!. – не магла паверыць, ашчасліўленая.

Мікола спачатку здзівіўся такой рэакцыі жонкі: “Няўжо і мая Воля таксама замбаваная надакучлівай цэптараўскай рэкламай ды яшчэ ўхваль­нымі размовамі заможных суседак пра славуты посуд, сябровак і былых каляжанак, з якімі разам працавала да пенсіі? Не заўважаў за ёй, здаецца, такой слабіны… Ці, можа, на дармаўшчынку клюнула… А я што? Сам жа і прывёў у хату спакусніка…”

І сэрца Міколы напоўнілася мілажальнасцю да Вольгі з-за яе пачуццёвай адкрытасці і неахаванасці перад чалавекам са свету…

Але сардэчная слабасць сужэнцаў доўжылася колькі імгненняў, бо прыхадзень раптам дастаў з кішэні сцізорык ды рашуча і спрытна пачаў разразаць ім упаковачную стужку, каб дастаць посуд з каробкі.

Ён спярша дастаў каструлю, блішчастую, глыбочанькую і пачаў пакручваць яе перад Вольгай ды нахвальваць:

– У ёй і страва больш смачнай атрымліваецца, і мыць дужа зручна, нішто не прыліпае, не прыгарае… Зірніце, якое дно тоўстае, з суцэльнага металу, доўга цеплыню трымае! У такім посудзе лацвей на марудным агні страву, калі трэба, утамляць… – і яшчэ, і яшчэ, толькі слухай!

Але слухаць не давялося, бо незнаёмцу раптам патэлефанавалі і ён абачліва выйшаў на калідор, каб пагамаціць. Дзверы былі прыадчынены, і Мікола пачуў, што дабрадзей размаўляе на… венгерскай мове. Гаспадар ледзь стрымаўся, каб не пачаць роспыты пра Венгрыю, бо гадоў адзінац­цаць таму быў па пуцёўцы на Балатоне. “Ат, не да месца гэтыя неабавязковыя размовы цяпер, няхай хутчэй аддае дарунак ды сыходзіць сабе, можа, яшчэ няспешна паабедаць атрымаецца… Ды і чаму я думаю, што ён з Венгрыі, і ў Закарпацці ж вугорцы жывуць, ды і цыганы тамтэйшыя па-іхняму балбочуць…”

Пра цыганоў Міколу згадалася мімаходзь, без дай прычыны, усё адно як спатыкнуўся на роўным месцы і далей пайшоў.

Імпэтны госць вярнуўся праз пару хвілін у пакой і ўзнавіў свой рэй. Ён гэтак жа спрытна, як і першую, растрыбушыў другую каробку і пачаў нахвальваць блішчастыя патэльні – вялізную і меншанькую. І зноў жа паварочваў іх, пагладжваў даланёй, стукаў костачкамі пальцаў па дне толь­кі для Вольгі. А Мікола як зачараваны дзівіўся яго спрытным, хуткім рухам тонкіх рук, падчас якіх бліскучы бранзалецік на запясці амаль немагчыма было спаймаць позіркам.

І другую дзею дамашняга спектакля рэжысёра-гастралёра зноў раптоўна перапыніў тэлефонны зумер, і зноў прыхадзень выйшаў паразмаўляць на калідор. Кожная перамова нагадвала сабой імправізаваны антракцік у самадзейным спектаклі.

“Хто ж яму звоніць так настойліва? – схамянуўся Мікола. – Мусіць, напарнік, кіроўца легкавіка, які застаўся на двары”. І міжволі згадаў, як той падчас размовы каля машыны ўцяў галаву ў плечы, прыгнуўся да самага руля, усё адно як схаваўся, так, як хаваюцца дзеля пацехі маленькія дзеці: іх добра бачна, а галоўка затулена за якой-небудзь заслонай. Ён вас не бачыць – значыць, і вы яго. Смеху!..

