_____________________ Баль.
Практыкаваньне
З новай кнігі “Практыкаваньні”.
Пачатак
у №1-2 (38-39). |
Што падумалі пра ўцёкі Зоі Кайлюс і Зелба , мы , напэўна , не даведаемся ніколі , бо яны , як і ўсе вечныя людзі , — мёртвыя . Сама ж Зоя пра гэта нічога ня думала , бо ляцела як на крылах ад гэтай сваёй прыгоды і ад думак пра яе , быццам ад страшнага сну .
Скончыўся бярэзьнік , за ім трэба было перайсьці шашу і за лясістым узгоркам перасекчы поле . Усё сапраўды так і было , як яна сабе ўяўляла , толькі чамусьці спалохана ўскрыкнуў драч . Звыклая да неспадзяванак Зоя , калі падыходзіла да знаёмага з дзяцінства лецішча , ужо гатовая была пабачыць там усё , што заўгодна .
Дзяўчынка -падлетак стаяла пасярод двара , і ў яе вострым позірку Зоя , толькі дакрануўшыся да весьніцаў , прачытала цьвёрдае – “Не заходзь !”
У гэтым жыцьці мы кепска ведаем сябе наперад . Зусім іншая справа – ведаць сябе назад . Таму Зоя адразу й пазнала , і адчула , што дзяўчынка -падлетак – гэта яна сама , толькі колішняя .
Дзесьці ў далёкай памяці яна адшукала гэты эпізод – можа быць , адзіны такі брыдкі з усіх яе згадак пра лецішча .
Яна сапраўды стаяла пасярод двара , была раньняя вясна , думалася пра сокі , што бруяцца -сьпяваюць у дрэвах – яна нават чула гэты гук . І тут да яе дайшло , што такі самы сьпеў яна чуе і ў сабе – быццам дробныя бурбалкі паветра падымаюцца ад стоп да галавы . Гэта было невыказна радаснае пачуцьцё ! Асабліва моцна ўражвала яе тое , што яна – як дрэвы , быццам адна з іх .
І раптам за плотам зьявілася гэтая – бамжыха ў заношаным бушлаце і з папрашальніцкім поглядам .
– Не заходзь ! – крыкнула Зоя , але тая яшчэ хвіліну вагалася каля весьніцаў , нібы падбірала свае папрашайніцкія словы .
Зоя насамрэч вагалася . “Спытайся ў яе : ты – Зоя ?” – нашэптвалі на вуха гераіні ўсходняе класікі . “Скажы ёй : ты – гэта я !” – настойвалі заходніцы . “Прайдзі міма ”, — падказвала ўласная існасьць .
Позірк дзяўчынкі рабіўся ўсё больш калючым , а з позірку жанчыны зьнікла просьба . Засталася адно туга . І зусім не ад прыкрага выпадку , а ад здагадкі , што й далей цябе будуць чакаць неспадзяванкі , быццам ты выпала з часу і цяпер спрабуеш вярнуцца , але ніяк не трапляеш у свой .
Зайшоўшы за шашу , Зоя скінула бушлат і нагавіцы ды засталася ў сваёй колішняй сукенцы , надала сабе свой уласны выгляд . Але ісьці да дзяўчынкі зноў яна не схацела . Ты -старэйшы звычайна знаходзіць словы , калі да яго завітвае ты -малы , але не наадварот .
* * *
Трэба сказаць і пра характар Зоі , якая з гэтай сітуацыі вынесла ня толькі засмучэньне , але й інтрыгу , і была гатовая разглядаць усё , што з ёй адбываецца , як жарты лёсу .
Вы ўжо здагадаліся , што , прыехаўшы ў горад , Зоя не пайшла адразу ў сваю кватэру , а спынілася ў агромністым двары і прысела на лаўку насупраць свайго пад ’езду .
“Дзіўна , – думала яна , – мяне заўсёды так натхняў гэты горад , але ніколі я не магла з ім паразумецца . Людзі , якія атачалі мяне , былі марсіянамі – мілымі й недасяжнымі . І я , пры ўсім сваім жаданьні , не магла ўявіць сябе адной з іх . І не магу . Дзе -небудзь у Варшаве ці Маскве ты проста зьліваешся з натоўпам . Няма праблемы . А тут , дзе ты вырасла й перажыла ўсе свае ўзрушэньні …”
– Можа быць , гэта любоў ? Найбольш ведаеш і найменш атаясамліваеш сябе з тым , што любіш ?
