_____________________
Астравы.
Падарожжа наўпрост |
Як пчолы мёду, мы шукалі, дзе паставіць намёт. Тут, ля гэтага возера таксама хапала людзей, з шашлыкамі і навязьліваю гучнай музыкай, якая сьляпіла цішыню пылам ды брудам.
Бегалі, дурэлі, яшчэ мокрыя, у рушнічках, толькі з возера, дзеці... Рыбакі стаялі ля берага, наставіўшы свае лёгкія антэны. І ляжалі ў кустах стрыножаныя, спустошаныя Два буслы з-пад гарэлкі, і тхнула ўчарашнім півам “Крыніца”... Такія чыстыя, сьвятыя вобразы, такія словы, і вось, за нашым ужо часам спаскудзілі...
Але мы вырашылі спыніцца тут, крыху наводдаль ад усіх, бліжэй да вады, пад вярбою. Бо яшчэ калі пад’язджалі, і ня чулі навязьлівай музыкі, і дым мангалаў ня еў вочы, з пагорку, з вышыні, перад намі раптам адкрылася такая дзівосная, нават не зямная, касьмічная карціна... Возера, акаймаванае плаўнымі лініямі лясоў ды аксамітнымі, смарагдавымі ўзгоркамі, дыхала туманамі і ціхі-ціха, шэптам перамаўлялася з небам. Яшчэ не вечаровым, сонечным, але таксама нейкім ціхім-ціхім, як казка...
Адсюль Драздовіч убачыў бы свае касьмічныя бегі, і Таркоўскі пачуў, як уздыхае Салярыс. Але галоўнае, там, у гэтым чароўным возеры былі астравы... Яны вабілі, нястрымна прыцягвалі да сябе... Яны нас чакалі...
Калі даеш нырца , цішыня закладае вушы. І бераг адступае, бо цябе цікавіць дно і водарасьці, сярод якіх сноўдаюць, снуюць, як уток між асновы, уцякаюць ад драпежнікаў і рыбацкіх сетак карасікі, зыркаюць ці проста стаяць, чакаючы спажывы, што мусіць сама прыплысьці ў зубы, шчупакі... Водарасьці паўтараюць музыку хваляў, музыку сонечнага сьвятла, што з цяжкасьцю прабіваецца скрозь ваду. Дасюль больш паловы насельнікаў планеты – гэта рыбы, ціхія, маўклівыя, яны заварожваюць музыкай свайго цела... Усе мы калісьці былі рыбамі, маўклівымі, ціхімі... Мы плылі і плылі сабе... У акіяне сваіх будучых сноў, сваіх будучых мрояў, сваёй уласнай цішыні...
Калі я была рыбкай...
...пра гэта ніхто ня ведаў. Як дасюль не дазналіся людзі пра тое, што русалкі робяцца русалкамі толькі на адзін тыдзень у годзе. Той самы, перадкупальскі, русальны тыдзень.
А ўвесь астатні час яны рыбкі... Залатая рыбка, што можа выканаць тры вашыя жаданьні, таксама была русалкай, таму і гаварыла, таму і разумела чалавечую мову і чалавечыя жаданьні. А яе ўласнае жаданьне было адзіным... Хутчэй у ваду. Каб забыцца. Каб забыцца...
А я дала нырца, каб успомніць... успомніць той час, калі я была рыбкай і ўпершыню падплыла вось да гэтага вострава, да гэтага берага і выпаўзла на яго... На сваю бяду. На сваё вялікае купальскае шчасьце... і скруху.
Калі тваё цела раптам робіцца вялікім, і ў грудзях пачынае біцца сэрца, кроў гарачая, апякае цябе з сярэдзіны, — таго, што зьявіўся твар, рукі, луска ападае, як бы і не заўважаеш. Унутраныя перамены, яны больш значныя, чым зьнешнія... Хаця для тых, хто цябе бачыць, галоўнае—твой выгляд, твае грудзі, рукі, валасы, вочы... Калі вочы — люстэрка душы, значыць, у русалак ёсьць-такі душа...
Гэты востраў дасюль называюць Бярозавым. Тут шмат бяроз... Цэлы бярозавы гай. А тады, калі я ўпершыню іх убачыла..., не, вядома ж, ня гэтыя бярозы, а даўнейшыя, але тады, калі я выйшла, выпаўзла з вады і патанула ў вечаровым тумане, калі мой хвост яшчэ не абсох, тады мне гэтыя дрэвы нагадалі нас, русалак... У іх, бяроз, таксама луска па ўсім целе, кучаравыя, з зялёным адлівам валасы і гэткія ж жывыя, зеленаватыя вочы... І ніякай магчымасьці сыйсьці з месца, прабегчыся, затаньчыць...
Потым я агледзелася і заўважыла лодку. Лодка чакала свайго гаспадара.
Калі ён выходзіў з лесу, з вялізным бярэмам бярозавых галінак, — гэта цяпер я ведаю, што з іх вяжуць венікі для лазьні, — а тады, я падумала, што ён зьбіраецца раскласьці вогнішча (я бачыла, як раскладаюць вогнішча, ды не зьвярнула ўвагу: агонь жа зьядае толькі сухоцьце, а тут сьвежыя зялёныя галінкі)... Маладая, зусім дурніца была я тады. Ён кінуў ахапак у лодку, вярнуўся і пачаў рваць валасы, ой, ламіць галінкі ў той бярозкі, што стаяла бліжэй за ўсіх да вады, той, аб кару якой я счышчала з сябе луску, і з якой зьбіралася пагаварыць... Мы, русалкі, можам гаварыць ня толькі з людзьмі, але і з дрэвамі, птушкамі, зьвярамі... Усяго раз на год, усяго тыдзень, але ж затое нагаворышся за цэлы год маўчаньня... Памятаеце? Маўчу, маўчу ўжо, як нямая рыба...