І Міколу ўсё гэта было пацешным. Але цяпер ён задумаўся, бо не мог успомніць аблічча кіроўцы, адно што вусы адметныя разгледзеў…

На гэты раз “антракт” быў карацейшы, чым папярэдні. Надышла апошняя дзея. Прыхадзень аберуч узяў блішчасты чамаданчык, паклаў яго на прыўзнятае калена і спрытна, аднаімгненна адкрыў замочкі – за­шчапкі гучна пстрыкнулі і ўзляцелі ўгору. Зыркае сонца адбілася на лёзах нажоў, якія ў два рады ляжалі ў глыбочанькіх гнёздах на адмысловай панэльцы. Маладзён з непрыхаваным гонарам адгарнуў панэльку, нібы старонку кнігі, і пад ёй адкрылася яшчэ адна, на якой такім жа чынам былі ўпарадкаваны відэльцы і ўжо інакшыя, цяпер сталовыя, нажы да іх. Усё выглядала бездакорна, хіба толькі Вольга трохі засмуцілася тым, што ручкі нажоў і відэльцаў былі атулены карычневай, а не белай – выглядалі б больш святочна – пластмасай. Але гэтае засмучэнне лёгка распусцілася, нібы драбок кавы ў кіпені, і дзея падаўжалася без замінак.

Азораны добрым настроем прыхадзень тым часам узяў з каробкі аркушык паперы са шчыльна надрукаваным тэкстам і, трымаючы перад сабой, прамовіў:

– Гэты набор посуду, цалкам, як ёсць, каштуе пяць тысяч долараў. Вось, вы ж бачыце… – і маладзён прыціснуў да сябе і разгладзіў на грудзях “дакумент”, той самы аркушык.

Ад сужэнцаў да паперкі было пару крокаў, і яны не маглі прачытаць ніводнага слоўца, тым больш без акуляраў, але ж ім і не хацелася чытаць. Тое, што сказаў маладзён, абое ўбачылі ўнутраным зрокам у… сваіх галовах. Ну так і ёсць! Пяць тысяч…

– Адзінае, што вам трэба, – працягваў свой маналог наезны артыст, – дык гэта заплаціць чатырыста пяцьдзясят долараў, бо такую суму мы павінны аддаць на памежнай мытні за тавар.

А вось гэта для Міколы было зусім нечакана, нібы кварту халадзёнкі на цемечка вылілі. Каб мелася якое вольнае, не залучанае ў завіхураны прыхаднем час імгненне, дык ён абавязкова ўспомніў бы павучальны выпадак, які колькі месяцаў таму адбыўся з яго сябрам-фермерам у Маскве.

На Беларускім вакзале, па выхадзе з цягніка, яго апанавалі гожыя хлопцы ў прывабных строях, надзіва гаваркія і ўсмешлівыя, якія адрэкамендаваліся рэпарцёрамі сталічнага радыё і пачалі падторкваць мікрафон пад нос ды віншаваць братку-беларуса як юбілейнага (трэба ж так пашчасціць!) наведніка мегаполіса. Балбаталі і ўсоўвалі ў рукі розныя электрапрыборы – ад праса да фена – падарункі ганароваму госцю ад мэрыі. Фермер цярпліва слухаў і чакаў, калі ж спакуснікі загавораць пра… грошы. І яны загаварылі пра падаткі, якія трэба выплаціць мэрыі, маўляў, толькі і ўсяго з яго.

І вось тут сябра праявіў абачлівасць разам з прытоенай іроніяй і стойкасцю: “А давайце зробім так: падарункі, – і адразу пачаў вяртаць усунутае ў рукі, – застаюцца ў вас, а мае грошы – пры мне…”

Хлюсты з адбіткам суму і шкадобы на тварах вымушаны былі пагадзіцца. На тым і разышліся. Праўда, на адыход яны хвілінаў дзесяць размаўлялі з Міколавым сябрам ды ўсё распытвалі яго, чаму адмовіўся ад такой звабнай прапановы. Па гарачых слядах прайдзісветы імкнуліся зрабіць своеасаблівую “работу над памылкамі”.

…Але выратавальнага імгнення ў Міколы не было. Вольга падхапілася з канапы, падышла да пісьмовага стала і пачала даставаць са сваёй схованкі ды адлічваць зеленаватыя купюры. Муж стаяў агаломшаны: “Адкуль у яе такія грошы? Адкуль? Па капеечцы назбірала ўпотай? На дыетах вегетарыянскіх зэканоміла? А можа, “спонсар” які завёўся? Цяпер жа спрэс спонсары… Ды не, глупства, глупства…” – зараіліся ў яго галаве прыкрыя думкі.

– А што калі долараў не хопіць, рублямі можна даплаціць, па курсе, вядома? – раптам разагнаў іх залішне гучны, як падалося Міколу, і нецярплівы голас Вольгі.

