«ПЕСНІ РАННЯЙ ВЯСНЫ»   Вясна паціху пачынае ўсталёўвацца на адталых айчынных прасторах. Яшчэ шмат пасляснежнай вады і гразі, аднак сям-там падсыхае і лапінамі пачынае вылазіць трава, а на вербах набухаюць пупышкі… Тым часам і літаратурны працэс бурліць вуркліва да самазабыўнасці. Асабліва ў электронных сетках. Здаецца, сёння ўсё, апроч нараджэння і смерці, змяшчаецца ў інтэрнэце. Бадай што і сам Фёдар Дастаеўскі, напэўна, быў бы здзіўлены, што чалавека так хутка «звузілі»… А між тым, на кожным кроку праблемы. Дайшло й да «дыскрымінацыі» – падумаць толькі! – рускай мовы ў беларускай літаратуры. М-да… А на адной з нядаўніх імпрэз С. Дубавец нечакана заяўляе, што вось змагаўся ён з саветчынай і «рускім мірам», але сёння, як бы тое не выглядала дзіўным, перад пагрозай магчымай вайны, амаль гатовы вылучыць некалі зацяганы стары партыйны лозунг: з кім вы, майстры культуры?! Трохі ўтрырую, але блізка да таго. І дарэчы, сам з падобнай пастаноўкай пытання таксама амаль пагаджаюся. Агулам – запальных спрэчак і палемікі шмат, тусовачнага апломбу праз край, эгацэнтрычнасць зашкальвае, а высокамастацкай літаратуры – вобмаль… Ды, дзякаваць Богу, усё ж зрэдзьчас з’яўляецца. Вось вакол такіх паасобных твораў і распальваць бы палеміку, «ламаць пер’е», разгалошваць чуткі пра іх, пашыраючы абсяг прыхільнікаў краснага пісьменства. Часопіс «Дзеяслоў» – адно з тых рэдкіх выданняў, якое намагаецца быць на вастрыі літаратурнага, а не калялітаратурнага, працэса. Не заўсёды атрымліваецца трымаць раўнавагу, але прага мастацкага заўважная. Як і ў чарговым (74) нумары, публікацыі якога пачынаюцца двума аповедамі вядомага пісьменніка Віктара Казько пад агульным назовам «Свята мужчынскага смутку». Мудрае, а таму лірычна-іранічнае, асэнсаванне марнасці жыцця сучаснага пост-савецкага чалавека. Што праўда, падчас занадта згушчаны стыль пісьма замаруджвае ход і яснасць думкі і агульнае чытацкае ўспрыманне. Разам з тым, трэба прызнаць, што адвольна і карыкатурна выпісаны вобраз беларускага Моці ў гэтых і папярэдніх аповедах Віктара Казько востра выяўляе крытычную сітуацыю з нацыянальнай і грамадзянскай самасвядомасцю ў нашай краіне. Вось адзін з фрагментаў: «Але так ужо заведзена – за вялікім чаканнем такое ж вялікае расчараванне. Амаль сусветны падман, разбуральны падман прывабнага снення. Часам незапамінальныя пробліскі яго гоняцца за табой у калавароце сумнай рэчаіснасці і помсцяць, помсцяць табе нязбыўнасцю. <…> У якой ступені і меры гэта тычылася яго, Моці, ён не ведаў. Але падсвядома адчуваў такі сэнс, такі вырак усяму жывому на свеце. Гэта адчуванне агарнула яго, калі ён пайшоў у дзіцячы садок». Што ж, будзем спадзявацца на выхад асобнай кнігі нашага вядомага пісьменніка пра жыццяпіс нязломнага электаральнага Моці. Франц Сіўко друкуе маральна-псіхалагічны твор (аповесць «Цымант»), які заводзіць чытача са знешняга, акаляючага нас свету, ва ўнутраны свет чалавека з усімі яго неспадзяванкамі і таямніцамі. Дэтэктыўна-крымінальны стрыжань сюжэту не засланяе агульную і паасобную духоўную карціну чалавечага і грамадскага жыцця. Адказнасць чалавека перад людзьмі не толькі за сябе і свае ўчынкі, але і спроба негалоснага замольвання ім чалавечай грахоўнасці ўвогуле надае тэксту мастацкай вартасці і злабадзённага гучання. Простыя аповеды пра простыя рэчы і звычайных людзей. Як ёсць. Шмат абрысаў і вобмаль фарбы. Такое, значыць, чорна-белае жыццё і адпаведная яму кароткая проза Уладзіміра Сцяпана («Задача», тры навелы). Сухаватая, але чытэльная. А вось сатырычна-гумарны аповед Вінцэся Мудрова («Песні ранняй вясны»), на мой погляд, рэдакцыя магла б прытрымаць і да восеньскага нумара, да пачатку чарговага ўсенароднага выбарчага адабрэння. Цытаваць тэкст можна з любога месца… Я толькі прывяду некаторыя забытыя намі словы, якія