_____________________
Ліст у Галактыку "Млечны шлях". Аповесьць | “Ня ўсе мы памром, але ўсе мы зьменімся”.
Апостал Павел.
“Запамінайце”, — казаў ён.
Вучні амаль ня слухалі яго, але Настаўніка гэта непакоіла мала. “Калі хоць адзін з іх засвоіць, задасьць сабе пытаньне і зацікавіцца — дык, значыць, маё існаваньне і мая праца ня будуць марнымі”. “Запамі-найце, — казаў ён, — і вы калі-небудзь усьвядоміце прызнаньне неабавязковасьці жыцьця ў Космасе, дзе ў часе і прасторы — толькі мёртвыя аскепкі, попел і водсьветы наймагутнага фейерверку, які быў учынены невядома кім і невядома дзеля чаго пятнаццаць мільярдаў гадоў таму, і які мы называем Вялікім Выбухам. Толькі два адсоткі Сусьвету — “нашая” матэрыя, усё астатняе — цёмная існасьць. Магчыма, там зараз і вызначаецца далейшы лёс Сусьвету невядомымі нам сутнасьцямі, пра якія мы нічога ня ведаем. Увогуле, я выкладаю вам банальную на наш час навуку, але, калі хто з вас будзе прагнуць ведаў, дык даведаецца значна больш”. Настаўнік агледзеў вучняў. “Запішыце, — сказаў ён. — Зямля і восем іншых планетаў рухаюцца вакол Сонца. Мы з вамі жывем на Зямлі, трэцяй ад сьвяціла планеце. Яе насельніцтва — больш за 6 мільярдаў асобаў. Мы з вамі — з іх ліку.
Частка 1. Інтэрпрэтацыя казусу.
Трое мужчынаў у аўто ехалі моўчкі. Адзін з іх быў пасажырам. Ля вакзала аўто спынілася, і той, хто сядзеў ззаду, суха сказаў пасажыру, ледзь пахіліўшы чыста паголены, плоскі і чымсьці няўлоўна сялянскі твар:
— Цяпер сядзеце ў цягнік і паедзеце ў заходнім напрамку да станцыі Лясная. Спадзяюся, вы разумееце, што адтуль вам найбліжэй дадому. Я вазьму вам квіток і пасаджу ў вагон. Праваднік будзе папярэджаны, таму не спрабуйце выйсьці раней ці пазьней.
На пакрытым шматдзённай шчэцьцю, няголеным твары пасажыра прамільгнула недаўменьне.
— Лясная? Хіба я не магу сысьці з цягніка там, дзе захачу? Я здолеў бы дабрацца да дому і на якой спадарожнай. Урэшце, гэта мой клопат: а раптам я дзе затрымаюся.
Кароткая паўза імкліва напоўнілася напружаньнем.
— Нам загадана транспартаваць вас за стокіламетровую зону, — быццам неахвотна патлумачыў на незадавальненьне пасажыра суправаджаючы. — Там вы ўжо вольныя ў сваіх рашэньнях. А зараз пойдзем разам. І, спадзяюся, вы ня будзеце шумець, бо ў сьвеце і так зашмат шуму.
Вадзіцель застаўся, а двое мужчынаў: адзін у шэрым касьцюме, сьветлай кашулі і не зусім удала падабраным гальштуку, другі — у добра пакамечаных пінжаку і штанах, рушылі да білетных касаў. Там суправаджаючы купіў квіток, зірнуў на гадзіньнік, мужчыны спусьці-ліся ў падземны пераход, а потым падняліся на перон, дзе адразу знайшлі патрэбны цягнік і вагон.
— Шчасьлівай дарогі. І жадаю вам добрага анёла-апякуна, скажам так.
Пасажыр зьдзіўлена ўтаропіў вочы на мужыцкі твар суправаджаючага, бо спадзяваўся на нейкае тлумачэньне ці хоць бы на ўсьмешку, але ня ўбачыў нічога.
— Анёла? — перапытаў ён няўпэўнена.
— Вы ж верыце ў іх існаваньне. Так?
Пасажыр паціснуў плячыма.
— Магчыма. Вы ж таксама існуеце.
Суправаджаючы хмыкнуў, адступіў у бок, моўчкі паглядаючы, як пасажыр падняўся па прыступках у тамбур і зьнік у вагоне, потым зірнуў на гадзіньнік, шапнуў, нахіліўшыся, некалькі словаў правадні-цы і хвіліну-паўтары чакаў, пакуль цягнік кранецца. Толькі тады выцягнуў з кішэні яшчэ рэдкі ва ўжытку мабільнік, адышоў за калону, набраў нумар і хутка, стараючыся не акцэнтаваць увагі людзей, што рухаліся вакол яго па пероне, сказаў у слухаўку:
— Вагон нумар сем. Канцавы пункт, як і мяркуецца, станцыя Лясная. Магчымыя варыянты.
...Між тым, пасажыр у вагоне знайшоў сваё месца і сеў. Ён ня стаў прыглядацца да спадарожнікаў, а заплюшчыў вочы і дазволіў целу, няхай сабе і адносную ў такіх абставінах, свабоду. Было душна, але мужчына прыглушыў у сабе жаданьне зьняць пінжак, бо ўспомніў пра сваю брудную кашулю і пра тое, што не галіўся і ня мыўся ўжо некалькі дзён. Ён спачатку вырашыў, што тут, у цягніку, павінен падрамаць, але нярвовая ўзрушанасьць, якая авалодала ім, нараджала ўвесь час самыя розныя — палярныя — думкі. Гэта былі думкі і пра нечакана вернутую яму волю, бо, лічыў ён, няма нічога больш значнага для чалавека, чым яго ўласная свабода і магчымасьць рабіць тое, што адпавядае асабістым намерам і жаданьням. Тое, што яго затрымалі і некалькі дзён вадзілі на допыты, а цяпер неспадзявана адпусьцілі — цяпер не выклікала ў пасажыра ні зьдзіўленьня, ні крыўды, ні нянавісьці. Ён сам быццам спарадзіў выклік, і бездань, куды ён неабдумана кінуў позірк, раптам зірнула ў адказ яму ў вочы. Хіба ня гэта меў на ўвазе сьледчы — той самы, які суправаджаў яго і які загаварыў з ім пра анёла. Што ён меў на ўвазе? — думаў пасажыр. Апошні раз яго вадзілі на допыт учора, з раніцы. Так, з раніцы, учора.
...Рукі, калі яго вялі па доўгім, пакручастым калідоры, былі за сьпінай, але без кайданкоў. Толькі на вочы яму надзелі чорную гумавую стужку-павязку, з мэтай, пэўна, каб вязень ня змог што-небудзь убачыць падчас вандроўкі з камеры ў кабінет сьледчага. Яго, асьлепленага, вялі двое канваіраў: адзін ішоў збоку, крыху наперадзе, другі за сьпінай. Менавіта той, што ішоў ззаду, раз-пораз падаваў голас: “ідзіце прама”, “хутчэй”, “направа”, “налева”, “стойце”.
— Стойце.
Падсьледны спыніўся, і павязку з яго вачэй адразу зьнялі. Ён убачыў сьцяну, пафарбаваную ў сьветла-карычневы колер, а ў ёй — дзьверы, абабітыя цёмнай падрапанай штучнай скурай. Пад ручкай на зашмальцаванай паўзгнілай вяровачцы вісела кардонная, перавернутая чыстым бокам шыльдачка. Пярэдні канваір націснуў на ручку, адчыніў дзьверы, зайшоў і амаль адразу ж, праз некалькі секундаў, выйшаў; пасьля чаго кіўком даў знак, што шлях свабодны.
— Уваходзьце.
Ён увайшоў у кабінет і адразу ўбачыў масіўны кароткі стол, сьледчага за ім, прыкручаны да падлогі металічны зэдлік, у якім толькі сярэдзіна была драўляная, і, што яго кожны раз зьдзіўляла, — намаляванае на сьцяне вакно, а ў ім — малюнак неба і птушку, што лунала ў яркай ад сонечных промняў прасторы. Справа ад псеўдавакна грувасьцілася шафа-сейф, а зьлева — невялікі двух’ярусны столік з кампутарам і магнітафонам. Вочка індыкатара магнітафону сьвяцілася. На стале стаялі напалову наліты вадой пластыкавы графін і пластыкавая конаўка. У попельніцы — аніводнага недапалка. Ледзь чутна пад самай стольлю гуў кандыцыянер, але паветра ўсё роўна было задушлівым і вільготным.
У сьледчага быў плоскі вясковы твар, які амаль не запамінаецца, і кароткі “вожык” цёмных валасоў. Ад яго, здавалася, сыходзіла добразычлівасьць, але гэтая добразычлівасьць праз хвіліну-другую пралічвалася вопытным вокам, як робленая і, калі паназіраць за ім далей, дык можна было ўбачыць нешта зьменлівае і здрадлівае, што бывае часам у душах некаторых людзей. Нават у большасьці з іх.
— Можаце сесьці.
— Не заракаюся. У нас усё можа быць, — вяла, з намёкам на каламбур, адказаў падсьледны, няспрытна сеў на пашарпаны зэдлік і пачаў узірацца ў псеўдавакно. Асабліва прагна і ўважліва ён разглядаў намаляваную невядомым мастаком вялікую драпежную птушку.
— Чагосьці тут не хапае, — урэшце кіўнуў ён на малюнак, — доменнай печы, напрыклад, ці дзяўчыны-камсамолкі... Дарэчы, навошта вам гэтая драматычнасьць: павязка на вочы, вышук, допыты? Я — не злачынца.
— Вашае імя, імя па бацьку і прозьвішча?
— Вы пыталіся ў мінулы раз, хіба забыліся? У вас жа ўсё запіса-на, — адказаў падсьледны, але ўжо без спробаў на гумар, а з ноткай раздражненьня.
— І ў пазамінулы, — згадзіўся сьледчы. — Такі парадак. Не будзем парушаць традыцыю. Не цягніце час.
— Корбат Андрэй Васільевіч.
— Год нараджэньня?
— Адна тысяча дзевяцьсот пяцідзесяты.
— Месца нараджэньня?
— Пасёлак Кмін.
— Нацыянальнасьць?
— Беларус.
— Прафесія?
— Настаўнік. Выкладаю на базе сярэдняй школы фізіку і астраномію.
— Сацыяльнае паходжаньне?
Падсьледны моўчкі паціснуў плячыма.
— Не з улюбёных вашай уладай люмпенаў — вінаваты, што тут зробіш. Бацька — інжынер на чыгунцы. Маці — настаўніца. Але бацькоў не выбіраеш, як не выбіраеш сабе расу, народ, нацыянальнасьць...
— Згодны, згодны, — ледзь заўважна усьміхнуўся куткамі вуснаў сьледчы. — Толькі ўлада, дарэчы, у нас агульная...
Ён раптам падняў вочы ад папераў на стале і зірнуў падсьледнаму проста ў твар. Гэта быў твар звычайнага чалавека. Сьледчы бачыў перад сабой вельмі стомленага мужчыну трыццаці-трыццаці пяці гадоў: вочы шэрыя, нос прамы, лоб шырокі, мочкі вушэй — нармальныя, без прыкметаў па Ламброза. Валасы русыя, шорсткія.
Нібы імклівы сонечны зайчык, усьмешка зьнікла з куткоў вуснаў сьледчага. Так летам, у яркі, сонечны дзень раптам дыхне халодным паўночным ветрам, прымушаючы падарожніка ўзьняць каўнер лёгкадумнай курткі і схаваць рукі ў кішэні.
— А зараз раскажыце ўсё зноў, і як мага падрабязьней, — сказаў сьледчы. — Як і пры якіх абставінах вы сустрэліся з астранаўтам В. і перадалі яму так званы ліст у Галактыку?
Узьнікла непрацяглая паўза, падсьледны зьбіраўся з думкамі.
— Вы ня можаце і далей так упарта ажыцьцяўляць сьледства, каб пакараць мяне ў далейшым, няхай і праз суд, толькі за думкі, за намер. Учынкаў жа не было? — нарэшце азваўся ён. — Ліст — ня ўчынак.
Вось тут вы памыляецеся. Ваш ліст-зварот у Галактыку — самы натуральны ўчынак. Хіба ня вы склалі яго і перадалі астранаўту В.? Яго, астранаўта, тлумачэньне ў нас, і арыгінал вашага ліста таксама. Як бачыце, мы нічога і нікога не прамінулі.
— Але, хто даў вам права ўскрываць прыватную перапіску? — спытаў падсьледны. Гэтае пытаньне ён, пэўна, задаваў сьледчаму і раней, бо пытаўся абыякава, быццам і не спадзеючыся на праўдзівы адказ. — Хіба вы не парушылі тым правы чалавека, закон? Не астранаўт жа прынёс ліст вам у “кантору”? Гэта было б занадта нават у сэнсе таго абсурду, які стварае нашае жыцьцё. І чаму пасланьне куды-небудзь па-за межы планеты і без дакладнага адрасу лічыцца злачынствам?
Сьледчы ўсьміхнуўся, але гэтым разам яго ўсьмешка ўжо была натуральнай: пагардлівай і нават прыхавана пагрозлівай і даволі зласьлівай. Палярнасьць іх натураў і характараў ужо нельга было не заўважаць.
— Ня будзем адхіляцца і акцэнтаваць увагу на абстрактных рэчах, — перапыніў ён. — Ваш ліст асаблівы. І ўчынак таксама. Дык вось, пачнём успамінаць усё спачатку. Нарэшце, у ходзе вашых успамінаў усплываюць новыя дэталі. А гэта важна. Ня будзем сьпяшацца, але і марнаваць час дарэмна таксама ня варта. Пачынайце. Вось вам цыгарэта. Лічыце гэта за... хабар.
— “Кантора” часам раздзьмухвае справу, каб апраўдаць сваё фінансаваньне. І тады раскручваюць надзьмутых сланоў на вяровачцы... Нацыяналістычных, тэрарыстычных, афарыстычных, фашысцкіх. Я не палю.
— Я таксама.
— Тады навошта прапануеце?
— Тут такія рэчы маюць каштоўнасьць. Убачыце самі.
— Я не зьбіраюся тут абжывацца. Гэта абсурд.
— Мы дамовіліся не адхіляцца, — адразу перапыніў яго сьледчы. — Давайце па справе. Мінулым разам вы расказалі, як слухалі радыё і пачулі пра тое, што рыхтуецца так званае пасланьне да Галактыкаў. Ад розных катэгорыяў нашых грамадзянаў: сялянаў, рабочых, інтэлігенцыі, піянераў, урэшце. Прымаліся і абмяркоўваліся пісьмы-рапарты, у якіх яны расказвалі пра свае працоўныя справы, дасягненьні. Планавалася наступная адпраўка іх у сьпецыяльным кантэйнеры ў космас. Увесь праект насіў назву “Савецкая зямля — бераг Сусьвету”. Так?
— Але.
— І што вы асабіста вырашылі ў сувязі з гэтым?
Падсьледны па прозьвішчы Андрэй Корбат паціскаў у пальцах і панюхаў цыгарэту, але прыпальваць ня стаў.
— Як вы, магчыма, ведаеце, — пачаў ён, — першае пасланьне чужым Галактыкам (быццам у сваёй, “Млечным Шляху”, нас ужо ведаюць, ха-ха...) адбылося год таму, і несла ўсяго тры зашыфраваныя словы-паняцьці: “Мір, Правадыр, СССР”. Для мяне, напрыклад, тут адразу ўтварылася недакладнасьць. А, крый Божа, калі ўзьнікне нагода, то як іншы розум расшыфруе слова-паняцьце Правадыр, зашыфраванае да таго ж псеўданімам. Што гэта такое, я вас пытаю? І за каго нас пасьля такіх пасланьняў будуць прымаць? Добра, калі толькі за вартых лабатаміі ідыётаў, — саркастычна працягваў падсьледны, — ну няхай сабе атрымаюць тое пасланьне, расшыфруюць назвы з большага, а потым да нас па гэтай наводцы іншапланецяне прыляцяць, каб паглядзець, павывучаць, парадавацца — і што? Міру — няма, скрозь войны, Правадыра няма таксама, хіба што яго труп у цэнтры ўсходняга мегаполісу, а СССР — гэта штучнае ўтварэньне, якога хутка, магчыма, да іх зьяўленьня, таксама ня будзе... Усё гэта нават нясьмешна...
— Вось я і сьмяюся з вас, — паблажліва адказаў на гэтую тыраду сьледчы. — Вы што — не разумееце, што ўсё гэта было чыста сімвалічным актам?
— Я разумею, — сказаў падсьледны. — Толькі там, — ён тыцнуў пальцам у столь, — могуць не зразумець такіх тонкасьцяў.
— А вы што — верыце ў нечае там існаваньне, па-за зямлёй? — іранічна спытаў сьледчы. — Чаму тады яны, тыя, хто там існуе, не зьявіліся раней ці не аб’явяцца зараз?
— Тут усё можа быць прасьцей, чым вы нават думаеце, — заўважыў падсьледны. — Вось вы, прыкладам, часта ходзіце да суседзяў па пад’ездзе ў госьці? А калі суседзі да таго ж п’яніцы ці наркаманы, ці ўвогуле жабракі альбо апушчэнцы якія? Так і да нас, магчыма, адносяцца... І ў госьці ня ходзяць, і ніхто дурных, так бы мовіць, і ня сватае...
— Ну, а краіна наша, СССР, куды па вашаму падзенецца? — ужо відочна зацікавіўся сьледчы. — Хіба вы ня можаце зразумець, што гэта цэласная і непахісная дзяржаўная сістэма, якая перажыве ўсіх нас і яшчэ дзесяткі пакаленьняў?
— Усё мае свае межы, — аспрэчыў гэтае меркаваньне Андрэй Корбат. — Нават сьвет мае свой пачатак і свой канец.
— Вашыя дзеяньні, — між тым з напорыстым задавальненьнем сказаў сьледчы, — класіфікуюцца, як насаджэньне ў грамадства ідэйна-шкоднага, паклёпніцкага тэксту з элементамі крайняга цынізму. Вось вы пішаце, што “нашая савецкая зямля — ніякі ня бераг Сусьвету, і хаця зразумела, што ў такой тэзе маюць месца метафара і алегорыя, тым ня менш Сусьвет, па дадзеных НАСА, пашыраецца ў розныя бакі і з усё ўзрастаючай хуткасьцю — дык які тут бераг? А ў іншым сэнсе — хутчэй “дэградацыйнае плата, юдоль нянавісьці і страху”. — Сьледчы спыніўся. — Вы ня любіце, і гэта мякка сказана, а хутчэй ненавідзіце сваю Радзіму, — адзначыў ён.
— Сказаць хвораму праўду — ня значыць ненавідзець яго. І потым — мая радзіма тут, а не ў шматковым новаўтварэньні.
— Так, — ажывіўся сьледчы, — вось я, дарэчы, адзначыў бы яўна нацыяналістычны ўхіл і пасаж пра тое, што, цытую: “Нам тут, як ніколі, патрэбныя людзі з беларускай душой, вострым розумам і цьвёрдай воляй”, і далей: “На вялікі жаль, нашую бедную нацыю ўзьняць з каленяў амаль немагчыма, бо ўзьнімаць яе няма каму, няма ў нас нацыянальнага авангарду, які валодае той цьвёрдай воляй і, урэшце, нацыя ці сама падымецца, ці яе ніхто не падыме”. — Дарэчы, што вы маеце на ўвазе, калі пішаце пра “баявы нацыянальны авангард”?
— Калі нацыю прыгнечваюць, яна мае права бараніць сябе любымі сродкамі, — сказаў падсьледны.
— Хто б мог падумаць, які мянтуз часам можа хавацца пад звычайным карчом, — усьміхнуўся сьледчы, — я, каб вы ведалі, нават ухваляю вашую, амаль што даходзячую да інфантылізму, шчырасьць. Калі вы, да ўсяго, пасля яшчэ і павініцеся, і мы ўсё аформім адпаведным чынам, а гэта, паверце, справа не такога ўжо працяглага часу, то вам будзе зробленая палёгка.
— У чым мяне абвінавачваюць? Мне б варта ўжо прад’явіць нешта больш дакладнае, чым туманныя пагрозы і неабавязковыя размовы? Хіба я ня маю рацыю?
— Трымаць вас тут месяц і нават больш — цалкам у межах закону.
— Вы кажаце пра закон, які напісаны на паперы і склеены ў брашуркі? Але ж ён не працуе, вось у чым рэч. Ня будзем хоць тут хітраваць.
— Пакінем гэта, — перапыніў сьледчы. — Вось вы пішаце, цытую далей, што “кастрычніцкая рэвалюцыя ў Расеі — ня больш як прыхаванае імкненьне дэградуючых люмпенаў, якія занадта размножыліся, зьнішчыць здаровы генафонд, а інакш мог быць зваротны працэс”, і што “адзначаны дзіўны факт: французскія рэвалюцыянеры асуджалі да сьмерці ўжо за сьветлыя валасы і блакітныя вочы”...
— Так, — пацьвердзіў падсьледны. — Гэта, на жаль, праўда.