Сонца садзілася, і туман быў мне на карысьць. Сутоньне і, дзякуючы расе, ня так суха. Усё, што я прыдумала тады, каб пазнаёміцца з ім, дык гэта закапацца ў пясок і захінуць грудзі папараць-лісьцем... Што я тады з яго спляла, дасюль не разумею. Ніколі ж да таго нічога падобнага не рабіла. Ды што там, рук год ня мела...
Убачыў мяне на беразе, ля сваёй лодкі, зьлякнуўся, спужаўся, але выгляду не падаў, усьміхнуўся толькі, прывітаўся... Тое ягонае першае, ціхае, але такое моцнае, гарачае, мужчынскае:
— Прывітаньне!
...дасюль у вушах, у душы. Згадаю, і ўсё паплыло. Бы і не было тых гадоў, дзесядзігоддзяў, стагоддзяў. Яго няма, а рэха, бач ты, засталося.
— Ты адкуль тут?
— А ты адкуль? — усё, што прыдумала я сказаць яму ў адказ.
— Я з вёскі, з Заазер’я. Вось па венікі прыплыў. Зімою, ведаеш, як у лазьні такімі венікамі парыцца... Ухх! Смаккатта.
І ён сьцебануў сябе па грудзях, па сьпіне і з насалодай перасмыкнуў плячыма. Я тады нешта ўспомніла, з даўняга свайго, яшчэ чалавечага, дзявочага жыцьця, ці зразумела. Ня ведаю.
— Дык ты любіш парыцца бярозчынымі валасамі?
Ён засьмяяўся. Проста ў вочы мне зірнуў і засьмяяўся.
— Ну ты скажаш! Бярозчынымі валасамі... Хаця... Прыгожа гучыць. Бярозчыны валасы... Усе косы бярозам павыдзіраў, пасушу і парыцца буду... І ты прыгожая. Ні ў кога такіх вачэй ня бачыў. Проста вір нейкі. Зялёны вір...
— А ў цябе тады нябёсы ў вачах лашчацца... — бы і ня я тады казала. Словы самі наплывалі аднекуль і выплёскваліся, біліся, як хвалі аб бераг.
Мы гаманілі, мы гаварылі, лашчылі адно аднаго словамі, пакуль сонца грала, не магло нагуляцца з возерам. У паўзмроку, што ахутаў нас, ужо і хавацца мне не было чаго, але я прыціскала папараць да грудзей, надта сэрца білася. Я баялася, што выскачыць і я адразу памру, так і не дагаварыўшы...
Яго звалі Ветрам. А я назвалася Вадою. Прыгожае імя, праўда? Вада. І закалыхвае, і астуджае.
— Ты што, тут застаешся? — спытаўся ён, адплываючы.
— Я тут жыву, — кажу яму, — Я тут цяпер жыву.
— А я думаў, гэты востраў бязьлюдны... Мы сюды звычайна на Купальле прыплываем. Нашым гуртам. І сёлета прыплывем. Ты прыходзь да нас. Патаньчым...
О, колькі жарсьці было ў гэтым ягоным, зусім жа шэптам “Патаньчым...”! Я тады ўпершыню адчула, што такое мець ногі і ўсё астатняе... Але ж толькі адчула. Там, пад халодным, цяпер мне, з жывою, гарачай крывёю, халодным пяском быў хвост, вялізны, у рост дзявочых ножак. Але ж хвост...
І тады я пачала чакаць Купальле... Дзьве мае знаёмыя, не хачу назваць іх сяброўкамі, бо сябровак у мяне ніколі, яшчэ з таго, чалавечага жыцьця не было. Дык вось, дзьве мае знаёмыя русалкі прыплылі той ноччу на мой, я ж думала толькі мой і Ягоны, Бярозавы востраў. І, расчэсваючы на сон косы, пачалі свае нудныя сьпевы пра нядолю, успаміналі, згадвалі свае даўнія чалавечыя, дзявочыя пакуты, і самі, здавалася, цешыліся тымі балючымі згадкамі-ўспамінамі. А пачалося ўсё з маёй згадкі пра ногі, якіх у нас цяпер не было, і не магло быць за той грэх, які ўчынілі сваёй душы і свайму целу. Той грэх, на які кожную з нас штурхнуў боль, пякучы, непераадольны, як вечнасьць, што цяпер стала нам пакараньнем...
— Кажуць, калі каторай з нас хоць на імгненьне дадуцца цяпер ногі, кожны крок будзе падобны на крок па шкельцах, па ільдзінках, па вугельчыках... Але я, пэўна б, усё адно хацела іх мець. Хоць на імгненьне. Каб патаньчыць ля вогнішча на Купальле, разам з усімі...
Я ўздыхнула, а дзяўчаты зьдзівіліся.
— Навошта? — спыталася Рэя, так яе звалі цяпер, — Мы ж можам каго хочаш заказытаць і забраць з сабою ў вечнасьць, цэлую вечнасьць...