– Думаю, можна. Разбяромся як-небудзь, – змрочна адказаў прыхадзень, спешна ўзяў грошы, нават не стаў пералічваць іх і рушыў да дзвярэй.

У кватэры запанавала гнятлівая цішыня, як у тэатры пасля няўдалага спектакля. Ні прыхадзень, ні сужэнцы не сказалі адно аднаму ні слова, нібыта іх апанавала ўзаемная сарамлівасць. Адно што ў гэты момант у калідор выйшла маленькая ўнучка Юлька, якая гасцявала ў бабці і, каб не перашкаджаць дарослым, затаілася была ў другім пакоі ды забаўлялася з лялькамі. Прыхадзень пагладзіў яе па галоўцы, няўклюдным рухам гайдануў вялізны бухматы бант і ўзвышана, не хаваючы свайго захаплення прыгажосцю дзяўчынкі, зусім шчыра, нібыта быў сам-насам, прамовіў:

– Прынцэса!.. – якраз тое слова, якое прагнулі пачуць маленькія вушкі.

Пры гэтым хлюст шчымлівым, як у галоднага сабакі, позіркам, утаропіўся ў Міколу і ўсім сваім жаласным выглядам нібыта казаў яму: “Ну так, абдурыў я цябе, сталага дурня, хутка пра ўсё даведаешся. Але не сярдуй і асабліва не засмучайся: не цябе першага, не цябе апошняга растрыбушылі. Не сярдуй! Паглядзі лепш на сваю ўнучачку: якая прыгажунька, якая прынцэсачка!.. Усміхнецца табе – і ўсё як рукой здыме, усё забудзецца… А мне трэба спяшацца, шукаць новых дурняў, здабываючы свой сабачы хлеб…”

Прыхадзень не ведаў, што цяпер якраз жа яго дакрананне да ўнучкі і раздзірала балючым верадам Міколаву душу, што ён успрыняў гэтае дакрананне як нахабную спробу апаганіць святую чысціню…

Мікола ўжо крыху “працверазеў” і ледзь стрымліваў сябе ад злосці, ледзь сунімаў раздражненне і адчуванне незразумела адкуль апанавалай яго бездапаможнасці.

Але нарэшце з асвяжальнай, як глыток вады ў спёку, палёгкай ён зачыніў за хлюстам дзверы, махнуў яму ўслед рукой і пайшоў на кухню.

Вольга ўсё яшчэ разглядала ў пакоі посуд, і Мікола, панылы і змрочны, праглынуў спехам, не смакуючы, пару блінцоў з мачанкай ды пабег на працу – абедзенны перапынак быў ужо на сыходзе.

У другой палове дня час поўз зусім марудна. Міколу здавалася, што ён так нікуды і не сыдзе, а ўрэшце застанецца да раніцы ляжаць скурчаным, як лянотная котка, на крэсле начальніка – там цяплей і ніхто не згоніць.

А калі прыкметна стомлены маркотай сталы мужчына ўсё ж дачакаўся завяршэння працоўнага дня, выйшаў на вуліцу і рушыў дадому, дык міжволі адразу запаволіў хаду, нібы ўспомніў, што спяшацца няма куды – ніякага тэрміновага занятку дома на вечар не запланавана, а думка пра вячэру ў сувязі з такім хітра змушаным набыццём новага посуду толькі прыгнечвала.

Мінаючы наступны двор, ён прысеў на лавачку, каб хоць якую хвілінку адпачыць… ад жыцця. Але, бадай, як ва ўсіх такіх ахвотнікаў, нічога з гэтага не атрымалася – з галавы не выходзілі думкі пра жонку.

“Гэта ж трэба столькі грошыкаў шпурнуць на вецер, нібы ахапак лісця, як колісь, дурэючы ў восеньскім парку… Дык хоць бы зрабілі гэта як тады – з маладой гарэзлівасцю, з імпэтам! А так… Адно чарада сумных, посных, дробных, здаецца, загадзя прадвызначаных падзей…” – уздыхнуў Мікола і закурыў цыгарэту.