— Далей-болей, — сьледчы папстрыкаў па стале кароткімі, з чорнай шчэцьцю на фалангах, пальцамі, — вы перайшлі да цынічнай зьнявагі Правадыра. Вы пішаце: “у цэнтры крывадушнага і бруднага мегаполісу ляжыць паўзгнілы труп, якому прымушаюць пакланяцца артадаксальныя ідэолагі, і якога падтрымлівае ад ператварэньня ў гной цэлы інстытут медыкаў, ствараюцца песьні, што, маўляў, ён “всегда живой” і “такой молодой”. Вы разумееце, — сьледчы зрабіў шматзначную паўзу, — што ўжо адной гэтай цытаты з вашага ліста дастаткова, каб накіраваць вас у лагер? Ці ў інстытут Сербскага на тэрміновае абсьледаваньне з адпаведнымі наступствамі? Не хачу вас палохаць, але, магчыма, мы так і зробім. Ці вось вы пішаце пра вынікі так званай тэлегоніі і, што гэтаму віною ня толькі фестывалі, а і “шызафрэнічныя савецкія песьні і стужкі кшталту “Цырку”, і, што вы з жалем канстатуеце “наступствы маскультуры, якая апявае люмпенаў і недачалавекаў”. Вы літаральна пырскаеце жоўцю, калі з цынічнай зьнявай згадваеце пра, цытую: “...засранак Розу Люксембург, Апасіянарыю, Клару Цэткін, Калантай, Зямлячку ды іншых шэльмаў”, ці вось яшчэ вашы, ня менш дзіўныя, пасажы пра “квітнеючую карпаратыўнасьць розных секс-вычварэнцаў, разгул крымінальнікаў, чарнакніжнікаў, неверагодныя і малавытлумачальныя садысцкія зьдзекі над жывёламі”. Вы акцэнтуеце ўвагу на тым, што “адзіная краіна, якая дазваляе сабе забойства такіх рэліктаў, як кітоў, — гэта наш “бераг Сусьвету”, а ў гонар флатыліі “Слава”, што вынішчае унікальнейшых жывёлаў, якія, магчыма, трымаюць сувязь з Космасам і іншым сьветам, пра што мы і не падазраем, ствараюцца халопскія фільмы і расьпяваюцца хамскія песьні”... Дарэчы, вы што — упарта верыце ў нейкія іншыя сьветы, у іншапланецянаў? Можа, вы, ха-ха, разьлічвалі, што яны сапраўды атрымаюць і прачытаюць ваш ліст? Ну, адказвайце!
Падсьледны ўсьміхнуўся.
— Калі наш Сусьвет, усе сто пяцьдзесят пяць мільярдаў галактыкаў, нарадзіўся з бязьмежна малой велічыні, практычна з нічога — то, пэўна, ня дзеля таго, каб п’яныя люмпены на засьмечаных вуліцах шпынялі адзін аднаго нажамі, — заўважыў ён. — І ня дзеля таго, каб, і так надзвычай кароткае жыцьцё бялкова-нуклеінавай істоты, якую мы называем чалавекам, псавала істэрычная і пустая мана. Павінна ж быць нешта іншае, інакшы сьвет, магчыма, сьвет анёлаў ці эльфаў, а то і электронных чыпаў з будучыні, ці духаў, хіба ня так? Дзе ж логіка? Навошта тады вечнасьць? Дзеля каго?
— Так, так. — Сьледчы раптам запаліў цыгарэту. Цёмная скура на ягоным твары, нібы ад моцнага загару, дысансавалася з бледнымі залысінамі па краях зьбягаючага назад ілба. — Цікава. Цікава з вамі паразмаўляць. Вось, значыць, дзе ваш пункцік. Сьвет анёлаў. І хто на ваш погляд, трымае з імі сувязь?
— Ну, ня мы з вамі, — меланхалічна, з ноткай стомленасьці ў голасе, заўважыў падсьледны. — Магчыма, птушкі (ён кіўнуў на малюнак псеўдавакна), а можа — кіты, дэльфіны, сланы, хто ведае...
— Кіты? — недаўменна перапытаў сьледчы. — Вы сьцьвяр-джаеце, што птушкі, сланы і кіты трымаюць сувязь з анёламі і іх сьветам?
— Так. Дакладней — магчыма, што так, бо я не магу апераваць доказамі.
Сьледчы ўсміхнуўся нават спачувальна.
— Яшчэ разбяруцца, — сказаў ён, — якія комплексы, акрамя месіянскага, утрымлівае вашае пасланьне. Я, напрыклад, магу толькі гадаць. Калі вы нармальны чалавек, дык навошта вам было гэта рабіць? Хіба што ў вас сіндром адзяціньваньня? Ведаеце, выкладчыкі, якія доўга працуюць з моладдзю, іншым разам, пачынаюць павучаць ужо ўсіх запар і ня церпяць ніякіх пярэчаньняў у свой адрас. Не пацерпіць такога і нашае грамадства.
— Я даслаў ліст не грамадству, а ў Галактыку, ня блытайце. Калі б нашае грамадства бегала па яе прасторы, па ўсіх планетах, тыцкаючы там усім у нос выяву Правадыра, тады б была іншая справа, — заўважыў падсьледны.
Сьледчы вытрымаў паўзу.
— У вашым лісце-пасланьні ёсьць месцы, у якіх вы сьцьвярджаеце ня толькі пра апакаліптычны фінал асобных, скажам так, дробных народаў і нацыяў, а і ўсяго чалавецтва ад серыі лакальных катастрофаў ці памылковых рашэньняў, а то і наступстваў робатаіндустрыі ці кампутарызацыі. Вы абвяргаеце прагрэс?
— Прагрэс — гэта слова-вылюдак, — паморшчыўся падсьледны. — Гэта хіба прагрэс, калі, напрыклад, нафтавае лобі робіць усё, толькі каб не вырабляліся элетрамабілі, а ў выніку — “парніковы эфект”, сьмерчы, ураганы, павышэньне ўзроўню акіянаў, а значыць, мігранты, эпідэміі, наркотыкі, крымінал і зьнішчэньне малых народаў, гэтакіх, як наш, беларускі... Калі ў графіне вада, я вып’ю. Яе ў вас мяняюць?
Сьледчы кіўнуў, дазваляючы.
— Вось вы пішаце, — сказаў ён, — што мана — у аснове ўсіх нашых уяўленьняў. Што большасьць людзей жыве, так бы мовіць, не на тэму, марнуючы адпушчаны ім тэрмін жыцьця, што краіна цягне на сабе цэлыя паразітарныя структуры — гэта значыць, хітрых і ўвішных дурняў і прыстасаванцаў. Што на старонках газетаў і ў электронных сродках інфармацыі ідзе несупыннае ўхваленьне Хама (у вас так і пазначана, з вялікай літары), што разбэшчваецца і разбураецца нацыянальная годнасьць беларусаў, нішчацца мова, культура, што калі дзе збіраюцца ў гурт, і мужчыны пачынаюць гаварыць ня толькі пра баб і алкаголь, а жанчыны пра мужчынаў ды цукеркі, то такія адразу адсочваюцца... Вы пішаце яшчэ, цытую: “Галадамор, татальная хцівасьць, стукачы, вярбоўка якіх набыла маштабы, што даюць падставы дзеля нацыянальнай ганьбы, блазнаўскія выбары, “чырвоныя куткі”, так званае сацыялістычнае спаборніцтва, парткамы і “жаночыя саветы”, прымусовая псіхіятрыя і ўварваньне наркадзялкоў і прыхадняў з Усходу, якія селяцца ў жыцьцёва важных кропках, а калі іх будзе пятнаццаць адсоткаў ад асноўнага насельніцтва, дык пачнуцца незваротныя сацыяльна-этнічныя зьмены, — ўсё гэта бясконца варожае душы еўрапейскага чалавека, у тым ліку і няшчаснага беларуса”...
— А хіба ня так? — спытаў падсьледны, — хіба не захварэлі мы ўсе на самазьнішчэньне? Хіба існаваньне нацыі (ну, хоць бы нашай) ня больш значнае для Сусьвету, чым утрыманьне ў паўзгнілым стане трупа квазіправадыра?
— Не ў мяне пра гэта пытайцеся, — адказаў сьледчы.
— З іншага боку, згадзіцеся — усё, што адбываецца на планеце, не такое ўжо і важнае ў маштабах таго ж Сусьвету. Хіба важна, што вы робіце свой вышук, мітусіцеся на гэтым глыжаку, які ляціць невядома куды ў пустэчы з хуткасьцю восемдзесят кіламетраў у секунду?..
— А хіба бунт адной ці дзвюх мурашак зьменіць жыцьцё мурашніка? — спытаў сьледчы.
— Але мурашнікі нельга будаваць на здрадзе, даносах, страху ды падпарадкаванасьці дурноце. Хіба чалавек — шчасьлівы? Не...
— І таму вы вырашылі паскардзіцца іншапланецянам?
— А каму яшчэ? — усьміхнуўся зняволены. — Больш няма каму — у тым і рэч.
Сьледчы нейкі час думаў, жаваў губамі.
— Але ж мы зноў адыйшлі ад тэмы, — сказаў ён. — Настаў момант ікс, і вы выбралі дзеля сваёй мэты астранаўта В. Ён родам адтуль, адкуль і вы — з пасёлку Кмін. Ваш зямляк. Простае супа-дзеньне?
— Вядома. Я ня быў з ім знаёмы.
— Прашу вас, падрабязна. Астранаўт В. прыехаў у пасёлак Кмін да сваякоў гэтым летам, неўзабаве пасля заканчэньня касьмічнага палёту, скарыстаўшы частку свайго адпачынку. Так?
— Але.
Раптам тэлефон на стале коратка бомкнуў. Сьледчы зьняў слухаўку.
— Так, — праз паўзу загаварыў ён, — разумею. Так.
Ён паклаў слухаўку на месца і націснуў кнопку пад стольніцай. Твар ягоны пацямнеў яшчэ больш.
— На сёньня дастаткова, — нечакана падрахаваў ён. — Пойдзеце назад, у камеру.
Падсьледны падняўся з зэдліка. “Нешта здарылася, — падумаў. — Нешта ў іх там зьмянілася, бо допыт звычайна больш працяглы”. — Бывайце, — разьвітаўся.
Сьледчы не адказаў.
Частка 2. Анёл.
... Я зноў, у чарговы раз, апынуўся ў гэтым сьвеце, хоць паняцьце таго ці гэтага сьвету ёсьць метафара больш складанай рэальнасьці. Мы — шматмерныя сутнасьці, і можам бавіць час і там, і тут, хоць асноўны наш сэнс палягае у іншым вымярэньні, знаходзячыся за межамі людскога ўспрыманьня. Нас іншым разам можна ўспрыняць, але не фізічным зрокам, а яснабачаньнем і нават акрэсьліць лакалізацыю нашай прасторы... Але, пра гэта ня варта.
Мая прастора, у якой я часам “праяўляюся”, даволі абмежаваная — усяго каля пяцідзесяці квадратных кіламетраў па вылічэньнях чалавека ў яго метрычных вымярэньнях.
Я з роду Анёлаў. Наш род стары, амаль як Сусьвет, а мы — неўміручыя і захоўваем у сабе ўсе ўласьцівасьці, якія належаць нашай сутнасьці. Асобныя людзі ведаюць пра нашае існаваньне. Так, сьв. Афанасій з вялікай доляй наіўнасьці вызначыў нас як “істотаў жывых, разумных, бесьцялесных, здольных да песнапеньня, бесьсьмяротных. У гэтым, скажам так, занадта суб’ектыўным вызначэньні адна вартасьць, а менавіта “здольнасьць да песнапеньня”, асабліва цешыць мяне.
Адпаведна Паданьню людзей, анёльскія чыны падзяляюцца на тры іерархіі: вышэйшую, сярэднюю і ніжнюю. Кожную іерархію складаюць тры чыны. У вышэйшую ўваходзяць: Серафімы, Херувімы, Прастолы. Сярэднюю анёльскую іерархію складаюць — Валадарныя, Сілы, Улады, а ніжнюю — Пачатку, Арханёлы і Анёлы. Усе ж носяць агульную назву Анёлаў — па сутнасьці свайго служэньня. Усе таямніцы, загады ды іншае ідуць па зыходнаму парадку — ад Серафімаў да Анёлаў, прычым кожная наступная іерархія дапускаецца толькі да тых ведаў, якія здольная ўцяміць на ўзроўні свайго духоўнага разьвіцьця. Вядома, усё гэта не зусім так, але калі людзі гэтак лічаць, дык няхай.
Дык вось, я самы звычайны Анёл. Слова “АНЁЛ” у перакладзе са старажытнагрэцкай мовы азначае Пасланьнік. Адным з нашых абавязкаў лічыцца садзейнічаньне выратаваньню чалавечага роду. У нас няма паняцьця полу, мы істоты абмежаваныя часам і прасторай і, хоць і нябачныя людзям, можам мець вонкавы выгляд. Нябачныя мы таму, што зрок людзей, вакол якіх вялікае мноства рэчаў, умяшчае іх усё, але сьвядомасьць фіксуе толькі тыя з гэтага вялікага мноства, якія чымсьці прывабілі ўвагу. Астатнія, нават тыя, якія знаходзяцца ў полі зроку, не ўваходзяць у зону ўвагі. Зрок хоць і ўспрымае нас, але сьвядомасьць не дапускае ў сябе. Таму мы і “невідзімкі”. І гэта абавязкова, бо інакш былі б вялікія і непрыемныя наступствы для абодвух кантактуючых бакоў. Мы маем здольнасьць хутка пераадольваць прастору. Мая прастора, у якой я вандрую, і якую назіраю, дакладней, яе стан, непакоіць мяне, хаця я сузіральнік, ня болей — нам не рэкамендуецца ўмешвацца ў справы матэрыяльнага сьвету. Раз-пораз я перакідаюся думкамі з іншымі Анёламі, але гэта адбываецца зрэдку, выключна ў часе якіх адказных ці незвычайных падзеяў. Тым больш, што іншыя Анёлы могуць быць даволі далёка, на Месяцы, прыкладам, ці ўвогуле вандраваць на якой камеце з так званага воблака Оарта.
Часам я ўключаю сваю, карыстаючыся тэрміналогіяй людзей, біяакустычную сістэму, і ў мае вушы ўліваюцца галасы чалавечай прысутнасьці ў гэтым чатырохмерным сьвеце. Калі мяне нешта цікавіць у гэтай плыні, я магу, нават больш дасканала за чалавечыя кампутары, вылучыць тое, што мне трэба з тых тысячаў і тысячаў галасоў, карыстаючыся прыкладна той жа сістэмай, што і людзі, вызначыўшы словы-паролі і г.д. Адным з такіх слоў заўсёды зьяўляецца вызначэньне маёй сутнасьці — слова “АНЁЛ”. Як толькі нехта згадвае мяне ці заклікае, ці яшчэ з якой нагоды ўжывае гэта слова — я фіксую ўсю ці адпаведную частку гаворкі. Вось і цяпер, паўторанае некалькі разоў слова “АНЁЛ” у размове паміж двума мужчынамі на вакзале, насьцярожыла мяне. Адзін з іх сеў у цягнік, а другі вярнуўся ў свой мегаполіс. Прааналізаваўшы сітуацыю і падумаўшы, я, хоць бы са звычайнай цікавасьці, рушыў сьледам за цягніком.
Працяглая лесапаласа, якая ідзе з правага боку па ходу цягніка, калі ён рухаецца ва ўсходнім напрамку, даўно выкарыстоўваецца як палігон. Звычайна я імкнуся пазьбягаць гэтых месцаў, бо тут заўсёды нешта здараецца.
Так і цяпер. Лёгка плывучы між дрэваў, я заўважыў двух жаўнераў, якія рухаліся па лясной, у выбоінах ад танкавых тракаў, дарозе, піхаючы перад сабой жалезную, на адным коле, тачку. на такіх каля вайсковых казармаў штодня возяць бачкі з харчовымі адыходамі. Гэтым разам да тачкі быў прывязаны труп, закручаны ў падраны і брудны брызент. Тое, што гэта менавіта труп, я вызначыў адразу — па адчувальным паху (людзі яго не ўспрымаюць да часу, пакуль не пачынаецца працэс гніеньня), і рэштках аўры, якая яшчэ захавалася і была характэрнага, сіне-чорнага колеру. Жаўнеры азіраліся па баках, і было бачна, што яны вельмі сьпяшаліся. Я абмінуў іх і рушыў далей — на палігоне апошнім часам усё часьцей закопвалі трупы, і, урэшце, заўважыў прасеку, за ёй чыгунку і цягнік, які якраз спыняўся каля чарговай станцыі. Я пачаў назіраць, як з вагонаў выйшлі некалькі чалавек, у большасьці сваёй дачнікі, і пачалі разбрыдацца ў розныя бакі. Усё гэта было не вартае асаблівай увагі, але мы, Анёлы, часта бачым крыху больш чым, прыкладам, людзі: так, я заўважыў, што адзін з тых нямногіх, хто выйшаў з вагону — менавіта той, хто цікавіў мяне як асоба — сярэдніх гадоў мужчына, быў ахвярай. Так, ахвярай, бо сьледам за ім з вагону выскачыў спрытны, спартовага складу чалавек у вятроўцы і нізка насунутай на лоб кепцы. Ён відавочна ішоў сьледам за чалавекам, бо я адчуваў, няхай сабе і не прамыя ягоныя думкі, а, так бы мовіць, полевы іх адбітак і занепакоіўся — мы хоць і ня ўмешваемся у людскія справы, а ўсе-ткі калі-нікалі з цяжкасьцю выконваем ролю назіральнікаў. Дык вось, чалавек-ахвяра, нясьпешна азінуўся на адыходзячы цягнік і паволі рушыў па сьцежцы ў бок лесу, які, дарэчы, пачынаўся амаль адразу. Свайму перасьледавальніку ён, вядома, не надаў увагі, хоць і ўспрыняў яго зрокава, хаця, каб быў ён больш сенсітыўным, дык, пэўна, устрывожыўся б, стаў абачлівым і памкнуўся б неяк ухіліцца ад небясьпекі. А тое, што небясьпека набліжалася, мне стала зразумела адразу. Гэты чалавек у кепцы быў, магчыма, менавіта тым, хто меў намер яго зьнішчыць. Цяпер ці пасьля. Я, падумаўшы, паслаў мысьленна заклік анёла-арэкуна, але ў чалавека-ахвяры яго не аказалася. Я зьдзівіўся, але ня вельмі, бо такое здараецца. Затое адазваўся анёл-апякун яго перасьледвальніка. Ён быў вельмі зьбянтэжаны маёй прысутнасьцю і маім заклікам і замітусіўся, спрабуючы неяк адказаць на мае пытаньні. Ён, пэўна, зусім ня ўлічыў той акалічнасьці, што паміж намі ляжыць мяжа — вельмі ж розны ў нас аказаўся статус, і таму нам было даволі складана знайсьці паразуменьне, але я надта і не настойваў і тактоўна запытаў яго вельмі простымі думкаформамі хто ён і каго апякае, і чаму яны так сьпяшаюцца, перасьледуючы адзінокага падарожніка. Адказ якога я з цяжкасьцю дачакаўся, толькі ўзмацніў мае падазрэньні.
“Я нічога не разумею, — перадаў нарэшце мне гэты амёбападобны малюск, — бо не магу пралічваць намеры свайго біягаспадара. А на дзеяньні гаспадара, — гугнява працягваў ён, — аніякага ўплыву я ня маю”. Тут я раззлаваўся, хоць у чыстым выглядзе такія пачуцьці нам не ўласьцівыя, і хацеў ужо ўвогуле рухацца далей, бо, з пункту гледжаньня нашага сьвету, ён меў рацыю — гэты малюск, але раптам мяне ахапіла сумненьне, і зьявілася зусім, бадай, свьежая ідэя: я вырашыў часова прыняць на сябе статус анёла-апекуна таго чалавека-ахвяры, які на вакзале называў слова “АНЁЛ”. Сумнеў жа мой заключаўся ў тым, што я западозрыў, спачатку даволі цьмяна, а калі наблізіўся да іх, дык больш акрэсьлена: адказваў мне зусім не анёл-апякун, а дэман, з так званых “паўшых” — дробны дух, гугнявы і злась-лівы, як і ўсе прадстаўнікі ягонага племя.
Тут я павінен зрабіць невялікае адступленьне, якое тычыцца паўшых духаў, менавіта дзеля таго, каб кожная зацікаўленая асоба магла ўрэшце ўявіць сабе ў поўнай меры каго я маю на ўвазе.
