_____________________
Восень у Гародні. Аповед |
Час ападаньня яблыкаў,
лістота яшчэ бароніцца.
Ранкам імгла ўсё павольней
растае ў паветры.
Зьбігнеў Герберт.
Залатыя шары ўспыхвалі зьнянацку, проста сярод паветра, і надалей сьвяцілі роўным сьвятлом, лёгка пульсуючы, як быццам бы ўсярэдзіне нараджалася штосьці жывое…
Само паветра – сухое, нагрэтае за дзень – гусьцела, набрыньвала барвовым сонечным пылам, ператваралася амаль у вадкасьць. Здавалася, яшчэ крыху – і па ім можна будзе плысьці, альбо брысьці, пераходзячы на другі бераг.
Было цёпла, але штосьці няўлоўнае ўжо было разьлілося навокал – жаданьне сьвята. Прадчуваньне восені.
Не, яшчэ не сама восень, з яе каляровым адчаем, з яе дзіўнай музыкай, меланхалічнымі мелодыямі, калі апрытомнелыя ад летняй нірваны, летняга бяспамяцтва душы пачынаюць паціху прыўзьнімацца па-над зямлёй. Альбо наадварот, адрывацца ад галінаў і паволі апускацца ў цень каранёў. Напачатку страх, пераляканасьць – а потым свабода, апошні восеньскі палёт.
Але гэта яшчэ наперадзе. Пакуль жа толькі прадчуваньне. Так, лёгкі ветрык, што халодзіць сьпіны і скроні.
Яна сядзела за столікам летняй кавярні з томікам Эміліо Чарана. Было адразу бачна, што яна не адсюль, яна сядзела неяк адасоблена, не зьлівалася з іншымі. Але й не выдзялялася з іх надта дэманстратыўна.
Кароткія валасы. Мяккія рысы. Твар без узросту. І самае галоўнае – вочы, пагляд. Звычайна пра такія вочы гавораць, што яны глядзяць табе ў душу.
Такія альбо паміраюць ад сухотаў у дваццаць, пакідаючы пасьля сябе нізку геніяльных вершаў, альбо застаюцца, выжываюць і жывуць надалей, нягледзячы ні на што, вечным дакорам некаторым асабліва бадзёрым сучасьнікам.
Сукенка хутчэй хавала формы, чым іх падкрэсьлівала. Яна таксама была нібы па-за часам: незразумела – ці яе выцягнулі з бабулінага куфру пазамінулага стагоддзя, альбо гэта ручная работа моднага атэлье.
Я міжволі затрымаўся.
Мне не хацелася ні з кім сустракацца ў гэтым горадзе, але я аднекуль яе ведаў, хаця ня памятаў ані імя, ані мейсца, ані нават часу. Анічога, што магло б падказаць, з чаго пачаць размову і чым яе скончыць. Яна магла быць кім заўгодна. Былой студэнткай універсітэту, дзе я апошнія гады два разы на тыдзень распавядаў пра ідэі. Выпадковай знаёмай па нейкай дэкадэнцкай сустрэчы. Зрэшты, проста суседкай па дзікім пляжы ў Кактэбелі, на якім я праляжаў паўмесяца, смакуючы адміральскі партвейн ды спрабуючы думаць пра лёс герояў свайго ненапісанага раману.
На хвіліну я адчуў пачуцьцё жаху, выпадзеньня з рэчаіснасьці. Мы як быццам учора скончылі істотную размову, а я ўжо ня памятаю яе імя. Такое здараецца: цэлыя перыяды жыцьця выпадаюць часам у нейкую прастору, з якой дастаць іх амаль немагчыма. І не таму, што гэта забылася, не. Адтуль усё выглядае так, як быццам гэта адбывалася не з табой, усё выплывае адкульсьці здалёк, у вэлюме шэрай адчужанасьці…
Бо яна была, безумоўна, адтуль, з прасторы, у якой штосьці колісь адбывалася, у якой словы тады мелі сэнс, а, магчыма, маюць яго і цяпер…
***
Я вяртаўся з літаратурнай сустрэчы, прыемнай і неабавязковай, сустрэчы, на якой даверліва аддаешся супольнай мітусьні, забываючыся на непазьбежнасьць самоты пасьля ўсяго...
Назва сустрэчы была сфармуляваная кідка й запамінальна, і пры гэтым нават паліткарэктна. Але, па сутнасьці, пытаньне было адно: што з намі адбывалася апошнія гады. І чаму мы такія сумныя сёньня, пасьля карнавалу?
Усё гэта выглядала надзвычай дзіўна. Што яны хацелі ад нас пачуць? Калі пра такія рэчы пытаюцца паэтаў, тыя адразу пачынаюць казаць пра хуткаплыннасьць часу, пра тое, што апошнія гады адбывалася тое ж, што і заўсёды: жыцьцё працягвала кудысьці бегчы, уцякаць, хавацца за штодзённымі клопатамі, неабходнымі заняткамі, за важнымі словамі, пасьля якіх прыходзяць іншыя важныя словы.