паспрабаваў уваскрасіць аўтар: «удзельнікі польскага падзем’я», «выбарчыя дзяльніцы», «бедалака», «жычкі», «калейка», «бравэра», «запрыдух», «ірты», «брызгуль», «гілос», «трыба», «пушка запалак» і поруч «кубарка сярнічак», «лемзаць», «начвэндзіць», «сутанак», «хваравека», «кіяховы корак», «памяльнік»… Пры чытанні, дарэчы, успомніўся мне ўласны дзіцячы час пачатку 1950-х гадоў, калі ў заходне-беларускіх вёсках і нават у райцэнтрах пачуць расійскую мову можна было нераўнуючы як насамрэч замежную… Раю і вам акунуцца ў «страхаморлівыя», як піша аўтар, думкі і амаль святочныя чырвонасцяжныя завейныя дзеі таго часу. Цяжка даць вызначэнне тэкстам Паліны Качатковай: ці то гэта напраўду, як яна пазначае, аповеды, ці то журналісцкія нататкі (або ў лепшым выпадку эсэ). У іх ёсць добрая мова, аўтарскі вопытны зрок і слых, але бракуе стылёвай музыкі і адзінства формы і зместу. З перакладаў прозы трэба адзначыць чытэльную і завабную аповесць украінскага пісьменніка Валадзіміра Даніленкі «Цені ў маёнтку Тарноўскіх» (пераклад Б. Пятровіча), на першы погляд, прымітыўна-праставатую, як самі чалавечыя інстынкты, але і прыцягальную нейкай унутранай, патаемнай, штокроць наспяваючай метафарычнай жарсцю, за якой, бы начная жаночая бялізна, зазыўна мільгаецца код нацыянальнага і фізічнага выраку чалавека. Тэкст з сэксуальнай і эратычнай падкладкай, як кажуць, для вельмі шырокай публікі. Міні-аповед «Дождж» – сухі, лапідарны, прахалодны скандынаўскі стыль – пэўны, хоць даастатку і недагавораны. «Я, бачыце, рэгулярна выходжу на шпацыр. На доўгі шпацыр па дажджы. І вось сёння ўдзень я ўбачыў гэтага пацука. Ён папросту патануў. Я ў гэтым не сумняваўся. Ва ўсякім разе ён ляжаў у канаве – нежывы і мокры. Вось яно як, падумаў я. Ты там валяешся, а я тут стаю». У гэтым кароткім фрагменце ўвесь высокі сэнс духоўных спасціжэнняў і ўнутраных пературбацый нарвежскага пісьменніка Інгвара Амб’ёрнсэна (апавяданні «Часовая прысутнасць» у перакладзе Лідзіі Ёхансэн). Што да паэзіі… Вершы вядомага старэйшага паэта Васіля Зуёнка лірычныя, але дастаткова мудрыя, без напускной павучальнасці, нібы перад выдыхам – прароча-адчайныя. Як гэты («Д’ябальскае пытанне»):   Не суджана змовіцца двум прарокам, Адзінства – не іх узаемны дар. Прарок – як гэты свет – адзінокі. Ён толькі сам над сабой валадар. Прарокі ж самі і навучылі – Несумяшчальнасцю ў мудрых тамах: Няма прарока ў сваёй Айчыне… – А можа, Айчыны ў прарока няма?..   Нізка верлібраў Марыі Вайцяшонак «Да зімы тварам» вызначаецца тонкай душэўнай вынашанасцю, сатканай з досведу жыцця і духоўнага вопыту. Своеасаблівая метафарычна-вобразная магма жаночай бяссонніцы…   гады падыходзяць вясковым разводдзем: той бераг, дзе ты, яшчэ далей адплывае.   Вершы Валеры Дубоўскага («Родавыя аскепкі неба») – пошук формы і стылю для бесперапыннага ўдасканальвання ўласнай асобы. Шмат абстракцый і адстароненасці ад быту дзеля спасціжэння існасці зямнога быцця.   Слова – запісаны сэнс, занітаваная рэальнасць, эмоцыя, якая здабыла абалонку.   Вершы Таццяны Будовіч вартыя прачытання, хоць бы таму, што выпадкова занатаваныя ў падсвядомым космасе падчас псіхалагічнай бязважкасці:   сцісні мяне ў далонях калі паспееш я твой квіток у іншае вымярэнне адпачывалі Хічкок з Міядзакі калі Бог прырабляў мне крылы   Падляшскі беларускамоўны паэт Андрэй Сцепанюк (нізка «Бельскае маўчанне») разлічвае на разважлівага чытача. У яго тэкстах амаль нічога не засталося ад традыцыйнага класічнага верша, але, як мне падаецца, яшчэ недастаткова і таго, што спараджае высокае мастацтва. Скажам, аўтар і Паэзія на паўдарозе адзін да аднаго.   