“Імя твайго не назаву”
Уступнае слова да перакладаў сучаснай кітайскай паэзіі
Што значыць быць паэтам у краіне, гісторыя якой налічвае 5000 год? Гэта і адказна, і складана, і проста. Шмат даводзілася чуць, што, маўляў, сучасная кітайская літаратура не мае чаго прапанаваць і мала чым можа пахваліцца. Неяк інтуітыўна не хацелася ў гэта верыць, і тады пачаўся пошук...
Шлях тых, хто вырашыў азнаёміцца з сучаснай кітайскай паэзіяй можа быць досыць цярністым. На паліцах кнігарняў хутчэй за ўсё вы знойдзеце кнігі па фэн-шуі, кітайскай кухні, пару кніжак па граматыцы і іерагліфіцы, адаптаваныя казкі і показкі, і, вядома ж, зборнікі класічнай паэзіі дынастыі Мін, дынастыі Сун і іншых вялікіх дынастый. Паспрабуйце адшукаць што-небудзь больш сучаснае, і перад вамі расчыняцца дзверы, за якімі вы пабачыце самотныя пяскі пустэльні, развейваемыя такім жа самотным ветрам.
Кнігі, прысвечаныя сучаснай паэзіі, можна пералічыць па пальцах. Гэта факт. Аднак цікавасць да кітайскай мовы расце, і хочацца спадзявацца, што хоць адзін з тых, хто вывучае яе сёння, заўтра звернецца да перакладаў менавіта сучаснай паэзіі. Што можна ў ёй знайсці? Пачатак ХХ стагоддзя, сярэдзіна і ягонае заканчэнне, пачатак ХХІ ст., мужчыны і жанчыны, шчаслівыя і няшчасныя, памерлыя і жывыя – сучасная кітайская паэзія ўніверсальная і ўнікальная адначасова, якой і мусіць быць сапраўдная паэзія.
У адной з публікацыяў, прысвечаных Рабіндранату Тагору, давялося прачытаць наступныя словы: “На жаль, большая частка англійскіх перакладаў паэзіі Тагора далёкая ад арыгіналу, яна перадае толькі форму, а сутнасць і прыгажосць ягоных радкоў застаецца недаступнай для еўрапейскіх чытачоў, яе можа ўсвядоміць толькі той, хто з дзяцінства ўбіраў у сябе загадкавы дух Усходу”. З аднаго боку, ёсць пэўная слушнасць у гэтым фрагменце, бо, як вядома, вершы (асабліва!) лепш чытаць у арыгінале. З іншага боку – такая катэгарычнасць абурае і ставіць пад сумнеў любыя спробы перакладаць вершаваныя творы.
Адметнасць успрыняцця кітайскіх вершаваных тэкстаў хаваецца ў самой мове, паняцці і словы якой можна інтэрпрэтаваць бясконца. Быццам атрымліваеш нераспісаную вазу, і якім будзе ўзор залежыць ад цябе, але ваза застанецца вазай. Працэс перакладу ўскладняецца яшчэ і тым, што ёсць узровень прачытання іерогліфаў як сама-знакаў, піктаграмаў, візуальны вобраз, якіх пры адным толькі поглядзе на іх спрацоўвае як трыгер для эмоцыі. Самым простым прыкладам будзе слова лес. Параўнаем гэтае лес у кірылічным выкананні з кітайскім, дзе іерогліф 森林 (senlin) складаецца з пяці дрэваў. Ды і сам ключ1 дрэва (木) нагадвае па абліччы свой рэферэнт.
Праца перакладчыка – няўдзячная праца, і цяпер па правілах кітайскага этыкету я мушу напісаць наступнае: “найшаноўнейшыя чытачы, дазвольце прадставіць вашай увазе ўласныя нікчэмныя пераклады, якія ніяк не заслугоўваюць вашай пачэснай увагі, і з майго боку было б нахабствам спадзявацца, што вы прысвяціце некалькі хвілінаў вашага найкаштоўнейшага часу для азнаямлення з марнымі спробамі маёй працы”2.
Вольга ГАПЕЕВА.
Дай Ўаншу - 戴望? (кіт.) - Dai Wangshu (англ.) (1905-1950)
Належыць да шанхайскай школы мадэрністаў. Навучаўся ў Францыі, актыўна займаўся перакладамі (сярод іншага перакладаў Бадлера і Гарсію Лорку). Працаваў у Ганконгу рэдактарам газеты. Падчас японскай акупацыі быў арыштаваны. Пасля япона-кітайскай вайны вярнуўся ў Шанхай, а потым у Пекін. Памёр ад перадазіроўкі эфедрыну, якім лекаваў прыступы астмы.
* * *
Неспакой
Скажу, гэта ціхі восеньскі сум,
скажу, гэта самота далёкага мора.
Імя твайго не назаву,
калі нехта спытае пра маё гора.
Калі нехта спытае пра маё гора,
імя твайго не назаву.
Скажу, гэта самота далёкага мора,
скажу, гэта ціхі восеньскі сум.