Няўжо ты забылася, як балюча было нам хадзіць па зямлі?
Па шкельцах...
Ён прыплыў з далёкай краіны
Князя нашага сынка адзіны...
Цуд празрысты прывёз ў падарунак —
Так каханьню падвёў ён рахунак.
Мы сустрэліся ў казачным лесе
Па вясьне. Я ішла у Залесьсе.
А ён скача насустрач, як вецер,
Супыніўся... Ёсьць цуды на сьвеце!
Не дайшла я нікуды тады.
І чакала яго тры гады.
А ён цуд той прывёз ў падарунак.
Не сказаў, што падводзіць рахунак.
Покуль кветкі я ў лузе зьбірала,
Яго жонка ужо абдымала.
У празрыстае шкло наліла я вады
Кветкам піць. А сама—ў нікуды.
Уздыхнула другая русалка — Завея:
Па ільдзінках...
Басанож бегла я на спатканьне,
І шаптала я: “Панечку, пане...”
А яго ўсё няма і няма,
Незаўважна апала зіма...
Рэчку лёдам зьняволіў мароз,
І ня ўбачыў ніхто маіх сьлёз...
Да вады, да жывое вады...
Ў пельку, ў пельку. Бы ў неба тады...
Я маўчала. Баялася словаў. І маўчаньне было маёй мовай...
Па вугельчыках...
А я не... Не скажу, не скажу...
Бо дасюль на цябе варажу.
Бо і ўсьмешку тваю, твае вочы
Мрою, сьню з ночы ў ноч, і бяз ночы...
Мы спаткацца з табою хацелі, ты сам папрасіў.
І бачыла я: ты даўно дакасіў...
Я цяпельца расклала пад нашай вярбой.
Любавалася ў возеры ціха сабой.
Потым бачу: да лазьні ідзеш.
За руку ты суседку вядзеш.
І так хораша вам, так салодка,
Што навошта ж табе наша лодка?
І наш востраў і наша спатканьне...
Толькі дровы расклала каханьне.
Басанож я вуглі затаптала.
Я па зорках на востраў пайшла . І прапала...
Да Купальскае ночы зьніклі Рэя з Завеяй. А я засталася там, дзе была. І зноў я чакала. Не чакаць не магла. Вецер згадкаю быў пра маё мне каханьне.
Вось і Ён. Падплывае мой пане... Я не бачу яго, адчуваю. Там, на беразе вогнішча зьзяе... Таньчаць там і сьпяваюць. І вяночкі ў ваду апускаюць. Сьвечкі зоркамі сьцежкай кладуцца... Трэба ў папараць зноў апрануцца...
Кветак я назьбірала ў вяночак, на карону сабе гэтай ноччу... У вяночку яго я сустрэну. Я змагу, гэтым разам я хвост не надзену. Кожны крок, як крывавая рана. Але сёньня тваёю я стану...
Зноў расклала я ціха цяпельца. Не хачу я кахацца з тапельцам. Я жывога, гарачага хлопца хачу, я яго мроіць мною адной навучу...
Чую сьмех. Яны падплываюць. Хлопцы лодкі на бераг штурхаюць. Ён паходню трымае, мой Вецер, мне ты першы мужчына у сьвеце...
— Гэй, ёсьць тут хто жывы?!
Ён гукнуў. Рэхам я уздыхнула...
— Вы... Вы? Вы!
— Здаецца, нікога няма... — ён сказаў і ўздыхнуў.
— Не выйду сама! — засьмяялася, крыўдна так...
— Леся! Дай руку...
На руках яе з лодкі ён вынес. А я рэхам зноў сталася... Я на іх любавалася. Як скакалі яны, як сьпявалі... Потым папараць-кветку шукалі. І знайшлі яе недзе ў вадзе...
А мяне не кахае ніхто і нідзе... Толькі сьлед вось крывавы з параненых ног. Што ж паробіш, убачыць мяне ты ня змог.
Я хваста не надзела і стала празрыстай, я стала паветрам, вадой чыстай-чыстай. Вам соладка так цалавацца ўва мне... Лепш рыбкай зноў буду і жыцьму на дне...
Ізноў я маўчала. Год, два. Усе гады..
І аднойчы увосень прыплыў ён сюды. Я па лодцы пазнала. Стары быў ён дзед. Але нерат закінуў — у ім сышоўся мой сьвет.
Зноў я бераг адчула. Сьсівелі бярозы... І ня п’яны ж ён быў, а цьвярозы. А хістаўся. На нагах не стаяў. Так спужаўся.
— Ты нейкая незвычайная, рыбка мая, — сказаў ён такім знаёмым, маладым голасам.
І я не магла не адказаць яму...
— Я самая, што ні на ёсьць звычайная рыбіна, проста золата бяроз люструеццца... Мая луска люструе сонечнае сьвятло і золата бяроз.
— Але ж ты яшчччэ і гавор-рыш, — запінаўся ён, — І твой голас мне дзіўна знаёмы.
— А ты мяне калісьці запрашаў патаньчыць на Купальлі, але я цябе прашу, адпусьці мяне зараз у ваду. Бо я ўжо задыхаюся. Навошта табе дохлая залатая рыбка? Адпусьці, і я выканаю ўсе твае жаданьні.
— Усе?
— Усе.
— Ладна. Паверу. Усё роўна, адна рыбіна — гэта ня ўлоў, а нейкі проста зьдзек з рыбака. Мая баба мяне засьмяе.
