_____________________
Версэты |
НА ГЭТАЙ ЗЯМЛI
Хто пытаецца ў мяне дарогу на ўсход,
хто — дарогу на захад...
Нiбы раздарожжа, я паказваю ўсiм, куды
iсьцi, а сам застаюся на месцы —
на гэтай зямлi, пад гэтым небам,
занадта лёгкi для глыбiнi,
занадта цяжкi для вышынi,
занадта цэласны, каб падавацца
ў якi-небудзь бок...
Вось мая левая рука, вось — правая...
Я кладу зерне ў дол — i яно вырастае
ў дрэва:
на адной галiне ў яго сонца,
на другой — месяц,
рознагалосыя птушкi з усiх канцоў сьвету
сьпяваюць на iм свае песьнi i ладзяць
гнёзды...
Тут мой захад, i тут – усход.
ГАВОРКА САША
Мой аднагодак Гаворка Саша,
задумаўшыся глыбока, сядзiць каля груды
жалезнага лому, у жоўтай пожнi:
кашуля расхрысталася на iм,
ля скронi кроў запяклася...
— Саша, — я клiчу яго, — хадзем разам з усiмi, з намi!..
А ён не адказвае анiчога,
а ён застаецца на тым самым месцы,
а ён застаецца ў тым самым часе,
а ён застаецца на тым сьвеце,
дзiвячыся на дарогу, па якой адыходзяць
усё далей яго аднагодкi.
ГЛIНЯНЫЯ ЧАЛАВЕЧКI
Зайшоўшы на загуменьне, накопваю
глiны, мяшаю яе са сваёю сьлiнаю
i ляплю, што хоча ляпiцца само, —
чалавечкаў.
Гэта — сусед Iван,
гэта — сусед Багдан,
гэта — бацька,
а гэта — мацi,
а гэта — я...
Прыходзiць на загуменьне сусед Iван,
прыходзiць сусед Багдан, прыходзiць
бацька, прыходзiць мацi, i дзiву даюцца,
што я iх так добра зьляпiў.
— Аднак мы самi, — кажуць яны, —
жывыя, а вось я н ы нежывыя, i калi ты
iх не ажывiш, мы гэтаксама з часам
станем такiя ж, як i я н ы...
Я стаўлю сваiх чалавечкаў на ногi,
адхукваю iх, бы яны закляклi,
упрошваю iх, каб яны ажылi...
Але ня чуюць мяне глiняныя чалавечкi
i не намерваюцца ажываць.
Пойдуць суседзi, пойдуць бацькi, а я
па-ранейшаму буду сядзець на тым загуменьнi,
i думаць,
i мучыцца,
i шкадаваць, нашто я наогул зьвязваўся
з глiнай.
* * *
Вобразы вабяць усьлед за сабой,
але памкнуся за iмi — i iх растворыць
прастора: магчыма, яны проста птушкi,
якiя адводзяць таго, хто iдзе, ад сваiх
затоеных гнёздаў.
Заблытаныя сьцежкi, якiя вядуць i на ўсход,
i на захад, але на кожным кроку, усюды,
ад iх падымаецца стромкая вышыня, i,
падымаючыся над сабою, становiцца
розумам цела, i, падымаючыся над сабою,
розум становiцца ўсёразуменьнем, якое,
нiбы ваданосныя жылы, сабой насычае i
жывiць кожнае слова i кожны крок.
Чалавек — гэта два чалавекi, як дзьве
далонi, што лепяць суладна сьнежку цi
перакiдваюць, каб утрымаць, жарыну:
адзiн з iх — пачатак, другi — завяршэньне,
адзiн з iх — выток, i другi — суток,
адзiн з iх — прычына, другi з iх — вынiк,
адзiн з iх — пытаньне, другi — адказ,
а памiж iмi цякуць, вынiкаючы з iх
i ўпадаючы ў iх сусьветы.
Усё, што кранае мяне, падобнае на мяне.
Ня скончаны дзень тварэньня: зноўку i зноў
вылеплiвае чалавек сваю лепшую
долю.
Дзелiць мяне прастора, зьядноўвае час.
Калi чалавек сустрэнецца з чалавекам?
У безданi памяцi мглiцца бяссонны лiхтар.
Пачакай, памарудзь, адпусьцi жаданьне —
i ты перастанеш быць часткай, нацэленай супраць усiх,
i вернуцца да цябе тыя птушкi, якiя ня ловяцца,
калi iх ловiш, якiя хаваюцца, калi iх шукаеш,
i ты пачуеш: у кожнай птушкi —
твой голас, i ўбачыш: у кожнай птушкi —
твой твар.
НА ДРУГI ГОД ВАЙНЫ
На другi год вайны ня вырасла жыта на полi,
ня вырасла бульба, а вырасьлi лозы.
Узяўся я дзерцi з лозаў кару —
а яны з жалеза,
узяўся сякераю секчы лозы —
стала з iх сыпацца на зямлю жалезнае зерне,
узяўся выкопваць лозы рыдлёўкай —
стала выкопвацца з-пад каранёў жалезная
бульба.
Хто будзе есьцi жалезнае зерне?
Хто будзе есьцi жалезную бульбу?
Кажа бабуля: вайна.
А я спрабую сам разгрызьцi тыя зярняты,
спрабую сам угрызьцi бульбiны тыя,
каб самому зрабiцца жалезным, нiбы
вайна, i павыдзiраць жалезныя лозы
з поля.
ДАЛЕЧЫНЯ
Далечыня падступае i адступае, i ўсюды
замест яе застаю сутоньлiвую зямлю,
засяроджаную ваду, шурпатыя дрэвы.
Я ў iх дапытваюся пра далечыню.
Кажа зямля: гэта — мой слых.