Дык вось: духі ці дэманы — тыя самыя існасьці, якія прыносяць зло, хоць той-сёй, прыкладам, лічыць, што яны не цураюцца сьвету мастацтва і апякуюць творчых асобаў: так адзін творца нядаўна выказаўся даволі шчыра — на пытаньне хто з двух вядомых талентаў лепшы, адказаў: “Лепшы, можа, і я, але дэман таго, другога — мацнейшы”. Так што, ён, пэўна, ведаў, пра што гаворыць. Нянавісьць, пыха, хцівасьць, юр — адметныя якасьці духаў. Твары іх (хоць целы іх тонкія, эфірныя) падобныя да твараў вядомых злачынцаў і зла-дзеяў, якія існуюць між людзей. Яны, хоць і ня ўсе, валодаюць здольнасьцямі хутка пераносіцца з месца на месца і пераносіць такім чынам людзей, рабіць зьмены ў матэрыяльнай прасторы, бо валодаюць некаторымі эзатэрычнымі, і ня толькі, ведамі пра законы космасу і гэтага чатырохмернага сьвету. Духі сьвядома ўзьдзейнічаюць на мысьлевую, пачуцьцёвую і валявую сьферы чалавека: могуць забіваць людзей, наводзіць на іх хваробы і — уваходзіць у іх. Духі ўваходзяць у чалавечае цела ўсёй сваёй размытай у часе і прасторы эфірападобнай сутнасьцю, як быццам сатканыя з паветра. У целе чалавека гэтая псеўдасутнасьць ня можа разьмясьціцца толькі ў такім месцы, як душа, хоць, часам і падпарадкоўвае апошнюю. Авалодваньне чалавекам пры дапамозе зьнешняга падпарадкоўваньня душэўных сілаў воляй дэмана сустракаецца нават часьцей, чым апантанасьць. Часам у адным целе, у адной асобе ўладкоўваюць сваё жытло некалькі а то і дзесяткі псеўдасутнасьцяў. Узьдзейнічаюць на ягоны розум, падкідваюць яму псеўдадумкі, і той прымае іх за свае. Праўда, яны ня могуць чытаць уласныя думкі людзей, што значна перашкаджае ім у справах, затое здольныя падсілкоўвацца і ўзмацняць свае сілы за кошт трансфармуемай энергіі чалавека, прыстасоўваючы яго энергетыку. Мы, Анёлы, бачым сваіх антыподаў візуальна, што немагчыма і супрацьпаказана чалавеку. Інакш ён назіраў бы, па словах сучаснага італьянскага уфолага Матэа Фальконэ, “вірлівую ад “крытэраў” прастору”.
Але ж вернемся да канкрэтыкі. Я адразу зразумеў, што гэты дэман, псеўда-апякун, які мусіў нахабна адазвацца на мой заклік, мімікруе пад анёла, а ягоная гугнявасьць, якая яго і выкрывае, — адна з асноўных прыкметаў такіх “крытэраў”.
Чалавек-ахвяра між тым рухаўся, нічога не падазраючы, па сьцежцы ўздоўж невялікага ярку, парослага ўнізе маладымі хвойкамі, альхоўнікам і вербалозам, а перасьледавальнік павінен быў дагнаць яго праз некалькі хвілінаў, бо крочыў за ім так хутка, што часам пераходзіў на бег. Але тут ужо мусіў умяшацца я, і першае што я зрабіў, — спыніў перасьледавальніка на тым месцы, дзе ён запыніўся ў гэты момант, і той задумаўся, недаўменна азіраючыся па баках. Я адразу падкінуў яму праз яго напалоханага гугнявага апякуна, які праз свой дробны статус быў ужо амаль што пад маёй уладай, думку пра тое, што няблага скараціць шлях і напрасткі праз хвойнік дасягнуць канцавога пункту на ўскрайку, дзе ярок зноў пераходзіў у роўнядзь і такім чынам сутыкнуцца з ахвярай. Праўда, пакуль толькі я адзін ведаў, што ў тым хвойніку двое жаўнераў спрытна, з дапамогай сапёрных рыдлёвак, закопваюць у зямлю брызентавы скрутак, ахутаны ўжо затухаючай, характэрнай сіне-чорнай аўрай.
Тут я скажу пра тое, чаму я цураўся гэтых месцаў. Лесапалосы ўздоўж палігону, якія цягнуцца на некалькі дзесяткаў кіламетраў, і нібы кропкамі пазначаныя нешматлікімі чыгуначнымі станцыямі — аднапавярховымі цаглянымі будынкамі з расхрыстанымі прыбіральнямі на двары — зьяўляюцца месцамі, дзе пастаянна адбываюцца падзеі аднаго і таго ж парадку: гвалт людзей над такімі ж людзьмі. Так, на працягу некалькіх апошніх гадоў у гэтых лесапалосах лютаваў серыйны маньяк Вілен Баравуля, які заўсёды пазначаў свае наезды чарговымі раскурочанымі целамі, у апошнія часы іх ён нават не закопваў. Мэтанакіравана яго не лавілі, бо не было каму, а затрымалі зусім выпадкова. Дзесьці непадалёку ад лесапалосаў застаўся яго напаўразбураны суседзямі цагляны дом, у якім цяпер пасяліліся ўцекачы з Усходу. Але адлоў таго маньяка, які быў, пэўна, асуджаны да сьмерці і ўжо супакоіўся навекі ў зямлі дзе-небудзь за агароджай афіцыйных могілкаў, вядома, не паклаў канец злачынствам людзей, і ўсё гэта спрадвеку сьведчыць пра недасканаласьць, за нешматлікімі выключэньнямі, ўсяго чалавечага роду: ганебнага, юрлівага, зайздросьлівага і хцівага.
Дык вось, паразважаўшы якую секунду, мужчына ў кепцы сунуў руку ў кішэню, выцягнуў адтуль карабок з запалкамі і, заціснуўшы ў пальцах адну, рушыў праз хвойнік. Я здагадаўся навошта ён выцягнуў тую запалку: менавіта яна была яго зброяй, з дапамогай якой ён хацеў забіць чалавека, якога перасьледаваў. Сьпецыяльна падрыхтаваныя людзі могуць вельмі спрытна забіваць самымі звычайнымі, на першы погляд, рэчамі і прадметамі, гузікам, напрыклад, ці ўвогуле голымі рукамі. Хоць, магчыма, я і перабольшваў небясьпеку.
Дык вось, той чалавек зьвярнуў убок, а затым пайшоў наперарэз сваёй ахвяры праз хвойнік. Ішоў ён досыць шпарка і таму страціў нейкую частку сваёй пільнасьці, бо нечакана апынуўся перад жаўнерамі, якія якраз вытрасьлі цела з брызенту і рыхтаваліся скінуць яго ў яміну. У руках яны трымалі навостраныя сапёрныя рыдлёўкі.
Гэта былі каўказцы апошняга году службы. Разборкі паміж іхнімі групоўкамі, якія звычайна здараліся на этнічнай глебе, часта завяршаліся для таго-сяго з іх землякоў зьнікненьнем. Зьнікненьне чарговага жаўнера лічылі ў часьці дэзертырствам і, адправіўшы паперы на месца прызыву, надта яго не шукалі, таму на палігоне ўвесь час большала безыменных, старанна замаскаваных магілаў.
Частка 3. Інтэрпрэтацыя казусу.
— Такім чынам, пачнём спачатку, — сказаў сьледчы.
Падсьледны сядзеў перад ім, як і ў мінулы раз, меланхалічна разглядаючы малюнак псеўдавакна на сьцяне.
— Прозьвішча, імя, імя па бацьку?
— Корбат Андрэй Васільевіч.
— Прафесія?
— Выкладчык.
— Нацыянальнасьць
— Беларус.
— Сацыяльнае становішча?
— Я ж вам тлумачыў.
Сьледчы пераклаў папку з паперамі на сярэдзіну стала.
— Дык вось, справа вашая ідзе да свайго, так сказаць, лагічнага завяршэньня, — не зважыўшы на рэпліку, працягваў ён. — На вашае шчасьце, і не буду нават гэтага хаваць, яна, пэўна, закончыцца для вас дастаткова хутка. Нам толькі застаецца высьветліць разам з вамі некалькі, патрабуючых асобнага тлумачэньня, момантаў.
— Напрыклад? — спытаў падсьледны.
— Што вам вядома пра астэроід “1985 АН-9” і час яго ўварваньня ў зону Зямлі, які вы ў сваім Лісьце ў Галактыку “Млечны Шлях” пазначылі жніўнем дзьве тысячы дваццаць шостага году?
Падсьледны задумаўся на некалькі секундаў. Паўза пагражала зацягнуцца, але сьледчы прысьпешыў.
— Адказвайце, не цягніце.
— Пра тое, што астэроід уварвецца ў прастору нашай сонечнай сістэмы і, магчыма, закране атмасферу ці сутыкнецца з планетай, ведаюць дастаткова многія. Я чуў пра гэта з бюлетэню НАСА. Маса астэроіду некалькі мільярдаў тон, памер каля пятнаццаці-дваццаці кіламетраў у дыяметры. Адхіленьні нязначныя.
— Вы маеце доступ да матэрыялаў НАСА?
— Гэтак жа, як і вы. Я чуў па радыё.
— У вашым лісьце ёсць дзіўнаваты для мяне, а думаю і ня толькі для мяне, момант: вы даволі празрыста выяўляеце валявое пажаданьне, з якім зьвяртаецеся да невядомых вам абанентаў у космасе (да іншапланецянаў ці як?), каб уся планета ў дзьве тысячы дваццаць шостым годзе пасьля сутыкненьня з астэроідам, цытую: “пажадана была б зачышчаная ад скампраметаваўшага сябе гома сапіенс”. І да-лей вы пішаце пра тое, чым выкліканае, па сутнасьці, такое пажаданьне: маўляў, планета на цяперашні момант — гэта своеасаблівы “Дом Баравулі” (кароткі аповяд пра маньяка, які доўгі час зьдзяйсьняў злачынствы ў вашых мясьцінах, вы прыкладаеце), і дом той, які пасьля крывавых падзеяў (а хіба не выконвала, пішаце вы, функцыю манья-ка нашая краіна ў сусьветным маштабе), разбураны суседзямі, але не да канца, паступова засяляецца чужынцамі: зладзеяватымі, хцівымі і нахабнымі, якія ў бліжэйшы час пераўтвораць яго і навакольле (а значыць і Зямлю) у суцэльнае пекла. Мяне, у прыватнасьці, цікавіць: на чым заснаваны такі ваш змрочны прагноз, такая мізантропія?
Падсьледны адвёў позірк ад псеўдавакна.
— Вы чулі калі-небудзь пра афрыканскае племя ік? — спытаў ён.
— Ня чуў, але аргументуйце далей. Хаця вашыя фантазіі, заўважу, патрабуюць псіхааналітыка.
— Антраполагамі занатавана гісторыя яго гібелі. Мадэль такой гуманітарнай катастрофы ў большых ці меншых маштабах уласьціва ўсім народам.
— І ў планетарным?
— Так.
— Цікава. І вы што, назіраеце пачатак таго канца, які напаткала племя ік, у цяперашнім нашым грамадстве?
— Вядома. Калі адымаюць ежу ў старых, а канібалізм у падвалах дамоў у гарадах становіцца ледзь ня нормай, калі дзяцей кідаюць на волю лёсу, а ўсе нашыя дасягненьні ў культуры і мастацтве могуць быць проста зьбітыя сімвалічнай пстрычкай якімі-небудзь праныр-лівымі прайдзісьветамі, ці ўвогуле купкай прыхадняў, што “садзяць” дзяцей на гераін, а хам атрымае зьнешнюю і ўнутраную волю, дык што? Ён, Хам, як вы ведаеце, пляўка ня варты, а Бога злопае.
— Досыць. На месцы вашай працы вы ня ўтойвалі сваіх поглядаў?
— Вашае пытаньне я магу пераадрасаваць вам самім.
На плоскім твары сьледчага не адбілася аніякіх пачуцьцяў.
— Вернемся да вашага пісьма. У ім вы зноў імкнецеся разбурыць сістэму паняцьцяў, якая склалася ў грамадстве: так, вы сьцьвярджаеце, што ў будучым сутыкненьні цывілізацыяў (і дзе вы такое выкапалі?) магчымы крах ня толькі хрысьціянства, як рэлігіі, але і ўсёй белай расы, і што віна за гэта большай часткай ляжа на ўсю славяна-мангалоідную супольнасьць. Тут ваш месіянскі комплекс набыў самы высокі тэмбр. Вы ня любіце славянаў? А самі вы хто?
— Я ўжо адказваў вам пра нацыянальнасьць. А наконт любові да свайго народа ці нелюбові, дык мінулай зімой, у сярэдзіне лютага, як памятаеце, маразы ў нас здарыліся — трыццаць дзевяць па Цэльсію, ноччу — за сорак. Менавіта ў гэтыя дні і ночы дзьве дывізіі, да адной з якіх я быў прыпісаны, як запасьнік, па загадзе былі разгорнутыя і зрабілі марш-кідок да самай Балтыкі. У жаўнераў потым адразалі адмарожаныя ногі і рукі, шмат памёрла ад запаленьня лёгкіх. А іх жа ўзялі з сем’яў, з працы, у кірзавыя боты ў такі мароз абулі і на “Уралах” пад брызентам везьлі, за гэта — любіць народ ці не любіць? Рэч, урэшце, ня ў гэтым. Дый якая мэта была дасягнутая ў выніку таго знакамітага марш-кідка? Пастаўлены рэкорд па колькасьці адрэзаных ног? Дарэчы, вы ў ім ня ўдзельнічалі? Вы хіба ня бачыце, што ня толькі славяне, а ўсе еўрапейцы, якія вялі рэй у абоіх паўшар’ях, становяцца сусьветным пасьмешышчам? Вось пра што, можа, і варта крычаць. Крык, бо толькі яго могуць пачуць.
Сьледчы ўсьміхнуўся краем шырокага роту.
— Крычыце, толькі глядзіце, каб не “сарваўся голас ваш высокі...”
Падсьледны паморшчыўся, нібы пачуў няўдалы, стары і пахабны анекдот, якія расказваюць пасьля выпіўкі афіцэры ў вайсковых казармах.
— Вы ведаеце, — сказаў ён, — культуру самасьвядомасьці народу трэба фарміраваць якраз у школе, на самым раньнім этапе. Дык вось, асабіста ў вас яе яўна бракуе. Пра сям’ю ня ведаю, а школа вас выхавала неяк ня так, але што ад яе чакаць, нашай школы?
Сьледчы пацёр камлеватыя кісьці рук.
— Не забывайце, што мы можам вас проста зьнішчыць, разарваць як папяровы ліст. І не абавязкова фізічна. Вы пра гэта задумваліся? Але вернемся да нашай справы: колькі копіяў свайго пасланьня вы распаўсюдзілі, і каму менавіта яны трапілі? Якой, у прыватнасьці, замежнай радыёстанцыі? У вас былі аднадумцы?
— Я не распаўсюджваў копіі ліста. Ён напісаны ў адзіным экземпляры, які я перадаў астранаўту В. Чарнавік я зьнішчыў.
— У размовах з вамі астранаўт В. называў нейкія імёны? Праз каго ён мусіў перадаць ваш ліст для адпраўкі ў космас?
— У нас была толькі адна размова і вельмі кароткая. Я перадаў ліст і папрасіў, калі гэта магчыма, далучыць яго да ўсіх астатніх, якія рыхтаваліся на той час.
Сьледчы зьмяніў позу: ён адкінуўся на сьпінку крэсла і пажаваў шырокім вузкагубым ротам пустату.
— Прашу вас усё-такі ўспомніць, пра што вы гаварылі ў той дзень з астранаўтам В.?
— Я не абавязаны вам пра гэта паведамляць. Дарэчы, як да вас трапіў мой ліст? Малаверагодна, што яго прынёс і паклаў вам на стол сам астранаўт В. Гэта з лёгкасьцю вынікае з характару вашых пытаньняў. Значыць, канверт ці то скралі, ці ён проста згубіў яго. Вы можаце задаволіць гэту маю невялікую цікаўнасьць?
Сьледчы спахмурнеў.
— Тут я задаю пытаньні.
Падсьледны паціснуў плячыма.
— Што ж, — сказаў ён. — Тады памаўчым.
Сьледчы падумаў, зірнуў на гадзіньнік і нечакана аб’явіў:
— Заўтра мы, хутчэй за ўсё, адправім вас дадому. Ня буду утойваць, тут зьявіліся некаторыя зьнешнія абставіны, пра якія вам ведаць ня варта, ну, не абавязкова.
Ён націснуў кнопку на стале і загадаў адвесьці падсьледнага ў камеру.
* * *
Астранаўт В. прыехаў у пасёлак Кмін да сваякоў летам, неўзабаве пасьля заканчэньня шматмесячнага арбітальнага палёту, а потым і рэабілітацыі, скарыстаўшы дзеля гэтага частку свайго адпачынку. Яму было ўжо за сорак, жыцьцё адносілася да яго жорстка, урэшце, як і ён да яго, і нічога не давала яму дарма, дый ён даўно ведаў, што ў яго становішчы гэта немагчыма, і заўсёды спадзяваўся толькі на сябе і свае сілы. Сіла ў яго заставалася, урэшце, ён часта браў толькі сваім выключным здароўем, і каб не яно (а для шматлікіх медкамісіяў гэта зьяўлялася асноўным аргументам), то, верагодна, спазнаў бы асабістую паразу, не прайшоўшы і палавіны таго шляху, які быў яму адмераны. Тым ня менш, ён галіўся ўжо штодня, каб ня так яўна праступала на твары сівізна. Знаходзячыся на арбіце, у цесным, забітым усемагчымымі прыборамі адсеку, ён цягавіта і самааддана выконваў сваю працу спачатку з адной пастаяннай і, хоць і не асабліва, а ўсё-ткі дастаткова навязьлівай думкай у падсьвядомасьці: хутчэй скончыць усё гэта і апынуцца на Зямлі — дома: у сваім пакоі, у лесе, ля возера, выспацца на звычайным ложку, паляжаць у траве на беразе ракі, зноў адчуць зямную гравітацыю, пахадзіць басанож — вось што яму было трэба, чаго хацелася і катастрафічна не хапала там, у велічнай і халоднай пустэчы. У глыбіні душы ён даўно ня верыў у так званыя стваральныя мадэлі ня толькі касьмічнага, але і зямнога існаваньня. Ён шмат там перадумаў: пра імгненныя і нечаканыя сьмерці сяброў, якія, ня вытрымаўшы нагрузак, пайшлі з каманды. Некаторыя з іх проста пасьпіваліся, пра “бунты” экіпажаў, якія здараліся з-за псіхалагічнай несумяшчальнасьці, пра тое, што пасьля прызямленьня, некаторых літаральна выцягвалі з магілы, бо пачыналася атрафія мышцаў і сэрца зьмяншалася ў аб’ёме на дзесяць, а то і дваццаць адсоткаў.
Але самае нечаканае адбывалася дзесьці з сярэдзіны і ў канцы палёту. Псіхолагі называлі гэта сіндромам невяртаньня. Ён больш не прагнуў дадому, не жадаў пакідаць свой цесны адсек. Космас быццам трымаў яго душу і не хацеў вяртаць яе назад, пад абалонку атмасферы планеты. Але ён змагаўся і з гэтым. Па характару змагар — ён толькі і мог супрацьпаставіць свае сілы шматлікім сілам жыцьця, што і рабіў, бо іншага ня ўмеў, дый ня здолеў бы рабіць.
У пасёлак ён хацеў прыехаць ціха і незаўважна, але ў раённым цэнтры ўжо ведалі пра ягоны прыезд і чакалі, адабраўшы некалькі гадзінаў жыцьця (так ён думаў, сьціснуўшы зубы, каб не вылаяцца ўголас) на бяссэнсавыя прамовы, мітусьню, неабавязковыя сустрэчы з каньяком ды ікрой у кабінетах дробных мясцовых мафіёзі, а такімі ён лічыў іх, бо ведаў іх сілу тут, у іх уладаньнях, пасьля чаго, урэшце, яго прывезьлі дадому, дзе ўжо ўсё, што можна, было адрамантавана, вычышчана і пафарбавана будаўнікамі. Некалькі дзён ён толькі спаў, піў чырвонае віно, якое прывёз з сабой, еў простую ежу: жытні хлеб, сала, па якіх так сумаваў у адсеку базавай станцыі, пасьля пачаў езьдзіць на возера, у лес. Гаварыў ён з роднымі і суседзямі мала, трымаўся стрымана, пазьбягаў людзей, і толькі калі ў навакольлі пачаўся спартыўна-турысцкі зьлёт і непадалёку абсталявалі валейбольныя і футбольныя пляцоўкі, нацягнулі сеткі, а потым аб’явілі ўсялякія турніры, ён ня вытрымаў і пачаў гуляць у валейбол разам з аднолькава стрыжанымі і паслужлівымі хлопцамі і дзяўчатамі ў купальніках, кожная з якіх зазыўна ўсьміхалася яму, дэманструючы сваё маладое і здаровае цела. Мышцы яго паступова вярталі сваю эластычнасьць і моц, амаль зьнікла задышка, раніцай ён рабіў іншым разам непрацяглыя прабежкі, а вечарам, як толькі пачаўся той зьлёт, ехаў (яму часова выдзелілі “Волгу” з райвыканкомаўскага гаражу), каб згуляць партыю-другую ў валейбол.
У першы з такіх вечароў адна з маладых дзяўчын папрасіла падвезьці яе. Звалі яе кароткім расейскім імем — Ася. У яе была зграбная постаць, усьмешлівы шырокі рот з вострымі белымі зубамі і цёмныя, неспакойныя вочы.
— Паехалі на возера, — прапанавала яна астранаўту В., адразу падкрэслена на “ты”, — вада цёплая, паплаваем, калі ў цябе, такога, знакамітага і славутага, знойдзецца час.
— Магла б выбраць каго і маладзей, — сказаў астранаўт В. — Я з іншага пакаленьня і, магчыма, ня буду ведаць, пра што з табой гаварыць. А зрэшты, паехалі, — згадзіўся ён, і Ася, захапіўшы вопратку, з чароўнай лёгкасьцю ўскочыла ў салон машыны.
— Ведаеш, — сказала яна, — я андрафілка, і ў мяне цяга да мужчынаў твайго ўзросту. Я прапаную табе столькі хвілінаў каханьня, колькі ты пажадаеш. Згода?