— Дык што ты хочаш? — спыталася я, даўшы нырца і крыху аджыўшы.
— Рыбы. Не магу я сёньня ізноў вярнуцца бяз рыбы. Мяне і так у вёсцы клічуць “Вецер — дзіравы нерат”...
— Добра. Лаві сваю рыбу...
Што мне было пераканаць карасікаў ды плотак, што гэты нерат — іх уратаваньне, што ён дапаможа перабрацца туды, дзе няма драпежных шчупакоў, няма рыбакоў і ніколі, ніколі не бывае зімы... А шчупакі, ім што, пакажы, куды дробная рыба кінулася, яны за ёю сьледам. Хоць у нерат. Цяпер вось ні ўзад, ні ўперад... Ды ладна, няхай хоць сонца пабачаць, бярозы ў золаце, дзеда, які калісьці быў такім маладым і прыгожым... Даруйце, падманула ўсіх. Цяпер болей ніхто мне ніколі не паверыць. Хаця, калі наступны раз сказаць, што каб рыбкам было кепска там, куды я іх паслала, яны б вярнуліся. А раз не вярнуліся, значыць, там ім добра... Ад жадаючых трапіць у нерат адбою ня будзе. Дзед штораз будзе рыбу дадому прыносіць. І ніхто больш не назаве яго Вецер-Дзіравы нерат... Багата жыць яны стануць са сваёю бабай Лесяй. Дом новы паставяць. Сабе. Дзецям. Унукам...
Якою нядобраю, цынічнаю я стала.
Але назаўтра мой Вецер не папрасіў у мяне рыбы. Ён папрасіў, каб я вярнула ягонай бабе маладосьць. Вярнула. Чаго ня зробіш дзеля каханага.
А назаўтра ён прыйшоў прасіць мяне, каб вярнула я яму ягоную бабу, бо зьбегла яна да маладога суседа. А я проста вярнула ёй яе ўзрост, зноў зрабіла яе старою. І яна сама вярнулася да дзеда.
Цяпер, колькі ён ні стаіць на беразе, колькі ні закідвае свой нерат, абплываю яго бокам. Ёсьць мяжа цярпеньню і болю.
Там, на дне ціхі-ціха, і такія мяккія, чароўныя водарасьці. Гэта цяпер маё, зялёнае купальскае вогнішча, мая чароўная папараць-кветка. Калі наступны раз я выберуся на бераг, я ня буду ні дзяўчынай, ні русалкай, ні рыбкай...
Зьмяіны Замак...
...таямніца якога каменьчыкам, люстэркавым шкельцам легла ў ягоныя сьцены, калі я там была Чараўніцай.
Цяпер гэта проста рэшткі, насып каменьня на востраве з годнаю назваю Замак. Людзі ня любяць, дакладней, баяцца нас, зьмей... І мяне баяцца. Хаця яд мой гаючы, чароўны. Зажыўляе любыя раны. Такіх, як я, на зямлі больш няма.
Восень... Час, калі мы, зьмеі, як птушкі, зьбіраемся ў адно месца, каб паўзьці ў вырай. Наш вырай, наш рай... Калі на Узьвіжаньне паўзеш скрозь апалае лісьце, здаецца, што гэта парчовая мантыя шоргае за табой па зямлі, як тады, калі я была Каралевай... Бацька сам збудаваў і падарыў мне гэты замак, падалей, сярод возера, на востраве, каб не перашкаджала яму цешыцца з новаю яго каханкай, з-за якой памерла мая маці... Я рана стала жыць сама... І калі бацька памёр... страшная хвароба зьела, як яблыкі есьць гніль, а парша есьць жыта, страшная хвароба зьела іх усіх. Гэта было пакараньне. Дык вось, я ня стала перабірацца ў ягоны замак. Урэшце рэшт гэта мяне і ўратавала. А замак хутка зарос так, што да яго цяпер і не дабрацца.
Я засталася тут, на гэтым, сваім востраве. І адсюль кіравала сваім Каралеўствам. Княжыла. Бо я была Княгіняй. Але мне захацелася звацца Каралевай, каб займець свайго Караля...
Каб адшукаць яго, я загадала прывесьці да мяне самага лепшага з вядомых на маіх землях мастакоў і папрасіла яго напісаць некалькі маіх партрэтаў. І разаслала іх ва ўсе суседнія, нават далёкія каралеўствы.
І вось аднойчы пад вечар, калі сонца ўжо садзілася за лес, і возера ціха перамаўлялася з залітым румянкам небам, да майго вострава прыстаў карабель. З чароўнымі белымі ветразямі, якія ў промнях сонцавага зыходу здаваліся пунсовымі.
І мне прынесьлі дзіўную рэч — шкляное люстэрка. Ва ўвесь мой рост. Я ўпершыню ўбачыла, што ў мяне ня толькі прыгожыя, густыя цёмныя, як смоль валасы, глыбокія, карыя, з зялёнымі жывымі вогнікамі вочы, лёгкімі крыламі бровы і ясная, з лёгкім сумам усьмешка, але і прыгожы, бы вытачаны з дрэва, годны стан і такія лёгкія, гнуткія рукі... Калі я глядзелася ў тое люстэрка, я адчувала сябе такою шчасьлівай, найшчасьлівейшаю ў сьвеце...
