Архіў нумароў:

Міра Лукша

_____________________ Дзьве навэлы	Аптэчніца У начной аптэцы мусіць жыць аптэчнік. Ну, хай ня жыць, дык хоць быць. А, мабыць, аптэчніца, падобная на асьпірынавую Бабу-Ягу... Нашыя вочы сустрэліся, калі я стаяла ў чарзе па таблеткі на добры сон. У аптэчным стэрыльна чыстым шкле ад-бівалася і я ў сваім джынсавым колеру індыга пла­шчыку, і зьнерухомелыя ў злосьці чаканьня чэргі да трох вакенцаў; моргалі лілова лямпы на слупах, вясёлкай рассыпаліся неоны, рэфлексіўнымі смугамі мільгалі аўтамашыны... Я ўбачыла ў шыбе свае вочы ў жалобнай акаймоўцы стомы, і вочы аптэчніцы. Глюгаваты ейны нос зьвісаў над іскрыстымі бялкамі, а рэшта ўяўнага аптэчніцкага цела трымцела пад ціхі звон шыбкі — быццам камар цененька пілікаў. Мая галава, якую сон ня браў ужо трэцюю ноч, хітанулася ў бок, дзе павінна стаяць аптэчніца, ніжэйшая ад мяне або прыгнёная над гладкім прылаўкам, у які ўпіраюцца локцямі наведвальнікі начной аптэкі ўдзень і ўноч, а ноччу нават над імі падрэмваюць, пакуль чарга ня дойдзе да круглага прарэзу ў шыбе і пані магістр не спытаецца ў цябе: чаго табе трэба ў начной аптэцы. Аптэчніца мела ўсё, як у людзей, хоць, замест паліто ці курткі, адпаведных на лістападаўскую халодную ноч, стаяла ў адным белым халаце ды басанож у палатняных тапцях на каўчукавай падэшве, такіх, як носяць у бальніцах прыбіральшчыцы. Я пераступала з нагі на нагу ў прамоклых адзідасах, якія абула перад тым, каб бегчы ў аптэку і купіць таблеткі на добры сон. — Трэба мне, калі ласка, снатворную таблетку. Ня сьплю ўжо трэцюю ноч, — прамовіла я сіпла ў акруглы прарэз, абпырсканы па баках бацыламі ды вірусамі, выкашлянымі кліентамі аптэкі. Аптэкарка дастала з-пад прылаўку доўгую белую пушачку, з якой выцягнула срэбную бляшку з утопленымі ў ёй дзесяцьцю зялёнымі таблеткамі. Я паклала на талерачку грошы, каб заплаціць пані за лякарства, дзесяць злотых. Апошнія, якія завяліся ў кішэні майго індыгавага незгінальнага баваўнянага плашча. З банкноты спачатку сплылі лічбы, пасьля выява караля, зрабілася яна звычайнай паперкай, а потым і зусім прапала на маіх вачах. А аптэкарка мілым стомленым голасам пыталася ўжо ў наступнай асобы, чаго ёй трэба, каб вылечыцца. Быццам я і не стаяла перад шыбай, і нічога не далі мне за мае апошнія дзесяць новых польскіх злотых. Аптэчніца разявіла ў шыбе свой бяззубы рот. — Няма чаго сьмяяцца, — асіплым голасам прамовіла я. З шыбы ніяк не зьнікаў твар з выразам падобным да ўхмылкі. На шкле ў мой бок цягнуліся твары людзей, што стаялі ў чарзе. — Чаго глядзіцё? Ня бачылі, каб камусьці не далі таго чаго хоча, а грошы прапалі? — мой голас мацнеў у сваёй хрыпучасьці. Усе твары на шыбіне бліснулі на мяне бялкамі, стрэлілі вясёлкамі радужных абалонак вачэй. Я не вытрымала і павярнулася да людзей, што стаялі за мной. Яны мяне ня бачылі і ня чулі. Мёртва пераміналіся з нагі на нагу, пакашлівалі, смаркаліся ў папяровыя хустачкі, піхалі ў рукі аптэкарак доўгія рэцэпты ды грошы, бралі з іх фольгавыя торбачкі з лякарствам. А аптэчніца ў белым халаце ды шпітальных тапцях, нізенькая, з ніклым сівым хвосьцікам перашчыкнутым жоўтай рэцэптурнай гумкай гля-дзела на мяне са спакойным дакорам у шэрых вачах. — Ня пі таблетак на добры сон. Ты ўжо сасьнілася ў чыімсьці добрым сьне. Таблетка табе не паможа. — Дайце мне што на любы сон. Можа быць і жахлівы, і тужлівы, абы толькі заснуць! — Дык ідзі са мной. Напіся са старой аптэчніцай маіх кропляў. — Не пайду. Ведаем такіх, хто вашыя кроплі піў. “Не, пайду ўсюды, куды мяне яна павядзе! Усё вып’ю. Абы толькі не медычны сьпірцік ад акушэркі Фаіны