Чалавек , які прамовіў гэтыя словы , аказваецца , сядзеў на другім канцы лаўкі .
– Я сказала гэта ўголас ? – асьцярожна спыталася Зоя .
– Магчыма … – завагаўся незнаёмец . – Вы казалі гэта нібы з -за сьця ны . У мяне за сьцяной так гавораць суседзі . Адну з іх , суседку я некалькі разоў сустракаў на вуліцы . Яна падобная да вас . Толькі гадоў ёй , відаць , болей .
– Так я й думала , – зьвяла на нішто рамантыку выпадковага знаёмства Зоя . – Яна жыве ў гэтым пад ’езьдзе на чацьвёртым паверсе …
– У яе ёсьць муж маёр і двое дзяцей – Кай і Герда .
– І вы да яе … неабыякавы ?
– Угу .
– Тады , выходзіць , і да мяне ? Ба я – гэта яна , толькі шмат гадоў раней .
– Вы ўсё ж такі паміж стылістыкай усходніх і заходніх гераінь абралі заходніх ... Брава ! – усклікнуў незнаёмец .
– А вы й гэта ведаеце . Мабыць , філолаг .
– Пісьменьнік . Дон Катаяма . А вы Зоя , праўда ?
– Зоя -Зоя … І што , у яе насамрэч муж маёр і двое дзяцей ?
– Ес , мэм , – какетаваў Дон Катаяма . – Калі з нейкіх прычын вы ня хочаце завітаць да іх зараз , хадземце да мяне . Яны за сьцяной , і я запісваю іхнія гісторыі .
Зоя замарудзіла з адказам – трэба было ацаніць сімпатычнасьць гэтага чалавека . Але ён быў бездакорны . Дон Катаяма нагадаў ёй знанага мастака Артура Клінава ў часы яе чалавечага жыцьця . Хто ж ня пойдзе на покліч такога чалавека !
* * *
За сьцяной , аднак , панавала ціша . І Дон Катаяма павёў Зою ў кавярню , каб пазнаёміць яе са сваімі прыяцелямі .
– А ў доктара Зайца не мядзьведжая галава ? – спыталася Зоя .
– Ды не , – зьдзівіўся Дон Катаяма . – Якраз ён абяцаў сёньня зрабіць нам сюрпрыз .
– Менавіта сюрпрыз ! – сказаў доктар Заяц пасьля таго , як ён і прафесар Солад пазнаёміліся з Зояй , і ўсе разам прыселі да століка з кавай . – Наш калега Эдвард Пастарнак запрашае нас усіх на баль у гонар нашага гораду .
– Але ж аднаногі пенсіянер Эдвард жыве на хутары ! – усклікнуў Дон Катаяма .
– Але з якой нагоды Вы , шаноўны доктар , назвалі старога селяніна -інваліда нашым калегам ? – усклікнуў прафесар Солад .
– Але такі баль зусім не ў традыцыях насельнікаў нашага гораду ! – усклікнула Зоя .
– Я й сам гэтага не разумею , – прызнаўся доктар Заяц . – Учора , ідучы па вуліцы , я вырашыў зазірнуць пад Ваш , шаноўны прафесар , камень . І знайшоў там вось гэтую цыдулку . – Доктар Заяц дастаў з кішэні паперу , складзеную ў чатыры столкі . – Дазвольце я вам прачытаю . “Дарагія калегі доктар Заяц , прафесар Солад , Дон Катаяма і Зоя ! Запрашаю вас да сябе на баль у гонар нашага гораду . Эдвард Пастарнак ”.
– Цяпер усё зразумела , – сказала Зоя , – баль будзе на хутары й таму не парушыць гарадской традыцыі .
– Цяпер усё зразумела , – сказаў прафесар Солад , – калі Эдвард лічыць нас калегамі , я нічога ня маю супраць .
– Цяпер усё зразумела , – сказаў Дон Катаяма . – Думаю , нішто не перашкодзіць нам прыняць запрашэньне Эдварда і адправіцца да яго на баль .