З кахання пачнецца Слова невыразнае і маўклівае нясмелае і няспелае Са слова вырасце нескладаны Сказ граматычна просты і недасканалы ў форме Са сказам адкрыюцца Вусны і горла зробіць праверку Голасу Голас зварушыць Думку вырве яе са сну і дрымоты   Даволі аб’ёмная, як для дэбютанта, нізка вершаў «Мая Ітака» мінскага мастацтвазнаўцы Паўла Дарохіна пакідае неадназначнае ўражанне. Адукаваны, начытаны чалавек, але хаатычна разбэрсаны ў думках і пачуццях, не зусім падрыхтаваны да гарманічнага ўспрыняцця свету. Паэзія патрабуе мастацкай цэльнасці, калі неабходныя словы паспяваюць за аўтарскай інтуіцыяй. У Паўла ж пакуль падобных удач, мякка кажучы, няшмат.   Маўчу часта, кажу рэдка Слухайце, дзеткі, страшны сакрэт Папараць-кветка – не папараць-кветка Гэта катлетка. З дзяцінства ўмейце адрозніваць расліны ад катлет.   Пажадаем і нашаму аўтару навучыцца адрозніваць паэзію ад версіфікацыі. Пяройдзем, як мне падаецца, да найбольш цікавага раздзела, які можна аднесці да мемуараў, дзённікаў і публіцыстыкі. Да 80-годдзя народнага паэта Рыгора Барадуліна Сяргей Шапран сабраў і падрыхтаваў успаміны пра яго розных людзей. Асаблівую цікавасць выклікае расповед жонкі паэта Валянціны, у якім яна даволі шчыра прыпомніла пяцьдзясят тры пражытыя разам гады. Бывала ўсякае, але помніцца найбольш яскравае. Напрыклад: «Не магу сказаць, што пакахала Грышу за ягоную паэзію – ён спадабаўся мне проста як чалавек. І ўсё жыццё я цаніла яго найперш як чалавека і толькі пасля – як паэта…». Далей больш: «Мову я, канечне, любіла – мову саму па сабе, але да паэзіі была абыякавай. Я не тое, што не люблю паэзію – яна мяне не кранае». І напрыканцы трохі дзіўная як для філолага, але, як для самага блізкага чалавека, зразумелая выснова: «Думаю, што ўсё ж ён быў геніем. І хоць ён са мной не пагадзіўся б, але мне здаецца, што ў беларускай літаратуры менавіта ён першы пісьменнік – наперадзе Багдановіча, Купалы, Коласа. Яны першыя таму, што былі раней за яго, але па ўзроўні першы ўсё-ткі Рыгор»… Да ўспамінаў Валянціны Барадулінай дадаліся цёплыя словы Г. Бураўкіна, сястры В. Быкава Валянціны, лонданскага беларусіста А. Макміліна, У. Сіўчыкава і Р. Сітніцы. Следам публікуюцца запісы розных гадоў народнага паэта Ніла Гілевіча. Цікава, што пачынаюцца яны з такой рэдакцыйнай вынаскі, якая пасуе да папярэдняга: «…наконт генія зайздрасці мы, беларусы, можам з балгарамі пацягацца…». Прыцягваюць увагу вельмі жывыя «гісторыі з савецкага часу» Зянона Пазьняка пра сціплых герояў беларушчыны, вобразы якіх, прапушчаныя праз памяць і сэрца аўтара, вядомага грамадскага і палітычнага дзеяча, як праз трохграннік часу, недзе ў падтэктах выяўляюць і постаць самога Пазьняка, як неардынарнага чалавека і асобы. Нястомны рата́й нашай літаратурнай нівы Сяргей Шапран працягвае перагортваць старонкі новай кнігі «Уладзімір Някляеў. Незавершаная аўтабіяграфія». Чытэльная, між іншым, штука. Дзіўнымі фармалістычна-лінгвістычнымі ўспамінамі падзяліўся з чытачамі Аляксандр Лукашук («На вадзе, на зямлі і ў небе»). Калі шчыра, мяне больш уражвалі яго партрэты сучаснікаў у папярэдніх нумарах часопіса. Друкуюцца «алкагольныя эцюды» Анатоля Астапенкі. Пра мастака Пётру Багданава піша Галіна Багданава. Вядомы літаратуразнаўца, крытык і драматург Сяргей Кавалёў рэцэнзуе даволі неардынарную кніжку калегі Ігара Запрудскага «Метафізіка беларускай крытыкі». Леанід Галубовіч разважае над зборнікам вершаў беластоцкай маладой паэткі Касі Сянкевіч «Гарбата з незабудак». Завяршаюць публікацыі рубрыка «Дзеяпіс» і змест усіх нумароў часопіса за 2014 год. Ёсць што пачытаць, шаноўныя. Давайце жыць не толькі хлебам, але і словам. Беларускім. Каб не ўмерці даастатку ні пры якіх раскладах цёмных сілаў. Вясна ўсё ж!   ЛеГАЛ       Будзьма з «Дзеясловам»!   Падпісацца на часопіс «Дзеяслоў» можна ў любым паштовым аддзяленні Беларусі і спраўна атрымліваць яго шэсць разоў на год. Індэкс для індывідуальных падпісчыкаў — 74813, для ведамаснай падпіскі — 748132.

