_____________________
Вясна з усьмешкаю мамы...
Два аповеды |
Тэлефон і паэт З аднаго званочка не саўеш вяночка.
1
Было цесна , цёмна , няўтульна . Было нават крыху вусьцішна . Тэлефон валяўся ў глыбокай кішэні старога нямоднага швэдара . Кішэня была падобная да затхлай ямы і здавалася бяздоннаю , гіблаю . Абнадзейвала хіба маленькая дзірачка ўбаку , праз якую сачыўся , ледзьве ліпеў , кволы струменьчык сьвятла . Неставала паветра , засьціла дыхаць , але ня толькі гэта гняло Тэлефона . Бракавала волі , надзеі – жыцьця . Ён , каму наканавана стаць сувязным з тым Вялікім Сьветам , што раскінуўся за межамі ненавіснае ямы -кішэні , мусіў лайдачыць . Ён застаўся бяз працы , стаў няшчасным закладнікам волі і лёсу свайго гаспадара , якога ненавідзеў усімі фібрамі электроннае душы .
Зрэшты , абодва яны ціха ненавідзелі адзін аднаго , хаця і самі толкам ня ведалі , за што ….
Дастаўся Тэлефон свайму новаму гаспадару на халяву . Гаспадар – Паэт . Жыве ў сваім дзівацкім сьвеце , сярод хваравіта -ўяўных вобразаў , пакутлівых рыфмаў , жыве ў вечным адчайным супраціве , заўжды незадаволены рэальнасьцю . І ў гэты мройлівы сьвет пакутлівага трызьненьня Паэт не пускае нікога , неасэнсавана -раўніва абараняючы яго , як маці , якая інстынктыўна абараняе любімае дзіцятка ад таго , чаго сама не прымае і чаго баіцца . Зразумела , не знайшлося ў тым сьвеце месца для прызнаньня ці хаця б павагі і Тэлефону .
Падарыў яго неяк Паэту сябра , чалавек пасьпяховы і рэалістычны , якому здакучыла добраахвотнае Паэтава самавыгнаньне … У самога даўно ўжо новая мадэль апарату , яна і фатаграфуе , і музыку грае . Вось так старэнькі “Siemens”, можна сказаць , гвалтам перасяліўся ў кішэню Паэтавага швэдара дзеля таго , каб выцягнуць небараку на сьвет белы з забыцьця , а мо ўжо і з небыцьця . Нічога сабе місія !
Ён , Тэлефон , ведае сабе цану і , у прынцыпе , на любое гатовы . Ён – моцны . Няхай і не хапае зорак з Інтэрнэту , але ж і не цягае адтуль , не зьбірае , як каторыя маладзейшыя ды “гламурныя ” яго калегі , усялякае сьмецьце : гульні , застаўкі крутыя , SMSкі , мульцікі , парнушку . Ён моцны , а таму ніколі не апусьціцца да таго , што захапляе хіба саплівых падлеткаў . Яго рабілі яшчэ на досьвітку электроннае эпохі і зрабілі трывалым – хоць ты цэглу ім разьбівай – і кансерватыўным .
Мабільныя таксама бываюць кансерватарамі …
Ніколі не зайздросьціў ён сваім юным калегам , хаця ў тых і памяць больш учэпістая , дый выглядаюць яны сьвяжэй . Бо нават яго памяці ды інтэлекту хапае , каб разумець , што кожны павінен пражыць сваё жыцьцё .
2
Але ж пражыць , а не мадзець , валяючыся бяз працы ў пустой і дзіравай кішэні . Зрэшты , да ўсяго прывыкаеш . Не было чаго рабіць – Тэлефон пачаў прыслухоўвацца да Паэтавых трызьненьняў , якія , праўду кажучы , і не заўсёды здаваліся хваравітаю лухтою . Часам гэта былі зьедлівыя тырады , часам яны выліваліся ў споведзі , дзе невядома , чаго было болей – развагі ці адчаю … Паэт меў звычку сам -насам размаўляць , і неўзабаве Тэлефон , слухаючы небараку , пачаў сёе -тое разумець з яго жыцьця . Ён не зразумеў пакуль толькі аднаго : ці то мае справу з няшчасным ідыётам , а ці яго гаспадар , наадварот , чалавек па -сапраўднаму шчасьлівы і вольны ?