Альбо наадварот – за стомай, за апатыяй, за лянотным анічоганерабленьнем.
І вось ты разумееш, што жыцьцё адбылося, прайшло, прамінула, і ад усяго гэтага засталося некалькі імгненьняў, калі ты стаіш пасярод чужога гораду, пад дажджом, ня памятаючы імёнаў, прымяраючы на сябе чужыя жыцьці.
Альбо іншае – мяккі дотык вуснаў у цёмным перадпакоі – і ты ня ведаеш, што з гэтым рабіць і дзе гэта застанецца акрамя памяці пасьля таго, як усё адбылося.
І сустрэча таксама адбылася і засталася ў чыёйсьці памяці. Але мне раптам захацелася вярнуцца не адразу, затрымацца. І я нечакана для сябе ўзяў квіток да Гародні.
Выйшаў на аўтавакзале, і далей – праз мост, у кірунку Фарнага касьцёлу, па вузкай вулачцы, праз кляштар брыгітак, плошчу…
Хацеў адразу павярнуць да Каложы, але вырашыў не сьпяшацца. Прайсьціся па старых вулках, падысьці да Замку, падыхаць ракой.
***
Яна ўсьміхнулася і ледзь заўважна пасунулася, нібы запрашаючы далучыцца, даючы мейсца. Я вагаўся толькі імгненьне.
– Прывітаньне, даражэнькая, – сказаў я, з нейкай адчайнай весялосьцю, нават не спрабуючы быць натуральным. Пагаджаючыся на восеньскі карнавал. І далей, як быццам мы дамаўляліся недзе сустрэцца, але няма анічога дзіўнага, што сустрэліся менавіта тут:
– Што ты тут робіш?
Яна крыху затрымалася з адказам.
– Я прыехала сюды памерці, – сказала яна павольна і з выклікам.
Але ўсьмешка пры гэтым была разгубленая, нават крыху вінаватая, і я ні на хвіліну не засумняваўся ў сур’ёзнасьці яе словаў.
– Гэта ня так проста, як здаецца, – адказаў я.
– Памятаеш, у Лесьмяна: bo nigdy dośс siе nie umiera…
Яна ўважліва паглядзела на мяне, як быццам чакала гэтага:
– Я ведаю гэты верш. I nigdy dośс, I nigdy tak, jak tego pragnie оw, co kona!...
Я паспрабаваў быць іранічным.
– Уяві сабе, прачнешся немаведама кім. Добра яшчэ матыльком. Альбо, за асаблівыя заслугі, – сярод анёлаў.
– Ну скажы ты мне, пра што можна размаўляць там з анёламі?
– Пра многае, – адказала яна й усьміхнулася.
– З анёламі можна размаўляць пра многае. Можна маўчаць пра многае.
Яна паправіла валасы жэстам, які, відавочна, ёй не належыў, жэстам з іншага часу.
– Ад мяне хіба застанецца тут што-небудзьь, акрамя залатога пылу? – запыталася яна, крыху мройна ды меланхалічна.
– Сто каньяку і дзьве кавы, – сказаў я афіцыянту, які да нас падышоў.
***
Залатыя шары віселі ў нагрэтым паветры, набухалі, наліваліся мядовым золатам.
– Ненавіджу вылізаныя старувкі, гэтыя чысьценькія, агідныя турысцкія крамкі з наборам убогіх сувеніраў, гарады, у якіх стала немагчыма сустрэць свой кон, жыць і памерці, а толькі набываць рэчы…
– Ненавіджу вашую нармальнасьць, усю гэтую музыку для венозных…
– Я што, так падобны да нармальнага? – я паспрабаваў казаць свае словы іранічна, але прагучала ціха і амаль са страхам.
Яна адчула гэта і крыху пацяплела.
– У вас была вашая вайна. Прыгода. І ўсё вашае пакаленьне – адзін вялікі цьвінтар палеглых на гэтай вайне.
– Усе яны там, хаця некаторыя пра гэта ня ведаюць, нават не здагадваюцца, – казала яна.
– Так-так. Вы думалі пра лясы і паркі, пра ясну панну, а ўсё скончылася МакДоналдзам. Радуйцеся! Урэшце вы пакінеце пасьля сябе свабодную краіну. У іх будзе выбар – між гамбургерам і чызбургерам.
Яна амаль разьвесялілася.
– Так, усё скончыцца там. У гэтую эпоху ўсё непазьбежна сканчаецца там. Так што можаце спакойна ісьці спаць.
– Ня ўсё так проста, даражэнькая.
Памятаеш, у Мельнікава, з апошніх песень, з трагічнага перыяду – дзьве калыханкі. Страшныя і крыху сьмешныя. Якраз пра гэта. Пра тое, што ўсе заснулі. Ён цярпліва называе ўсіх, каму трэба спаць, як быццам ён ідзе ўначы і асьцярожна пераступае праз іх. І раптам, нечакана, ужо напрыканцы песьні: толькі зоркам трэба зьзяць.