Фёдараўны! Абы!..” Пайшлі мы з аптэчніцай разам у кавярню, што побач начное аптэкі. Падселі да століка, дзе сядзеў пан Юры з драматычнага тэатру і ягоная сяброўка Бася. Пан Юры сёньня ў поўдзень залез быў пад свой “фіят”, каб паладзіць яго спадсподу, і ня справіўся з тэхнікай. — Скажы яму, Юрыю гэнаму, што натрэш яму тое сьмешнае месца, — запрапанавала аптэчніца, наліўшы ў маю шклянку з грэйпфрутавым сокам сваіх аздараўляльных кропляў. — Ну, скажу! — павесялела я, каўтануўшы лякарства. — Ты зноў сама з сабою размаўляеш! — сяброўка Юрыя Барбара М., здаецца, і ня вельмі зьдзівілася. — Усе ў кавярні кажуць, што ня сьпіш ужо трэцюю ноч. — Дзіва, што хочацца паразмаўляць са спагадлівым чалавекам?.. — уключылася аптэчніца ды шчодра накапала ў шклянку Барбары. — Пэўна, што ня дзіва. Ды ня ліце ёй у віно гэтых кропель, бо будзе так, як з... Я ўжо ведаю, хто такі спагадлівы быў у аднаго нашага сябра! Капалі, капалі, ды дакапалі! Мы вас, спадарыня аптэчніца, ве-даем! Толькі Адам Глобус можа з вамі справіцца. — Ці-іха! — замахала далоняй у латэксавай пальчатцы аптэчніца. — Не выказвай пры мне імя гэтага паганага здрадніка! Прапануй лепш масаж тэатралу. Я запрапанавала. Юры ня быў супраць. Ня тое, што ягоная сяброўка Барбара М. І зноў я стала скандалісткай, вядомай на заходнім пасажы цэнтру ваяводскага падляшскага гораду. Гэта там, дзе кнігарня, антыкварыят, славутая кавярня ды аптэка, у якой жыве аптэчніца з цудадзейнымі кроплямі на добры сон. Касьцёр Самабуся Вырашыў Габрусь Самабусь парваць з літаратурай. Адысьці з яе годна і ў пэўны час. Крытыкі пляснулі ў далоні: “Добра!” Бо ўсё ўжо пра яго панапісвалі, іхні варштат вычарпаўся, а ў дадатак у газетах ды часопісах за опусы пра опусы Габруся Самабуся чамусьці ім мала плацілі. А мо і ня мала, ды колькі можна пра тыя творы, нават і самыя геніяльныя!.. А, можа, Габрусь Самабусь быў сапраўды заге­ніяльны для звычайных крытыкаў, якім не падскочыць вышэй за тое, чаму іх навучылі ў інстытутах? Ды і каму гэта патрэбна! Міфічнаму чытачу? І так ніхто гэтага ўсяго не чытае. Нават глядзець у тэлевізар людзям няма ахвоты, калі там гавораць. Высыхаюць словы-ключы. Вырашыў парваць Габрусь з літаратурай зусім ды назаўсёды. Зваліў з паліцы кнігі ў сваёй хаце. А добрыя яны. У палатняных вокладках. Лакаваныя. Шкада, што на распалку ў печ не дасі — у доме толькі ацяпляльныя батарэі: у блоку Габрусь жыве. Але ж то толькі “рукапісы не гараць”! А гэтае, што тут кучай ляжыць, хутка б занялося, палала б, бо і клей добры, і папера юбілейная, не гаворачы пра кужаль ды лакір на вокладках. Ой, шугала б! Нягледзячы на палымяныя словы ў сярэдзіне тамоў. Пра любоў да радзімы, людзей, сьвету, прыроды, пра каханьне, чалавечнасьць! І заклікі да гэтага самага. А, вось, прыклады дрэні — во, як гэта гарэла б! Характары чорныя як пякельная смала! Не, паліць ён ня будзе. І ў сьметніцу ня ўкіне. І не павязе ў склад макулатуры — там яму заплацяць за кнігі менш, чым аддасьць за транспарт... Запаліў Габрусь грамнічку, што з-за абраза дастаў, жаўтлявую, паставіў на круглы столік пасярод кніжнага запыленага балагану, наліў сабе гарачай моцнай гарбаты, адмераў у кубак тры чубатыя лыжачкі цукру. Апусьціўся ля канапы, пакрытай паплямленай капай. І што з тою літаратурай... З піраміды бліскалі на яго, бы сыпучы пясок, літары прозьвішчаў аўтараў і загалоўкаў, выпуклыя і ўплюснутыя, чорныя ды залачоныя, простыя і выкрунтасныя, часам горбам кніга адварочвалася, аздобай стылізаванай... Варушыліся лісты даўно нечапаныя, з уздыхам выпускалі спаміж сябе шэры пыл і пах чагосьці няўлоўнага, чым аддае