Калісьці і Паэт быў і маладым , і амбіцыйным . Ірваўся ў Вялікі Сьвет , ехаў штурмаваць і марыў пакарыць сталіцу . Ён шчыра верыў , што патрэбны людзям , што тыя заўважаць і ацэняць яго . Ён не зьбіраўся пасоўваць нічые крэслы , бо ня меў на тое Боскага блаславеньня . Бог ня даў яму ні ўчэпістых драпежных кіпцюроў , ні спрытных нахабных локцяў . Гэта – не яго . Але ж ён , дзівак , верыў , што сьвет можна пакарыць талентам .
Таленты гаспадараць на небе , пакуль бяздарнасьці вядуць рэй на зямлі ...
Стары , спрактыкаваны ў жыцьці Тэлефон даўно зразумеў : чалавек – гэта памылка Сусьвету . Колькі ж у ім паганага намяшана ! Напэўна , у Бога . Калі ён ствараў чалавека , нешта закараціла і акісьліліся клемы , ці мо ён злавіў які вірус ? Вось і выдаў яго працэсар такую нехлямяжую , недасканалую , пачварную аперацыю . Чалавек – сьляпы , бо імкне да прагрэсу безвач і не здагадваецца , што ступае ў прорву . Чалавек – глухі , бо ня чуе , а мо і ня хоча пачуць -зразумець нават сваіх братоў па розуму . Што ўжо казаць пра тых , каго ён высакамерна залічыў у другасныя !
О , якое шчасьце , што ён , Тэлефон ня створаны быць падобным да чалавека . Можна сабе спакойненька жыць па зададзенай схеме і ня лезьці ў чужы агарод . Жыць – не сумаваць , рабіць тое , да чаго ты здольны , дзеля чаго цябе выпусьцілі і не высільвацца . Сапсаваўся – адрамантуюць . Згарэў ? Ну , што ж , усе сьмяротныя , ніхто ня вечны . Ага ! Вы скажыце пра тое чалавеку – вантробы выесьць . Ён , памылка прыроды , думае , што аніколі не перагарыць , не сапсуецца , не заржавее . Разьлічаны гадоў на семдзесят , у лепшым выпадку на восемдзесят , калі не падсядуць батарэйкі , чалавек думае , што ён запраграмаваны на вечнасьць , на яе і замахваецца . Ды самае мярзотнае – чалавек паядае сабе падобных , як гідра , адно што робіць гэта сьвядома і нават з задавальненьнем . Ён пацяшаецца над целам бліжняга , паралізуе яго волю , атручвае розум , забірае і сілкуецца яго энергіяй заміж таго , каб проста скарыстацца падзарадным . І пасьля гэтага ён , чалавек , прэтэндуе на бесьсьмяроцьце ?!
Тэлефон паспрабаваў быў паварушыцца , бо , так ляжаўшы , можна і пролежнямі абзавесьціся , але як тут паварушышся , калі ніхто табе не падае нават сігналу . Вось калі пазвоняць , тады трасе цябе , як у ліхаманцы , аж падкідвае . Круцішся ваўчком , падскокваеш рыбінай , пакінутай на гарачай патэльні . А радасьці -радасьці !