Толькі адзін радок. Такі сьветлы тунель сярод адчаю.
Гэта не пра тое, што ён лічыць сябе зоркай, вышэй за астатніх. Альбо што ён ведае, куды ісьці.
А пра тое, што некаторым ня так і проста заснуць. Ня так проста супасьці з рэчаіснасьцю, з жыцьцём. Тым, хто дзеля гэтага не прызначаны. Паэтам, мастакам. Вар’ятам, адным словам. Часам ім так хочацца заплюшчыць вочы разам з усімі, каб ня бачыць усё гэта…
***
З дрэваў пачало зьлятаць павуціньне – рудая восеньская павута, што сплятае ў адно ўрыўкі сваіх і чужых думак, сваіх і чужых жыцьцяў.
І гэтыя галасы, што пачынаюць гучаць паўсюль, варта толькі адпусьціць сьвядомасьць, прыслухацца…
– Ведаеш, мне сьніцца адзін і той жа сон, – сказала яна. – Я сяджу на крэсьле і радуюся. Мне падарылі новыя завушнічкі, штосьці з гэтай каляровай і заўсёды прыемнай драбязы. Я іх разглядаю. Падыходжу да люстэрка. І ў той момант калі я ўздымаю вочы, мяне працінае адначасова салодкае і жахлівае пачуцьцё. Салодкая вусьціш.
Я баюся ўбачыць там свой новы твар.
Яна паглядзела на мяне.
Я ведаю, што там зноў будзе новы твар.
– Гэта зусім ня дзіўна, – сказаў я. – Мы гаворым ужо паўгадзіны, а я ўсё яшчэ не магу прыгадаць, хто ты. Я ня памятаю, як цябе завуць. Ня памятаю, дзе мы пазнаёміліся. Можа, мы размаўляем насамрэч у адным з тваіх сноў. А можа, у маім. Можа, я адзін з тваіх новых твараў, жыцьцё такое заблытанае.
Гэта яе пўсбцешыла, нават разьвесяліла. Яна глядзела на мяне, не даючы веры, што ўвесь гэты час я размаўляў немаведама з кім.
– Так, мае сны такія дзіўныя. Ніколі ня ведаеш, што гэта сон, пакуль не прачнешся. Часам мне хочацца там застацца, у адным са сноў, ну не назаўсёды, а так, крыху – абжыцца, паблукаць…
– Заві мяне А. – урэшце сказала яна.
***
Залатыя шары перакотваліся па нябачных нацягнутых канатах, лопаліся проста ў паветры, абсыпаючы вуліцы, дамы, людзей пырскамі золата, пырскамі шчасьця.
Восень у Гародні… Места, дзе не шкадуеш ні пра што. Дзе ўсё, што было назапашана, аддаецца без развагаў і без шкадаваньняў… Усе духі і здані прылятаюць сюды, спакушаныя шалам восені, залатой павутай.
Залатымі снамі.
І ўсе гэтыя людзі, твары, знаёмыя адкульсьці.
З мінулых жыцьцяў.
– Дзень добры, пане Антоні. Вашыя дамкі ўсё яшчэ стаяць, хаця гэта вельмі дзіўна.
– Прывітаньне, Адэлька!
– А, гэта Вы, пане Эмануэлю? Не пазнаў вас адразу. Дарма Вы пачалі выдаваць ваш часопіс тады ў Вільні. Трэба было зрабіць гэта тут, у Гародні. Бачыце, усе ўрэшце сюды вяртаюцца…
Паўсюль гучала музыка…
Праплывала Каложа, павольна, узьнімаючыся ўсё вышэй і вышэй.
Яна нарэшце адарвалася ад зямлі і стала зусім лёгкай, амаль бязважкай.
Пакінула ўнізе цені чужых сноў.
І я таксама паплыў кудысьці разам з ёй.
Адарваўся і паляцеў, і стала так проста…
***
– Калі ласка, за каньяк і дзьве кавы.
Афіцыянт з неразуменьнем глядзіць на мяне.
– Вы толькі прыйшлі.
За вакном ішоў сьнег. Я сядзеў за столікам кавярні, адзін…
Па самым цэнтры прасьпекту кудысьці ішла калона Санта Клаўсаў, маўклівых і самотных, і было незразумела, ці гэта прадчуваньне сьвята, далёкія подступы да яго, ці сьвята ўжо скончылася, і яны вяртаюцца ў сваю дзіўную краіну.
Усё было як і раней. … І ўсё ж такі штосьці перамянілася – і ўнутры, і навонкі. Сьвет стаў больш празрыстым у сваёй незразумеласьці. Больш блізкім і больш цёплым, у яго хацелася ўглядацца, уважліва і нясьпешна…
За вакном ішоў сьнег…
Сьняжынка, самотная і непрытомная, халодная, празрыстая, непадступная, адчайна праляцела праз шкло, сюды да нас, апусьцілася на маю далонь – і раставала, раставала…
Штосьці ўсярэдзіне мяне пахаладзела ад шчасьця.
|