“Дзіўна, з якой невыноснай горыччу трываю я страту зялёных паперак! – перасмыкнуў гаротнік плячыма. – Але ж якімі высілкамі даецца іх набыццё!.. Якімі высілкамі! Так рэдка шанцуе…”

І неўзабаве, здавалася, наўмысна дзеля аблягчэння душэўных згрызот, у яго свядомасці ўсплыла халодная, як лядзяш, згадка: “А грошыкі ж… не мае, а Волеччыны! Яна ж іх, клапатліўка, па далярчыку, адзін да аднаго збірала… І прытым затоена, моўчкі, у многім, відаць, употай сабе адмаўляючы…”

І гэтая згадка замест таго, каб напоўніць душу спачуваннем і спагадай да жонкі, выявілася непрыемнай абыякавасцю і прыкрым дакорам да яе:

“Гэта ж трэба, свой бюджэцік цішком завяла!.. Усё адно як сужэнскую скібку жыцця надламіла на маё і тваё, адчужылася і, мусіць жа, даўно спланавала ўсё… – пачаў нішчыцца ў сваіх думках Мікола. – Можа, яна і шашні з кім завяла?..” – і ён зрабіў доўгую зацяжку, такую доўгую, што здавалася, у яго ўзнікла жаданне як-небудзь атруціцца. І не таму, што небарака ўжо не мог суняць неабачліва запаленае ў душы эратычнае ўяўленне. Не. Мікола ж наяве, цяпер, перажываў здраду сваёй любай Вольгі, якую яна па сутнасці ўчыніла яму сёння з хітрым хлуслівым прыхаднем.

“Гэта ж трэба было так адразу, з першых слоў, нібы кілімчык, разаслаць перад ім сваю ядвабную душу: хочаш, узыходзь на яго сваімі стаптанымі чаравікамі, хочаш, сядай па-турэцку, хочаш, кладзіся на бок, адпачні, калі стаміўся… З такой лёгкасцю адкрыць незнаёмцу свае шчырыя жаданні, няхай сабе і побытавыя, але ж усё адно такія асабістыя… Вось цяпер і думай, ці цалкам яна мая, лёсам дадзеная сужэнка…” – уздыхнуў Мікола і ўзняўся з лаўкі.

Ён быў добра стомлены доўгай чарадой тлумных думак, якія віравалі вакол аднаго, па сутнасці нікчэмнага, але такога гнятлівага для іх з Вольгай здарэння. Трэба было ісці дамоў, каб разарваць бясконцы ланцужок непрыемных разважанняў ды згадак, якія пакрысе пачыналі сыходзіцца на тым, што менавіта з яго, Міколы, волі ашуканец патрапіў у іх жытло. Ён не хацеў пра гэта згадваць і таму ўпарта паўтараў пра сябе: “Ну, выпадак такі… Ішоў па ўзмежку, а за штаніну сцябло дзеразы ўчапілася – даўжэзнае, кіпцюрыстае не адарваць…”

Па вяртанні дамоў Мікола і знаку не даў Вользе аб сваіх перажываннях і наогул стараўся не згадваць пра паўдзённае здарэнне, пасля якога ў абоіх у душах завісла нервовае хваляванне, што, дарэчы, неўзабаве пацвердзіла і Вольга:

– Зірні на гэты набытак, – адкрыла яна перад мужам удружаны ім прыхаднем блішчасты чамаданчык. – Бачыш, якія адметныя відэльцы!..

– Ну, што тут адметнага… Звычайныя…

– Ага!.. Звычайныя на чатыры зубцы, а гэтыя – зірні ж, на тры!.. Што імі есці заведзена, можа, рыбу?..

– Скажы, ты ж уважліва разгледзела: адзін з крайніх зубцоў завостраны, як лязо ножыка? – спытаў Мікола, нібыта сам не мог паглядзець. – Калі зубец завостраны, дык тады для… вустрыц відэльцы! Так што аніякіх праблем з паяданнем двухстворкавых малюскаў у нас, любая, цяпер не будзе! Параскашуемся!

– Не, не завостраны…

– Ай, шкада… Давядзецца рыбкай марской перабівацца, ды і кавалачак торта з такога відэльца не зваліцца…

– І бульбіну з рукі выпускаць не будзем… – у адказ кісла ўсміхнулася Вольга.

Мікола, як толькі мог, стараўся надаць размове жартаўлівы тон, каб пакрысе спустошыць прыкрую тэму да нікчэмнасці, а тады і забыцца на яе.

Але нічога не атрымлівалася – гумар саслізгваў са слоў, як вада са змазаных тлушчам качыных пёрак, і заставалася толькі цяжкая, шызая і рассыпістая, як шрот, існая праўда.