3
Пачаў ужо й забывацца стары дапатопны Тэлефон на тыя радасьці , што пасылае цывілізацыя . Закінуў яго гаспадар , схаваў у кішэню – як у вязьніцу пасадзіў , і ці не забыўся пра яго зусім ? Паэту ніхто не званіў . Пасьля таго , як уцёк ён са сталіцы , крывадушнай і тлумнай , імклівай , але каварнай , як зашыўся ў цішыні глухое аддаленае вёсачкі , дзе , здавалася яму , стане па -сапраўднаму вольным , пачаў ён павольна і няўхільна іржавець . Тэлефон ведае , як можна саржавець , калі не зачышчаеш своечасова кантактаў . Паэт , нагбом напіўшыся адзінокае свабоды , сам не здагадваўся , што п ’е са сьмяротнае чашы . Нейкі час ён яшчэ думаў вершамі , ускокваў па начах , хапаўся за асадку , сутаргава нешта занатоўваў . А ўдзень тую начную кітайскую грамату ён давяраў старэнькай друкавальнай машынцы , якую набыў яшчэ ў сталіцы . Машынка ўважліва слухала яго вершы , балазе , Паэт прамаўляў іх уголас , і паслухмяна занатоўвала іх . Радкі яшчэ жывымі слаліся ў боскі ложак бялюткага стандартнага ліста паперы і затым акуратна хаваліся ў цёмнай шуфлядцы . Бы ў дамавіне , назаўсёды накрываліся яны вечкам , пад якім і паміралі . Вершы не маглі ў шуфлядцы жыць доўга .
Не жывецца жывому ў дамавіне .
Праўда , беспрытульныя вершы нейкі час яшчэ раіліся ў Паэтавай галаве . І , калі той раптам увесну адчыняў акно , выляталі на вуліцу , кружлялі па садзе , радуючыся сонейку , качаліся ў роснай траве , гарэзьнічалі -ду рэлі . Уважліва іх слухаў салавей і спрабаваў падабраць да іх музыку . Як хораша было чуць тыя вясновыя сьпевы ! Але салавей сьціхаў , сонца , падымаючыся вышай , асушвала росы , вершам не хапала жыцьця , бо тое зьнікала -высыхала разам з жыцьцядайнымі кропелькамі ранішняе расы . Вершы не было каму слухаць , і яны чаўрэлі , паміралі пад сьпякотнымі промнямі бязьлітаснага сонца .
Лепей за ўсё пачуваюць сябе вершы ў кніжках , даўжэй там і жывуць . Але і з кніжкамі пачало рабіцца штосьці невераемнае , што не паддаецца розуму . Адны з іх , напісаныя даўно і мудрымі людзьмі , разгублена ды вінавата хаваліся на паліцах у бібліятэцы . Там было задушна , затхла ад пылу , які ніхто з іх не зьмятаў , там было сорамна і прыкра кнігам з -за сваёй незапатрабаванасьці . Другія ж , бліскучыя і “гламурныя ”, хітранароджаныя бяздарнымі невукамі , прайдзісьветамі ды графаманамі , нахабна і цынічна тоўпіліся ў выдавецтвах , драліся ў друк , як жаба на корч , густа ўсьцілалі паліцы крамаў і рынкаў . Яны наўзахваткі хваліліся бліскучымі вокладкамі , казыралі цэтлікамі з астранамічнымі лічбамі . Тым часам пад вокладкамі з цьвёрдым пераплётам хаваліся дзябёлыя і таўсматыя , замоўленыя і закупленыя , “приятные во всех отношениях ” творы з аголенымі гладкімі азадкамі . Паэзію , сьветлую і чыстую , стрункую і ранімую , кволую і безабаронную , у тыя кніжкі -лялькі -фіфкі і на вокладку не падпускалі . Мо і добра , бо там кепска пахла ...
Дзе смачна есца , там кепска пахне ...
Апошнім часам не чытаў Паэт кніжак . Жахліва , але факт , ён нават ня браў у рукі газеты . Бо газеты зрабіліся аднолькавымі , калярова -бліскучымі , мільгацелі ў іх адны і тыя ж твары людзей , якія называлі сябе творцамі , ды
4
тварыць гэтыя людзі ня мелі часу , яны ледзьве пасьпявалі сукаць локцямі , гучна і пафасна штосьці выкрыквалі , штурхаліся , сьпяшаючыся ўзабрацца на Парнас .
“... Гатоў адзін другога зьесьць ,
Бо кожны морду ўперад суець ,
Каб першым на гару узьлезьць .