ад старых бібліятэкаў і бібліятэкарак. Мо гэтак дыхаюць кнігі, вылучаюць нейкую такую энергію, што сьпіць паміж лістамі, пакуль іх не кранеш рукой дрыжачай ад захапленьня або цікаўнасьці? А мо кнігі абураныя такім жорсткім да іх падыходам, як сёньня ўчыніў паэт Габрусь Самабусь: за горб ды ў кучу? Няўжо кнігам крыўдна! — сьцепануў плечуком уласьнік літаратуры, зваленай на падлогу. Ён жа ж — паэт — адчуў яе непрыхаваную крыўду і злосьць за такое хамства. Ён жа чуе нячутнае іншымі! Ціхі шэргат пылу прабіўся ня толькі да яго прачулых, адтапыраных ад выгаленага чэрапа вушэй, а запёк між павекамі. І паэт заплакаў. Габрусь Самабусь ня плакаў даўно. Прынамсі пры сьведках. А яны, гадаўкі, вырачыліся літарамі “о”, загагачыліся “г”, разявілі тонказубыя зяпы ў зьдзіўленьні, дыбам паставілі стрункія старонкі... “Што, ня бачылі?! — узлаваўся Габрусь. — Ну, плачу!..” — і думка варухнулася: спаліць усё, спаліць... “Спаліш? Спаліш? — зашапталі старон-кі. — Дык палі! Толькі рукапісы не гараць. А тваіх рукапісаў даўно сярод нас няма. Спалі! Запалкай, запальнічкай, крэсівам, што з раскопак прывёз...” Дастаў з шуфляды паэт крамяні, губку, прыпаў на калені да гары кніг. Тук-пук! — ударыўся камень аб камень. Іскры ляцелі, запахла дымам, але не загарэўся касьцёр. Габрусь абмахнуў верхам свае вялікае далоні узмакрэлы лоб. Кроплі поту ска­ці­ліся на каменьчыкі. Ударыў яшчэ раз. З пальца пацякла кроў... “І поту, і крыві каштуе гэтая літаратура!” — скавытнуў Габрусь і шпурнуў каменьне за расчыненае вакно. Ля пад’езда ўзвыў сабака і сьціх. “І не адно жыцьцё яна, паэзія, забрала!” Пасядзеў хвіліну на падлозе, засыпанай попелам ад папіросаў, змораны паэт. Ні паліць, ні піць яму не хацелася. Гарбату не чапаў. Устаў з крэктам, падаўся да шафы, спрытна схаванай у сьцяне. Там, за трыццацітомнікам Маякоўскага мела стаяць непачатая, урачыстая пляшка. Паўлітэрка сьпірытусу. Якраз за томам, дзе паэма “Воблака ў штанах”, улюбёная Габрусём з часу, калі штудзіраваў рускую філалогію, каб спазнаць маскалёўскі дух. Не, піць Габрусь ня будзе. І не намаўляйце. Ня будзе мець над ім уладу зялёны зьмей. Іншы раз мо і прытуліў бы бутэлечку, родненькую, да распаленых грудзей... Габрусь жорстка крутануў корак, рашуча падышоў да стосу кніг, што ў амярцьвеньні ўзіраліся ў яго, бездапаможныя і як нежывыя, і лінуў вадкасьць на іх схаладнелыя ад страху сьпіны. Выліў усю бутэльку. Чыркнуў запалкай. Занялося хутка. Гарэлі Байраны, Пушкіны, Міцкевічы, Шаўчэнкі, Гюго, Мележы, Картасары! Рубцовы і Рублеўскія, Адамовічы, Сысы, Бальмонты і Адамчыкі. Сінім полымем успыхнуў Глобус. Пунсова затрапяталі Клімковіч з Ахроменкам. Іскрамі сыпанулі Канапелька, Куртаніч і Сільнова. Арлоў ўзвіўся аж пад столь. Гумянюк аж пішчаў ад жару. Брыль, Танк і Панчанка палалі роўна, ціха. Крапіва тлеў, час ад часу з сыкам пускаю-чы зялёную іскру. Гётэ з Шылерам капцілі чадам, аж пякло Габрусю ў вачах... А Біблія не загарэлася. Неўзабаве ля пад’езду загігікала чырвоная машына. Пажарнікі знадворку прыставілі да сьцяны драбіны, сіканулі вадой праз вакно... — І агонь, і вада нас ачысьцяць, — прамовіў паэт Габрусь Самабусь, сьцягваючы з мокрага торсу паласатую майку. Памацаў пакурчанае бы ад агню валосьсе на грудзях, паляпаў па сэрцы. — Во, а я нават ля цыцак загарэўся. Кнігі ўкінулі ў сьмецьцявоз. Падлогу памыла паэтава каханка, настаўніца роднае мовы. Хата сохла ўсё лета, з пачаткам якога Габрусь зьехаў у вёску да маці. Апрача Бібліі застаўся, не згарэў, адзін Габрусёў верш. Старэнькі, нідзе не друкаваны. Замок ён, на жаль, настолькі, што няможна было яго расчытаць.