1. Нячэсная кава
Адна паперка ўжо адарваная. Холадна, і галіны дрэваў па-брэйгелеўску аддрукоўваюцца на дымна-блакітным небе. Сярэдзіна дня, сьнежань. Доўгаценевы, каштоўны кожнай хвілінай, памаранчавы ад сонца, што заўжды заходзіць, сьнежань.
Сьнежань, і цень ад касьцёлу прасьцёгся ўздоўж...
Удавіца. Я – удавіца. Узяць – і ўдавіцца. Аднак не, не дачакаецеся.
Але што мне рабіць?
“Чарнаўчыцкаму інтэрнату для дзяцей з парушаным слыхам на сталую працу патрабуюцца:
прыбіральшчыцы, аплата 250 тысячаў рублёў
электрык-манцёр, аплата 350 тысячаў рулей
выхавальнік-псіхолаг, аплата ад...”
Паперка з нумарам адарвалася так, што ня бачна, колькі абяцаюць таму псіхолагу.
Як яны адно аднаго выклікаюць на спатканьні? Калі маюць што адно аднаму паведаміць? Дзе-калі я сустракаюся з імі на доўгай і вузкай, яшчэ з былых стагоддзяў вуліцы: танклявыя дзяўчаты выгукваюць нешта тонка, тонка, не па-чалавечы, бы касаткі ў марской прасторы, а хлопцы, моцныя і сьвежыя, адказваюць ім на мове сурдаперакладу, папраўляючы ў вуху правадкі слыхавога апарату... Хлопцы і дзяўчаты ідуць у краму, ці на прыпынак, ад якога стартуюць у Горад маршруткі, або проста шпацыруюць да касьцёлу, і вецер абвявае маладыя целы, пазбаўленыя слыху.
Ня чуюць воклічу.
Трубнага сігналу маршруткі.
Грукату касьцёльнага звону.
Што мне рабіць?
А касьцёл стаіць, каменны і спакойны, і цень ад сьнежаньскага сонца, якое заўжды заходзіць, кладзецца праз яблыні саду і таполі парку ўздоўж вуліцы, па якой імчаць у горад маршруткі.
Мо, і сапраўды, пайсьці да іх прыбіральшчыцай, і драіць іхнія ўнітазы і калідоры, і студні, і атрымліваць 250 тысячаў, і супакоіцца?
Калі ты быў жывы... Калі б ты быў жывы... Карані абарваныя па-жывому, і ветраюць, асыпаючы камячкі глебы, і з іх точыцца кроў... Гэта мая частка каранёў. А твая частка, твае карані, абмяклыя, у труне, у чорнай, беспаветранай сьмерці...
Анастас, разварочваючыся, махнуў мне рукой, і жоўты мікрааўтобусік, пляснуўшы сьнежаньскай калюжынай, паехаў прэчкі – у Горад.
Гэта з Гораду мы зьехалі сюды: у Чарнаўчыцы. Да вуліцаў, што праклаліся па зямлі ў мінулых стагоддзях. Да касьцёлу. Да брэйгелеўскіх дрэваў на тле белага вечнага неба. Да дрэваў, на якіх летам сьвішчуць салаўі.
І ты наладзіў цэлы бізнэс: маршруткі, якія курсуюць праз калюжыны, з Гораду ў Горад.
З Гораду – у Зьдзітаў – у Горад.
З Гораду – у Чарнаўчыцы – у Горад.
З Гораду – у Кобрынь – у Горад.
Анастас яшчэ ня ведае, што чакае яго – і мяне.
Я заходжу ў кавярню. Маленькую кавярню без шклопакетаў, з ружовашчокай Людай і кавай у пластыкавых кубачках.
Я любіла цябе. Тваё цёплае цела. І душу, якая хавалася. І ты расказваў мне пра свайго пра-пра-пра Міхала Есмана, які пісаў тастамент: “А то напервей, кгды Пан Бог з волі Своеі Насветшое мене з сего света ку хвале Своеі Светоі поволати будет рачил, душу мою в руки Его, Сотворытеля моего, поручаю. А тело мое грешное малжонка моя пані Богдана Михаловна Мелешковна мает поховаті обычаем хрестіянъскім скромне, не збіраючі велікого або многого духовенства, але давші паном а добродем моім знать, пріехаті а тело мое грешное до гробу допровадіті і положіті в церкві в Чэрнавчычах в склепе”.
Пытаньне: што мне рабіць?
Я падымаю руку і разглядаю. Потым падымаю і падношу да вачэй і другую. Каб магла, я падняла б і нагу, але тут, у кавярні, на людзях, стыдаюся. Скура, поры, лініі далоні. Цела, набрынялае крывёю. Хай цела падкажа маёй глуха-нямой душы, глуха-зьнямеламу розуму, што я маю рабіць?