І сапраўды , што магло ім перашкодзіць ? Час ? Але ж іхні час і быў заняты пераважна падобнымі авантурамі , падарожжамі й эксьперыментамі . Асоба Пастарнака ? Дык яны заўсёды з радасьцю завітвалі да аднаногага Эдварда на ягоны хутар пад вялізным дубам адразу за гарадской рысай . Адлегласьць ? Дык , добрыя знаўцы гораду , яны амаль не карысталіся транспартам і знаходзілі кароткі шлях . Яны ведалі , што дварамі дойдуць да хутара за гадзіну , ня больш . Таму , не марудзячы , усе чацьвёра адправіліся на баль .
* * *
На трамвайных рэйках блішчэла сонца позьняй вясны , галубкі ў дэкоры дамоў ляцелі на ўсход , крутыя пад ’ёмы й спускі ландшафту хаваліся пад строгай геаметрыяй вуліц і двароў , памяць , якая спрабавала зачапіцца за месца колішняга ўзрушэньня , сасьлізгвала з будынка , са скверу , з узьбярэжжа , бо на будынку даўно не было той шыльды , у скверы – той лаўкі , а на ўзьбярэжжы – таго травяністага ўзгорку , з якімі нітаваўся прадонны вобраз вечнага жыцьця .
Гэты стары паводле свайго ўзросту горад цалкам мяняў сваё аблічча , свой стыль і свой дух на працягу аднаго пакаленьня .
– Ах , халера ! – ускрыкнуў прафесар Солад . – Зьнесьлі ! Тут была прыгожая пажарная бакшта мінулага стагоддзя ! Як можна зносіць тое , чаго не будаваў ! Ды што ж ім усё не сядзіцца , герастратам гэтым !
“А можа , вечны горад , як і вечны чалавек , – мёртвы ? – думала пра сваё Зоя . – І таму наш горад з усіх сілаў змагаецца са сваёй вечнась цю , каб заставацца жывым ? І тут хаваецца прычына нашай любові й нашага непаразуменьня ? Марсіяне , якія засяляюць горад , якія яго разбураюць і будуюць , робяць нам найвялікшы падарунак – горад вечна новы , жывы , і таму натхняе жыць нас саміх ? Мы сварымся на іх , а яны толькі загадкава пасьміхаюцца ў адказ . Маўляў , вы ставіце нам у прыклад Рым або Кракаў , а ці хацелі б вы там жыць ? Пажыць – так , а жыць … Жыць вы вяртаецеся сюды . Вось у чым рэч . Хто ня хоча зазірнуць за рысу жыцьця – каб толькі бяз шкоды і з гарантыяй вяртаньня ? Вось і думайце , чаму , калі б можна было памераць любоў гараджан да свайго места , ваша аказалася б найбольшай у сьвеце …”
– Гм , – азваўся раптам Дон Катаяма , – цікавая версія .
– А што , не герастраты ? – працягваў прафесар Солад .
– Я зноў падумала ўголас ? – спыталася Зоя .
– Магчыма , – сказаў Дон Катаяма . – Гучала нібы з -за сьцяны , – ён зрабіў паўзу й пасьля сказаў . – Падумаўшы , ня можа пажарная бакшта стаяць вечна . А колькі яна прастаіць ? Сто гадоў ? Пяцьсот ? Тысячу ? І рана ці позна яе ўсё адно зьнясуць . І нехта абавязкова будзе абурацца , што зносяць ня тыя , хто будаваў . Але тыя й ня могуць , пакуль не пачнуць жыць сто гадоў , пяцьсот , вечна …
– Жыць вечна – тое самае , што памерці , – сказала Зоя .
– Чым больш жывеш , тым больш у гэтым сумняешся , – сказаў прафесар Солад .
– А чаму б і не ? – шматзначна заўважыў доктар Заяц .
* * *
Яны перайшлі праз чыгунку , за якой пачынаўся прыватны сектар .
– Яшчэ нядаўна наш горад атачалі гэтыя мілыя , утульныя воку раёны , што патаналі ў квецені садоў , – працягваў сваё абурэньне прафесар Солад . – А цяпер паглядзіце , што робіцца . На месцы дамкоў – катлаваны , хаос жалеза з бетонам і гліняная гразь ...
– Новабудоўлі , – сказаў без інтанацыі доктар Заяц .
– У мілых раёнах сярод садоў заўсёды стаялі чароды цяжкіх вайсковых машынаў , запоўненых людзьмі ў касках , – іранічна заўважыў Дон Катаяма і ўжо па -філасофску дадаў . – Вечная знаніца вечнага гораду . Фалангі , кагорты , вайна ...
