_____________________
Цывілізацыя Заходняга будызму |
Пра будызм я анічога ня ведаю. Таму мае словы ня будуць ведай пра будызм. Чым яны будуць, я таксама ня ведаю. Магчыма, яны нагадаюць камусьці аблокі, якія павольна плывуць у вышыні. Калі аблокі зьнікаюць, застаецца чыстае, яснае неба, і мы разумеем: гэтае неба, якое хавалася пад аблокамі, і ёсьць будызм.
Калі мы скіроўваем свой зрок усярэдзіну, паўстае спакуса сказаць: аблокі – гэта нашыя думкі, а неба – гэта нашая сьвядомасьць.
Онталагічны статус гэтых аблокаў дзіўнаваты: мы паводзім сябе такім чынам, як быццам мы ёсьць іх валадарамі.
Мы імкнемся думаць пра аблокі, складаем з іх сілагізмы і трактаты, паэмы і цыркуляры.
Мы прагрызаем у аблоках свае маленькія калідоры, робім утульныя норкі, непраходныя лабірынты, замкі і палацы.
Забываючы, што жыцьцё – гэта вялікае мастацтва ўвесь час заставацца ні з чым.
Бо ўрэшце рэшт аблокі сплываюць, пакідаючы нас сам насам з тым, што неўпрыкмет было, прысутнічала недзе побач... Пакідаючы нас з пустэчай, нішчымніцай уласнага неіснаваньня.
l l l
Упершыню я натыкнуўся на пустэчу ў дзяцінстве, чытаючы бясконцыя раманы пра савецкіх інжынераў, аніяк ня цямячы, пра што ідзе гаворка, — па-за дрыготкай паверхняй словаў анічога не было, і гэтае анічога дражніла й вабіла, нават спакушала. Менавіта тады я адчуў тоеснасьць сансары й нірваны – і ўжо больш ня блытаў сябе з іншымі, бо ўсе астатнія існавалі, як быццам гэтая рэальнасьць дадзеная нам аднойчы і назаўсёды, іншай ня будзе.
Значна пазьней, ужо блукаючы па Менску, я апантана шукаў з яе выйсьце. Альбо, наадварот, шукаў уваход, спосаб з ёй прымірыцца, прыняць яе. Бо рэчаіснасьць вакол мяне была запоўненай дарэшты, але вельмі дзіўным чынам: у яе немагчыма было ўвайсьці простым шляхам... Уваход быў недзе побач, магчыма праз іншую рэчаіснасьць.
Гэтым уваходам магла быць філасофія, магла быць паэзія, але таксама й старыя абшарпаныя дзьверы ў звычайным пад’езьдзе, у якім на другім паверсе сядзелі 15 катоў і ўважліва вывучалі тых, хто паўз іх праходзіў. Бо ясна, што калі 15 катоў здольныя сабрацца разам у нашай рэчаіснасьці, то ўжо ня ўсё так безнадзейна, недзе мусяць быць дзьверы.
Галоўнае, не здавацца, не засынаць разам з усімі... Менавіта ў пошуках такога месца мы знайшлі сябе аднойчы ў невялічкай халоднай кавярні... Ня памятаю, хто першы даў ёй імя «У Топія».
...Стары Топій заўсёды стаяў за стойкай, некаторыя лічылі яго армянінам, ён сам ніколі не пярэчыў, адно дбайна і засяроджана пералічваў рэшту. І толькі пад вечар, у стомленым мораку сутоньня, адкульсьці здалёк пачыналі выплываць гартанныя гукі незнаёмай мовы, і ўсе заціхалі і нават не настойвалі на абавязковай каве, а толькі сядзелі й чакалі, калі ўсё зьменіцца, прастора рассунецца як дэкарацыі, і годна ўвойдуць Богі.