А можа гэта ад тых словаў, якія засьпяваў для мяне пад пяшчотныя струны лютні на маёй мове Ягоны пасланьнік... Уяўляеце, там, у далёкім загорным краі вывучылі маю мову, каб на ёй прасьпяваць мне песьні...
Адплываючы, рыцар пакінуў скрутак, прысьвечаных мне вершаў.
Іх склаў той, што не даслаў мне свайго партрэта. Толькі люстэрка. Ва ўвесь мой рост.
Паляцела б я птушкаю за караблём... Ды ня даў мне лёс крылаў. Народжаны поўзаць лётаць ня можа... Бацькаў грэх не дае мне ўзьляцець. І ў ваду нырца не дасі, і ў нябёсы ня ўздымешся. Ні дна. Ні бяздоньня...
* * *
Я ўбачыў партрэт і зрабіўся калекам.
Без вушэй і бяз рук — напаўчалавекам...
Толькі зрок, толькі вочы мае Вас кранаюць.
Толькі вочы мае Вас кахаюць..
Я глядзеў на партрэт і нічога ня чуў,
Ня мог піць, ня мог есьці нічога.
А сэрца ў грудзях паўтарала:
Ў дарогу, ў дарогу, ў дарогу...
Але ж не, не магу адарвацца ад вас,
Не магу варухнуцца.
Я блукаю у сьне, і без вас мне
Ніяк не прачнуцца.
Валасы вашы, вусны і вочы
Цішыню разарвалі уночы.
Я пачуў салаўіныя сьпевы, —
Гэта голас гучаў маёй Дзевы...
Потым ластаўка крылцам шчаку мне кранула,
Быццам ваша далонь там пяшчотна заснула.
Водар кветкі чароўнай сьвежасьцю ўсё ахінуў,
Такога раней я ня бачыў, не адчуваў і ня чуў...
Пацалунак салодкі малінаю — ў рот,
Не заўважыў я нават, а з сотаў выпіў ўвесь мёд...
Як з зерня адросткі, з душы
Аджыліся ізноўку пачуцьці.
Ня толькі Вас бачыць цяпер я магу,
Але і адчуць, і пачуць я...
Я бачу вас і адчуваю... на голас, на дотык, на водар, на смак.
І я даплыву да Вас!.. Чуеце? Так.
Гэтыя словы, як хвалі, наплывалі, накатваліся на мяне спачатку з голасам і музыкай Ягонага пасланьніка. Потым з напісанымі Ім самім літарамі, водарам пергаменту, шэптам-шоргатам старонак... Я перачытвала ягоныя вершы, калі Ён у сваёй роднай краіне садзіўся на карабель, выпраўляўся ў плаваньне, калі хвалі закалыхвалі яго, і зоркі нагадвалі пра мае вочы. Я іх, гэтыя словы ня чула, але адчувала... Бо ёсьць найвышэйшы закон сьвету. Калі цябе хтосьці кахае, калі хтосьці моліцца за цябе, — табе шанцавала і будзе шанцаваць...
Ды нешта ня склалася ў нашай зорнай картачнай калодзе.
Ён даплыў да мяне... Я ўбачыла яго. Але гэта была не сустрэча. Гэта было разьвітаньне.
Ведаць бы тады, што калі доўга рыхтуешся да сустрэчы, яна робіцца разьвітаньнем. А я рыхтавалася вельмі доўга. Спачатку прымярала сукенкі... Ружовую, смарагдавую, аліўкавую, нарэшце вось гэтую, чорна-карычневую, аксамітную, з аліўкавымі зьнічкамі... Потым расчэсвала валасы. Я пакінула іх непрыбранымі, нават у косы ня стала заплятаць... Чорныя, амаль да каленяў густыя хвалі... Хай яно так і будзе. Толькі нефрытавая заколка з аліўкавым празрыстым вочкам. І гэткія ж завушніцы, і пацеркі, бранзалет... Яшчэ туфлікі на абцасіках. Чорненькія, аксамітныя... а на плечы — шаль, лёгкі, празрысты, з нефрытавым адценьнем шаль... Колер маіх вачэй стаўся маім колерам... Там, у люстэрку была тая, што чакае свой лёс... І гатовая прыняць яго, якім бы ён ня стаўся.
Я прадчувала. І тым вечарам мой люстэркавы адбітак выйшаў з рамы люстэрка і пайшоў са мною на бераг. І ў разьвітальных сонечных промнях, там, на захадзе, з разьвітальных сонечных промняў матэрыялізаваўся карабель, з белымі, бы аблокі, але цяпер, на захадзе сонца, як аблокі, залітыя хвалюючым румянкам ветразямі. Мае шчокі таксама гарэлі. Я хвалявалася, бо ягоныя вершы пульсавалі ў маёй крыві.
Тут, на березе, мы яшчэ ня ведалі, што мой ня бачаны мною Закаханы ўсю дарогу, усё плаваньне штовечар выходзіў на палубу і спавядаўся зоркам музыкаю і словамі свайго да мяне каханьня. Але, калі струны нацягнеш, як нервы, яны лопнуць. Нешта ня склалася. І зранку ў майго Закаханага пачаўся жар. І ягоныя мроі сталіся трызьненьнем. Ён ужо ня мроіў, ён трызьніў мною.
На мой бераг яго зьнесьлі на насілках. Ён узьняў галаву. Ён убачыў мяне. Нашыя вочы мусілі сустрэцца.