Усе з сабой цягаюць кніжкі ,
Аж з іншых пот руччом плюшчыць ,
Друг дружцы выціскаюць кішкі ...” 1
Кожны з іх біў сябе ў грудзі , даказваючы , які ён правільны і чэсны , ды толькі ніхто нікога не пачуў . Часам , праўда , гэтыя людзі зьбіваліся ў гурты , мусіць , дзеля таго , каб ямчэй было цягаць на гару свае цёпленькія , толькі што з печы , кніжачкі , пушаныя ды сакаўныя – пальчыкі абліжаш . А забраўшыся на гару , “творцы ” спрабавалі гукаць да народу , ды народ іх ня слухаў , і гукалі яны самі да сябе . І да сябе таксама дагукацца не маглі ... Зрэшты , і Паэта , што мадзеў у атачэньні сваіх паміраючых вершаў , таксама ня слухаў , ня чуў народ ...
Калі маўчаць Паэты – гавораць прайдзісьветы .
Аднак , колькі ні кармі салаўя вершамі , сам сыты ня будзеш . І Паэту таксама трэба было нешта есьці ...
Недалугімі стварыў Бог людзей . Ня мог Паэт , укленчыўшы перад разеткаю , падсілкавацца токам дый жыць сабе не бяды , вершыкі думаць . Трэба было яму бегчы ў краму ці на агарод , штосьці прыносіць . Варыць , сярбаць , таптаць у свой шлунак . А яшчэ штораніцы трэба смакаваць каву і паліць . Аднаго разу , выпіўшы шклянку кавы ды агораўшы цыгарэту , адчыніў Паэт рашуча шуфлядку , дастаў колькі лістоў з вершамі , акуратна згарнуў іх чатырохкутнічкам , у канверт схаваў , штосьці размашыста чыркануў на канверце і панёс на пошту . А пасьля ён штораніцы хапаўся за сьвежую газету , пільна разглядваючы яе . Тэлефона ў той час яшчэ не пасадзілі пад хатні арышт у гаспадаровай кішэні , ён вольна ляжаў на пісьмовым стале і меў шчасьлівую магчымасьць назіраць . Неяк аднойчы Паэт разгарнуў газету і знайшоў там свае вершы , на імгненьне вочы яго загарэліся . Засьвяціліся шчасьцем , лабаціна ажно ўзмакрэла , пакуль чытаў . А прачытаўшы , не пазнаў Паэт вершаў сваіх . Графаманы -газетчыкі пастараліся : дадумалі вершы па -свойму , перакруцілі іх , пакрэсьлілі , перарабілі . І застаўся ад вершаў Паэтавых толькі яго подпіс . Графаманы хацелі як лепей , атрымалася ж – як заслужылі ў Бога . Хіба ж яны вінаватыя , што Бог пашкадаваў ім таго , чаго шчодра адпусьціў Паэту ! Выгналі графаманы з вершаў паэзію , і зрабіліся вершы звычайнымі тэкстамі , як і ўсе іншыя радкі ў газеце .
Ня важна , якім ты нарадзіўся , галоўнае , каб стаў ты , як і ўсе , і тады знойдзеш хлебнае месца пад Сонцам . Пакуль праўда апраўдваецца , хлусьня наступае .
Дзівіўся Тэлефон , пабачыўшы , як пакутліва -балюча скрывіўся твар у Паэта . Той раптам кінуўся ірваць газету на кавалкі , таптаў яе нагамі і слаў
5
такія склёны, якія Тэлефон і ня чуў ніколі. Здавалася б, радавацца трэба: атрымлівай, Паэт, ганарар, еж, пі ўволю ды жыцьцё нахвальвай. Ёсьць на балансе грошы – ёсьць і жыцьцё. Тэлефон добра ведае, што такое валяцца на пустым балансе, калі, каб і хацеў, нікуды не затэлефануеш, хіба што “бамжоўскую SMSку” пашлеш ці скінеш каму “саплю”, маўляў, перазваніце, калі ласка. Дый то, калі ты яшчэ не скарыстаў “абяцаныя”...