Ці змаглі б мы насамрэч вытрымаць боскую раскошу, калі б гэта аднойчы адбылося, пытаўся Райнэр Марыя, і Шосты патрыярх пахітваў галавой у рытме незнаёмай, аднаму яму чутнай музыкі, ўжо напэўна ня Скрабін і ня Малер, з ягонай куртуазнай Зямлёй, а штосьці больш страшнае, нават невыноснае... штосьці, што ў стане разбурыць сустрач, і Герда беспасьпяхова спрабуе выцягнуць кавалачак шкельца. так, ад гэтага не паміраюць, але на ўсё жыцьцё застаюцца крыху інвалідамі: ты ўжо ніколі ня зможаш стаць дрэвам, стаяць пад шалёным ветрам з Усходу, трымаць цьмяны Менскі агонь, які зьяўляецца раз на паўстагоддзе, і тады ўсё зьмяняецца, канец летаргіі, усе чагосьці шукаюць і Няміга, якая сьпіць на дне сваіх крывавых берагоў, выходзіць на паверхню і залівае сваімі метафізічнымі водамі ўсё навакольле і вось мы ўжо плывем па гэтай рацэ часу незваротна, а Менскі агонь палае ў нашых душах...
...Потым пачынаўся вецер з Усходу, заўсёды пачынаўся вецер з Усходу, які зноў засыпаў усіх крупінкамі летаргіі, і ў Менску раскашавала будыйскае лета, квітнелі атрутныя кветкі, і нірвана была такой блізкай...
Так, нам было добра ў гэтай кавярні. Магчыма, мы здолелі б пратрымацца там да канца. Але ў выніку невытлумачальных падзеяў, дзіўных разломаў нас вынесла ў вялікі сьвет, пра які мы тады нават ня марылі. Вакол была рэальнасьць, і ў гэтай рэальнасьці мы не існавалі.
l l l
Напэўна тады я ўпершыню паспрабаваў пісаць. Напачатку гэта было памкненьне крыху сагрэць далоні, потым — спроба прачнуцца, засьцерагчыся ад неіснаваньня.
Бо калі вядзеш асадку, дакладна разумееш, што рука працінае пустэчу, але яна пачынае гучаць, гаварыць рознымі галасамі, і вось ужо там, дзе было Нішто, паўстае парк альбо кніга. І недзе далёка, на даляглядзе, нібы шляхапаказальная зорка… сьвяціла вечнасьць…
Але якраз з вечнасьцю і былі найбольшыя праблемы. Тое, што здалёк здавалася вечнасьцю – зблізу выглядала пустым халодным пакоем памяці, у якім час метадычна пакідаў падзеі, твары, вобразы, пакідаў, як у каморы захоўваньня, спадзеючыся, што хтосьці прыйдзе і забярэ…
Вечнасьць, далёкая халодная птушка, уцякала ад нас на ўсіх нашых дарогах, усіх гасьцінцах, шляхах, сьцежках, пуцінках, клінаменах, выпадковых і невыпадковых затрымках… Ня вечнасьць, а пустэча ўратуе вас, казаў на разьвітаньне Шосты патрыярх, бо насамрэч адно пустэча гоіць па-сапраўднаму...
...і таму, творачы міты, сам застаешся пустым і няствораным, як Джойс, ад якога ўрэшце не засталося нічога, апрача знакаў, бо чым больш упускаеш у сябе гэтыя твары, галасы, гукі, чым больш дазваляеш ім быць побач, чым больш дазваляеш сабе стацца ўсім гэтым, — тым больш спусташаешся, тым больш супадаеш – з празрыстым паветрам вечнай восені, са сьцежкай
Да
Чыстай адсутнасьці
Далікатнага неіснаваньня
Адсланеньня ад бытнага
Да
Абуджэньня сярод вялікага сну (а прачнуцца можна толькі ў іншы сон)...
Дачакацца
калі
з нічога
з пустэчы
паўстане чароўная музыка
неістотная дробязь
словы, складзеныя ў рытм, подых эмоцыі
сон
мелодыя руінаў
l l l
Такім чынам, пра Заходні будызм можна сказаць па-рознаму.
Напрыклад:
Вечнасьць – гэта неба, быцьцё і аблокі.
Альбо:
Аблокі – гэта лета, будызм і сьвядомасьць.
Альбо:
Сьвядомасьць – засохлая кветка на старонках вершаў пра лета.
Ці нават:
У чыстым заходнім небе няма буды Амітабхі.
|