– Гэта ўжо , мабыць , лёс такі , – сказала Зоя . – Горад вядзе сваю гісторыю ад спаленьня самога сябе ў яраснай сечы .
– Як запражэш , так і паедзеш , – уставіў доктар Заяц .
Пасьля гэтага ўсе сьціхлі .
Вуліца , якой ім выпадала ісьці , была шчыльна застаўленая цяжкімі вайсковымі машынамі , з якіх пазіралі на іх жаўнеры ў касках .
Прафесар Солад , доктар Заяц , Дон Катаяма й Зоя ішлі праз шыхт гэтых маўклівых позіркаў , адчуваючы , быццам ідуць не на баль , а на страшны суд – столькі нязбыўнае пустаты было ў вайсковых вачах . Сказаць што -небудзь яны ўжо й не маглі – ад боязі , нібы апынуліся ў атачэньні зграі зьдзічэлых сабак , дзе ніколі ня ведаеш , які міжволі ўключыш рэфлекс .
Асабліва непрыемна было тое , што канец гэтай вуліцы й быў канцом гораду , адкуль рукой падаць да мэты іхняга падарожжа – да хутара Эдварда Пастарнака . А машыны ўсё не сканчаліся .
Звычайна чалавек , які йдзе на баль і сутыкаецца з нечым страшным ці непрыемным , пасьля за колькі хвілінаў мабілізуе сваю існасьць на станоўчае самапачуваньне . У сталых людзей нават пэўны расклад выбудоўваецца ў галаве . Ішоў на баль і раптам пабачыў труп – кагосьці зьбіла машына , і вакол мітусіцца дарожны патруль . У цябе ёсьць яшчэ трыста метраў да мэты , каб унутрана пераналадзіцца .
У нашых падарожнікаў трохста метраў не было .
Машыны стаялі да самага хутару .
* * *
“Што далей, што далей будзе з нашымі героямі? – Зоі раптам згадаўся цыркавы канферансье з яе колішняга сну. Толькі гэтым разам ён крычаў у залу іншыя словы:
– Яны прыйшлі на баль! Вы думаеце, што зараз штукар выцягне з цыліндра за вушкі іх усіх па адным, і яны стануць удзельнікамі нашага дзейства?
– Га-га-га... – крычаў у адказ цыркавы натоўп шырока разяўленымі ратамі.
– Але вы памыляецеся! – спакойна сказаў канферансье, і аркестр чамусьці грымнуў “туш”. – Нашы героі ідуць да Эдварда Вальсінгама Пастарнака! Яны ўжо зусім блізка! Яны ўжо адчыняюць дзьверы! Яны ўжо заходзяць у сьвятліцу!
– Га-га-га-га-га... – у шалёным прадчуваньні зароў з новай сілай цыркавы натоўп”.
За сталом у сьвятліцы сядзелі прафесар Солад, доктар Заяц, Дон Катаяма і Зоя. На чале застольля мясьціўся Эдвард Пастарнак.
– Як? Мы? Ужо? Прыйшлі? – зьдзівіўся Дон Катаяма.
– Знаёмая гісторыя, – сказала Зоя.
– Чучундра, – з веданьнем справы канстатаваў прафесар Солад.
– Калі мы ўжо прыйшлі, дык навошта нам рабіць гэта другі раз? – спытаўся доктар Заяц.
Эдвард Пастарнак выйшаў насустрач гасьцям, кульгаючы на сваім пратэзе, і па-гаспадарску прамовіў:
– Шчыра вітаю дарагіх калегаў на нашым балі. Насамрэч усе гэтыя людзі – ня вы, яны толькі надзелі вашыя маскі, каб прывітаць вас.
– Вітаем! Вітаем! – у адзін голас закрычалі тыя, што за сталом.
– Ах! – уздыхнулі ў адзін уздых госьці.
– Але навошта вакол так шмат войска? – спытаўся Дон Катаяма.
– А што такога? – зьдзівіўся Эдвард. – Яны дапамогуць вам ажыцьцявіць ваш выбар.
– Які наш выбар? – разам спыталіся госьці.
– Гэта мы зараз і даведаемся, – адказаў Эдвард. – На нашым балі-карнавалі кожны надзявае маску таго, чыё імя напісанае на сакрэтнай цыдулцы.
Гападар кульгавым крокам рушыў да стала і ўзяў з яго чорны капялюш-цыліндар.