Кажа вада: гэта — мой зрок.
Кажуць дрэвы: гэта — нашае дыханьне.
Я паварочваюся наўкола.
Я магу быць адначасова толькi тут,
дзе стаю, дзе ўжо ёсьць.
Далечыня — мой страчаны рай: ён
адлюстроўваецца снамi i мiражамi.
Я разаслаў у далечыню па розных
кiрунках стрэлы, а стрэлы вяртаюцца,
цэлячыся ў мяне.
ЛУЖЫНЫ
Зьбiраюцца парушэньнi.
Мяшаюцца поры года.
Як дым, па наўкольлi паўзе трывога.
У лужынах млее вада — а людзi ня вераць
вадзе,
у лужынах грае сонца — а людзi ня вераць
сонцу,
у лужынах плёхкаюцца аблокi — а людзi
ня вераць аблокам.
Яны пазiраюць, куды ўжо зайсьцi
немагчыма, — удалечыню.
Там, па дарозе, па лузе, ад лужы да лужы,
пасьля дажджу, бягуць басаногай
чародкаю дзецi, сьмяюцца, нагамi
намацваюць неба, вясёлку, плыты аблок i
не баяцца нiчога.
Гэта было да таго, як выпаў аднаго разу
шкляны дождж,
гэта было да таго, як павыступалi з зямлi
нажы ды iголкi,
гэта было да таго, як сьвет стаў раптам
дарослым.
СЯРГЕЙ ЦЫГАН
Сябра майго маленства Сяргей Цыган
стаiць на крутым пясчаным пагорку i
з левай рукi шпурляе ўгору каменьне.
Каменьне, што мы кiдаем заўзята,
з падвойнаю моцай вяртаецца зноўку на дол,
прымушаючы нас разьбягацца, хавацца, ўхiляцца...
Але Сяргей Цыган не сыходзiць з месца:
яму няма ад чаго ўхiляцца, яму няма чаго асьцерагацца, —
каменьне, што ён зашпурнуў угору,
i застаецца там.
— На тое ён i Цыган,— мы
захапляемся i зайздросьцiм.— На тое
ў яго такая рука...
Мы пакiдаем потым пагоркi,
мы выпраўляемся потым дахаты,
кiруючыся на той двор, дзе жыве разам з мацi i меншай сястрою
Сяргей Цыган — сярэдзiна нашай сябрыны.
А ўвышынi, над зямлёю, плывуць кудысьцi
вялiзныя хмары,
i ў iх пагрозьлiва грукаюць камянi, якiя
пазакiдаў на неба Сяргей Цыган са сваёй
левай — шчасьлiвай сваёй — рукi.
АЛЁСЫ
Ад вёскi мала што засталося — адно
некалькi хат са старымi людзьмi i яшчэ
бальнiца.
Па вузкай стаптанай бальнiчнай лесьвiцы,
прытрымлiваючыся за парэнчы, мы
сходзiм унiз.
— Мне ўсё тут знаёма з маленства,—
дзялюся сваiмi ўспамiнамi са сваёй
спадарожнiцай.— Тут працавала, сюды
прыехаўшы шчэ да вайны, акушэркаю
мая мацi...
Яна глядзiць на мяне цiхмяным глыбокiм
блакiтным паглядам.
— А я вось прыехала, — кажа яна, — сюды
з далёкага сьвету, каб тут нарадзiць,
каб у тым замежжы, дзе я цяпер жыву,
прысутнiчала, гучала i цешыла мне душу
iмя нашай вёскi —
А л ё с ы.
МАЛЕНЬКIЯ НОЧВЫ
Нехта стукае ў дзьверы.
Я доўга, ня ведаючы, хто гэта стукае, не адчыняю, а калi адчыняю, бачу: стаiць за дзьвярыма бацька з маленькiмi ночвамi
ў руках.
Ён кажа: “Пакуль ты мне адчыняў,
я схадзiў пад царкву i ўзяў вось гэтыя ночвы, каб iмi стукацца ў дзьверы.
Цi помнiш ты гэтыя ночвы: ты ў iх купаўся, калi быў малым...”
Я гляджу на маленькiя ночвы i, нiбы ўва мне адчыняюцца нейкiя дзьверы, у iх пазнаю, што i помнiць ня помню, што згадваць ня згадваю i што ня мае нi вобразу, нi найменьня, а мае мяне
самога, —
с в а ё.
КЛАДКI
Мы iдзём па дрыгве.
Абапал тояцца прорвы,
буяе жоўтая лотаць,
тоўпяцца на куп’i пукi сiтнягу.
— Нашто шукаць сваёй згубы? —
нам кажуць старыя людзi.—
Прыйдзе час,
i яна сама, каго трэба, знойдзе.
Ня згубы, аднак, мы шукаем, а выйсьця —
з жыцьця, што, не маючы мэты,
тулiцца ўскрай дрыгвянога бязьмежжа,
i хiба мы прычынай таму, што выйсьце
ў iм гэтак шчыльна зьяднанае са згубай,
а тое, што ёсьць, з тым, чаго няма?
Некалi па дрыгве былi пакладзеныя кладкi,
i людзi тады разумелi, к у д ы жывуць,
але даўно ўжо кладкi ўбiлiся ўглыб,
засмакталiся прагнай дрыгвою,
i трэба цяпер iсьцi наўздагад.
Мы гразьнем, мы сумняваемся, мы вывяраем крокi,
i калi раптам правальваемся ў згубную глыбiню,
знаходзiм, гэтак жа раптам, апiрышча —
страчанае, старое, аднятае,
але ўсё роўна заўсёды прысутнае патаемна
ў нашых адчайных памкненьнях, — к л а д к i.
|