Замест аўры яе быццам акружала нябачнае воблака ферамонаў, і астранаўт В. завёў рухавік райвыканкамаўскай “Волгі”. Ася на вачах усіх сваіх сяброў і сябровак, як і была на валейбольнай пляцоўцы, у купальніку, абняла яго за плечы: бессаромна і па-змоўніцку — быццам такія вандроўкі і адносіны былі для іх даўняй і звычайнай справай.
Якраз у адзін з тых дзён да астранаўта В. зьвярнуўся чалавек прыкладна ягонага ўзросту, звычайнай някідкай зьнешнасьці, які прадставіўся настаўнікам мясцовай школы і назваўся Андрэем Корбатам. Ён, пэўна, доўгі час падпільноўваў славутага земляка каля ягонага дому і, хоць зьвярнуўся проста на вуліцы, адразу тактоўна папярэдзіў, што не зьбіраецца прасіць астранаўта В. якім-небудзь чынам дапамагчы яму ў паляпшэньні матэрыяльнага дабрабыту, давесьці да завяршэньня асабістую скаргу, ці за сваіх дзяцей, альбо яшчэ чаго, а хоча толькі перадаць яму ліст у Галактыку, які ён днямі напісаў пасьля таго, як, па-першае, — пачуў пра знакамітае ліставаньне па радыё, а, па-другое, — пра тое, што ў Кмін прыехаў на кароткі час выбітны зямляк. Ён, сказаў просьбіт, хоча, каб гэты, напісаны ім ліст быў далучаны да іншых. А перадае з рук у рукі таму, што ня ўпэўнены, ці дойдзе той ліст да адрасату праз афіцыйныя ўстановы, ды ўвогуле не спадзяецца на паразуменьне з боку шматлікіх і ўсемагутных чыноўнікаў.
Астранаўт В. ветліва і ўважліва выслухаў просьбіта: ён заўсёды імкнуўся з разуменьнем ставіцца да жаданьняў сваіх землякоў. У вачах чалавека, які стаяў перад ім са звычайным канвертам у руках, ён не ўбачыў прыкметаў вар’яцтва: на яго погляд, тут не было ані маніякальнай фазы, ані паранаідальнага сіндрому, не прасочвалася і звычайнай дурноты, і таму адказаў, што просьба земляка Андрэя Корбата (ён правільна запомніў і назваў прозьвішча) для яго не складзе асаблівых клопатаў, і дадаў, што захопіць ліст з сабой і праз сваіх сяброў з касьмічнага Цэнтру пакладзе яго, калі вернецца з адпачынку, да іншых лістоў. Дарэчы, паведаміў ён, такія лісты-пасланьні шлюць даволі часта, амаль кожную чарговую ідэалагічную кампанію з нагоды якога сьвята.
— Між іншым, — пацікавіўся астранаўт В., — вы што, сур’ёзна верыце, быццам ваш ліст там прачытаюць?
— Дзе — там? — спытаў просьбіт.
— У далёкім космасе. Ён можа ляцець і мільёны трыльёнаў гадоў. Без аніякай надзеі быць прачытаным. Да таго ж, расшыфроўка. Хто і як яе зробіць?
— Мне здаецца, што Сусьвет усё-ткі мае нейкі сэнс. Хіба ня так? Таму і пасланьні. Упэўнены, што іх калі-небудзь прачытаюць.
Астранаўт В. паціснуў плячыма і агледзеўся — ён не хацеў, каб да іх падышоў яшчэ хто — з суседзяў, і пачалася адна з тых падобных, як блізьняты, размоваў, якія толькі дарэмна марнавалі час, а часам ён даражыў. Нягледзячы на вечар, было задушліва і горача, а на далёкім даляглядзе зрэдку ўспыхвала бліскавіца.
— Гэта ня надта ўпісваецца ў нашую праблему, — сказаў ён і пацікавіўся: — Дарэчы, калі не сакрэт, што вы пішаце ў сваім лісьце?
— Я коратка выказаў шэраг пажаданьняў і запісаў некаторыя свае меркаваньні.
— Кантэйнер з лістамі, ну, там яшчэ з тым-сім, напрыклад, з барэльефам Правадыра, выявай сьцягу, герба, іншай сімволікай могуць проста закінуць на Месяц. Там, пры перападзе тэмператур ад плюс сташасцідзесяці градусаў па цэльсію да такой жа лічбы, толькі са знакам мінус, пры ўваходзе спадарожніка ў цень, усё вельмі хутка ператворыцца ў пыл і зацягнецца рэгалітам.
— Лічыце, што мяне будзе вельмі цешыць, што мае сьціплыя думкі праіснуюць нейкі час, няхай сабе, і на Месяцы. А раптам іх прачытаюць? На зваротным баку яго, напрыклад.
— Месяц — усяго толькі запусьценьне. Хаця і велічнае. Дарэмна вы на нешта спадзеяцеся.
Астранаўт В. паклаў ліст у кішэню і яшчэ раз паабяцаў, што выканае просьбу земляка. Размова пачынала ўжо нерваваць яго — арганізм рэагаваў амаль аднолькава на кожны такі, на ягоны погляд, бяссэнсоўны кантакт з людзьмі: выкідам адрэналіну, і ён пасьпешна разьвітаўся.
Начаваў ён у лесе непадалёку ад возера, куды і прывёз Асю. Спачатку яны замацавалі палатку, у яе адразу набіліся крывасмокі — Ася спрытна біла камароў ручніком, а потым расклалі вогнішча і прыгатавалі вячэру. Астранаўт В. разьліў па шклянках першую бутэльку віна, а піў ён у апошні час яго ўсё больш, і сказаў:
— Праз дзень я ад’язджаю.
Ася на гэта ніяк не адрэагавала. Таропка сарвала з яго кашулю — з кішэні выпаў канверт таго дзівака, пасьля сьцягнула астатнюю вопратку, распранулася сама... Ася стагнала, ускрыквала, а пасьля пайшла на возера і з шумам кінулася ў ваду — астранаўт В. чуў, як яна плёскалася, плавала, і неўзабаве вярнулася назад. Астранаўт В. на колькі хвілінаў задрамаў, а потым яны зноў выпілі віна, прычым Ася піла з ім амаль на роўных, і зноў кахаліся. Гаварылі мала — тэмы былі амаль вычарпаныя, больш расказвала Ася, але даволі сьціпла — пра дзяцінства, пра бацькоў, працу. Калі разьвіднела, яны пачалі зьбірацца назад. астранаўт В. быў не ў гуморы, бо скончылася віно, вогнішча ледзь дымілася, і раптам, а гэта здаралася з ім усё часьцей, на яго напала туга. Ён зноў паваліўся на коўдру ў палатцы, але Ася не падтрымала яго, упарта зьбірала рэчы, а яму параіла схадзіць і акунуцца ў ваду, што ён, урэшце, і зрабіў. Як толькі вярнуўся, Ася спытала ў яго пра канверт, які якраз вытрасла з коўдры, і разглядала з усіх бакоў, і астранаўт В. патлумачыў дзяўчыне, што гэта ліст у Галактыку, які ён, па просьбе земляка, завязе ў Цэнтр, каб дадаць да астатніх. Ася цікавасьці не паказала, і ён загаварыў пра іншае: пра хуткаплыннасьць адпачынку, жыцьця увогуле, пра сваю нелюбоў да вялікіх мегаполісаў, дзе проста цяжка жыць, а потым і пра гэта перастаў казаць і ўвесь час у машыне па дарозе дамоў маўчаў.
Сям’я астранаўта В. жыла ў сталіцы, і сюды, у Кмін, ужо было некалькі ліхаманкавых тэлефонных званкоў, якія пасьля кароценькага прывітаньня дачкі, заканчваліся прапановай жонкі неадкладна да яго прыехаць. Урэшце ён паведаміў, што ехаць ня трэба, бо неўзабаве вернецца сам, і вось гэты момант быццам наступіў.
Адвячоркам ён разьвітаўся з Асяй. Дзяўчына нічога ў яго не прасіла, быццам чуйна прадвызначыўшы, што славуты, хоць і выпадковы, яе палюбоўнік ужо далёка ад яе, ад тутэйшых падзей і клопатаў, і таму гадзіны праз паўтары вылезла з ложку, апранулася і сказала, што ёй час ісьці. Астранаўт В. прапанаваў ёй застацца да раніцы, але прапанова была не зусім шчырай — урэшце трэба было зьбірацца ў дарогу, выспацца перадусім, бо ён ужо не малады, космас выцягнуў з яго ўсё магчымае, і ён згадзіўся, што — час, дык няхай так, ён пра яе не забудзе, і за сваю будучыню яна не павінна хвалявацца: ён зробіць пару тэлефонных званкоў каму трэба, а, калі што — няхай яна зьвяртаецца да яго непасрэдна. Ася быццам вяла пратэставала, урэшце яны дамовіліся сустрэцца самае позьняе — будучым летам, калі ён зноў наведае родныя мясьціны.
Ранкам, ужо зьбіраючы рэчы, астранаўт В. раптам успомніў, а меў ён учэпістую памяць, пра ліст таго дзівака, па прозвішчы Корбат, але канверта не знайшоў. Пашукаўшы хвіліны дзьве-тры, а ліст нібы кудысьці праваліўся, астранаўт В. махнуў рукой: можа, адшукаецца, а калі не — якая розьніца, будзе пасланьне засыпана глеевым пылам дзе-небудзь на Месяцы ці ўвогуле згубіцца ў Цэнтры, на складзе непатрэбных рэчаў. Усё роўна — хто яго прачытае? І ўвогуле ўсё гэта лухта, усё надумана і занадта ідэалагізавана, лічыў ён, а часам проста нагадвае пасьмешышча з-за пыхлівасьці і псеўдазначнасьці. Космас, лічыў ён, ня месца для падобных гульняў, але ж сістэма вымагала свайго, ён сам цяпер быў прадстаўніком той жа сістэмы, і хіба гэта не яна абрала яго з многіх іншых? Хоць і тут, разважаў ён, ёсьць двухсэнсавасьць: тая ж сістэма, ня здолеўшы выкарыстаць яго цалкам, нават не завагалася б ні на секунду, каб выкінуць яго, як непатрэбную рэч, а ратуюць яго пакуль зноў жа выключнае здароўе і ўпартасьць у дасягненьні мэты. А чалавек, які працягвае жыць, не дасягнуўшы мэты, варты, хіба што жалю, лічыў ён.
Ён ехаў у сталіцу цягніком. Правадніца пазнала яго, вакол адразу замітусіліся людзі, але ён зачыніўся ў купэ і праз колькі хвілінаў заснуў.
Яму прысьніўся борт касмічнага комплексу: якраз “грузаход” даставіў туды эксьперыментальную секцыю сонечнай батарэі, якую ім з напарнікам трэба было ўсталяваць. Батарэя ўяўляла сабой “двухпавярховую” канструкцыю, кожны з “паверхаў” складаўся з мабільнай фермавай бэлькі з дзьвюма панэлямі фотаэлектрычных пераўтвараль-нікаў. У космасе ўсё хутка старэе і псуецца, а найхутчэй гэта адбываецца з батарэямі. Ім трэба было выйсьці ў адкрытую прастору і з дапамогай сьпецыяльнага дамкрату аддзяліць адзін з пакетаў, а ўзамен усталяваць новы, эксьперыментальны. Ён быў спакойны за сябе, а вось за напарніка хваляваўся, бо ведаў патаемны страх яго перад адкрытай прасторай, страх, які той старанна хаваў ад усіх: камісіяў, начальства, сяброў. “Давай, давай!” — пакрыкваў ён у радыётэлефон і яшчэ дадаваў па-свойску, што не перакладаецца ў справаздачах і магнітафонных “чорных скрынях”. Яны сьпяшаліся, бо знаходзіцца за “бортам”, няхай сабе, і зусім нязначна больш вызначанага часу, небясьпечна. Дыхалася цяжка: кісларод, думаў ён і з гэтай думкай прачнуўся, кандыцыянеры амаль не працавалі, — адчыніў вакно, і пад перастук колаў доўга назіраў зорнае, цёмнае неба і на ім велічнае бліскучае кола Месяцу. Калісьці яго рыхтавалі да палёту менавіта на Месяц, але іх апярэдзілі шматлікія “Апола”, пасьля чаго праграму згарнулі.
Ён выпіў віна і зноў заснуў.
Частка 4. Астранаўт В.
Калі да мяне, у мой невялічкі пакой у адным з бясконцых калідораў Цэнтру, дзе я працаваў над справаздачай палёту, прыйшлі адтуль і папрасілі напісаць кароткае тлумачэньне, я спачатку нічога не зразумеў. “Прабачце, прабачце, — ледзь ня шоргалі яны нагамі, — але нам загадалі, зразумейце і нас”. Сарамяжлівыя, быццам вінаватыя ў нечым.
Урэшце я дапяў. Нейкім чынам ліст, які перадаў мне той дзівакаваты зямляк Андрэй Корбат (а я не забыўся на яго прозьвішча), трапіў да іх у рукі.
— Ну, дык і што? — бесцырымонна спытаў я, нават не прапануючы ім сесьці. — Чаму я павінен кідаць працу і пісаць для вас тлумачэньне? — Тут я ўжыў лаянку.
— Рэч у тым, — сказаў адзін з іх, вышэй сярэдняга росту і са зьнешнасьцю, якая ня вельмі запамінаецца, — што той чалавек парушыў закон, а яго дзеяньні патрапляюць пад шэраг артыкулаў.
— Ён што — забіў каго, абрабаваў? — спытаў я.
— Як вам сказаць, — цягнулі яны, — яго так званы ліст у Галактыку “Млечны Шлях” — паклёпніцкі, варожы выпад супраць нашай сістэмы, і ня толькі. Вы чыталі тэкст?
— Не, — абсёк я. — Гэта быў яго асабісты ліст. — Чаму я павінен быў яго чытаць? І чаму вы лічыце, што нейкім лістом, згубленым у космасе, ён нанясе шкоду сістэме?
Яны не адказалі. У другога таксама была правільная з усіх бакоў зьнешнасьць: цёмныя кароткія і кучаравыя, як у мурына, валасы, прабор, і далей, як з рэкламы.
— Калі вы ня будзеце пісаць тлумачэньне, то мы зразумеем, — сказаў ён. — Мы не настойваем.
— У вас з сабой ёсьць копія таго ліста? — спытаў я.
Яны пераглянуліся і аддалі мне паперу. Я па-ранейшаму не запрасіў іх сесьці, а пачаў чытаць.
Прачытанае, зьдзівіла мяне сваёй шчырасьцю і ў той жа час зацятай непрымірымасьцю. Так. Мяне ўразіла апантанасьць таго чалавека — я сам выйшаў з цяжкага дзяцінства, дасягнуў сваёй мэты, падняўся з, можна сказаць, багны жыцьця, што часам лічу цудам, і таму я амаль што разумеў яго.
Я ўрэшце прапанаваў тым наведвальнікам сесьці і паказаў на крэслы, пасьля чаго ўзяў паперу і напісаў некалькі сказаў, надта не саромячыся ў выразах: у цяперашнім маім становішчы я з задавальненьнем мог гэта сабе дазволіць, заклеіў сам у канверт, які прынесла сакратарка, і аддаў яго ім.
Яны адразу ўскочылі і, падзякаваўшы, пайшлі задаволеныя. Я іх разумеў: выканалі заданьне.
Пасьля іх адыходу я загадаў сакратарцы нікога да мяне не пускаць і, адклаўшы ўбок свае тэхнічныя запісы і іншыя неадкладныя справы, надоўга задумаўся. На душы было даволі прыкра, але я пачаў аналізаваць усё ад пачатку: як зьявіўся ў пасёлку, як мяне сустрэлі, урэшце, зноў успомніў і таго дзівака, і яго так званы ліст у Галактыку “Млечны Шлях”, як паклаў яго ў кішэню, а пасьля — пасьля была Ася, актывістка маладзёжнай арганізацыі з райцэнтру, я нават сказаў ёй пра той ліст, так... Ася...
І тут я здагадаўся. Нібы з маіх вачэй спала заслона. Урэшце, як той ліст мог трапіць у іх рукі? Якім шляхам? Толькі адным. Гэта дзеўка, д’ябал яе бяры... Больш няма каму. Ну, не занёс жа настаўнік Корбат сам свой ліст у “кантору”? Вядома, не. Не я першы і, напэўна, не я апошні спатыкаюся на якой увішнай сьцерве. Але не за гэта сорамна, а за тое, што тэлефанаваў у цэнтр, у вобласьць, прасіў правінцыяльных мафіёзі рознага кшталту, каб ёй дапамаглі ўладкавацца, і дапамаглі ж адразу: забралі ў рэспубліканскі камітэт, далі пасаду, інтэрнат, паабяцалі забясьпечыць кватэрай. Ня будзеш жа цяпер зноў тэлефанаваць і прасіць, каб яе вярнулі да “разьбітага карыта”.
Але досыць пра гэта. Трэба падумаць пра таго земляка, Андрэя Корбата, настаўніка, які паспрабаваў акрэсьліць і ледзь ня вырашыць усе зямныя праблемы такім спосабам, як ліст ў Галактыку да невядомых адрасатаў. Урэшце, пасланьні ў космас пасылаюць з усіх краінаў, якія маюць ракеты-носьбіты. Так, нядаўна ў далёкае, а, магчыма, і вечнае падарожжа, як я ведаю, быў скіраваны чарговы “Ваяджэр”, дзе ў сьпецыяльнай капсуле захоўваецца пакрытая золатам пласьцінка, на якой больш за сотню фотаздымкаў і запісаў гукаў пяцідзесяці зямных моваў. Урэшце, гэта ўжо нешта больш зьмястоўнае, чым выява Правадыра і заклінаньні кшталту: “Наша краіна — бераг Сусьвету”. Тут бедны настаўнік мае пэўную рацыю сваім заклікам да невядомых абанентаў скарэктаваць траекторыю астэроіда, які ўварвецца ў калязямную прастору ў дзьве тысячы дваццаць шостым годзе. Ён спараджае ў сваім лісьце ня толькі перасьцярогу, а і пагарду да ўсяго людства. А калі, і сапраўды, арбіты гэтых касьмічных целаў перасякуцца, то ці пасьпее ён сам асэнсаваць гэта і парадавацца? У яго будзе вельмі мала часу. Так, вельмі мала. Калі-небудзь, між іншым, такое ўсё роўна павінна здарыцца, успомніць хоць бы Юкатан шэсцьдзесят пяць мільёнаў гадоў таму, калі дваццацікіламетровы балід урэзаўся ў кішачую паўзунамі планету, ці Падкаменную Тунгуску ў пачатку дваццатага стагоддзя. Пытаньне толькі ў тым, колькі ўвогуле праіснуе чалавецтва як від. Людзей з дзіўнымі жаданьнямі, як у таго майго беднага земляка, пэўна, шмат. Вось толькі чаму ў яго такое пажаданьне і такі прысуд усім? Тут я зноў задумаўся, а потым выклікаў сакратарку і папрасіў арганізаваць мне пару хвілінаў па тэлефоне з іх галоўным, старшынёй той самай “канторы”, адкуль зьявіліся да мяне тыя. У чаканьні размовы, я зноў спрабаваў працаваць, але ня меў ранейшага імпэту, і раптам ува мне нібы парвалася нябачная струна — я адчуў вялікую стомленасьць, туга авалодала мной, што са мной зрэдку, але здараецца, я ўсьвядоміў хуткаплыннасьць усяго на сьвеце, безабароненасьць і несапраўданасьць, нейкую сцэнічнасьць нашага існаваньня. Мне прыгадалася дзяцінства ў асуджаным на спрадвечныя галечу і ўбоства пасёлку. Яно ні на імгненьне не было і не магло быць шчасьлівым, бо несла на сабе адбітак віны. Часта, праходзячы па вуліцы, я лавіў на сабе ястрабіна-дапытлівы і цікаўны позірк якога знаёмага, суседкі ці суседа. Яны нібы ацэньвалі мяне з нябачнага мне пункту гледжаньня. Той пункт я хутка разгадаў: ён складаўся з аднаго пытаньня — пытаньня бацькоўства. Маці хавала таямніцу ад усіх, і ад мяне таксама, і толькі калі яна памерла, на самым дне яе старога куфэрка я знайшоў пажоўклы фотаздымак, з якога нясьмела ўсьміхаўся малады хлопец у палявой форме жаўнера акупацыйных войскаў. Трымаючы той здымак перад вачыма, я падышоў да люстэрка, і праз наша падабенства мне адразу ўсё стала зразумелым. Усьведамленьне таго, што я з так званых “нямчат”, зрабіла мяне надзвычай абачлівым і недаверлівым да ўсіх і, магчыма, гэта, а таксама руплівасьць, цягавітасьць і сканцэнтраванасьць на дасягненьні мэты, мяркую, атрыманыя мной у спадчыну ад бацькоў, дапамаглі мне дасягнуць, нягледзячы на ўсе перашкоды, посьпеху. Я нікому не прагаварыўся пра сваё адкрыцьцё — нават жонцы, але той фотаздымак захаваў, бо аніякага пачуцьця варожасьці да таго хлопца-жаўнера, вядома, у мяне ніколі не было. Магчыма, нехта пра нешта штосьці здагадваўся, а сваякі, да якіх я зрэдку прыязджаю ў пасёлак, можа, ведаюць і больш, але цяпер гэта ўсё ў далёкім мінулым, і нават тыя, хто ведае ўсё пра ўсіх, нават яны, мяркую, больш не зазіраюць у гэту цёмную студню: час імкліва зьмяняецца, і ім ужо не да таго. А што тычыцца маёй непадобнасьці да маіх аднагодкаў, то мне, лічу, пашанцавала: натуральных, усьвядомленых “нямчат”, надта без цырымоніяў скіроўвалі ў сьпецыяльныя дзіцячыя прыёмнікі ці расьсейвалі па самых аддаленых дзіцячых дамах. Але чаму гэта я адхіліўся?..