Стомленаму за дзень Міколу захацелася трошкі пабыць аднаму, і ён затуліўся ў свой пакойчык. Спачатку наважваўся перачытаць адкладзеныя з мінулага тыдня газеты, але не ўтрымаўся і сеў за кампутар. Пачаў праглядаць у інтэрнэце навіны за дзень, знаёміцца з матэрыяламі, на якіх раней зрабіў закладкі, і неўпрыкмет, нібыта мімаходзь, пашырыў свой пошук на яшчэ адну тэму – ну так, што ты зробіш, не ўтрымаўся, пачаў пакрысе аглядаць сайты фірм па вырабе кухоннага посуду.

І патрэбныя матэрыялы надзіва хутка адшукаліся. Прытым багата ілюстраваныя: Мікола, а неўзабаве і Вольга, якая падышла да кампутара, адразу пазналі на фотаздымках нахабна “падораныя” ім хлюстам каструлі і патэльні, ну і, натуральна, блішчасты, як бляшня на шчупакоў, чамаданчык з нажамі і відэльцамі. Відарысы посуду, здавалася, віталі сужэнцаў лёгкасцю свайго пазнавання і ўсё адно як падміргвалі і на фотаздымках не страчаным ззяннем. Сужэнцам, каб жа было гэта можна, захацелася зрабіць хоць які знак у адказ ні ў чым не вінаватым рэчам… І гэта быў першы момант на дзень, калі яны трошкі праясніліся жывым, незмаркочаным пачуццём.

Як толькі Мікола яшчэ больш заглыбіўся ў інтэрнэт-росшукі, дык натрапіў і на адмысловы чат, на якім дзясяткі людзей абмяркоўвалі свае прыгоды з набыццём такога самага посуду.

І небарака дужа здзівіўся: шмат пакупнікоў сваёй наіўнасцю і даверлівасцю былі дужа падобныя да іх з Вольгай, а ўвішныя “каміваяжоры”– да сённяшняга гіпнатызёрыстага прыхадня. Многія з іх, дарэчы, таксама праводзілі паспяховую “прэзентацыю” менавіта цэптараўскага посуду, на якой усё раскупілі, толькі адзін камплект застаўся, не везці ж яго дамоў… Ну і далей па сцэнарыі.

Якраз наяўнасць скразнога сцэнарыя і агаломшыла Міколу. “Выходзіць, не толькі я, а ўсе, праз ашуканства зацікаўленыя ў набыцці сумнеўнага посуду людзі, – усяго толькі няўцямныя акцёрыкі-статысты ў загадзя задуманай вулічнай антрэпрызе. Нават тэкст вучыць не трэба, яго падкажуць або сам здагадаешся, што казаць, па ходу дзеі”.

Мікола, каб засяродзіцца, зрабіў доўгі глыток кавы, якую яму паслужліва прынесла на стол Вольга, і падоўжыў знаёміцца з матэрыяламі чату.

– А посуд жа і сапраўды сумнеўны! – звярнуўся ён да жонкі. – Вось, людзі асцерагаюцца, ці не шкодны ён для здароўя, немаведама дзе, у якой краіне зроблены, ці не кантрабандны… І ўсе перакананыя, што гэта ўсяго толькі падробка пад вырабы фірмы “Цэптар”, вонкавае падабенства кідаецца ў вочы… Дык, выходзіць, і вытворцы, – зноў глынуў кавы Мікола, – не ў апошнюю чаргу працуюць і дзеля шырока распаўсюджанай хлюстамі ў розных краінах спадманнай тэатральнай дзеі па распаўсюджванні тавару! А іх посуд – усяго толькі бутафорскі рыштунак…

Мікола абапёрся на кампутарны стол і зноў задумаўся: “Цікава, а што было раней: сцэнарый па вымантачванні грошай праз спадманны продаж спадманнага посуду ці спярша ўсё ж наладжванне вытворчасці? Або і тое, і другое зарадзіліся адначасова? Хто тады аўтар гэтага сцэнарыя? І якім чынам – няўжо з прадчування? – у яго была ўблытана такая прыватная дэталька, як мае ўзаемаадносіны з Волькай, прытым праз грашовыя дачыненні… Можа, д’ябал затоены ў такіх дэтальках, гэты адвечны сцэнарыст з грашовым разлікам?..” – Мікола ад задавальнення сваімі разважаннямі, якія патроху ўзвышалі яго над прыкрым здарэннем, аж рукі пацёр. І, нарэшце крыху супакоены, пайшоў з жонкай глядзець тэлевізар.