– Тут ляжаць лёсы, і кожны з вас выцягне свой.
Госьці прыціхлі, пасьля пачалі пасоўвацца назад, да дзьвярэй. Але дзьверы былі зачыненыя.
– Чаго вы раптам спалохаліся? – найграна зьдзіўлена спытаўся Эдвард. Вочы яго глядзелі ў розныя бакі. – Лёс, гэта ж ня страшна. Гэта ж тое, што мусіць быць.
– Я не хачу, каб мой лёс вяршыўся з дапамогай войска, – рашуча сказаў Дон Катаяма.
– Я не хачу ўдзельнічаць у такім сумным балі, – рашуча сказала Зоя.
– Я не хачу цягнуць ніякіх цыдулак, – рашуча сказаў прафесар Солад.
– І я таксама, – пацьвердзіў доктар Заяц.
* * *
Эдвард Пастарнак стаяў пасярод сьвятліцы з цыліндрам у руках і разгублена пазіраў то на гасьцей, то на тых, што за сталом.
– Мы выцягнем цыдулкі замест вас, – разам прамовілі тыя, што за сталом.
– Правільна! – узрадаваўся Эдвард. – Яны ж гэта й ёсьць вы на нашым балі-карнавалі. Дык урачыстасьць пачынаецца!
Аднекуль загучала сімфанічная музыка з далёкай трывожнай нотай, і шыбы афарбаваліся ў колер мякка-ружовага сонца. Толькі зараз госьці заўважылі, што шыбы літаральна залепленыя тварамі ў касках. Але ў вачах жаўнераў не было цікаўнасьці, адно – бяздумная пустата.
Тым часам прафесар Солад, які сядзеў за сталом, першы выцягнуў з цыліндру цыдулку і перадаў яе Эдварду. Той урачыста абвясьціў:
– Прафесар Солад! На нашым балі з гэтага моманту вы – жаўнер-шараговец, ахоўнік вайсковага стрэльбішча Кайлюс!
– Я ніколі ня меў ніякага дачыненьня да войска, – прамармытаў прафесар Солад. Але Эдвард не зьвярнуў увагі на ягоныя словы і чытаў чарговую цыдулку, якую выцягнуў з цыліндру маска доктара Зайца:
– Доктар Заяц! Вы цяпер – доктар Блюм! І ў вас павінна быць драўляная мядзьведжая галава, пакрытая чорным лакам!
– Асаблівы дзякуй за лак, – прамармытаў доктар Заяц.
– Дон Катаяма! – чытаў Эдвард. – Вы таксама ахоўнік стрэльбішча і жаўнер, напарнік Кайлюса, і завуць вас Зелба!
– Зелба-белба, – перадражніў Дон Катаяма.
– Зоя! – абвяшчаў Эдвард. На хвілю ўсе прыціхлі. – Русалка!
– Стоп-стоп-стоп! – цьвёрда сказала Зоя. Я ўжо была. Нядаўна. Русалкай. Патрабую перагляду! Напэўна, у вас, Эдвард, выйшла нейкая накладка.
– Была? – разгублена спытаўся Эдвард у тых, што за сталом.
– Была, – у адзін голас пацьвердзілі яны.
Зоя шматзначна паглядзела на Дона Катаяму.
– І мне здаецца, – сказаў той, – што некалі я ўжо апісваў ахоўніка, якога звалі Зелба, а гэта значыць, паводле законаў пісьменьніцтва, мусіў пераўвасобіцца ў таго ахоўніка. Жартам я называў свайго героя Зелба-белба.
– А я зусім нядаўна сьніў сябе з мядзьведжаю галавою, – сказаў доктар Заяц. – У тым сьне ўсе зьвярталіся да мяне – доктар Блюм.
– І ў мяне такое адчуваньне, што ў колішнім жыцьці я быў Кайлюсам, – сказаў прафесар Солад.
– Чым дакажаце? – абрушыўся на яго ягоны двайнік за сталом.
– Ну, там былі яшчэ ласі ўсякія, – няўпэўнена прамовіў прафесар Солад.
– Гэта праўда? – спытаўся Эдвард у маскі.
– Праўда, – уздыхнулі за сталом.
– Напэўна, – сказаў разгублены Эдвард, – я пераблытаў цыліндры. Бо калі баль паўтараецца такі самы, якое ж гэта сьвята...