У ходзе маёй падрыхтоўкі да высадкі на Месяц (а рыхтавалася некалькі навігатараў, прычым кожны ня ведаў пра іншага — усё трымалася ў сакрэце), Генеральны выклікаў мяне, а ён часта рабіў такія сустрэчы-гутаркі з кандыдатамі ў палёт, і, як заўсёды, паціка-віўся здароўем — ён быў у захапленьні ад маіх тэставых паказчыкаў — мы пагаварылі хвілінаў пяць на розныя тэмы, а потым наша размова набыла дзіўнаватае адценьне.
— Уяўляеш, — сказаў ён, — у часе тваёй магчымай высадкі на Месяц цябе могуць напаткаць не зусім чаканыя абставіны. Ты павінен быць гатовым да ўсяго.
— Што вы маеце на ўвазе? — удакладніў я. — Да чаго — усяго?
Ён цяжка ўздыхнуў.
— На гэтай зямлі ёсьць каля дзесяці чалавек з навуковай эліты, якія ведаюць намнога больш за астатніх. Адразу адзначу, што я да іх не належу. Гэтыя веды тычацца паранармальных зьяваў і адхіленьняў, якія ўвесь час рэгіструюцца нашымі службамі, а таксама НАСА, і вядома, засакрэчваюцца. Калі б хто з іх, тых дзесяці, вынес усё, што ведае, на ўсеагульнае азнаямленьне, то, магчыма, адразу пахінусліся б інстытуты рэлігіі, эканомікі, маралі, а чалавецтва скацілася б у хаос.
— Ня думаю, — пасьля паўзы вяла аспрэчыў я, — не забывайцеся пра тое, што большасьць людзей рэагуе чэравам, а не розумам. Што ім усе вашыя адкрыцьці?
— Так, так, — быццам згадзіўся ён. — Але, банк інфармацыі папаўняецца шматлікімі дадзенымі пра тое, што жыцьцё не існуе ў адной форме. Наўрад ці прырода трымае ўсе свае яйкі ў адным кошыку. Таму не зьдзіўляйся, калі на Месяцы ты можаш сустрэцца — ну, скажам, з якой сутнасьцю, складзенай з мікралептонаў, кваркаў ці нейтрына, якая можа прымаць любы выгляд: даўно памерлай знаёмай, а то і звычайнай вароны.
— Што-небудзь падобнае фіксавалася? — спытаў я.
— Мы ня ведаем, з чым сутыкнуліся астранаўты з “Апола”. Тое, што яны рыхтуюць новую высадку — гаворыць само за сябе. Якая б велічная ні была тая пустэча, проста любавацца ёю, ахвяруючы каласальныя сродкі і рызыкуючы жыцьцём навігатараў — гэта нерэальна. Так што, ступіўшы на незнаёмую глебу, ты можаш сутыкнуцца праз нейкі час нават са сваім двайніком...
— Чаму менавіта з ім? — спытаў я неўразумела. Я ведаў, што Генеральны любіць “прасейваць” сваіх кандыдатаў на палёты сам, надта не давяраючы псіхааналітыкам.
Але ён ухіліўся ад прамога адказу і з лёгкай усьмешкай пачаў гаварыць пра кібаргаў, лабараторным вырошчванем якіх, мажліва, займаліся якія іншыя цывілізацыі, што існавалі ў іншых месцах і да нас, і што нават наша недасканалая біямедыцына ўжо зараз пасьпяхова завяршае стварэньне штучных тканак пячонкі і нярвовых канчаткаў мозгу, рухаючыся да гэтай непазьбежнай мэты, а калі прыняць да ўвагі блізкае кланіраваньне і магчымае вырашэньне ў сувязі з гэтым праблемы бесьсьмяротнасьці, то паўстаюць новыя і новыя пытаньні. — Да таго ж, — дадаў ён, — мы нібы заблакаваныя ў нашым сьвеце, куды толькі зрэдку прасочваюцца слабыя імпульсы іншых сьветаў, магчыма, намнога больш дасканалых за наш. Магчыма, існуе ня толькі сьвет целаў, а і сьвет неарганічных сутнасьцей, анёлаў, нірвана...
— Нірвана? — спытаў я, — вы, пэўна, жартуеце?
— Не, — сур’ёзна і нават з адценьнем суму адказаў ён. — Яшчэ якіх сто год таму хіба не падаліся б такія рэчы, як тэлебачаньне, радыётэлескопы, паскаральнікі, тэлефонная сувязь праз спадарожнікі, ды нават проста тэлефон — хіба не падаліся б усе яны рэчамі містычнымі і на мяжы фантастыкі?
— Так, — згадзіўся я.
— Дык вось, ёсьць дадзеныя пра зусім новыя тыпы матэрыі з субатамных часьцінак, так званых “дзіўных кваркаў”. А за гэтым можа стаяць што-небудзь зусім незразумелае для нас. Хіба ня так?
— Вядома.
— Тады, чаму ня можа існаваць сьвет кібаргаў, ці сьвет мікралептонных кластэраў? Калі нават архітэктоніка якога мікроба, дробнага вірусу нашмат складаней за сучасную фабрыку ці электрастанцыю, нават атамную, то што далей? Ты можаш растлумачыць?
Да гэтых ваганьняў і думак, працягваў ён са сваёй лёгкай іраніч-най усьмешкай, яго моцна “прасунуў” выпадак палтэргейсту, які ён назіраў у дзяцінстве. Ён сказаў яшчэ, што падрабязны інструктаж па гэтых праблемах я атрымаю ў ходзе далейшай падрыхтоўкі да навігацыі і, што, па іх дадзеных, у гэтым напрамку таксама рухаюцца і ў НАСА, разглядаючы ўсе асьпекты візіту на Селену, нават самыя фантастычныя. Ужо адсунуўшы крэсла і праводзячы мяне да дзьвярэй, што, як я ведаў, зьяўлялася для Генеральнага знакам вышэйшай прыхільнасьці, ён сказа, усьміхаючыся, у сваёй напаўжартоўнай манеры:
— Узровень ведаў расьце і, магчыма, у бліжэйшым часе наступіць дзень, калі зьявіцца расшыфроўка поўнай карціны Сусьвету ад яго пачатку да канца. Магчыма, у гэтыя самыя хвіліны невядомы нам геній працуе над пытаньнем, якое марыў вырашыць небарака Эйнштэйн, але яму ў той час не хапала ведаў. Цалкам верагодна, — дадаў ён, — што ты, хутчэй за ўсё, дажывеш да гэтага часу. А пакуль мы існуем, так бы мовіць, у таямніцы, хоць нашы мазгі працуюць над яе разгадкай. Дакладней, адзін адсотак мазгоў, бо толькі ён, па разьліках, і задзейсьненыя, а навошта астатнія дзевяноста дзевяць, і, увогуле — дзе і ад чаго ўзьнікаюць нашыя думкі, мы і гэтага, на жаль, пакуль ня ведаем.
Я прыводжу гэты кароткі роздум у сувязі з тым, што ў сваім лісьце ў Галактыку мой апантаны зямляк, нібы лёгкім дотыкам кранае гэту тэму, калі кажа пра народ. Дарэчы, вось як Андрэй Корбат закончыў свой ліст, абапіраючыся на прыпавесьць сярэднявечнага схаласта Аўхіма Вастраслова:
“Сьляпы конь, які хадзіў вакол млынавага каменю, прайшоў у цяжкай працы тысячы вёрстаў, але апынуўся каля таго ж каменю, калі яго адвязалі, каб завесьці на скуралупню. Ёсьць народ, які нікуды не прыходзіць. Ён дарэмна працаваў.
Калі для яго настане вечар, ён ня ўбачыць ні гораду, ні сяла, ні твора, ні прыроды, ні сілаў, ні Анёла”.
Які народ ён меў на ўвазе?
Частка 5. Інтэрпрэтацыя казусу.
У начальніка аддзелу быў прастадушны твар аматара піва і гульні ў даміно, але сьледчы ведаў, што гэта далёка ня так, вельмі далёка.
— Рэч у тым, — задуменна гаварыў начальнік, павярнуўшы голаў да акна (сапраўднага, а не бутафорскага, што было намаляванае з дапамогай невядомага мастака ў падвальным кабінеце сьледчага), — што астранаўт В. ужо праз нейкі час пасьля таго, як напісаў нам сваё тлумачэньне (дарэчы, у ім ён дапусьціў у наш бок непрыстойныя выразы), меў кароткую тэлефонную размову з патронам (начальнік калісьці працаваў “пад дахам” амбасады ў Францыі, і таму часта ўжываў французскую лексіку). У гэтай размове астранаўт В. папрасіў патрона не прымаць ніякіх карных мераў супраць арыштаванага намі Андрэя Корбата: маўляў, пакуль ён, В., жывы, дык не дапусьціць гвалту над сваімі землякамі, няхай сабе і эксцэнтрычнымі ў паводзінах. Адчуваеш пафас? Сьвядома зьмяншаючы віну Корбата, што нам зразумела, ён, хацеў таго ці не, зрабіў замах на ўсіх нас, спробу дыскрэдытаваць нашую працу. Магчыма, — нечакана дадаў начальнік, — на ягоным месцы і я зрабіў бы гэтаксама, але мы ў гэтай сітуацыі па-вінны прыняць нейкія захады, каб захаваць, як кажуць на Усходзе, свой гонар. Ты згодны са мной?
Сьледчы моўчкі кіўнуў. Ён яшчэ ня вызначыў дакладна напрамак думак начальніка, і таму прыкідваў у галаве ўсялякія магчымыя варыянты.
— Так, — працягваў начальнік. — Я рады, што ты са мной згодны, а мы будзем змушаны захаваць, так бы мовіць, bonne mine — гэта значыць, прыстойную міну, і ў той жа час даць рады ўсім тым парвеню, якія лічаць нас блазнамі.
Сьледчы кіўнуў зноў.
— Да таго ж, — гаварыў начальнік, — магчыма, я дапускаю ў нашым выпадку іншасказ, але хіба мы вартыя таго, каб толькі абцірацца пасьля пляўкоў? Гэтыя дысідэнты, няхай сабе і ўбогія ці нават псіхапаты, павінны быць пастаўленыя на месца, незалежна ад таго, у якой стадыі знаходзіцца іх хвароба. Ня дзеля таго няпраўдай і крывёй, і дзіцячымі слязьмі, як сказана дзесьці ў Дастаеўскага, была створаная (цалкам магчыма, што і памылкова) гэтая сістэма, каб зараз даць разбурыць яе спачатку вальтэрам і рабесп’ерам, а потым звычайным блатнякам, каб няпраўда, кроў і дзіцячыя сьлёзы набылі яшчэ большы, катастрафічны памер. Выкажу ерэтычную думку: гэты апантаны, які марыць пра больш глабальныя зьмены — я маю на ўвазе яго жаданьне пакараць усё чалавецва праз сутыкненьне з астэроідам — магчыма, і мае рацыю. Так, мае. Але што з таго? Хіба наш бязьмежны край стане іншым? Успомнім Пабеданосцава: “Расея — гэта ле-дзяная пустэльня, па якой блукае ліхі чалавек”. Мяркую, гэты радок тычыцца і нашай псеўдакраіны. Мы — тая ж Расея. Мы заўсёды будзем такімі. Хіба што ўмяшаюцца іншапланецяне, ха-ха... Дарэчы, ты ўважліва прачытаў ягоны ліст? Там ёсьць даволі цікавыя пасажы і адступленьні, у прыватнасьці, ягоны “Роздум пра серыйнага забойцу Баравулю”. Ты памятаеш, да чаго ён там дагаворваецца? То-та і яно. І потым, — задуменна дадаў ён, — у сваім лісце той настаўнік Корбат, які, пэўна, уявіў сябе старшынёй зямнога шару, сьцьвярджае, што люмпены і хамы з сапсаванымі генамі спарадзілі кастрычніцкага монстра, але гэта не зусім дакладна, бо там і дваранства расейскае задзейнічанае. Гэта іх п’яненькія пыскі можна было штодня ўбачыць “у цыган”, і адтуль яны сваіх жонак бралі па п’янай жа справе, дык чые ў іх гены? Не, прырода чалавека такая. І кожны новы ператрус толькі новыя пакуты і прынясе, хіба ня так? А наконт астэроіду, — праз паўзу загаварыў ён зноў, — дык я — за, бо пасьля нас — хоць патоп. — Ён нават хіхікнуў ад свайго жарту. — Мы ж (ну, ты — магчыма і дажывеш) наўрад ці дажывем да таго часу, я маю на ўвазе пазначаны тым апантаным дзьве тысячы дваццаць шосты год, а жыць пасьля васьмідзесяці, як кажуць, у Парыжы, — c’est ridicule — проста сьмешна.. Урэшце, усё гэта — у парадку трызненьня, ха-ха-ха...
Сьледчы нібыта памкнуўся нешта сказаць, але, ведаючы схільнасьць начальніка да рыторыкі, вытрымаў паўзу і не прагадаў.
— Табе знаёмае пачуцьцё прадбачаньня? — спытаў начальнік. — Ты задумваўся над тым, што адбудзецца праз дзесяць, пятнаццаць гадоў? Вядома, не. Ты яшчэ адносна малады і лічыш, што будзеш жыць вечна (ніхто ж ня верыць, што памрэ, хаця і ведае), а я вось ведаю, што старасьць побач, і яе мне давядзецца сустракаць сам на сам, і ніхто не дапаможа мне ў бойцы за жыцьцё.
Ён зрабіў паўзу і працягваў:
— Вы ўсе, што — хочаце пазбавіцца нават і той няшчаснай дапамогі, якая вам будзе належыць пры дасягненьні адпаведнага ўзросту? Хочаце стаяць на Камароўскім ці яшчэ якім рынку з працягнутай рукой, альбо чысьціць чаравікі якім—небудзь спартсменам ці мясцовым мафіёзі, распухлым ад пыхі ды ікры? А, можа, вы хочаце люстрацыі? А потым, як яскрава выказваюцца нашы зэкі, — пугачоўкі? Яе вы хочаце? Дык навошта мне ўзрушэньні і катаклізмы пры вялікіх пераломах і перабудовах, а іх пах я ўжо выразна чую? Спакой і сіметрыя — вось што трэба кожнаму пакаленьню, якое выканала сваю задачу. Хіба ня так?
Сьледчы згодна кіўнуў.
— Разбуральнікі, у першую чаргу нацыяналісты, заўсёды будуць прагнуць скарыстаць нашую слабасьць, нашую нерашучасьць, недахоп у спрыце, каб, урэшце, заняўшы нашае месца, ха-ха... з грукатам праваліць намаганьні двух пакаленьняў. Але яны ня зоймуць, бо на гэты варыянт існуем мы. А мы неўзабаве дасягнем таго, што кожны трэці тут будзе нашым чалавекам, а наверсе кіраваць імі стануць Азефы, якія таксама нашыя. Дык я цябе пытаю — ці ўяўляюць яны для нас небясьпеку?
— Так, — машынальна кіўнуў сьледчы, згаджаючыся.
Начальнік спачувальна пагрукаў па стале пальцамі:
— Мазгі чалавека, які пераходзіць шасьцідзесяцігадовы ўзрост, пачынаюць усыхаць прыкладна на дваццаць, пяцьдзесят грамаў на год, — сказаў ён. — Да канца жыцьця іх вага зьмяншаецца амаль на трыста грамаў, у сярэднім на адну пятую частку, з усімі, як кажуць, вынікаючымі адсюль наступствамі. Табе яшчэ далёка да таго стану, і таму будзь больш уважлівым, сачы за маёй думкай.
Сьледчы страпянуўся і падабраўся, нібы ганчак.
— Дык вось, — саркастычна працягваў начальнік, — заўтра раніцай, ну, мажліва, да адзінаццатай гадзіны гэты правінцыяльны змоўшчык і дысідэнт, але далёка не sot, заўваж, не ёлуп, павінен, як кажуць зэкі, адкінуцца. Мы выпусьцім яго. Пасьля ўсіх фармальнасьцяў, да вечара ён апынецца на волі. Просьба вядомага ўсяму сьвету астранаўта В. будзе задаволеная. Але хачу сказаць: такія, як ён — нібы каменьчыкі ў ботах. Кажу табе з поўнай адказнасьцю: гэты чалавек вельмі небясьпечны, а калі ўлічыць яго магчымы ўплыў на выхаванцаў — ты хоць разумееш, які ён сейбіт і што сее?
— Мы можам забыць просьбу астранаўта В., — сказаў, намацваючы ў думках начальніка лагічны стрыжань, сьледчы. — Ён і сам, упэўнены, больш ня ўспомніць пра таго аматара эпісталярнага жанру. Яны з ім існуюць у розных вымярэньнях. І розных месцах.
— Тут ты памыляешся. Ён нічога не забывае.
— Мы прымем прафілактычныя меры.
— Гэта ўжо цяплей. І якія?
— Папярэдзім яго.
— Можа, папросім медыкаў, каб зрабілі яму лабатамію?
На плоскім твары сьледчага зьявілася нешта кшталту ўсьмешкі.
— Думай, — ня даў яму расслабіцца начальнік. — Напружвай мазгі. А не то мы неўзабаве дачакаемся таго, што ўсе мясцовыя інтэлектуалы пачнуць пісаць лісты іншапланецянам, а іх копіі скіроўваць дзеля далейшага прачытаньня на варожыя радыёстанцыі. Сістэма не любіць, калі яе пачынаюць казытаць. Яна можа лопнуць... ад сьмеху ці яшчэ чаго-небудзь. Толькі мы ў стане абергачы яе ад квазіпрарокаў.
У пакоі запанавала даволі працяглая паўза, было чуваць, як працуе на стале вентылятар, ды з-за вакна даносіцца ледзь чутны гул рухавікоў.
Сьледчы расьціснуў вусны. Ён усё абдумаў.
— “Лялька”.
— “Лялька”?
— Так. Ён ідэальная “лялька”. Вось ён выйшаў з нашай брамы і... ён ужо безабаронны. Ён — аб’ект дзеля нападу. Яго варта... ну, скажам, падвесьці пад моцны псіхалагічны і фізічны ціск.
— Так-так. А вось гэта ўжо амаль горача. Ды не зусім. Ну, а выканаўца?
— Як загадаеце.
— Думай, думай сам.
— Выберам падрыхтаванага аператыўніка.
Начальнік кіўнуў круглай галавой з характэрнай, крыху зрэзанай патыліцай, і быццам зноў перапоўніўся іроніяй.
— Не, — сказаў ён. — Што за крыважэрныя інстынкты? Нам трэба любіць людзей, якія б яны ні былі і якія б памылкі не дапускалі.
— А калі яны проста напрошваюцца ў “дурку”?
— Я супраць такіх метадаў. І іншым ня раю. Не. Трэба даць яму ахоўніка да самага яго дому. А там прасачыць усе яго сувязі. Ён жа адразу пойдзе з кімсьці на кантакт, хіба ня так?
— Вядома.
— А ўвогуле, гэты небясьпечны для грамадства блазан мае рацыю, скажам так, на дзевяноста адсоткаў, ха-ха. Хоць і ў ягоных доказах ёсьць даволі слабыя месцы. Часам голая публіцыстыка, ха-ха... Ён скардзіцца, што паўсюль мана. Добра, няхай так. Але, што адбудзецца, калі дазволіць праўду? Што, калі мы пачнем гаварыць толькі яе? Што тады будзе? Нават у страшным сьне нельга такога ўявіць. Ты разумееш, што я маю на ўвазе? Калі б усе былі comme il faut, добрасумленныя, дык хто б іх такімі вызначыў без аналагаў?
— Так.
— Я задаволены, што ў нас паразуменьне. Такім чынам, каб лепш скокнуць, трэба спачатку і адступіць.
Сьледчы, інтуітыўна зразумеў — размова скончаная, і падняўся з крэсла.
— Так. І вось што, — разьвітваючыся, дадаў начальнік са сваёй усьмешкай прасьцяка. — Можа ты разважыш: калі б яго ліст дайшоў, напрыклад, праз нейкі час да якіх іншапланецян, і тыя, скажам, паведамілі па інстанцыі — гэта значыць Госпаду Богу, як ты думаеш, выканаў бы Творца ягоную просьбу? Ці, можа, яшчэ выканае?
* * *
Дзесьці на трэцім прыпынку, пасьля адыходу ад цэнтральнага вакзалу, у перапоўненым вагоне цягніка зьявіўся новы пасажыр. Ён прайшоў праз увесь вагон, лёгка адсунуў плячыма тых, хто яму перашкаджаў, а потым “купіў” у правадніцы старую, пакінутую кімсьці газету, перакінуўся з ёй не вельмі выразна двума-трыма словамі, пасьля чаго яму знайшлося месца.