У свежым нумары — паэзія, проза, пераклады з украінскай і нарвежскай моваў. Значнае месца на старонках часопіса адведзена мемуарам, крытыцы, публіцыстыцы, літаратурным даследаванням. Проза — Віктар Казько, Франц Сіўко, Уладзімір Сцяпан, Вінцэсь Мудроў, Паліна Качаткова. Паэзія — Васіль Зуёнак, Марыя Вайцяшонак, Валеры Дубоўскі, Таццяна Будовіч, Андрэй Сцепанюк. У “Дэбюце” — вершы Паўла Дарохіна. Пераклады — аповесць Валадзіміра Даніленкі (з украінскай перастварыў Барыс Пятровіч), апавяданні Інгвара Амб’ёрнсана (з нарвежскай перастварыла Лідзія Ёхансэн). У вянок памяці Рыгора Барадуліна — прадмова Сяргея Шапрана, успаміны Валянціны Барадулінай, Генадзя Бураўкіна, Валянціны Быкавай, Арнольда Макміліна, Уладзіміра Сіўчыкава, Рыгора Сітніцы. Запісы Ніла Гілевіча, Зянона Пазьняка, Анатоля Астапенкі. Працяг “незавершанай аўтабіяграфіі” Уладзімера Някляева (аўтар Сяргей Шапран). Працяг “заўчасных успамінаў”Аляксандра Лукашука. Рэцэнзіі Сяргея Кавалёва (на кнігу Ігара Запрудскага) і Леаніда Галубовіча (на кнігу Касі Сянкевіч). Галіна (менавіта такі псеўданім) з мастацтвазнаўчым эсэ. Новыя выданні на кніжных паліцах “Дзеяслова”. Шукайце новы нумар у мінскіх крамах:  "Акадэмкніга" (пр. Незалежнасці, 72) Кнігарня "Логвінаў" (пр. Незалежнасці, 37а) Кніжны салон (вул. Калініна, 5) А таксама - на knihi.by i prastora.by.  

9 лютага ў мінскім бары "ДК" адбылося ўганараванне лаўрэатаў літаратурнай прэміі «Залаты апостраф»-2014. Сёлета лаўрэатамі прэміі, якая традыцыйна адзначае найлепшыя публікацыі ў часопісе "Дзеяслоў" за год і праводзіцца ўжо ў дванаццаты раз, сталі: у паэзіі Людка Сільнова, у прозе Сяргей Дубавец, у намінацыі "Дэбют" Мікіта Найдзёнаў. Спецыяльнай прэміяй Алеся Усені за ўнёсак у развіццё сучаснай беларускай літаратуры ўганараваны Народны паэт Беларусі Ніл Гілевіч. Імянныя нататнікі лаўрэатаў "Залатога апострафа" ад Уладзіміра Дрындрожыка Урачыстая цырымонія была арганізаваная ГА “Саюз беларускіх пісьменнікаў” і прайшла ў межах грамадскай культурніцкай кампаніі “Будзьма беларусамі”. -- Адметнасць сёлетняй прэміі ў тым, што не абвяшчалася інтэрнэт-галасаванка, і рэдакцыя “Дзеяслова” сама абірала лаўрэатаў, склаўшы адразу шорт-ліст, – распавёў Старшыня ГА “Саюз беларускіх пісьменнікаў”, галоўны рэдактар часопіса “Дзеяслоў” Барыс Пятровіч. -- За 12 гадоў існавання “Залатога апострафа” былі ўганараваныя каля сарака чалавек. Першапачаткова было вырашана, што лаўрэатам прэміі можна станавіцца толькі адзін раз. Аднак цяпер мы бачым, наколькі цікавыя новыя творы з’яўляюцца ў нашых некалі ўжо ўзнагароджаных аўтараў, і, магчыма, з наступнага года мы памяняем правілы. Хацелася б дадаць, што адна з нашых намінацый – дэбютная – носіць імя Анатоля Сыса. Сяргей Дубавец Вядучы вечара, адказны сакратар часопіса “Дзеяслоў” Анатоль Івашчанка прадставіў першага намесніка старшыні СБП Алеся Пашкевіча, які абвясціў намінантаў прэміі ў галіне прозы. Лаўрэатам стаў Сяргей Дубавец за публікацыю “Вайна і мір. Справаздача” ў № 71. Музычную частку вечара склалі выступленні ўдзельнікаў дзеяслоўскай Анталогіі перакладаў расійскай рок-паэзіі (№ 