* * *
Паміж мной і сусветам – сцяна,
між сцяною і мной – лямпа,
паміж лямпай і мной – кніга,
паміж кнігай і мной – заслона!
Белы матыль
Якую мудрасць нясеш мне,
маленькі белы матыль,
распраўленыя – чыстыя аркушы
складзеныя – чыстыя аркушы?
Разгорнутыя старонкі:
самота;
самкнёныя старонкі:
самота.
Экспромт
Калі б зноў пачалася вясна ў жыцці,
растапіла б камлыгі намерзлага льду,
змог бы зноўку на тварах усмешкі знайсці,
і пачуць ясны заклік –
такога далёкага сну.
Тое добрае, што існуе, не сыдзе ў змрок,
лёс ягоны застацца ў вечнасці пад крылом,
у дабра моц трывання быццам бы лёд,
але дотык пяшчотны
як кветкі бутон...
Лінь Хуэйінь - 林徽因 (кіт.) - Lin Huiyin (англ.) (1904-1955)
Нарадзілася ў заможнай сям’і, навучалася ў Еўропе і ЗША. Пісала вершы, прозу і драму, займалася перакладамі з англійскай. Вядомая таксама як архітэктарка. Памёрла ад сухотаў.
Дзень пасля дажджу
Я люблю гэты дзень пасля дажджу,
гэта мора травы на полі!
Маё сэрца
няспынна нясецца за подыхам ветру,
подых ветру –
далёка адносіць пах зёлак, лістапад,
далёка адносіць аблокі, быццам дым
– быццам дым.
Адстароненасць
Зіма прыносіць з сабою зіму
Мароз падобны да кветак –
У кветак ёсць водар, у зімы –
жменькі ўспамінаў.
Цень ад галіны сухой, танклявае марыва,
перад акном апоўдні
крэсліць малюнак у адзін росчырк;
На марозе святло робіцца цьмяным і
павольна знікае...
і ўсё так
быццам, чакаючы словаў ад госця,
я сяджу ў цішыні і маўкліва п’ю чай.
Прыцемкі над гарой Тайшань
Памятаю той дзень,
думкі цягнуцца доўгай ракой,
і з надыходам прыцемак,
душа запаўняецца месяцовым ззяннем.
Быццам гара колеру індыга
сёння
сэрца здаецца аднабокай ганарлівай заслонай;
стракатай,
аднак яно не забывае на захад сонца,
зяленіва і блакіт,
унізе ўздымецца вецер
ноч прыйшла
19.07.1936
Сю Чжымо - 徐志摩 (кіт.) - Xu Zhimo (англ.) (1897-1931)
Адзін з самых вядомых кітайскіх паэтаў пачатку ХХ ст. Навучаўся ў ЗША
і Вялікабрытаніі. Па вяртанні на радзіму стаў лідарам сучаснай кітайскай паэзіі, заснаваў Таварыства Месяца. Загінуў у авіякатастрофе.
Не ведаю куды ў якім кірунку вецер дзьме
не ведаю куды
ў якім кірунку вецер дзьме –
кружляе сон,
мяне на лёгкіх хвалях ў тумане.
не ведаю куды
ў якім кірунку вецер дзьме –
кружляе сон,
яе ў пяшчоту ў п’яны вір – мяне.
не ведаю куды
ў якім кірунку вецер дзьме –
кружляе сон,
нідзе так не салодка як у сне.
не ведаю куды
ў якім кірунку вецер дзьме –
кружляе сон,
яе – у здраду, ў сум – мяне.
не ведаю куды
ў якім кірунку вецер дзьме –
кружляе сон,
мяне з разбітым сэрцам у журбе!
не ведаю куды
ў якім кірунку вецер дзьме –
кружляе сон,
у сне пануе змрок на дне.
Снежная радасць
Я хацеў бы лёгкай белай сняжынкаю быць,
кружляць у паветры, на хвалях ветру плыць,
каб шлях свой спазнаць –
лунаць, лунаць і лунаць –
на покрыве гэтым шлях свой спазнаць.
Мяне не заманіць халоднай лагчыны спакой,
не спыніць падножжа гары маркотай сваёй,
І на пустэльных вулках мне не сумаваць –
лунаць, лунаць і лунаць –
я ведаю, як шлях свой спазнаць!
У карагодзе чароўным
сплятаецца снежны вянок,
нарэшце, спазнаўшы ўтульны зацішны куток,
у садзе пад слівай яе стану чакаць –
лунаць, лунаць і лунаць –
кветкавы пах ейнага цела ўдыхаць!
Вёрткімі рухамі перашкоды аблятаю вакол,
каб апусціцца на ейнай сукенкі падол,
танклявыя лініі любага цела кранаць –
знікаць, знікаць і знікаць –
на хвалях ейнага цела, як успаміны растаць.
Выпадковасць
Я воблакам белым у небе плыву,
І зрэдчас адкідваю цень на цябе –
што тут здзіўляцца,
дый радавацца не варта –
хвіліна і знікну бясследна ў імгле.