І тут пачуўся звон разьбітага люстэрка. Там, у замку, за тоўстымі сьценамі. Але я пачула яго. Мае малыя пляменьнікі трапілі ў люстэрка каменьчыкам...
Зарослы сівізною, заінелы твар і ясныя, блакітныя ільдзінкі-вочы... Пяшчота растапіла, пяшчота... Усё, што пасьпела я заўважыць. Мой закаханы прыўзьняў галаву. А я ўжо ляцела ў замак. Там, за шклом у люстэрку была атрута, была ртуць... Усе ведалі, што калі разаб’еш люстэрка, сьмерць чакае ўсіх, хто будзе побач.... Я дабегла першаю... І зьлізала тую ртуць, тую атруту... І ў тую ж хвіліну адчула, як сукенка прырасла да майго цела. А ногі зрасьліся ў хвост... Але я ўратавала іх, маіх пляменьнікаў, што зьнямелі ад страху. Зьнямелі ад жаху. І я ня ведала, што не разьбітае люстэрка, і ня ртуць спужала іх, а маё, на іх вачах пераўтварэньне.
На бераг я ўжо ня вылецела, ня выйшла, выпаўзла... Сонца села. Насілкі стаялі на беразе. Твар майго Закаханага быў захінуты прасьцінай. І нікога, і нікога навокал, нікога ў цішыні нашага з ім спатканьня...
Калі я была птушкай...
...пра гэта цяпер ведаюць усе. Я ўгаварыла сваіх сяброў, сваіх родзічаў, марскіх чаек ляцець гнездавацца на Беларусь, на Птушыны востраў. А пачалося ўсё са сну...
Калі я была птушкай, я часта сьніла сны... І ў адным з іх убачыла ціхае возера, зялёны востраў і на ім, з маёй вышыні, з вышыні птушынага палёту, я ўбачыла жывы ланцужок, жывыя бела-чырвона-белыя пацеркі. Карагод... Дзяўчаты вадзілі карагод і гукалі вясну...
—Жавароначкі, прыляціце,
Вясну красную прынясіце!...
У іхніх словах, сьпевах, мелодыі было нешта такое цёплае, мяккае, тое, чаго ніколі ня чула я ў цёплых краях.
Яны падкідалі ўгору маленькіх птушачак і яечкі... Адны, папяровыя, падхопленыя ветрам, узьляталі , а іншыя , з цеста, ападалі на зямлю. Дзяўчаты чакалі ня нас, чаек, а жавароначкаў. Я зьдзяўбла адно яечка. Такое смачнае... У ім быў смак зерня, былі соль і слодыч... Соль сьлёзаў і слодыч пацалункаў, у іх было тое, што людзі завуць каханьнем...
І той смак, смак, які я прысьніла, і прывёў мяне і маіх родных, сяброў на Беларусь, на Птушыны востраў.
І мы пачалі абжываць яго, гэты дзіўны востраў. Мы пачалі абжываць Птушыны востраў, і праз яго, праз гэты зялёны, аксамітны акрайчык зямлі пачалі спазнаваць Беларусь. Чайкі, тым больш, мы, марскія, ніколі не гняздуюцца высока. Ля мора няма дрэваў. І тут, на Птушыным востраве нашыя гнёзды былі на зямлі, ля берагу.
У мяне яшчэ не было пары, а я ўжо думала пра тое, як зрабіць нашае гнязьдзечка самым цёплым, мякенькім, утульным... “Я выкладу яго сваім пухам!”— вырашыла я, — “Сваім уласным пухам...” Мне чамусьці не хацелася думаць “нашым”, мне не хацелася нікога трывожыць, нават бацьку маіх дзяцей. Калі зьявяцца птушаняты, яны адразу адчуюць цяпло майго пуху, і потым, калі ім трэба будзе стаць на крыло, калі ім трэба будзе ўзьляцець, яны будуць згадваць гэты мой цёплы і мяккі пух... Аблокі будуць нагадваць ім мой пух. І ім будзе лёгка і проста лётаць па небе. У бяздоньні яны заўжды будуць мець востараў цішыні, Мамін, мой востраў... Аблокі заўжды будуць нагадваць ім мой пух, маё цяпло. Аблокі будуць заўжды нагадваць ім Беларусь, Птушыны востраў, дзе яны ўпершыню сталі на крыло...
Я вырашыла, што сама агарну сваіх птушанятаў цяплом і пяшчотай, і сама пастаўлю іх на крыло, і толькі тады пачала шукаць сабе пару. Большасьць маіх сябровак знайшлі сабе пару яшчэ ў пералёце. А я толькі тут, на востраве.
Але спачатку была туга... Сяброўкі будавалі гнёзды, ладзілі сваё шчасьце... Удзень я дапамагала ім, а падвечар, стомленая, кульгала на бераг... Хадзіць па зямлі я так і не навучылася... Толькі калі я ўзьлятала ў неба, насустрач сонцу, якое так соладка цалавалася з даляглядам, з возерам цалавалася, я адчувала сваю моц і сваю дасканаласьць, я ўзьлятала над возерам насустрач вечароваму сонцу, каб перадаць апошнім, ужо затканым туманам сонечным промням сваю тугу... Тугу па моры... Усе так хутка забыліся на яго, нашае неўтаймоўнае, палкае, бурлівае і такое пяшчотнае мора. Рыбы хапала і тут. Смак іншы, але што ж... І хвалі шапталі... Цішэй, чым на моры, але што ж... А я пакутвала. Я сама прывяла ўсіх за сабою, да гэтага возера, на гэты востраў. А цяпер не магла пераадолець сваю тугу... Мора было глыбокім, амаль як неба, і ў ім, як у небе аблокі, пеніліся хвалі...