69). Так, гітарыст Арцём Сітнікаў, скрыпачка Вікторыя Букоўская і флейтыстка Багдана Куталоўская выканалі па-беларуску песні Барыса Грэбеншчыкова. Раман Яраш праспяваў як аўтарскую песню, так і музычную інтэрпрэтацыю па матывах гімна “Магутны Божа”. Творчасць БГ па-свойму пераасэнсавалі ў супольным выступе Анатоль Івашчанка і Уладзімір Дрындрожык. Анатоль Вярцінскі і Леанід Галубовіч Арцём Сітнікаў і Багдана Куталоўская Людка Сільнова і Барыс Пятровіч Барыс Пятровіч распавёў гледачам пра стварэнне самага першага нумара часопіса “Дзеяслоў” і абвесціў лаўрэата “Залатога апострафа” ў галіне паэзіі – Людку Сільнову (публікацыя ў № 69). Паэт, перакладчык, Старшыня Беларускага ПЭН-цэнтра, колішні лаўрэат прэміі Андрэй Хадановіч праспяваў “Арландыну” і песню Уладзіміра Высоцкага па-беларуску. Спадар Андрэй запрасіў усіх на IV Міжнародны паэтычны фестываль імя Міхася Стральцова з удзелам гасцей з Літвы, Латвіі, Нарвегіі, Швецыі, Украіны, Польшчы, які стартуе 12 лютага. Выступоўца зачытаў свае пераклады літоўскага паэта Гінтараса Граяўскаса і ўкраінскага Сергія Жадана, якія неўзабаве прыедуць на фэст. Анатоль Івашчанка Алесь Пашкевіч Андрэй Хадановіч і Анатоль Івашчанка Ганна Янкута і Алесь Камоцкі Андрэй Хадановіч Анатоль Вярцінскі Сяргей Гілевіч Спецыяльнай прэміяй Алеся Усені за вялікі ўнёсак у развіццё сучаснай беларускай літаратуры ўганараваны Ніл Гілевіч. За Ніла Сымонавіча, які па хваробе не змог прыйсці, узнагароду атрымаў яго сын Сяргей. Мікіта Найдзёнаў і Уладзімір Някляеў На вечарыне таксама выступілі пісьменнікі, лаўрэаты “Залатога апострафа” розных гадоў Алесь Бяляцкі, Анатоль Вярцінскі, Леанід Дранько-Майсюк, Уладзімер Някляеў. Якраз Уладзімер Пракопавіч і абвесціў сёлетняга лаўрэата ў намінацыі “Дэбют”, паэта Мікіту Найдзёнава (апублікаваны ў № 73). Напрыканцы імпрэзы ўсе жадаючыя змаглі атрымаць часопісы “Дзеяслоў” з аўтографамі аўтараў. Тэкст: Віка Трэнас, фота: Алена Казлова, для lit-bel.org


Шорт-ліст прэміі "Залаты апостраф"-2014

  У мінскім бары «ДК» з удзелам дзеяслоўцаў, намінантаў і лаўрэатаў прэміі. Стаў вядомы шорт-ліст літаратурнай прэміі «Залаты апостраф», якая традыцыйна адзначае найлепшыя публікацыі ў часопісе «Дзеяслоў» за год. Уганараванне лаўрэатаў адбудзецца 9 лютага ў мінскім бары «ДК» (Талбухіна, 4; трэці паверх). Пачатак у 18.30. Уваход вольны Шорт-ліст літаратурнай прэміі«Залаты апостраф»-2014 Паэзія Данута Бічэль. Настальгія па дзявочай краіне. №68 Ярына Дашына. Пакой чакання. №72 Людка Сільнова. Тэхніка дэтэктыўнага пісьма. №69   Проза Сяргей Дубавец. Вайна і мір. Справаздача. №71 Сяргей Рублеўскі. Адыходнікі. Апавяданне. №72 Андрэй Стэфановіч. Нататкі пра Эрнэста Саву, вандроўніка і вар’ята. №69   Дэбют Мікіта Найдзёнаў. Гэта не зразумее ніхто апроч. Вершы. №73 Дзмітрый Лавіцкі. Птушыная нара. Вершы. №68 Павал Хадзінскі. Дваццаць тры гадзіны свабодных адносінаў. №72

71-шы нумар "Дзеяслова" даступны для прагляду.

  У травеньскім нумары газеты "Літаратурная Беларусь" выйшаў традыцыйны агляд сьвежага (69-га) нумара "Дзеяслова" ад крытыка Леаніда Галубовіча.

Чытаць цалкам выпуск газеты.