Сустрэліся цёмнай ноччу ля мора,
у кожнага з нас – свая дарога;
узгадаеш – што ж будзе прыемна,
лепш аднак забудзься імгненна,
як падчас тых спатканняў ззяла святло чароўна!
Бэй Дао - 北島 (кіт.) - Bei Dao (англ.)
Нарадзіўся ў 1949 г. Сапраўднае імя – Чжао Чжэнькай. Удзельнік дэманстрацыі 1976г. на плошчы Цяньаньмэнь. Падчас дэманстрацыі 1989 г. знаходзіўся ў Берліне, вярнуўся на радзіму ў 2006 г. Жыў у ЗША і розных краінах Еўропы. Неаднаразова вылучаўся на Нобелеўскую прэмію. Прадстаўнік групы “цьмяных паэтаў”, якія выступалі супраць культурнай рэвалюцыі ў Кітаі. Выдаваў часопіс “Сёння” (《今天》- Jintian), які ў 1980г. быў забаронены ўладамі.
Адказ
Подласць – гэта пропуск для свалаты,
Велікадушнасць – эпітафія для сумленных,
Глядзі, у небе залочаным,
Адбіваюцца звілістыя абрысы памерлых.
Час леднікоў даўно мінуў,
Чаму ж ўсё па-ранейшаму агорнута лёдам?
Мыс Добрай Надзеі даўно быў адкрыты,
Чаму ж у Мёртвым моры ваююць караблі?
Я прыйшоў у гэты свет,
Маючы аркуш паперы, вяроўку і цень,
Каб абвесціць перад судом
Рашучым голасам свой прысуд:
Я звяртаюся да цябе, Свет
Я – НЕ – ВЕРУ!
І няхай тысячы ўжо спрабавалі гэта сказаць,
Я стану тысяча першым.
Я не веру ў вечна блакітнае неба,
Я не веру ў рэха грымотаў,
Я не веру, што сны не могуць стаць праўдай,
Я не веру, што пасля смерці няма расплаты.
Калі здарыцца так,
што мора перацячэ ў рышткі,
Няхай уся гаркота з іх заліе маё сэрца.
Калі здарыцца так, што зямля ўздымецца,
Няхай чалавецтва
зноў адшукае гару для існавання.
Новыя шляхі і зіхоткія зоркі
Упрыгожваюць бясхмарнае неба.
Яны – іерогліфы якім 5000 год,
Яны – пільныя погляды будучых пакаленняў.
Заблукалы
следам галубінага вуркатання
я шукаю цябе
высокі лес захіляе неба
пад нагамі віецца вузкая сцежка
маленькі заблукалы дзьмухавец
вядзе мяне да шэра-блакітных азёраў
дзе ў ледзь дрыготкім адлюстраванні
бяздонных вачэй
знайду цябе
Усё
Усё – лёс
Усё – дым аблокаў
Усё – бясконцы пачатак
Усё – хуткаплынны пошук
Усялякае шчасце не доўжыцца вечна
Усялякія слёзы высыхаюць на твары няшчасных
Усе прамовы – толькі паўторы
Усялякае знаёмства
пачынаецца з першай сустрэчы
Усялякае каханне – унутры сэрца
Усё прамінулае – застаецца ў снах
Усялякая надзея нясе сумневы
Усялякае перакананне нясе пакуты
Усялякі выбух прарочыць спакой
Усялякая смерць паўторыцца рэхам
Тан Даньхон - 唐丹? (кіт.) - Tang Danhong (англ.)
Нарадзілася ў 1965 г. Паэтка, рэжысёрка-дакументалістка. З 1990 г. зняла некалькі фільмаў пра Тыбет. З 2005 г. жыве ў Ізраілі. Выкладае кітайскую мову ва ўніверсітэце Тэль-Авіву.
Пад выбуховым зорным небам
Пад выбуховым зорным небам кахаюцца двое людзей
адзін – мой бацька
другая – мая маці
пад выбуховым зорным небам я не прамоўлю ні гуку
не панепакою, вытрываю ўсё, мушу вытрываць
таму што я вялікая чырвоная зорка
тая што падае долу
Лань Лань - ?? (кіт.) - Lan Lan (англ.)
Нар. у 1967 г. Піша паэзію, прозу, творы для дзяцей. Працуе ў Літаратурнай Акадэміі правінцыі Хэнань.
Дзікі сланечнік
Прыйдзе восень і ім
адсякуць галовы.
Той хто прайшоў міма яе вернецца
нечакана. Неба пакрылі прыцемкі,
сонца сядае, пакрываючы ейны твар
залатым пылам,
разам з бясконцым летам.
Хто пройдзе? Пройдзе небасхіл з кветак грэчкі?
Мінулае агорнута ў жалобу, за каго
мне зноў давядзецца памерці?
Хлуслівы дзікі сланечнік. Хлуслівыя
спевы.
Джала восеньскага ветру працінае мне грудзі.