Назаўтра ён нечакана для Вольгі не прыйшоў на абед. Не захацелася дамоў, вырашыў схадзіць з калегамі ў кавярню, даўно ўжо не гаманіў з імі на такім натуральным сходзе.

Падчас нясмачнага, як марскія водарасці, абеду Мікола раптам ні з чога ні з якага прамовіў загадзя падрыхтаваны спіч:

– А вы ведаеце, сябры, – чамусьці трохі ў павучальнай манеры пачаў ён, – мы, славяне, асабліва ўсходнія, вельмі падобныя да… індзейцаў пары адкрыцця Амерыкі… Так, так, не здзіўляйцеся! Сваёй наіўнасцю, прастатой і даверлівасцю ў адносінах да тых, хто прыйшоў з торбай розных звабных рэчаў. Хіба што мы менш, чым індзейцы, ахвочыя да матэрыяльных дарункаў. Іх жа ў дрыжаку кідала, калі толькі ўбачаць шкляныя каралі, адмысловыя нажы, люстэркі, а нам і слова рэкламнага, брэндавага дастаткова, каб спакусіцца, а рэч, якую гэтыя словы прэзентуюць, і ўявіць зусім лёгка. Уяўлялі ж праз павучынне мудрагелістых слоў і нешта зусім не­абсяжнае і недасяжнае – рай на зямлі для ўсіх годных людзей, напрыклад.

– Дык а як тады… – хацеў было ўступіць у размову Васіль Хурхулёў з шостай, яшчэ параўнальна нядаўна сакрэтнай лабараторыі ультрагукавых даследаванняў, але Аркадзь Флют, які сядзеў побач, моцна сціснуў яму руку на стале: маўляў, ціха-ткі, дай чалавеку вымавіць доўга намаўчанае, бачыш жа, як баліць яму…

Васіль, у адрозненне ад Аркадзя, які ўжо колькі гадоў сябраваў з Міколам, мусіць, гэтага не заўважаў.

– А згадайце, як не так даўно з прапановы вучоных мужоў была прынята праграма “500 дзён”. Роўна за чатыры этапы наважваліся перайсці з планавай эканомікі на рынкавую – і без праблем, усе ў шчаслівым супольніцтве і ўсе з тоўстымі кашалькамі ў кішэнях…

Пяцьсот дзён на пераход у лепшы, куды больш шчаслівы свет. Праўда, без англійскіх газонаў. Дзеля іх на тры стагоддзі трэба было б затрымац­ца. Паводле падання роўна столькі часу патрэбна для іх рэгулярнага падстрыгання, каб газоны тыя набылі адпаведную якасць і гарт! – Мікола каўтнуў кампоту і падоўжыў. – Але так, як было ў нашай вёсцы падчас майго маленства, калі кіёчкам дзверы падпіралі і такім чынам пазначалі, што нікога няма дома, так у тым лепшым свеце ніколі не будзе! Там у памяці, як у шчыльна зашморгнутай на замочак кішэні, да скону дзён трэба будзе насіць англійскае выслоўе сямнадцатага стагоддзя: мой дом – мая крэпасць! І каб прыхадзень каторы ў яе, гэтую крэпасць, – ні нагой! Запомніце: ніхто! – і Мікола пры гэтым з асаблівай пранікнёнасцю агледзеў сваіх калег. – Магу і на англійскай гэтае выслоўе прамовіць, седзячы за кампутарам учора на зубок вывучыў: “My house is my castle”. Вось так!

Калегі Міколы сядзелі як агаломшаныя, нават работнік бухгалтэрыі Юрась Чамчыль, які ў такіх выпадках калі не ўвяжацца ў спрэчку, дык усё адно што не даесць, пачаў моўчкі даставаць з кішэні цыгарэты і выходзіць з-за стала.

– Ага, во-во самая пара перакурыць! – узрадаваўся Аркадзь, падхапіў подручкі Міколу, і яны гулка затупацелі па лесвіцы.

“Нічога не зразумелі, інакш спрачаліся б…” – падумаў Мікола.

Іншы раз, вы не паверыце, добра, калі цябе не разумеюць.