  «СЭРЦАПІС»: ДЗЕЯСЛОЎ, №69   ЛеГАЛ   Ніколі не думалася, што за лёс іншай краіны буду перажываць і хвалявацца, нераўнуючы, як за лёс роднай. Але сёння гэта так. Украіна ўтрапёна б’ецца ў маім сэрцы… Успомніліся радкі з верша вядомага паэта братняй дзяржавы Паўло Гірныка, з якім давялося вучыцца на Вышэйшых літаратурных курсах у Маскве напрыканцы 1980-х… Тады ўжо “курсанты” мелі свае адметныя нацыянальныя групоўкі. Я, Гірнык і расійскамоўны немец з Казахстана Шмідт таварышавалі і заўсёды  “тусаваліся” разам, і, ці паверыце, гаварылі кожны на сваёй мове, не маючы патрэбы ў перакладчыку, і нават як бы не прыдаючы таму значэння: маўляў, так і трэба… У Гірныка ў Мінску дачка, Шмідт даўно жыве ў Нямеччыне… Не бачыліся і не чуліся цэлую вечнасць… Зрэдзьчасу есць настальгія… І такая скруха агарнула душу, такая беспрасветная немачнасць, што можна крануцца розумам, калі не сагнаць гэты цень адчаю ды не ўспомніць пра чалавечую годнасць і мужчынскую мужнасць… Мы яшчэ пабачымся, Паўло! І я веру, што тая наша сустрэча будзе светлая і святочная… Але, на жаль, пакуль так: ім – вайна, а нам – хакей… Нейкім чынам заключная частка рамана Алеся Усені “Грэх”, выдрукаваная ў 69 нумары часопіса “Дзеяслоў”, зводдалі акрэслівае ўладкаванне і станаўленне чалавечага грамадства часоў вялікай Рымскай імперыі, накладваючы тое ў чытацкай падсвядомасці на праекцыю сучаснага вялікага “русского мира” (амаль без іроніі)… Распавядаючы пра пачатак хрысціянства, ганенні на яго і ахвяры, якія даводзіцца прыносіць у імя абранай веры, аўтар падводзіць чытача да роздуму над сутнасцю зямнога жыцця, якое мае сваімі духоўнымі складнікамі любоў, веру і надзею… За гэтыя Хрыстовыя імператывы людзі гатовыя ахвяраваць сваімі жыццямі і нават жыццямі сваіх малалетніх дзяцей, як маці Сафія, якая аддае на жорсткае катаванне сваіх дачок – Веру, Надзею і Любоў… Аўтар скрупулёзна выпісвае гэты (у розных месцах па рознаму ідэнтыфікаваны) гістарычны факт, не баючыся быць абвінавачаным у візуальных празмернасцях з жахлівымі малюнкамі крывавых сцэн… Вельмі добра выпісаны вобраз імператара Адрыяна, закаханых Архелая і Вірсавіі, былога ваяра, сенатара Гнея… “Чым было напоўненае яго жыццё раней? Агменамі, бітвамі ды крывёю. Праўда, ён праліваў тую кроў, выконваючы ваярскі абавязак, ды ўсё ж… Хай сабе і запознена, але Гнею ў рэшце рэшт адкрылася, для чаго людзі прыходзяць у гэты свет і дзеля чаго можна ахвяраваць уласным жыццём. Сын Архелай… Вірсавія… Неўзабаве з’явіцца ўнучак ці ўнучка… І не парвецца нітачка, працягнецца за жыццёвыя далягляды… Той, хто стварыў зямное хараство, хто ўдыхнуў жыццё і сэнс у кожную травінку, кожную кузурку, мусіць жа, і меў на ўвазе, што чалавек, як вяршыня гэтага тварэння, ніколі не парушыць гармонію сваімі грэшнымі задумамі і ўчынкамі”. Хоць самі некаторыя дзеі рамана падаюцца трохі ілюстрацыйнымі і сям-там зацягнутымі ў занадта правільных маналогах, асабліва ў палеміцы хрысціянкі Сафіі з імператарам Адрыянам наконт іх вераванняў. І ўсё ж твор, як першы такога аб’ёмнага маштабу для аўтара, па-добраму ўражвае. Ён чытэльны і прэзентабельны для любой чытацкай аўдыторыі. Тым больш, што гэта рэдкі беларускі гістарычны раман на небеларускай аснове… Як для мяне, то з падтэкста твора высноўваецца для чытача наступная тэза: чалавек, абапіраючыся толькі на любоў, веру і надзею, і тым самым як бы спавядаючы “непротивление злу”, ніколі не зможа пазбегнуць і адпрэчыць ні подлых намераў, ні самой подласці і прыгнёту, якія сыходзяць ад таталітарных рэжымаў, дзе б і ў якім выглядзе яны ні існавалі. Дух павінен апірацца на сілу. І тады сіла духу павінна змагчы сілу зла… Далей. Сяргей Шапран прадстаўляе невядомыя (а некаторыя па недаглядзе ўкладальніка і вядомыя) вершы і паэтычныя накіды Рыгора Барадуліна. Народны паэт – жывы сваім словам насуперак смерці. Хоць,   Што такое пакуты, Ведае Да слова прыкуты…   Падобныя строфы ўкладваюцца ў памяць, як у заступы, выбітыя ў цвёрдай зямной пародзе, ступні альпініста, што