Пасажыр, апрануты ў “вятроўку” і з шэрай плоскай кепкай на галаве, чытаў газету, зрэдку кідаючы позірк на тых, хто сядзеў побач. У яго быў асіметрычны твар, блеклыя вочы, кароткія валасы. Мочкі вушэй былі падоўжаныя і нібы прышытыя да шчок. На выгляд яму можна было даць каля трыццаці гадоў. Праз нейкі час ён склаў газету і, сунуў яе ў кішэню курткі, адтуль выцягнуў карабок запалак, адабраў з дзесятак і завастрыў іх з таго боку, дзе не было серы. Усе завостраныя ён паклаў у кішэню курткі, пакінуўшы адну, якой стаў калупаць у зубах.
Ішоў час, цягнік з імпэтам “зьядаў” кіламетр за кіламетрам. Раз-пораз ён спыняўся на якой станцыі, каб прапусціць таварны састаў. Уключаны дынамік захрабусцеў перад чарговым прыпынкам, скорагаворкай выпіхваючы невыразныя словы па-руску, каб зрабіць абвестку. “Лясная”, — урэшце пачулася адтуль.
Перасьледвальнік нясьпешна ўстаў і ўважліва агледзеўся. Некалькі пасажыраў, сярод якіх ён выявіў і таго, за кім назіраў, рыхтаваліся да выхаду. Ён пачакаў, а потым лёгка саскочыў на платформу. Месца, куды ён прыехаў, было звычайнай станцыяй з павецьцю і паламанай лаўкай пад ёй ды будынкам касы з маленькім, закратаваным акенцам, пад якім тырчэла зашмальцаваная шматлікімі рукамі фанерная соўгалка. Усё гэта калісьці было пафарбавана ў зялёны колер, але фарба з часам паблякла і дзе-нідзе асыпалася. Ад будынку станцыі вялі некалькіпратаптаных сьцяжынаў. Адна з іх — праз лесапаласу, іншыя — уздоўж чыгункі і на другі бок палатна, дзе цягнулася поле. Некалькі чалавек выйшлі разам з ім.
Перасьледавальнік адвярнуў ад іх твар і глыбей, амаль на самыя бровы, пасунуў кепку. Быць непрыкметным — вось што яму трэба было. Калісьці яго вучылі гэтаму: як паводзіць сябе сярод варожага асяроддзя, як выстаяць у бойцы з двума, а то і трыма праціўнікамі, выжыць у лесе і балоце, і лёгка, без лішняга шуму, пазбавіць іншага жыцьця. Але там, дзе яго вучылі, ён не прыжыўся, бо залішне жорсткіх жыцьцё не прымае, як і залішне рахманых.
Ён выйшаў на дарогу і нясьпешна пакрочыў усьлед за чалавекам, якога яму паказалі ў цягніку. Чалавек ня вельмі сьпяшаўся, часам ён нават спыняўся і нешта разглядаў. Постаць яго то хавалася на паваротах за кустоўем і дрэвамі, то зноў узьнікала на дарозе.
Сонца імкліва сядала за далягляд, ад дрэваў пабеглі цені, каб потым, паяднаўшыся, стаць цемрай. Больш нічога не было на лясной дарозе, апроч іх дваіх, і тады перасьледавальнік паскорыў хаду, адлегласьць паміж ім і тым, каго ён наганяў, імкліва скарачалася.
Дзесьці праз хвіліну ён раптам рэзка спыніўся, быццам перад ім узьнікла нечаканая перашкода, і на імгненьне зьнерухомеў: у яго зьявілася адчуваньне, што нешта ня так, ды ўсё, здаецца, было, як і раней, нічога навокал не зьмянілася, хіба што птушкі змоўклі, але на захадзе сонца яны ўжо не падаюць голасу, — яму на кароткае імгненьне перахапіла дыханьне, а далоні рук і сьпіна ўзмакрэлі ад поту. Чалавек, якога ён даганяў, між тым адыходзіў і ўжо рухаўся ўздоўж невялікага яру, і ён вырашыў скараціць шлях — бо вылічыў, што калі скіруе напрасткі праз хвойнік, то метраў праз сто пяцьдзесят якраз сутыкнецца са сваёй ахвярай.
Ён зрушыў з месца, мяняючы напрамак, і амаль пабег, толькі сачыў за зямлёй і сваімі нагамі — даўняя звычка і ўменьне рухацца бязгучна спатрэбіліся яму і цяпер. Раптам хвойнік перад ім адразу скончыўся, і ён выскачыў на адкрытае месца, на невялікую палянку, амаль твар у твар сутыкнуўшыся з двума жаўнерамі. Гэта былі, як ён заўважыў, каўказцы — іх ён мог вызначыць адразу. Урэшце сустрэць у лесе жаўнераў — у гэтым быццам не было нічога незвычайнага, тым больш небясьпечнага для яго, але цяпер ён хутка скеміў, што тут нешта ня тое. Пасярэдзіне палянкі, куды не даставалі карані дрэў, у пясчаніку была амаль гатовая яма, а побач з ёй з-пад брызенту выторкваліся кісьці рук і нага трупа — гэта ён таксама адразу зразумеў, як і тое, што аказаўся ў гэтым месцы непажаданым сьведкам.
Палігон, які цягнуўся амаль на трыццаць кіламетраў, меў, як успомніў ён цяпер, увогуле кепскую пагалоску. Расфарміраваныя вайсковыя адзінкі, якія паволе вайсковага начальства ехалі сюды нават з пакінутага Афганістану, мусілі рамантаваць тут тэхніку. Жаўнеры з гэтых часьцей вызначаліся выключнай жорсткасьцю і схільнасьцю да імгненнага нападу на любога, хто ім не падабаўся.
Згадаўшы ўсё гэта, ён быццам унутрана прыняў становішча такім, як ёсьць, і сканцэнтраваўся, падрыхтаваўшыся да найгоршага. Самае кепскае было тое, што ў руках у замацярэлых і дужых каўказцаў ён заўважыў кароткія сапёрныя рыдлёўкі — больш небясьпечнай халоднай зброі ён ня ведаў. Ліхаманкава пачаў шукаць найбольш правіль-ны для яго ў гэтай сітуацыі шлях: ці то зрабіць выгляд, што нічога не заўважыў і збочыць на дарогу, ці ўвогуле адступіць назад, у хвойнік, ці загаварыць з імі, каб праясьніць абстаноўку. Ён выбраў апошняе, праклінаючы сябе ў думках, што не захапіў аніякай зброі, але ж, каб адабраць чвэрць, палову ці ўсё жыцьцё ў таго няшчаснага дахадзягі, зьнясіленага зьняволеньнем, зброі яму і ня трэба.
Ён павітаўся з імі, міжволі запабягаючы.
— Здарова, служывыя, — сказаў нярвова, каб што сказаць, і адначасова зрабіў крок убок.
Але адказу яму не было, бо жаўнеры нядобра пераглянуліся, і той, што стаяў з яго боку, заступіў дарогу.
Ён адступіў на крок, але павярнуцца сьпінай да іх не рызыкнуў, а мільганула была думка нырнуць назад у хвойнік. Тое, што яны забілі ці прыцягнулі забітага, каб закапаць яго і замесьці такім чынам сьляды, не выклікала ў яго аніякіх сумненьняў.
— Паслухайце, — памяркоўна сказаў ён, дзесьці ў глыбіні сябе інтуітыўна разумеючы, што робіць памылку, — я вас ня бачыў, а вы — мяне. Згода?
З гэтымі словамі ён рашуча скіраваў у бок дарогі, але на ягоным шляху яшчэ хутчэй апынуўся жаўнер, які стаяў бліжэй да яго. У яго быў пераламаны нос, кароткая і моцная шыя і доўгія рукі. Да таго ж, ён перакінуў рыдлёўку, якую дагэтуль трымаў у левай руцэ, у правую.
Яшчэ хвіліну таму сам перасьледвальнік, ён ня верыў, што раптоўна стаў ахвярай. Час нібы расклаўся для яго на асобныя, расьцягнутыя фрагменты, якія ён міжволі фіксаваў візуальна: вось жаўнеры марудна пайшлі на яго з двух бакоў, адразаючы шляхі да ўцёкаў, вось рукі з заціснутымі ў іх гладкімі і адпаліраванымі дзяржальнямі рыдлёвак пачалі адхіляцца на замах, і вось для вастрыні адной бліснула, адбіваючыся ад невядомай крыніцы, сьвятло.
* * *
Настаўнік Корбат выйшаў з вагону адным з апошніх. Ён няўпэўнена ступіў на заасфальтаваную, у выбоінах, платформу, на якой яго зьлёгку хістанула, але ён выпрастаўся і, кінуўшы позірк на адыходзячы цягнік, пакрочыў па дарозе. Ішоў ён, тым ня менш, упэўнена, бо ведаў гэтыя мясьціны, да таго ж, шлях вёў яго дамоў і, пэўна, адна з асноўных уласцівасьцяў чалавека, думаў ён, сьпяшацца дадому, каб звыкла знайсьці там ежу, душэўны спакой і адпачынак.
Цяпер, на волі, ўсе перажытыя ім у апошні час няўдачы здаваліся яму неістотнымі і не зусім натуральнымі, быццам ён выдумаў іх ці стаў выпадковым сьведкам, закончыўшы тым самым пэўны часовы адрэзак свайго існаваньня.
Ён ішоў дамоў, да сям’і, якая чакала яго, пэўна, пакутуючы на безабароненасьць, страх і няўпэўненасьць, і разважаў: тое, што здарылася з ім — можа, толькі прыгода, ня больш, на якую і ён, і ягоныя блізкія хутка забудуцца. Напісаўшы той ліст, меркаваў настаўнік, сам ён не набыў аніякіх гарантыяў, каб пазбавіцца ад сваіх комплексаў, страху і адзіноты. Яны будуць з ім назаўсёды, і тут нічога ня зробіш. Але ж камусьці трэба было напісаць пра тую праўду, ад якой, успа-мінаючы штодня, усе даўно з пагардай адракаюцца, быццам спаборнічаючы навыперадкі, хто яшчэ больш адступіцца ад яе.
Ужо мінаючы неглыбокі яр, зарослы ўнізе вербалозам ды маладым сасоньнікам, ён раптам спыніўся, нібы адчуўшы нечы слабы крык. Азірнуўся, але нікога ня ўбачыў, лес наперадзе, між тым, заканчваўся, і дарога вяла праз кінутае людзьмі поле і далей гублялася на цямнеючым даляглядзе, дзе ўжо там-сям бліскалі агеньчыкі пасёлку.
Ён зьняў чаравікі і пайшоў басанож, не зважаючы на каменьчыкі, якія часам трапляліся на зямлі. Першыя зоркі зьявіліся на цямнеючым небе. “Вось і скончылася мая Прыгода, — думаў ён, — стала асобным фрагментам у мазаіцы пакутаў, што завецца жыцьцём. Навошта я напісаў той ліст, — думаў нядаўні падсьледны. — Хіба меў якую крайнюю ў тым патрэбу? Хіба моцна пакутваў ад холаду, голаду, адзіноты ці ўціску ўлады? А калі ў аснове нашых уяўленьняў ляжыць мана? Калі нашыя думкі ўвесь час здушаныя — хіба гэта не злачынства супраць прыроды чалавека? І чыя бяда ў тым, што іх нельга выказаць проста, быццам увесь сьвет хварэе на здраду? І хіба толькі каласальны ператрус можа неяк пераарыентаваць чалавецтва, і хіба я ня маю рацыю, калі прашу невядомыя сілы зрабіць гэта праз сорак ці нават пяцьдзесят гадоў: калі глыба з жалеза і каменю прарвецца праз атмасферу, і пасьля выбуху над Зямлёй павісьне задушлівае воблака з пылу і газаў...”
Тут ён спыніўся, бо яму раптам падалося, што ён чуе невытлумачальныя, на першы погляд, гукі. Ён агледзеўся: гукі даносіліся з неба над ягонаю галавой. Спачатку яму зьлёгку заклала вушы, ён пачуў звон, быццам нябачны аркестр настройваў свае інструменты. А потым ён выразна пачуў сьпеў. Самотны, слабы і бязьмежна адзінокі голас тужліва выводзіў мелодыю песьні, якая нагадала яму чамусьці адну з прэлюдыяў Ёгана Себасцьяна Баха, перакладзеную Шарлем Гуно для голасу. Звычайна гэтую мелодыю выконваюць сьпевакі-кастраты ці хлопчыкі ва ўзросьце да полавага пасьпяваньня, альбо жанчыны. Бязьмежна адзінокі голас нібы жаліўся на нешта пакутлівае, распавядаючы свой боль усяму Сусьвету.
“Дзіўна, — падумаў ён. — Хіба я здольны чуць боскую Музыку Сьфераў? Я ведаю нават, што такую музыку могуць пачуць вельмі абмежаваныя сенсітывы, дый і тое здараецца зрэдку. Але ж я заўсёды быццам быў глухаваты на слых, так”.
Частка 6. Актывістка Ася.
Калі мне было чатыры гады, я ўпершыню пачала цікавіцца мужчынамі. Бацька мой зьехаў з нашага пасёлку на заробкі кудысьці на Усход, і адтуль не вяртаўся. Да маці ўвечары пачаў заходзіць “сябра” — мужчына гадоў трыццаці. Калі ён першы раз зьявіўся ў кватэры і сеў у крэсла, я падышла да яго, праціснулася паміж ног і пачала яго бесцырымонна лашчыць, прычым дагэтуль ніколі такога не рабіўшы, расшпіліла яму “маланку” і запусціла туды руку. Маці і ён вельмі зьбянтэжыліся і ад таго не адразу спахапіліся, і я ўпершыню збольшага адчула і ўсьвядоміла, што такое мужчына, хаця тое імгненьне было занадта кароткім: маці схапіла мяне, зацягнула ў другі пакой і моцна набіла па руках. Нягледзячы на пакараньне, я паўтарыла звыклы манеўр і наступным разам, калі той сябра зноў аб’явіўся ў нас, і зноў была зьбітая. Усё было дарэмна, бо я, пэўна, нарадзілася німфаманкай, і з гэтым нельга было нічога зрабіць.
У дванаццацігадовым узросьце, калі я вучылася ў шостым класе, і ў мяне пачаўся фізіялагічны цыкл, я ўжо ня ведала спакою: мужчыны захапілі маё ўяўленьне, і я настойліва шукала з імі кантактаў, а паколькі я яшчэ была актыўнай ва ўсялякіх піянерскіх, а пазьней і камсамольскіх справах, дык атрымала мянушку “актывістка”. Я лю-біла выступаць з прамовамі, у канцэртах, аматарскіх сьпектаклях і танцавальных праграмах. Дома я знайшла шмат розных даведнікаў (яны засталіся ад бацькі — інжынера-канструктара) і навыпісвала ў сшытак некалькі дзесяткаў складаных іншамоўных словаў і паняцьцяў, якія быццам міжволі ўжывала ў размовах, з-за чаго, пэўна, мне сталі даручаць розныя выступленьні, высоўваць мяне ў прэзідыумы і завышаць, улічваючы грамадскія нагрузкі, адзнакі.
Але, вядома, не гэта было для мяне галоўным. Якраз у той час я, як кажуць, “запала” на старшакласьніка з нашай школы, якога ўсе звалі не імем — Павал, а мянушкай: Спрут. Ён займаўся вольнай барацьбой і меў моцныя рукі. Неяк я падышла да яго пасьля заняткаў і спытала, ці ведае ён, што азначае яго мянушка на зоне?
— А што? — зацікавіўся ён.
Я растлумачыла, па магчымасьці, прыстойна.
— Ня веру, — нахабна, але з адценьнем сумневу, сказаў Павал. — Чым ты дакажаш? Ну і што з таго?
Я павяла яго да сябе дадому. Там я дала яму паглядзець слоўнік па “фене”, які набыла неяк на барахолцы.
Я цьмяна памятала ўсё, што здарылася далей. Здаецца, я не ўтрымалася і адразу расшпіліла яму “маланку”, але потым мяне ахапіў страх — фобія, якая звычайна бывае перад стратай цноты. Павал меў, пэўна, ужо дастатковы вопыт, бо, прылашчыўшы мяне і супакоіўшы, расьціснуў крыху сваімі моцнымі рукамі прэнты на сьпінцы майго ложка, і, быццам жартам, прапанаваў мне сунуць туды галаву, што я і зрабіла. Тады гэты мацак заціснуў прэнты назад, і мая галава аказалася ў жалезных абцугах, і я, па сутнасьці, абязручыла, што ён і скарыстаў, зрабіўшы ўсё, што хацеў.
Праз тыдзень ён зноў зьявіўся ў мяне, але не адзін, а з сябрам, і ўсё паўтарылася, толькі партнёраў было двое. Ягоны сябра трымаў маю заціснутую ў прэнтах галаву і, урэшце, імклівае выліваньне яго эякулята адбылося мне на твар. Мяркую, гэты сексуальны кантакт вырашыў маю далейшую ў тым плане скіраванасьць. Нават так званае “перакрыжаванае каханьне, ці 69” не давала мне ў далейшым такога поў-нага задавальненьня, як трыялізм.
Дзеля чаго я разьбіраю ўвесь гэты непрыстойны ланцужок, да чаго падводжу? А да таго, каб растлумачыць, чаму я скрала ліст у астранаўта В. і занесла яго свайму тайнаму сюзерэну, у якога была “на кручку”. Урэшце, лічыла я, гэта драбяза, адчэпнае — ліст нейкага зацыкленага настаўніка, “вучонага дзяцела”, магчыма, шызоіднага тыпу, які на маніякальнай фазе зьвярнуўся да нейкіх іншапланецянаў... Я... не хацела гэтага.
Але крыху пра тое, як я апынулася “на кручку”. Дзесьці ў шаснаццаць гадоў я пазнаёмілася з жаўнерам па імені Ашар. Ён быў чачэнец, і яго часьць, дзе ён служыў, разьмяшчался ў некалькіх кіламетрах ад нашага пасёлку, за якім па адзін бок чыгункі цягнуўся палігон. Там і цяпер стаяць казармы і жывуць жаўнеры. Ашар (магчыма, я не зусім правільна называю ягонае імя) мне падабаўся. У чачэнцаў у крыві і, пэўна, заўжды хаваецца ў іх падсьвядомасьці павага да жанчыны. Як бы ён са мной ні абыходзіўся, я заўсёды адчувала тое яго, іншым разам старанна прыхаванае пачуцьцё. Дык вось, Ашар ня мог заходзіць да мяне ўдзень, і аднойчы па спушчаных з акна драбінах я паднялася ноччу да іх у казарму. Ашар быў не адзін, было іх, чачэнцаў, некалькі, і ўсе астатнія жаўнеры ім падпарадкоўваліся і баяліся іх.
Вядома, мая тайная схільнасьць да трыялізму зрабілася там яўнай: яны (толькі чачэнцы) авалодалі мною па чарзе, і разам, і... У казарме знаходзілася некалькі дзесяткаў жаўнераў, але ніводзін з іх нават і не спрабаваў дакрануцца да мяне. “А вы, свіньні, — сьмеючыся нахабна, казаў ім Ашар, — можаце мастурбаваць”. Пасьля мяне спусьцілі па драбінах уніз, і я, у суправаджэньні Ашара, пайшла дамоў.
У мяне ў той час была сяброўка, з якой я іншым разам па прычыне сваёй бісексуальнасьці, а, можа, проста цікаўнасьці, праводзіла гадзіну-другую ў ложку. Звалі яе Зоя. Гэту Зою я праз тыдзень узяла з сабой да тых жаўнераў-чачэнцаў, і мы падняліся па драбінах на трэці паверх удваіх і ўлезлі ў акно. Нас сустрэлі з шампанскім, і мы ў тую ноч файна адцягнуліся. Праз некалькі дзён гэта паўтарылася. Але аднойчы здарыўся абвал. Якраз, калі мы мелі асалоду ў ложках, у казарму нечакана наскочыла праверка (пэўна, на нас настукалі, можа, хто з тых — “свіньняў”), і мы, падхапіўшыся, замітусіліся ў паніцы, бо ў цемры не адразу знайшліся тыя драбіны. Урэшце, Ашар хутка зьвязаў два прасьцірадлы, і я, нібы па канаце, спусьцілася амаль да палавіны той вышыні, а потым скочыла. Сьледам за мной спускалася Зоя, але ёй не пашанцавала. Я зламала руку ў запясьці, а мая няшчасная сяброўка — пазваночнік. Менавіта яе і знайшлі пад акном казармы. У прытомнасьці яна, вядома, усё расказала.
— Скажыце, вас прымушалі гвалтам падымацца ў казарму? — дапытваўся ў мяне сьледчы з вайсковай пракуратуры.
— А я там і не была ніколі, — адказвала я.
— Але ваша сяброўка, — распачынаў ён.
— Яна паклёпніца, — нахабна сьцьвярджала я.
Цяпер я, іншым разам, сустракаю Зою на вуліцах пасёлку на інваліднай калясцы, але стараюся адразу куды зьнікнуць, бо пазьбягаю яе. Яна пераўтварылася амаль у жывёліну, а, пабачыўшы мяне, гэта абдрыпанка пачынае брыдкасловіць на ўсю вуліцу, ці прасіць грошай на віно. Тады ж, улічваючы, што я была малалетка, справу нашую проста ціха прыкрылі.