А зямлю я так і ня здолела палюбіць.
Гэта так дзіўна, калі доўга-доўга лунаеш сярод аблокаў, у бяздоньні, а потым спусьцішся, асядзеш уніз, на зямлю...
Калі ляціш, расьсякаючы цішыню, чуеш толькі шум сваіх уласных крылаў... А тут, на зямлі столькі гукаў, рэзкіх, надрыўных, стракатых. Тут столькі мітусьні... Толькі ж ні ў небе, ні на моры ня выведзеш птушанятак.
Нас з Чаем яднала памяць пра мора і памяць пра неба. І ён, як і я, насіў у сабе тугу, і пад вечар кульгаў на бераг і ўзьлятаў у неба... Калі нашыя сябры ладзілі свае гнёзды, адпачывалі, мы з ім узьляталі ў бяздоньне...
* * *
Вершы пра неба ня пішуць ў палёце.
Толькі акыны славяць, што ёсьць.
Марыцца лёгка хіба на ўзьлёце,
Там, дзе ты будзеш, ці быў ужо госьць.
Зорку, як сонца, ня возьмеш у крылы,
Не прыхінеш, бо згарыш без сьлядоў.
Рэхам пустэча зноў поўніцца. Мілы...
У небе каханьне, унізе — любоў.
У яго былі такія моцныя, прыгожыя крылы. У палёце ён быў бог. Ён любіў узьлёт, як і я, ён любіў узьлёт, бо ўзьлёт расьсякаў тугу... Там, на зямлі, мы былі ці ня самымі няўклюднымі з усіх, а тут, у небе, нам не было роўных, і ня будзе роўных нашым дзецям, бо спачатку маё пер’е, мой пух у гнязьдзечку будуць нагадваць ім аблокі, а потым скрозь усё жыцьцё аблокі будуць нагадваць ім мой пух, маё пер’е, мае крылы, якія заўжды падтрымаюць і ахінуць, адвядуць небясьпеку і дапамогуць узьняцца з зямлі...
Усё склалася неяк само па сабе, незаўважна і хутка. У птушак заўжды ўсё стаецца вельмі хутка, імгненна. Як узьлёт...
Я не пасьпела выкласьці пухам нашае гнязьдзечка. Ужо, калі яйкі зьявіліся, і я грэла іх сваім целам, толькі тады я пачала вышчыпваць пух і падкладаць яго пад яечкі... Яшчэ да зьяўленьня на сьвет я спавівала сваіх будучых птушанятак аблокамі. Каб яны не баяліся вышыні, каб яны мроілі небам, і любілі ўзьлёт... Я мушу навучыць іх лёгка і прыгожа хадзіць па зямлі, але спачатку я навучу іх лётаць...
Я ня ведала, што, пакуль сяджу ў гнязьдзечку, абкладаю сваіх будучых птушанятак пухам, да вострава, блізка-блізка да вострава падплылі людзі. І чайкі, усе, хто ўжо выседзеў, або не выседжваў сваіх птушанят, і мой Чай таксама... Яны кінуліся бараніць наш Птушыны востраў...
Я ўбачыла іх пазьней. Дакладней, спачатку пачула. Пачула, як трывожныя галасы чаек сплятаюцца, вузлы ў небе вяжуць з адчайнымі жаночымі ўскрыкамі.
— Божа! Божа, за што?!...
У лодцы была жанчына, мужчына і два хлапчукі. Мужчына спаў ці што. Жанчына старалася целам захінуць дзяцей і няўмела адбівалася, махала рукамі. А яе дзеці, хлопцы, адбіваліся ад майго Чая. Ён усё ніяк ня мог налаўчыцца дзеўбануць іх як сьлед... Усе астатнія птушкі кружылі вакол лодкі, не падпускалі да вострава.
А я, калі прыўзьнялася над гнязьдзечкам і ўгледзела іх, нашых нечаканых гасьцей, якіх мы, чайкі, адразу прынялі, як ворагаў, як небясьпеку... Дык вось, як толькі я ўбачыла іх, адразу быццам пачула, адчула тую жанчыну. Быццам у душу да яе зайшла. Заляцела. А можа, я і была яе душа?..
...Як я не заўважыла, што, калі мы, калі мы з дзецьмі адплывалі ад берага, ён, мой калісьці каханы, мой пакуль што муж, узяў з сабою бутэльку піва і бутэльку гарэлкі... Узяў брудна-карычневую “Крыніцу” і Двух стрыножаных буслоў.
Рыб, даючы нырца, не бярэ з сабою бутэльку. І зьмей, выпаўзаючы пагрэцца на сонца, не бярэ. І птах, узьлятаючы ў неба, не бярэ... А чалавек, месца чыё між вадою і небам, між дном і бяздоньнем, можа ўзяць, каб забыцца. У чалавека ёсьць памяць, а ён хоча забыцца...
Я павінна была нешта зрабіць, там на беразе, да адплыцьця. Або не плысьці нікуды. І дзяцей пакінуць на беразе. Але ж падумаць пра тое цяпер мне няма як...