ўпарта дамагаецца свайго Эверэста… Гэта як апраўданне перад чытачом (своеасаблівае замольванне багемнага граху) сваёй місіі паэта на гэтай зямлі… Мастацкі нарыс, што змешчаны ў рубрыцы прозы, “Гослар” вядомага пісьменніка Анатоля Кудраўца – гэта літаратурна-пазнавальны экскурс ва ўсходнюю Германію, дзе ён пабываў, гасцюючы ў сваёй дачкі. Цікава, займальна, як і ўсё чужое па першым часе, але ўсё ж не сваё… У тэксце адсутнічае ў такіх звычайных беларускіх  расповедах пра замежжа эфект параўнання і скрупулёзна-ўзнёслага альбо крытычнага аналізу, – тут проста літаратурна акрэслены нарысавы паказ нямецкага старадаўняга гарадка і яго ваколіц з ненавязлівай гістарычнай падсветкай. Вось так,маўляў, цывілізаваныя людзі жывуць… Чытайце і асэнсоўвайце, браткі-беларусы… Вершы Валерыя Дубоўскага мне ўжо не чужыя і нават не незнаёмыя (не так даўно я пісаў пра яго першы вершаваны зборнік). Чалавечы вопыт паэта, які не засланяе і не спрашчае жыццё, а робіць надзённае  мастацкай навізной гэтага свету, яшчэ ўсё выяўляецца ў яго вершах (назву яго падборкі я прысабечыў для гэтага агляда). Бо па словах паэта:   Жыццё – Найскладанейшы верш. Да яго, як рыфму, Падбіраеш ключы.   Каб не чытаў Святлану Курс у Фэйсбуку, дык і не падумаў бы, што Ева Вежнавец (яна ж) можа пісаць такія фантасмагорыі (амаль у стылі Яна Баршчэўскага, толькі з сучасным ракурсам жыцця): духоўна і маральна спляжаная Беларусь, якую можна ўратаваць (адрадзіць) толькі старадаўнімі замовамі ці прываротным зеллем… Правінцыйны зрэз сённяшняй беларускай вёскі – як на далоні, сцерці яе з твару зямлі можа і чарговы Хаўер, і нават маласвядомы вінны натоўп “прыніжаных і зняважаных”… Е. Вежнавец, безумоўна, адна з найбольш таленавітых нашых пісьменніц, якая вартая шырокай чытацкай і літаратурна-крытычнай увагі. Паэтэса Людка Сільнова, дзякаваць Богу, усё тая ж – здзяцінелая, пазнавальная кожнай сваёй нечаканай метафарай, метрыкай, строфікай, знешняй атрыбутыкай вершаскладання найперш… Але і глыбіня ўнутраная – ад фізічных праяў да духоўнага ўздыху – таксама пры ёй. Таму ў чытача захоўваецца шчыры давер да яе верша. А як не даверыцца такім словам:   Дачкі і ўнучкі партрэт настольны Мне быццам кажа: “Ты будзеш вольнай! Ты будзеш вольнай і назавешся Найціхім словам у Божым тэксце…”   Вінцэсь Мудроў – пісьменнік адметны і, што галоўнае, чытэльны, аднак, заўважна, што стылёва і тэматычна ён аднастайны… Але ж, во, жонка мая, згледзеўшы, што я прынёс новы нумар “Дзеяслова”, прабегшы па яго змесце, абрадавана ўсклікнула: “О, Мудроў ёсць! Трэба абавязкова пачытаць…” Як бачым, не зважаючы на зануднага Галубовіча, прыхільнікаў у наваполацкага пісьменніка хапае… Чаго вартая адна толькі назва аповеда – “Мутны Меконг”! Ну як ты прапусціш чытанне з такой заяўкай?! Каторы раз чытаючы вытанчанае версіфікатарства Леаніда Дранько-Майсюка – вясёлае, забаўнае, не абцяжаранае штучнымі мудронасцямі – пра розныя прыгоды любімага сабакі Хомкі, я не страчваю спадзеву, што, як і ўсе ранейшыя свае паэтычныя цыклы, Леанід Васільевіч завершыць і гэтыя публікацыі на выверанай ноце, і шматлікія прыхільнікі яго паэзіі, услед за “Вершамі для А.”, “Кнігай для спадарыні Эл.”, змогуць набыць і доўгачаканы зборнік “Вершаў для Хомкі”… У гэтых, на першы погляд, не зусім сур’ёзных творах за россыпамі іроніі і сарказма шмат адсылаў і падтэкстаў да праяў нашага грамадскага і палітычнага ладу жыцця… Вершы Эрнеста Савы даволі адметныя, хоць месцамі і цьмяныя… Паэзія ў іх адчуваецца. А вось уся старанна і па-мастацку прафесійна накручаная сітуацыя вакол вершаў і яго аўтара ў прадмове-эсэ Андрэя Стэфановіча асабіста ў мяне выклікае асацыяцыі з містыфікацыяй… ці, скажам, нейкі такі няпэўны давер…   А што было ў паданні тым далей? Кажу сабе: наступны крок здалей, а там Сінай пабачыш ці пустэчу, на конях паімчыш да вечных меж ці па каменні вострым папаўзеш з мінуўшчыны дасветнай на сустрэчу.   