Як выказаўся адзін знакаміты італьянец: “Кожную хвіліну на зямлі нараджаецца лох”. Я неўзабаве зразумела, што, знайшоўшы чарговага лоха і выкарыстаўшы яго да рэшты, можна іншым разам няблага ўладкавацца. Дык вось: першым такім лохам быў сакратар камітэту мясцовай раённай маладзёжнай арганізацыі. У той час я ўжо вучылася ў педагагічнай вучэльні і неўзабаве, пасьля настойлівых дамаганьняў, стала ягонаю каханкай, але з умовай, што ён возьме мяне на працу інструктарам. Ён адразу пагадзіўся.
Вядома, ён быў жанаты, і мы заставаліся дзесьці раз на тыдзень у ягоным кабінеце, дзе стаяла старая, рыпучая канапа. Я хутка вызначыла яго псіхасексуальную арыентацыю: але, лічу, ня варта пра гэта, бо ў той маладзёжнай сістэме я задзейнічаная і цяпер.
Мне застаецца расказаць яшчэ пра двух мужчынаў, усіх іх, вядома, было больш, якія апошнім часам паўплывалі на маё жыцьцё. Аднойчы да мяне на працу зайшоў маладжавы чалавек гадоў дваццаці васьмі-трыццаці. У яго быў старанна разабраны прабор, крыху сабакападобныя сківіцы і ненатуральна белая скура на твары (зрэшты, я праз некалькі хвілінаў здагадалася, што ён ужывае сьпецыяльныя крэмы). Ён быў да таго ж у цёмных, сонцаахоўных акулярах.
— Уладзімір Іванавіч Канючка, — прадставіўся ён.
— Як, як? — перапытала я.
— Канючка. Птушка такая ёсьць — канюк, ад таго, пэўна, і прозьвішча, — не зьвяртаючы ўвагі на маю гарэзьлівасьць, патлумачыў ён.
— А-а, — сказала я, каб што-небудзь сказаць.
— Крэсла можна? — спытаў ён.
Я кіўнула, гадаючы, што ад мяне трэба гэтаму, на мой погляд, підару, між тым, як ён усеўся насупраць мяне, не зьнімаючы сваіх тантон-макутаўскіх акуляраў. Ведаючы, што мой стол ня мае сьпераду аніякіх прышпіленых лістоў паперы (жанчыны звычайна робяць гэта), я мэтанакіравана крыху рассунула ногі, а яны ў мяне даволі стройныя, хоць трошкі крываватыя, пэўна, ад маці-татаркі, і зірнула яму проста ў твар, разумеючы, куды ён мусіць глядзець у дадзены момант праз свае цёмныя шкельцы. Над верхняй губой у яго зьявіліся кропелькі поту, ён аблізнуў вусны. “Ага, — падумала я, — верагодна памылачка: усё-ткі ён гетэрасексуал”. Аднак лепш бы я не гуляла ў такія гульні, бо ён сказаў:
— Можа, вы патлумачыце мне як-небудзь, а лепш цяпер, што вы рабілі ў вайсковай казарме ў ноч з другога на трэцяе ліпеня адна тысяча дзевяцьсот і гэтак далей... году?
Я сабралася з думкамі і праз паўзу адказала:
— Я ў вайсковых казармах не начую, але калі б там апынулася, то ператрахала б усіх, хто там быў, а потым скочыла ў акно і зламала б сабе пазваночнік.
— У вас ёсьць пачуцьцё гумару, — гнуў сваё гэты латэнтны гомік.
— А хто вы такі, што ставіце мне даволі, скажам так, інфернальныя пытаньні, ваш, так бы мовіць, сацыяльны статус? — жорстка, хоць і з доляй сарказму, пацікавілася я.
Тут ён мяне крыху зьдзівіў і напалохаў, бо моўчкі выняў з чорнай скураной сумачкі на пяцельцы (такія завуць на зоне “підараскамі”) сваё пасьведчаньне і сказаў:
— “Кантора”, Ася. Трэба, як кажуць, раскавана, шчыра і нязмушана пацвэнькаць пра тое-сёе тэт-а-тэт.
Ён азірнуўся, каб пабачыць, ці зачыненыя дзьверы, і зьняў акуляры. У яго аказаліся крыху пукатыя вадзяніста-шэрыя вочы і падвыскубаныя бровы. “Можа, усё-ткі педзік?” — прамільгнула ў мяне ў галаве.
Але Уладзімір Іванавіч не адразу вызначыў свой псіхасексуальны бок. Спачатку ён бесцырымонна завербаваў мяне, зрабіўшы сваім сакрэтным інфарматарам, а я, наіўная, дагэтуль думала, што жаночы пол у гэтым напрамку недатыкальны. Памылялася. Ён нават суцяшаў мяне, прыводзячы ў прыклад Мата Хары. Урэшце, у мяне не было выбару: ён недвухсэнсава прыгразіў “абнародаваць”, як ён выказаўся, мае вайсковыя секс-прыгоды, пакруціўшы ў мяне перад вачыма паперай з тлумачэньнем той няшчаснай Зоі. Яе почырк я пазнала.
— А што я павінна рабіць? — спытала я.
— Нічога асаблівага. Раз у месяц, скажам, ці два мы сустракаемся дзе-небудзь на нейтральнай тэрыторыі, і вы мне проста раскажаце, што і як у вас на працы, увогуле, па вашым профілі. Згода?
Ён заўсьміхаўся, паказваючы залатыя каронкі на кутніх зубах, быццам у роце ў яго была кансервавая бляшанка, са злосьцю думала я, пачынаючы яго ненавідзець, бо такое пачуцьцё зьяўляецца, пэўна, у кожнага, на чыю свабоду робіцца замах.
На разьвітаньне ён даў мне адрас і прызначыў дні, калі я павінна была заходзіць у тое месца, каб з ім сустрэцца: на маё зьдзіўленьне, гэтым месцам аказаўся невялікі пакойчык у памяшканьні ЗАГСу (па панядзелках, аўторках і ў сераду ўстанова не працавала), у якім я ўбачыла традыцыйную тахту, халадзільнік і нават чорна-белы, старой мадыфікацыі тэлевізар.
Акт паміж намі адбыўся ў першую ж сустрэчу “на яўцы”. Уладзімір Іванавіч, праўда, выявіў прафесійныя недавер і абачлівасьць, патрабаваўшы ад мяне доказаў таго, што я здаровая і не ўяўляю аніякай пагрозы ў плане венерычных ці якіх іншых хваробаў. Я магла б раскруціць яму “дынама”, але падсьвядома я ўжо хацела яму адпомсьціць, мне рупіла выявіць, на што ён схільны ў розных рызыковых сітуацыях, я маю на ўвазе ложак. Выявілася ўсё адразу, дый ён і не хаваў сваіх адхіленьняў: скажу адно толькі слова — кулінгус. Каму не надта зразумела, можа навесьці даведкі ў сьпецыяльным медыцынскім слоўніку.
А так усё адбывалася даволі хутка і проста: я здымала майткі і сядала яму на твар. Праз якую хвіліну-другую, калі ўсё было скончана, ён упадаў нібы ў прастрацыю, потым пачынаў енчыць, што ў пакоі няма душавой, а праз нейкія дзесяць хвілінаў мы прыступалі да нашых “баранаў”, гэта значыць, разборкі маіх даносаў. Урэшце, рабіла я іх абы-як, кормячы яго суцэльнай “дэзай”, а часта і ўвогуле відавочна пасьміхаючыся над усім працэсам. Ён трываў, а я паступова брала над ім уладу. Кажуць жа — ня варта давяраць ключы суседзям, а душу выпадковай жанчыне, тым больш такой, як я. Я ўжо калі-нікалі прыкідвала, на чым бы яго ўвогуле заваліць і як, але тут і адбылося тое, чаго я саромлюся да гэтага часу. Я маю на ўвазе ліст.
Астранаўт В. зьявіўся на валейбольнай пляцоўцы ўлетку, пад вечар, было горача, сонца яшчэ вісела над даляглядам, усё здарылася так імкліва і нечакана: твар, які мы бачылі на газетных палосах, знаёмы сталёвы ёршык кароткіх валасоў, знакамітая белазубая ўсьмешка. Ён спыніў сваю “Волгу” наводдаль, падышоў да нас і спытаў дазволу пагуляць за якую з камандаў. Хлопцы нашыя ад нечаканасьці аслупянелі. Для мяне ж такія сітуацыі — мёдам ня трэба мазаць.
— Давай, распранайся, — назвала я яго проста па імені і на “ты”, — бачыш, у якой мы форме?
Усе дзяўчаты і я былі ў купальніках, хлопцы — у плаўках.
Ён усьміхнуўся, абстаноўка, як кажуць, разрадзілася, і праз хвіліну ўжо бегаў па пляцоўцы ў сваіх баксёрскіх трусах.
Так адбылося нашае знаёмства з маім галоўным “лохам”. Я кажу гэта, каб ня тое, што пакрыўдзіць яго якім чынам, а на злосьць сабе. Ён мне падабаўся, гэты сталы ўжо мужчына, які шмат праз што прайшоў, і хоць я зманіла яму, калі назвалася андрафілкай, не такой і вялікай, урэшце, была наша розьніца ў гадах, ён мне падыходзіў па ўсіх параметрах. Я, пасьля нашай блізкасьці, гаварыла з ім пра розныя другарадныя дробязі, пра сваіх бацькоў, пра свой дом у пасёлку, пра ўсё, што бачыла і што мяне цікавіла, а то проста моўчкі адпачывала ці старалася як лепей і ненавязьліва дагадзіць, рыхтуючы яму ежу. Забылася я толькі на Уладзіміра Іванавіча, а гэтага нельга было рабіць. Урэшце, ён сам нагадаў мне пра сябе, зьявіўшыся ўдзень на сваёй белай “капейцы” проста на той турысцкі зьлёт.
Я адразу нахабна паслала яго на тры літары, але ён не адстаў, быў нібыта ў ліхаманцы — пэўна, яму ўжо данесьлі яго паралельныя інфарматары пра астранаўта В. Урэшце, гэты чалавек ўжыў зброю, якая толькі і магла зацугляць мяне. Я кажу пра шантаж. У мяне зьявілася жаданьне плюнуць яму ў твар, але я ўявіла, як усе, а галоўнае — астранаўт В., даведаюцца пра казарму, і адразу, як кажуць, пры-цішыла хаду.
Каб адчапіцца, я і занесла Уладзіміру Іванавічу той канверт, які выпаў з кішэні астранаўта В. Мне думалася, што там адзін смех, чарговая туфта, якая толькі адыме час ў такога загружанага да ўпору чалавека, як астранаўт В., і я нават зраблю яму паслугу, пазбавіўшы ад лішняга клопату.
Пры сустрэчы з Уладзімірам Іванавічам я ў рэзкай форме адмові-лася ад акту, і ледзь ня ў твар шпурнула яму той канверт. Ён было пачаў налівацца злосьцю, пачырванеў нават яго ўходжаны крэмамі твар, але раскрыўшы канверт і, прачытаўшы некалькі радкоў, страціў да мяне ўсялякі інтарэс. Вочы ў яго заблішчэлі, а на твары зьявілася засяроджанасьць. Зацікаўленая, я зазірнула яму праз плячо, імкнучыся зразумець, пра што ў тым лісьце гаворка, што яго так уразіла, але Уладзімір Іванавіч чытаць мне не дазволіў, спытаўшы, хіба я ня ведаю, пра што гаворыцца ў лісьце? Я шчыра адказала, што ня ведаю, і ён супакоіўся, але хуценька адаслаў мяне, быццам некуды сьпяшаўся. Так адбылося маё сапраўднае падзеньне.
Цяпер, калі мяне ўладкавалі на новую працу, перавялі ў абласны цэнтр, далі пакойчык у інтэрнаце і неўзабаве павінны выдзеліць аднапакаёўку, і ўсё гэта дзякуючы толькі аднаму чалавеку, я адчуваю сябе вусьцішна і ніякавата. Хіба я сапраўды сьцерва? І тое, што я сентыментальная — толькі даказвае гэта.
Я чакаю толькі наступнага лета, калі вярнуся ў пасёлак Кмін, і буду кожны дзень падыходзіць да знаёмага мне дому на вуліцы, каб пабачыць, ці не зьявіўся ён. А калі ён, урэшце, прыедзе, я падыйду да яго і ўсё раскажу. Усё. І пра німфаманію, і пра дзяцінства, і пра казарму, і пра Уладзіміра Іванавіча, пра ўсё. І пра ліст. Я папрашу ў яго прабачэньня і, магчыма, ён мне даруе. А калі і не — то я не пакрыўджуся. Урэшце, яго права рашаць.
Частка 7. Роздум пра серыйнага забойцу Баравулю.
Безумоўна, адным з доказаў схільнасьці славянскіх народаў да самазьнішчэньня зьяўляецца ардынарны, дарэчы, даволі распаўсюджаны прыклад, калі грамадства замест таго, каб арганізавацца і, не мару-дзячы, абараніць сябе, прымяніўшы жорсткія меры пакараньня да тых, хто робіць на яго замах, становіцца інертным аб’ектам для маральнага і фізічнага зьдзеку. Першымі заатакаванымі бываюць звычайна дзеці і слабыя ды хворыя, старыя, а таксама даверлівыя, прастадушныя і шчырыя асобы. Напад вядзецца з боку наркадзялкоў, педафілаў, вычварэнцаў, люмпенаў, махляроў, паразітарнага чынавенства, крымінальнікаў і г.д. Асабліва актывізуюцца ў гэтыя часы серыйныя забойцы. Так, у межах толькі маёй няшчаснай краіны, гэтага вечнага прыдатку Расіі, за год па неафіцыйнай статыстыцы бясьсьледна зьнікаюць каля тысячы людзей, у большасьці дзяцей. Злачынцы застаюцца ў асноўным беспакаранымі ў першую чаргу таму, што спрытна хаваюць трупы, а вышук, як правіла, не вядзецца, калі няма прамых доказаў.
Да сарака гадоў Вілен Баравуля нічым не выяўляў драмаўшай у яго падсьвядомасці пачвары. Ён пабудаваў звычайны цагляны дом, у якім пасяліўся з жонкай і двума дзецьмі, працуючы ў раённых адукацыйных установах. Зьяўляючыся сябрам таварыства “Веды”, што давала яму выдатнае прыкрыцьцё ў вандроўках, ён нават раз-пораз выступаў з лекцыямі перад навучэнцамі, рабочымі дробных мясцовых прад-прыемстваў і невялікімі сельскімі калектывамі. Урэшце, дадзенае яму бацькамі ад нараджэньня імя (якое ў расшыфроўцы азначала псеўдаправадыра) ужо выяўляла пэўны штрышок для псіхааналітыка. Але ў той час псіхіятры, вядома, ім не цікавіліся.
Аднойчы ён перанёс са службовага кабінету дамоў поўны збор твораў Правадыра і ўцягнуўся ў іх вывучэньне. Сам працэс дзіўным чынам задавальняў яго. Пазьней, на судзе, Баравуля прызнаўся, што прачытаў усе некалькі дзесяткаў тамоў. У ходзе чытаньня ён, іншым разам, чуў голас, які накладваўся на вывучаемы ім тэкст, ад чаго яго пачынаў ахопліваць юр. Спачатку гэта была слаба выяўленая сімптаматыка, а затым паталагічны ўплыў узмацніўся.
Чыгунка, некалькі дробных гарадоў і пасёлкаў ля яе, а таксама лесапаласа, уяўлялі сабой ідэальныя месцы дзеля зьдзяйсьненьня ім серыйных забойстваў, а пазьней і сапраўднага тэрору ў адным з пасёлкаў.
Першую сваю ахвяру — дванаццацігадовую дзяўчынку — Баравуля выцікаваў у электрычцы і выйшаў сьледам за ёй, калі яна скіравала дадому па лясной дарожцы. Сонца стаяла ў зеніце, у лесапаласе крычалі птушкі, рэдкія пасажыры, што выйшлі разам са злачынцам і ягонай ахвярай, паступова расьсейваліся па дарозе, і тады забойца нагнаў дзяўчынку і, заціснуўшы ёй рот, зацягнуў у кустоўе, дзе і задушыў. Задаволіўшы потым свой юр ненармальным чынам, Баравуля неахайна і неглыбока закапаў сваю ахвяру пад выварачанай сасной, пасьля чаго вярнуўся на прыпынак і сеў у чарговы цягнік, які прывёз яго дамоў.
Пакутуючы на бертранізм, Баравуля праз некалькі дзён вярнуўся на тое ж месца, выкапаў труп проста рукамі, выразаў вантробы, раскідаў іх па зямлі, пасьля чаго зьдзейсніў з трупам палавы акт.
За некалькі год Баравуля здолеў забіць такім чынам больш за пяцьдзесят чалавек рознага полу і ўзросту, але ўсе забойствы па-ранейшаму не лічылі серыйнымі і скіравана не палявалі за маньякам, заво-дзячы кожны раз асобную справу, па якой часта асуджвалі невінаватых і выпадковых людзей і асуджалі іх да сьмерці. Усё гэта цягнулася да той пары, пакуль Баравуля, які канчаткова страціў нават інстынкт перасьцярогі, пачаў аблогу невялікага пасёлку ў сем тысячаў жыхароў, куды, карыстаючыся электрычкай, наведваўся ледзь ня кожную ноч. У цемры ён ціха вымаў шкло з аконных шыбаў і бязгучна залазіў у чарговы, часта выпадкова абраны дом, дзе выразаў сьпячых, зноў жа раскідваючы паўсюдна вантробы, часткі целаў, і, пакідаючы там жа свой эякулят. Пасёлак і навакольле ахапіла паніка. Людзі, асабліва жанчыны, адмаўляліся хадзіць на працу, а вучні — у школы, начамі жыхары з некалькіх суседніх дамоў зьбіраліся ў адзін і, ратуючыся, ня спалі да раніцы. Усё было дарэмна. З нечалавечай спрытнасьцю і хітрасьцю Баравуля знаходзіў магчымасьць, каб падпільнаваць чарговую ахвяру. Асабліва ён любіў паляваць на дзяцей. Толькі тады забойца быў прызнаны серыйным, і ім заняўся сьпецыяльны сьледчы аддзел.
Ня ставячы мэту апісваць злачынствы, якія ажыцьцявіў за некалькі гадоў маньяк, аўтар гэтых запісаў дазваляе сабе зрабіць некалькі заўвагаў, якія, як ён мяркуе, прымусяць задумацца чытача.
Бадай дзевяноста адсоткаў усіх злачынстваў — гэта вынік спадчыннай дэгенерацыі. Уся нашая планета зьяўляецца на сучасны момант гіганцкім дэградацыйным плата, на якім з кожнай хвілінай большае псіхапатаў, народжаных ад асобаў, храмасомы якіх нясуць у сабе прыкметы генных пашкоджаньняў. У гэтым сьвеце, які прыйшоў да заняпаду і дзе множацца катастрофы, а сусьветная эканоміка ўжо зусім не адчувае нястачу ў працоўнай сіле, Хаму ўжо недастаткова смактаць гарэлку, забіраць ежу ў старых, гвалтам і зьдзекам калечыць сваіх нешматлікіх дзяцей (нараджаць яму ўжо і лянота, і няма асаблівай выгоды), а таксама жывёлаў, калоць сябе шпрыцам, нішчыць асяроддзе: усяго гэтага яму мала, бо яму зноў хочацца забіваць. “Якія б ні былі нашыя погляды на цывілізацыю і культуру, ёсць нешта першаступеннае, з чым нельга не лічыцца, — анамалія ў асобе масавага чалавека”, — лічыў Артэга-і-Гасэт. Па сутнасьці, адкат чалавецтва ў бок варварства пачаўся даўно, з “лёгкай нястраўнасьці” (Ніцшэ), гэта значыць, з рэвалюцый — спачатку французскай, а пасьля і іншых, уключаючы самую разбуральную — расейскую. Ужо тады, у час французскай Камуны, была зафіксаваная, на першы погляд, дзіўная дэталь: зянішчэняне па расавай прыкмеце (на гільяціны, якія стракаталі нібы швейныя машынкі, адпраўляліся, у першую чаргу, сьветлавалосыя, са сьветлымі вачыма — блакітнымі, шэрымі, рослыя асобы). Хам, зьяўляючыся, наадварот, асобай другога гатунку, ліхаманкава знішчаў гожых і разумных. Пачалося расчалавечваньне чалавека і размнажэньне недачалавекаў.