Пакуль мы даплылі да таго вострава, грэблі ж, бяз стомы, грэблі па чарзе дзеці, а ён, мой былы каханы, але ж ніколі не закаханы ў мяне чалавек, спакваля выжлукціў беленькую са срыножанымі бусламі, потым брудна-карычневую, што ў нас завецца “Крыніцаю”. У адной напой быў празрысты. У другой пеністы, шыпучы, як і бутэлька, сьветла-карычневы... Я не магла яго спыніць, бо ён не кахаў мяне. А цяпер мы былі ў адной лодцы. Лодка ж не паплыве, калі сварыцца. А бяз сваркі ён ніколі нікому бутэлькі не аддасьць, калі там хоць на донцы плёскаецца гэтая атрута для душы. Спачатку ён нешта гаварыў, балбатаў, выклікаў нас на размову. Я нешта нават чыста механічна адказвала, а сама ня зводзіла вачэй з хлопцаў і хрысьцілася, малілася Богу, каб жа толькі нічога ня здарылася. Калі напоі скончыліся, ягоная балбатня сталася мармытаньнем, вочы з калісьці блакітнымі, а цяпер выцьвілымі, як ва ўсіх, хто любіць напіцца, вясёлкамі, зрабіліся няўцямнымі, асалавелі. Ён пачаў пахрапваць. І мне стала спакайней.
Мы падплывалі да вострава, які называлі Птушыным. І з яго, таго вострава, проста на нас ляцелі чайкі. Цэлы вырай чаек. Яны зьніжаліся. Вось-вось пацэляць дзюбаю проста ў вочы, проста ў сэрца.
— Назад, вяслуйце назад! — крычала я, захінаючы дзяцей.
Лодка хіснулася.
— На востраў! — мыркнуў бацька. — На востраў! Вы ж хацелі на востраў!
А хлопцы ўжо, кінуўшы вёслы, схапілі пустыя бутэлькі, адзін — празрыстую са стрыножанымі бусламі, другі — брудна-карычневую з-пад “Крыніцы”. Яны схапілі бутэлькі і пачалі адбівацца. Я павярнулася — проста на мяне ляцела вялізная Чайка. Ці можа гэта быў Чай? Я зірнула яму ў вочы, я павярнулася да яго, зірнула проста ў вочы і з жахам успомніла. Гэта ўжо было, гэта ўжо аднойчы было са мною... Я сьніла аднойчы, што мяне пакахаў Арол, ці можа Коршак? А можа Чай?. І ў мяне насустрач той птушцы прарасьлі крылы...
Мой меншы з усяе моцы стукнуў Чая так, што той завіс нада мною, а потым упаў у ваду. Мой большы налёг на вёслы. Мы пасьпелі адплысьці.
Я азірнулася. Чай павольна ўздымаўся з вады. Наўздагон птушкі не паляцелі.
А мы праз нейкі час прычалілі да суседняга вострава, Безназоўнага.
Бацька так нічога і не заўважыў. Ён не зразумеў, што мы прычалілі да іншага вострава.
Як і сабакі, чайкі п’яных не чапаюць.
Мы ня сталі чакаць, пакуль чайкі выгадуюць сваіх птушанятак і зноў адляцяць з Птушынага вострава ў цёплыя краіны. Мы сталі абжываць свой востраў. Безназоўны. Для нас, праўда, ён меў назву. Толькі мы вам яе ня скажам. Назву свайго вострава, як і сваё сапраўднае імя, ня варта адкрываць людзям.
Пакуль мой каханы спаў у лодцы, якую дзеці прычалілі да берагу, пакуль мой каханы, як немаўля спаў у лодцы-калысцы, вада калыхала яго, а вецер сьпяваў калыханку, я закапала ў ЗЯМЛЮ бутэлькі, адну са стрыножанымі бусламі, а другую з-пад “Крыніцы”. І зараз-жа пачула голас меншага:
— Мама, хадзі сюды, тут крыніца!
Большы прынёс бутэльку з-пад мінералкі, і мы набралі чысьцюткай, празрыстай, сьцюдзёнай ВАДЫ, што імкліва выбівалася з-пад зямлі і нібы саромеючыся сваёй цноты, хавалася ў травах, у вербалозе...
— Як тут лёгка дыхаецца! — сказаў мой старэйшы, глынуўшы вады.
І я разам з сынамі ўздыхнула на поўныя грудзі, каб наталіць смагу душы гэтым гаючым ПАВЕТРАМ, каб душа разгарнула крылы.
Лес быў зьмешаны. Тут расьлі і хвоі з елкамі, і бярозы. А яшчэ арэшнік, травы, кветкі, мох, ягады, грыбы... Што за лес бяз моху, ягад ды грыбоў...
Пакуль дзеці шукалі гальлё і разводзілі АГОНЬ, я назьбірала амаль поўную пластыкавую бутэльку чарніц і суніц. І яшчэ знайшла пять крэпенькіх баравічкоў. Сыраежак ня брала. Пакінула на потым.
Сонца садзілася за далягляд. Ружовую, ліловую празрыстасьць зацягваў лёгкі вэлюм туману. На тым беразе таксама нехта паліў вогнішча. І лёгка лёталі, разгарнуўшы моцныя крылы, усім добрай ночы жадалі клёкатам буслы. Цэлая сям’я. Пэўна, гэта з таго гнязда, што на вунь тым дубе...
Пачыналася маё новае, чалавечае жыцьцё.
|