Неяк так. Раю пачытаць. Дзіўна, але ў Беларусі паболела паэтаў жаночага роду, а мы гэтай прыгожай з’явы як бы не заўважаем… А на мой погляд паэтак сёння чытаць цікавей, і пішуць яны таленавіцей. Не ўсе, вядома. Шмат кажам пра Разанава, Някляева ды Хадановіча і Рыжкова, але мала пра Бічэль, Дашыну, Бельскую і Гронскую… Вось і Валерыя Кустава… Памятаю, калісьці яе дэбютны зборнік я крытыкаваў за хаатычную экспрэсію, залішнюю экзальтаванасць ды эмацыйны сэнсавы хаас… Але ж вырасла дзяўчына з падлеткавых джынсаў. Гармоны ўнармавала і гармонію выверыла. І хоць свет яна ўспрымае ўсё яшчэ вельмі крытычна, аднак разам з тым адчуваецца, што і да ўласнай асобы паэтка стала праяўляць большую строгасць. Зрэшты, лепшыя вершы Валерыі сёння вартыя самага пераборлівага чытача.   У мяне з Краінай кантакт. Мы рухаемся ў такт. Я люблю яе, а яна мяне – мае. Дыхаю толькі я. А яна – нямая. Неяк так. Хто такое стрымае?   Ніколі не лічыў сябе меламанам, таму прачытаў тэксты расійскай рок-паэзіі па-беларуску без асаблівага трапятання… Па вялікім рахунку, найперш, сам гэты праект варты ўвагі, бо, скажам, а чаму не перакласці заходне-еўрапейскую рок-паэзію ды разам з айчыннай выдаць асобным зборнікам? Сярод аўтараў: А. Макарэвіч, Б. Грэбеншчыкоў, В. Цой, А. Башлачоў, Ю. Шаўчук ды іншыя. Сярод перакладчыкаў: А. Хадановіч, В. Гронская, М. Шчур, А. Івашчанка, С. Балахонаў, Ю. Несцярэнка ды іншыя. Чытаючы, ясна бачацца сімвалы і таго, іхняга, і нашага, цяперашняга, часу…   Гады ляцелі, кожны з нас Боль зведаў і трываў пакуты. Але нарэшце выйшаў час – Мы рукі вызвалім ад путаў. ……………………………… Калі сканаў апошні вораг, Труба зайграла перамогу – Тады заўважыць кожны змог, Як засталося нас нямнога.” (1978)   Як бачым, у Расіі былі і яшчэ застаюцца людзі, у тым ліку і творчыя, з іншымі, адносна імперскай улады, ідэямі і меркаваннямі, вальнадумцы і пратэстанты. У раздзеле “Спадчына” няўтомны Сяргей Шапран прапануе ліставанне Васіля Быкава (1963–1977) з калегамі-літаратарамі (беларускімі, расійскімі, украінскімі). Ёсць вельмі цікавыя фрагменты, якія тычыліся творчых праблем пісьменніка ў змаганні з партыйнай наменклатурай і выдавецкай цэнзурай. Вось  урывак з ліста Нілу Гілевічу (1966): “У школах даводзяць, што Быкаў – гэта гродзенскі Сіняўскі, вораг. І хто? Ведама, кадравыя работнікі КГБ. Пайшлі на прадпрыемствы “с разъяснениями”. З дня на дзень усё горш. Як воўка ў аблаву. Але – вытрымаем! І падтрымка сяброў абавязвае”. Яшчэ адна адметная публікацыя – даволі аб’ёмная гутарка таго ж Сяргея Шапрана з “правінцыйным” пісьменнікам Міколам Захаранкам, што жыве ў Швабах на Лагойшчыне. Гаваркі чалавек, трэба адзначыць, гэты Захаранка. Па ўсім відаць, дзякуючы сваёй неардынарнай біяграфіі, якая выснавала яму шмат горкага вопыту і шчымлівага жыццёвага досведу. Такія людзі больш уседлівыя за вясёлым гасцінным сталом, чым за пісьмовым. Гутарка “расцяклася мыслью па дрэву”, але тым самым страціла пэўную глыбіню і засяроджанасць. Шмат цікавостак для калялітаратурных вушэй, аднак амаль не зачэплены праблемы, – ні грамадскія, ні літаратурныя, – што тычацца нашага часу. Хоць, што казаць, само чытво – гуллівае і шчырае – прыцягвае і выклікае душэўную прыхільнасць да абодвух аўтараў… Друкуюцца раздзелы з дакументальнай кнігі Яўгена Лецкі “На чужыне палеглыя”. Дарэчы, аўтару – 70 гадоў, віншуем! Таксама, следам, юбілейны артыкул Леаніда Галубовіча  да 80-годдзя паэта, пісьменніка і выдаўца Кастуся Цвіркі. Ірына Клімковіч піша пра “міфічных першапродкаў беларусаў”.  Уладзімір Сіўчыкаў у водгуку-бурлеску адгукаецца на кніжку Пятра Васючэнкі “Дванаццаць подзвігаў Геракла”. Алеся Лапіцкая рэцэнзуе раман “Сфагнум” Віктара Марціновіча. Падаецца анатацыя новых беларускіх кніжак у рубрыцы “Дзеяпіс”. Духоўнага вам здароўя і прыемнага чытання.   _____________       БУДЗЬМА З «ДЗЕЯСЛОВАМ»!   Працягваецца падпіска на незалежны літаратурна-мастацкі часопіс “Дзеяслоў”. Выпісаць яго можна ў любым паштовым аддзяленні Беларусі. Індэкс для індывідуальных падпісчыкаў – 74813, для ведамаснай падпіскі – 748132.