За вакном, за цюлевай сетачкай, падлятае да прыпынку чарговая маршрутка, і стуль выбіраецца Вяржбіцкая. Я грукаю ў вакно, і яна паварочвае да кавярні. Даражэннымі ботамі брохае па вадзе; нягледзячы на імжу, яна ў пясцовым футры. Перш-наперш замаўляе глінтвейн, а потым плюхаецца насупраць мяне на крэсла, паказвае пальцам на маю каву ў пластыкавым кубачку і заяўляе:
— Калі б кожны еўрапеец плаціў за кожны фунт кавы на 1 (адзін) цэнт больш, то ў афрыканскіх краінах не было б голаду. Такая кава прадаецца, і называецца чэснай. Ты п’еш чэсную каву?
— Ленка, учора вечарам да мяне прыходзіў Кулееў. Ён сказаў, што я павінна аддаць ім маршруткі, бо інакш яны нас з Артурам заб’юць.
Вярба, здаецца, цьверазее. Яна працягвае руку і адсёрбвае каву з майго кубачка.
— Ленка, што мне рабіць? Як бараніцца? Яшчэ ён сказаў, што прадасьць бізнэс і ўложыць грошы ў чыгунку, якую пракладзе, каб зрабіць тут, пад Чарнаўчыцамі, газасховішча.
— Артур зараз у школе?
Я ківаю.
— Так. Адказ трэба даць заўтра, то пакуль не баюся.
У кавярні зараз нікога, акрамя Людкі і нас, няма, і паху газу пакуль не чуваць. Пакуль вада пад зямлёй не атручаная газам, і з яе можна гатаваць каву, чэсную ў тым ліку. Пакуль не грукочуць тут адзін за адным даўжэзныя мазутныя цягнікі. Пакуль Кулееў не адбудаваў у касьцёле бардэль.
Ленка праз стол працягвае руку з такімі знаёмымі пярсьцёнкамі і сьціскае мне пальцы.
— У цябе ёсьць зброя? – пытаецца яна.
Што я маю рабіць?
“Пад тваёй адзежай хаваецца душа,” – сьпявае Шакіра ў вясковай кавярні, і час цячэ па белым вечным небе, як кроў па руках, і адказу няма.
2. Белая глухата
Зноў туман і сьнежань. Не завеі, сьнежань – туманы, сьнежань. Туман глушыць гукі, і ўсё ён глушыць.
Год мінуў.
Туман — белая сьлепата. Кароткія дні. Кароткая памяць. Кароткая душа, як кароткая спадніца: ёю не прыкрыцца.
Мне не давялося выкарыстоўваць зброю, пра наяўнасьць якой пыталася Вярба. Госпадзе, ты справядлівы: Кулееў разьбіўся на машыне, і ўсё засталося, як было. Ніхто ня бачыў, як жоўтая маршрутка з заляпаным сьнежаньскім брудам нумарам пайшла на таран, ніхто ня бачыў, як яна вечарам спынілася ля майго парогу... І Анастас па-ранейшаму возіць гандляроў і настаўнікаў з Гораду – у Чарнаўчыцы – у Горад. І Люда гатуе каву з чыстай вады і робіць глінтвейны з ядлоўцам.
Але Вярба іх ня п’е.
Госпадзе, твая справядлівасьць невытлумачальная. Мой муж памёр, муж Ленкі захацеў быць шчасьлівым тут і зараз. І яна засталася не адна: з дзецьмі і ракам.
Рак – гэта насельнік чыстых азёраў.
Я стаю перад дзьвярыма Ленчынай палаты, пасьля размовы з доктарам, і прашу Бога, каб у палаце нехта быў. Толькі першыя-першыя хвіліны, потым я спраўлюся.
Але Вярба адна. Яна ляжыць тварам да сьцяны, на стук дзьвярэй яна асьцярожна паварочваецца і гаворыць:
— А ты ведаеш, што акіян дыхае? Рытмічна дыхае, павялічваецца і ападае паверхня вады, з частатой раз у трыццаць гадоў? А я тут ляжу...
— Дай я цябе абдыму, акіянолаг ты мой, – кажу я, абдымаю яе і разумею, што маю досыць сілы.
Я маю досыць сілы, каб ня быць шчасьлівай тут і зараз.
Каб ставіць на кон душу і перамагаць.
Каб паўзьці праз туман глухаты.
Белы, як бяздушша, бязрыб’е, бясконцасьць.
Потым будзе Спачын. Але застанецца тастамент.
Сьнежань 2007, сьнежань 2008 г