Некалькі хвілін ён стаяў у задуменьні, пасьля вярнуўся на сваё месца за сталом і вінавата прамовіў:
– Ну што ж, дарагія сябры. Мабыць, і праўда, выйшла накладка. Мне нічога не застаецца, як папрасіць прабачэньня ў вас усіх...
– Што вы! – радасна прамовілі госьці. – Мы ні пра што не шкадуем!
Сьціхла музыка, згасла сонца ў шыбах, і жаўнерскія твары таксама зьніклі, шчоўкнуў замок у дзьвярах.
– Іншым разам, дарагія калегі, я запрашу вас на новы баль, яшчэ больш грандыёзны, чым той, які меўся быць сёньня. Толькі ні ў якім разе не адмаўляйцеся!
– Дзякуй, дзякуй, мы абавязкова прыйдзем! – ускрыкнуў доктар Заяц. Госьці пакінулі Эдвардаў хутар і выправіліся ў зваротны шлях.
* * *
У горадзе наставала шарая гадзіна. З прыватнага сектару зьнікла вайсковая тэхніка. І будаўнічых катлаванаў не было відаць.
– Чаму вы паабяцалі прыйсьці на экзекуцыю, якую ён называе балем? – спытаўся прафесар Солад у доктара Зайца.
– Для літаратуры гэта хутчэй тыпова, калі баль ператвараецца ў экзекуцыю, – уставіў Дон Катаяма.
– Бо гэта будзе іншы раз і, магчыма, у іншым жыцьці, – адказаў доктар Заяц. – Чалавеку ўласьціва забываць гісторыю з кепскім канцом, і тады ён зноў пападаецца на прынаду. А таму ўсё заўсёды й паўтараецца.
На месцы зьнесенай старой пажарнай бакшты падарожнікі пабачылі тую самую бакшту.
– Што гэта значыць? – абурыўся прафесар Солад.
– Вашаму абурэньню не дагодзіш, прафесар, – заўважыў Дон Катаяма.
– Падман зроку, – сказаў доктар Заяц.
– Магчыма, гэта значыць, што я ўрэшце вярнулася ў свой час, – прамовіла Зоя.
– Тады ў нас ёсьць шанец пазнаёміцца да таго, як вы станеце жонкай маёра і народзіце дваіх дзяцей, – пачаў флірт Дон Катаяма, але раптам задумаўся. – Чакайце, але што ж гэта? І мы таксама вяртаемся ў ваш час?
– Хочаце сказаць, што ў маім часе вы не жывяце ў мяне за сьцяною, і таму вам прыйдзецца вяртацца на ранейшы адрас? – пытаньнем на пытаньне адказала Зоя.
– Насамрэч, структура прыватнага часу не настолькі вывучана, каб мы маглі нешта казаць напэўна, – разважаў прафесар Солад. – У кожнага часу можа быць сваё месца на зямлі і свой тэмп. Ці розныя часы могуць спалучацца, ці не – загадка.
Ідучы да цэнтру, яны то тут, то там заўважалі нейкія нязначныя перамены ў абліччы гораду. Быццам горад зрабіў паўкроку назад. І самае дзіўнае, што іх гэта радавала, натхняла, забаўляла, але ні разу не засмуціла. Іх агульны настрой быў бясхмарны й лагодны, нібы ў юнацтве.
Калі неба над горадам стала зусім цёмным, доктар Заяц раптам спыніўся і спытаў:
– Гэта ваш камень, шаноўны прафесар?
Прафесар Солад дзеля жарту падняў кавалак бардзюра.
– Мой!
Пад каменем бялела папера, складзеная ў чатыры столкі. Прафесар прачытаў цыдулку й задумаўся. Астатнія нецярпліва накінуліся на яго: што, што там напісана, ад каго цыдулка?
– Гэта Эдвард, – прамовіў прафесар Солад. – Ён дзякуе нам усім за ўдзел у балі. Піша, што на большае ён ня мог і разьлічваць... – прафесар на імгненьне зрабіў паўзу. – Гэта значыць, што баль – адбыўся?
– Як адбыўся? – усклікнуў Дон Катаяма.
– Чаму адбыўся? – усклікнуў доктар Заяц.
Толькі Зоя не прамовіла ні слова. Ёй здалося, што зноў недзе спалохана крыкнуў драч. 27-28 сакавіка 2009 году,
Лысая Гара.
|