Верагодна, працэс натуральнага адбору чалавецтва даўно завяршыўся, і замест таго, каб яго аднавіць, мы ўвішна даглядаем разумова непаўнавартасных і невылечна хворых, адціскаючы ў той жа час на задворкі жыцьця сваё нешматлікае здаровае патомства, падаўляючы ягоныя інстынкты і падстаўляючы яго падсьвядомай нянавісьці недачалавекаў. Час ужо зразумець, што мадэль далейшага разьвіцьця чалавецтва ў глабальным маштабе пацярпела аглушальную паразу. Яшчэ мы б’ем у бубны так званага прагрэсу, звыкла лапочам пра дэмакратыю, усяляк раздзьмухваем гіперфестыўныя комплексы натоўпу, усіх гэтых ня ведаючых куды дзяваць рэшткі тэстастэрону гома фестывус, мільёнаў рэйвэраў, якія ў эйфарыі ліхаманкава праводзяць усялякія парады, шоу і базары, а ў нетрах нашых гарадоў, у падвалах, нібы ва Уэлсаўскай “Машыне часу” высьпявае пакаленьне вурдалакаў і канібалаў, якія з нянавісьцю выпаўзаюць на паверхню, загадкава і прагна зазіраючы па начах ў асьветленыя вокны, дзе апошнія гусі самі сябе закормліваюць перад нажом рэзніка. Асобы з супрацьграмадскімі схільнасьцямі робяцца, бясспрэчна, большасьцю, бо здаровыя людзі кінулі весьці з імі барацьбу, ня будучы ў стане супрацьстаяць іх размнажэньню... “Нас чакае катастрофа, і вы гэта хутка зразумееце, а я ўжо зразумеў”, — папярэджваў філосаф. Зыходзячы са сказанага, задачай нумар адзін для ўсіх нас зьяўляецца абарона сваіх, сьвядомых ад хворых, апантаных сьвербам забойстваў, ад лайдакоў, набрыдзі і паразітаў, якія імкнуцца жыць за кошт нашай працы і прагнуць ліквідаваць усялякую істоту, якая перашкаджае задавальняць ім свой юр. Цалкам верагодна, справа зайшла так далёка, што тыя недачалавекі апынуцца большасьцю, і грамадства, і, урэшце, усё чалавецтва загінуць маруднай сьмерцю праз дэгенерацыю.
Колькасьць “баравуляў” расьце імкліва, у геаметрычнай прагрэсіі, а ледзь падымаецца чыясьці рука, каб прыхлопнуць чарговага крывасмока, як з усіх бакоў адразу гучаць крыкі пра ліберальныя каштоўнасьці і дэмакратычныя вартасьці і набыткі. І дарэмна нехта б’е ў звон, бо ўжо да заімшэлых брамаў нашай цывілізацыі падкрадаюцца ўначы ўзброеныя процьмы незлічоных і галодных варвараў, многія з якіх ня ўмеюць нават прачытаць і напісаць сваё імя.
Выбуховыя выявы асабістай нянавісьці непаўнавартасных робяцца, тым часам, больш масавымі, і гэта сьведчыць пра тое, што гаць запоўненая да самага верху і пачынае пералівацца цераз край.
...Пасьля таго, як серыйны забойца Баравуля быў, урэшце, злоўлены, ягоная сям’я і ўсе сваякі ўцяклі ад помсты, сьпешна пакінулі дом, які амаль адразу быў разбураны разьюшанымі суседзямі. Але праз нейкі час зьявіліся прыхадні і засялілі рэшткі дому. Гэтыя агідныя стварэньні адразу ж пачалі красьці, гадзіць і разбэшчваць людзей праз наркотыкі. Нахабныя і крыклівыя іх дзеці, з разбухлымі ад паразітаў жыватамі, сноўдалі па навакольлі, сьцьвярджаючы сваім існаваньнем неўміручасьць злыдняў і немач аўтахтонаў, якія не маглі нават сабрацца разам, прыйсьці да таго дому і выгнаць набрыдзь.
Прыйдзіце і зірніце на той дом. Ён мікрамадэль, сімвал усяго чалавецтва, якое дайшло праз вялікую кроў да стану шаленства і дэгенерацыі, і замест таго, каб рашуча пазбавіцца памылковых маральных вартасьцяў, працягвае апускацца ў вір самазьнішчэньня. Планета, якая пераўтвараецца ў гноеадстойнік, дарэчы, ня можа больш трываць і ланцуга экалагічных катастрофаў, і якраз да 7 жніўня 2026 году — часу верагоднага сутыкнення Зямлі з астэроідам “1985 АН—9”, пачнецца, пэўна, пераўтварэньне асобных людзей у кібаргаў, што дазволіць ім перажыць так званы Страшны Суд і, магчыма, стварыць зусім новую генерацыю грамадства.
Частка 8. Выкладчык Корбат.
З дзяцінства я прагнуў вырвацца з гэтага пекла, якое носіць назву “роднага кута”, але дзіўным чынам мае адлучкі перапыняліся, і я зноў, воляю абставінаў, аказваўся на старым месцы. Працяглы час я нават лічыў яго апошнім месцам на Зямлі, але цяпер, бадай, перакананы, што ўся Зямля — апошняе месца, варта толькі калі-небудзь навучыцца бачыць і разумець. Спачатку былі наіўныя спробы перахітрыць сістэму. яшчэ ў старэйшых класах школы, дзе я вучыўся, мы, некалькі вучняў, паслалі ліст кіраўніку дзяржавы, у якім прасілі дазволіць нам арганізаваць за свой кошт так званы “марш міру” — велапрабег па краінах Еўропы. Планавалі ж мы звычайныя ўцёкі, што, вядома, у выніку здрады, было неўзабаве выкрыта. Выратавала тады нас сама атмасфера “адлігі”, якая на кароткі час усталявалася і ў гэтым няшчасным краі. Пэўна, тады я і быў “пастаўлены на ўлік”, што ў адказных момантах майго жыцьця ўплывала на шматлікія абставіны з адпаведнымі вынікамі. Фізік-практык па сьпецыяльнасьці, з асабістым ухілам да астрафізікі, якой я аддаваў вольны час, я быў захоплены сваёй працай у адным з інстытутаў Акадэміі навук, але мая цікаўнасьць да нацыянальнага адраджэньня і сепаратысцкія перакананьні сталі прычынай паступовага выцісканьня маёй асобы са сферы навуковага істэблішменту. Так, а яшчэ і па некаторых сямейных дэталях (нямоглыя бацькі ўжо не маглі самастойна дажываць свой век) я зноў вярнуўся ў раённы гарадок, дзе ўрэшце, каб зарабіць на хлеб, пачаў выкладаць фізіку і астраномію. Сьціпла ацэньваючы сваю асобу — ведаю, што я ўсяго толькі звычайны навуковец-няўдачнік, увогуле маленькі чалавек, я, тым ня меньш, змушаны зрабіць і свой невялікі выбар у цяперашняй жыцьцёвай сітуацыі — урэшце нешта накшталт таго, што больш вартае: паміраючы Сакрат ці пераможная сьвіньня? Як адказ на гэтае пытаньне, і зьявіўся мой “Ліст у Галактыку “Млечны Шлях” — спроба пераканаць у першую чаргу самога сябе ў некаторых даволі рызыкоўных пытаньнях. Апошнія тычацца маіх распрацовак над паводзінамі метэарытаў з так званага рою Адоніса і воблака Оарта і ўплыву іх на існаваньне Зямлі, якая зьяўляецца цяпер, на мой погляд, прыстанкам некалькіх варагуючых цывілізацыяў. Не ўдаючыся ў тэхнічныя дэталі і праведзеныя мной разлікі, паведамляю коратка наступнае: яшчэ Чарльз Дарвін неяк прызнаўся, што ня здольны растлумачыць, з погляду сваёй тэорыі эвалюцыі, прычыну раптоўнага выміраньня каля адзінаццаці тысячаў гадоў таму, напрыклад, мамантаў, якія, на ягоную думку, былі больш разьвітыя і біялагічна дасканалыя як від, чым сланы. Лёс мамантаў быў падзелены, дарэчы, многімі відамі жывёлаў ад Арктыкі да Антарктыды. Іх перамешаныя рэшткі знаходзяць ад гор да акіянскіх упадзінаў. У той катастрафіч-ны для планеты час (дзесяць-адзінаццаць тысячаў гадоў таму) адбыліся раптоўныя перапады клімату: спачатку глабальнае пахаладаньне, а потым рэзкае пацяпленьне, у выніку якога ўзровень Сусьветнага акіяну павышаўся на некалькі метраў у год.
Прычына, на мой погляд, адна — сутыкненьне Зямлі з невядомым касьмічным аб’ектам ці з адным з астэроідаў, маса якога складала прыкладна каля двух мільярдаў тон. Мяркую, такія сутыкненьні непазьбежныя і адбываліся на працягу мільёнаў гадоў ня раз. Апошняе з іх адбылося 30 чэрвеня 1908 году, калі параўнальна невялікае па аб’ёме касьмічнае цела упала на Зямлю ў раёне Падкаменнай Тунгускі. Тут я хачу зрабіць невялікае ўдакладненьне, якое непасрэдна тычыцца падзеяў таго часу. Дык вось, а сёмай гадзіне раніцы жыхары сібірскай факторыі Ванавара ўбачылі на небе асьляпляльны шар, які пераўтварыўся ў агнявы слуп. Пачуўся моцны выбух, гук ад якога быў чуваць на адлегласьці ў тысяча дзьвесьці кіламетраў ад месца катастрофы. На плошчы ў радыусе трыццаць кіламетраў дрэвы былі паваленыя. Каля чатырох гадзінаў пасьля выбуху, на Зямлі адбывалася моцная магнітная бура. На актынаметрычнай станцыі ў Каліфорніі адзначылі памутненьне атмасферы і спад сонечнай радыяцыі, як пасьля вулканічных вывяржэньняў. Але вось што цікава: за чатыры месяцы да Тунгускага выбуху над паўднёвым захадам, тэрыторыяй нашага краю, а менавіта пад Брэстам назіраўся V-падобны НЛА гіганцкіх памераў, які перамяшчаўся з усходу на поўнач. За дзевяць дзён да катастрофы неба над Еўропай пакрывалася яркімі каляровымі плямамі. Увогуле адзначалася напружаньне ў прыродзе, абцяжаранае баліднай актыўнасьцю, а таксама актыўнасьцю аб’ектаў звыштонкага пазахранальна-пазаметрычнага сьвету (фемтасьвету), гэта значыць, неапазнаных лятаючых аб’ектаў.
Традыцыйна маса Тунгускага метэарыта (вось толькі ці быў ён метэарытам?) ацэньваецца прыкладна ў сто тысячаў тон, а энергія выбуху — у 500-2000 атамных бомбаў, скінутых на Хірасіму. Характар расспаду гэтага НЛА (на вышыні 5-7 км) гаворыць пра тое, што касьмічны аб’ект магчыма быў каметай ці гіганцкім плазмоідам, а не метэарытам. А магчыма і горш: як адзначалася вышэй — госьцем з фемтасьвету.
Урэшце, Тунгускі НЛА быў адносна невялікім у параўнаньні, напрыклад, з Юкатанскім монстрам ці астэроідам з рою Адоніса, якія значна раней зьнішчылі на Зямлі рэптыліі і мамантаў.
Як гэта адбываецца? — задаў я сабе пытаньне, і, пасьля ўсемагчымых развагаў і разьлікаў, зрабіў наступныя высновы.
Прыкладна на вышыні ў чатырыста пяцьдзесят-пяцісот кіламетраў астэроід, хуткасьць якога пры ўварваньні ў атмасферу дасягае амаль пяцідзесяці кіламетраў у секунду, пачынае плавіцца, утвараючы сьвячэньне большае, чым сьвячэньне Сонца. Так як пераважная частка нашай планеты пакрытая марамі і акіянамі, то цалкам верагодна, што вада і прыме на сябе першае сутыкненьне з касьмічным госьцем. Далей тоўшча вады, а потым і зямная кара прабіваюцца ўдарам з сілай, якая пераўзыходзіць энергію выбуху сарака-пяцідзесяці тысячаў атамных бомбаў, скінутых на хірасіму. Затым адбываецца наймацнейшы выбух пухіра перагрэтай пары і раскалёнай магмы, якая расьсейваецца ў атмасферы на драбнейшыя пылінкі. Парушаецца вось вярчэньня Зямлі, і па большай частцы яе пракатваецца вадзяны вал вышынёй у два-тры кіламетры. Ён усё змывае на сваім шляху ў акіян і хавае пад тоўшчаю ілу.
Але гэта яшчэ далёка ня ўсё.
Астэроід з такой хуткасьцю прабівае атмасферную абалонку (яна ўсяго толькі 8—11 км), і ў дзірку адразу ўрываецца касьмічны холад, што спараджае ўраган неверагоднай магутнасьці, тэмпература ўнутры якога становіцца як на ценевым баку Месяцу — мінус сто шэсцьдзесят пяць градусаў на Цэльсію. Вось адкуль пад покрывам з ілу ўтвараецца вечная мерзлата, у якой і зараз зрэдку знаходзяць трупы дагістарычных жывёлаў. Мацнейшыя маразы ператвораць рэкі, азёры і нават моры ў суцэльнае шкло, але з-за выкідаў попелу і лавы, хутка тэмпература зьменіцца ў бок павышэньня на дзесяць-пятнаццаць градусаў па Цэльсію. Некалькі тысячаў гадоў на небе ня будзе бачна зорак і цемра абдыме планету.
Прыкладна такі сцэнар чакае нас пры чарговым уварваньні кась-мічнага госьця, якое, магчыма, адбудзецца ў жніўні 2026 году.
Зрэшты, пакінем убаку пытаньне маральнасьці такой небясьпечна значнай для чалавецтва падзеі — ці адбудзецца яна і ці сутыкнецца астэроід з планетай — пакажа час. Значна важнейшым для нас становіцца пытаньне выжываньня і ўдасканаленьня белай расы: на маю думку, да 2026 году чалавецтва з дапамогай інжынераў-генетыкаў па-дзеліцца на касты як старажытнай Індыі ці Расіі часоў прыгону. Калі толькі не перашкодзяць тыя мільярды галодных, неадукаваных, хцівых і прагных да разбурэньня варвараў, якія пагубяць і сябе, і некалькі мільёнаў выбраных, штучна створаных да таго часу ў выніку развіцьця генетыкі. А калі спраўдзіцца генетычная рэвалюцыя, а потым стане цалкам рэальным і працэс ажыўленьня мёртвых, дык на Зямлю ўвогуле можа прыйсьці Вялікі Хаос. Як хутка наступіць такі час? Магчыма, на працягу жыцьця ўсяго толькі аднаго пакаленьня. Вось тады і спатрэбяцца тыя мільёны анёлападобных людзей, каб давесьці да завяршэньня місію сучаснага чалавецтва з яго састарэлымі пастулатамі кшталту “свабода, роўнасьць, братэрства” ці нават “Праца, сям’я, Радзіма”. Зьявяцца новыя людзі і новыя каштоўнасьці: “Новы чалавек, Сусьвет, Вечнасьць” — вось што, магчыма, будзе напісана на сьцягах той, ужо недалёкай, будучыні.
Ці здолее чалавецтва зьмяніць памылковы шлях, які цяпер вядзе яго ў бездань? Невядома. Ва ўсякім разе, яму спатрэбіцца вялікая этнічная “зачыстка”, на якую ў яго ўжо не хапае ўнутраных рэсурсаў. Вось тады і зьявіцца касьмічны прышэлец. Будзе гэтая зьява спантаннай ці штучна створанай — мы наўрад ці даведаемся.
“А вы можаце уявіць, што ўсё напісанае ў якой ступені калі-небудзь спраўджваецца?” — спытаў мяне ў канцы нашай кароткай гутаркі астранаўт В. — “Пісаць пра нешта — гэта значыць задзейнічаць невядомыя нам сілы”.
Так, я ведаю пра гэта.
Частка 9. Анёл.
Я ўзьнімаўся ўсё вышэй і вышэй. Бяздонны фрагмент зорнага неба расьцілаўся нада мной. Знаёмыя сузор’і мігцелі над галавой. Сярод іх я лёгка разгледзеў Вадалея і Пегаса, Цмока і Блізнятаў, Кіта і Змяі, Геркулеса і Дзевы, а таксама сем яркіх бліскучых зорак сузор’я Вя-лікай Мядзьведзіцы. Сьцьвярджаюць, што некаторыя Серафімы, якія непасрэдна далучаныя да Першапрычыны, дасягнулі ў сваіх вандроўках нават самых далёкіх галактык гэтага сузор’я, за аддаленымі зоркамі якіх ужо нічога няма, нават пустаты, бо яны знаходзяцца ад нас на адлегласьці пятнаццаці мільярдаў сьветлавых гадоў. Там няма ўжо ні атама, ні электрона, ні кварка, ні часу. Гэта край Сусьвету.
А пакуль я ціха плыў над зямлёй: над гэтымі, вартымі жалю, будынкамі, якія кампіліруюць збудаваньні насякомых, нязграбнымі хатамі, гноем і страхам, нястрымнымі жаданьнямі і марнымі надзеямі.
Гэтыя людзі, што ўжо выводзяць свае недасканалыя лятальныя апараты ў космас — з безабароннымі целамі і сьмяхотна кароткім тэрмінам існаваньня, больш ня могуць удасканальваць сябе, бо вычарпалі свае генныя магчымасьці, а пакуль хлусяць, танчаць на бясконцых парадах і фестывалях, здараецца, ядуць адно аднае ў некаторых аддаленых горных вёсках і ў падвалах мегаполісаў, пераўтвараюць свае паселішчы ў гіганцкія сьметнікі, забіваюць адзін аднаго, устанаўліваюць міны, сьпісваюць мільярды лістоў паперы лічбамі і літарамі, якія складваюць у словы, сьпілоўваюць і высякаюць цэлую фітацывілізацыю, забруджваюць моры, азёры і рэкі і зьнішчаюць іх насельнікаў, нараджаюць і кідаюць дзяцей, бясконца размаўляюць, губяць сябе алкаголем і наркотыкамі... і разглядаюць карцінкі.
І ўсё-ткі гэтая трэцяя ад Сонца, паміраючая планета пакуль яшчэ невыказна, фантастычна цудоўная. Маючы паверхню ў больш за 510 мільёнаў квадратных кіламетраў, ахутаная спрыяльнай дзеля існаваньня арганічных істотаў і жыцьця атмасферай, пакрытая вялікімі акіянамі, лясамі, азёрамі і рэкамі, яна лёгка паварочваецца вакол сваёй восі за 23 гадзіны 56 хвілінаў і чатыры секунды, а вакол Сонца — за трыста шэсцьдзесят пяць і дзьвесьце пяцьдзесят шэсць тысячных сутак. Усё на ёй, на гэтым блаславёным аазісе, створана дзеля працы і адпачынку мудрых, каб яны сузіралі і любаваліся ўсім існым вакол сябе: ад кроплі дажджу да вывяржэння вулкана, ад дробнай мошкі да магутных кітоў, ды ўхвалялі Першапрычыну.
Мы ня можам наўпрост умешвацца ў справы людзей і ўплываць на іх, хіба толькі назіраць. Кажуць, што аднойчы адзін з Анёлаў, які вандраваў з кароткаперыядычнай каметай Маркаса, кантактаваў з групай у некалькі дзесяткаў чалавек, што доўгі час, зьмяняючыся, адсочвалі нябеснае цела. Гэта былі сябры адной з распаўсюджаных сектаў, і, на жаль, сярод іх аказаліся некалькі сенсітываў, якія ўвайшлі з ім у кароткі, нескардынаваны дыялог і памылкова вырашылі, што гэта касьмічны карабель, і што іх запрашаюць да сябе. У выніку ўсе яны скончылі жыцьцё самагубствам.
Ні я, ні хто іншы ня ведаем, навошта створаны гэты сьвет і, магчыма, ніколі не даведаемся. Паводле прынятых меркаваньняў, на некаторыя пытаньні мы ня толькі ня можам адказаць, але нават ня маем права іх ставіць. Іншыя з іх хутчэй адносяцца да галіны чыстых загадак, і іх проста немагчыма патлумачыць,таму што зьнішчана ўся пачатковая інфармацыя.
Такім чынам, Сусьвет павінен быць у большай ці меншай ступені такім, якім ён ёсьць, хоць бы таму, што мы існуем у ім.
* * *
...Раптам я засьпяваў. Гэта здарылася са мной упершыню і даволі нечакана, бо я не дапускаў і думкі, што калі-небудзь змагу стаць, хоць на хвіліну, песьняром і пяюном Першапачатковай Прычыны. Песьня мая адзінока загучала ў небе, запаўняючы сабой яго нікчэмна малую частку.
Я сьпяваў, і, магчыма, у гэтую хвіліну мяне пачулі ўсе сенсітывы Сусьвету: птушкі ў сваіх гнёздах на балотах і дрэвах, зьвяры і рыбы, а таксама кіты, якія павольна падымаюць і апускаюць свае магутныя целы ў цёплых водах Гальфстрыма, сланы ў афрыканскіх саванах, і Анёлы на ўсіх планетах, астэроідах і каметах.
* * *
Я сьпяваў...
* * *
Галактыка “Млечны Шлях” уяўляе сабой сьферычную сістэму з прыкладна 2х1011 зорак, агульнай масай ня менш за 3х1044 г, ці каля 1200 млрд. масаў Сонца. Большая частка яе зьнешніх вобласьцяў складаецца з цёмнага рэчыва, роля якога дагэтуль невядомая. Хуткасьць абарачэньня рэчыва Галактыкі вакол галактычнага цэнтру дасягае 300 км/сек. Дыяметр “Млечнага Шляху” каля 1023 см, узрост, па меншай меры, 1010 гадоў. У цэнтры “Млечнага Шляху”, што знаходзіцца ў сузор’і Стральца, па меркаваньнях, існуе звышмасіўная “чорная дзірка”, а сам цэнтр рухаецца адносна бліжэйшых галактыкаў (а ўсе яны разьбягаюцца ў розныя бакі) з хуткасьцю 50-80 км/сек. Адлегласьць да яго ад Сонца складае 8,5 кілапарсек (1 кпс = 1000 пс), а адлегласьць у 1 пс сьвятло праходзіць за 3,26 году.
Студзень-люты 2002 году. |