А потым Паэт як грукне па сталу, Тэлефон аж падскочыў, як здагадаўся, ды позна. Паэт схапіў Тэлефона і ліхаманкава пачаў ціскаць яго кнопкі. Тэлефон скеміў: зараз Паэт патэлефануе ў рэдакцыю і скажа газетчыкам усё, што пра іх думае, а можа, нават будзе іх клясьці.
Хіба ж можна праклінаць чалавека, калі той сам ня ведае, што ён робіць!
Сорамна стала Тэлефону за Паэта, ажно лічбы на яго клавіятуры пачырванелі. Эх ты, абраньнік Божы, як не разумееш: у кожнага свая “SIMка” закладзеная, і кожны жыве па свайму тарыфнаму плану, і вышэй ня скочыш, і абысьці не абыдзеш. А тыя, хто выбіваліся з агульнай тарыфнай сеткі, ва ўсе часіны вар’ятамі лічыліся. І калі не згаралі самі ці не ўдавалася іх пераплавіць, то іх спальвалі гвалтам, і толькі адзінкі загартоўваліся ў полымі, выжывалі...
Хто быў у полымі, той агню не баіцца.
Мабілізаваў Тэлефон усю сваю электроніку і – заблакаваўся, каб ня даць Паэту з жар-косьці наламаць дроваў. Шкада яму стала гаспадара.
Апусьціцца да ганебнага куды лягчэй, чым падняцца да высакароднага. Тым болей немагчыма даказаць нікчэмнасьці што яна нікчэмнасьць. І ўвогуле, стасункі з карлікамі скрыўляюць хрыбетнік.
Ён, Тэлефон-ветэран старога гарту ды з вялікім запасам трываласьці, ня стане даказваць якой юнай “мабіле” з пакаленьня “Bankyou- Siemens-аў” ці “LG”, ці “Samsung-аў”, што колькасьць гігабайтаў у памяці яшчэ не азначае высокага IQ . Бо «не оспаривай глупца», а пошасьць, яна як плесень, ніколі ня ведаеш, адкуль вырасьце і дзе праб’ецца. І хутчэй там расквітнее, дзе абгортка яркая ды заляжалая.
Разьюшаны Паэт ня стаў корпацца з “PIN-кодам”, гакнуў Тэлефон аб стол, той балюча выцяўся, заціх, затаіўшы крыўду. Супакоіўся і Паэт, ён раптам абмяк, паваліўся ў ложак, нярвова зацягнуўся цыгарэтаю. У клубах густога тытунёвага дыму спакваля растваралася яго ваяўнічая рашучасьць.
Тым часам Паэт стаў раставаць, як леташні сьнег цёплым красавіцкім адвячоркам – імгненна і проста на вачах. Учарнеў, асеўся сам. Куды падзеўся яго пыхлівы, як порхаўка, характар! Ад усяго заставалася пакуль хіба душа, балюча-ранімая і па-ранейшаму чуйная, хаця зрабілася воглаю ды шурпатаю – суцэльны камяк нерваў. З душы Паэтавай яшчэ зрэдзьчас выляталі вершы...
“Кажуць мне: не жыві ілюзіяй,
Мёртвай хваткай жыцьцё трымай, –
Але жыць так жадаю, людзі, я,
Як пад небам расьце трава.
Так, я чуў, як шапталі ў сьпіну,
6
Што наіўны з мяне паэт,
Што ў жыцьці я і ў вершах дзіўны,
Бачу толькі ружовым сьвет.
Папракаюць мяне за дзівоцтвы,
Але нават і ў гэты век,
Калі шчыры ты – значыць, моцны,
Як паэт і як чалавек.” 1
Вершы трывожна кружылі над хатаю, апускаліся на поплаў, шукалі сабе гнязда, але прыстанішча так і не знайшлі. Пакружылі вершы, пакружылі і зьніклі за небакраем... Няма прарока ў сваёй Айчыне...
Бяз вершаў Паэт зрабіўся старцам... Ён і праўда састарэў дачасна, шчыльна зачыніў сваю хату і сваю душу, якая разам з Музаю як бы таксама адляцела, зьнікла за небакраем.
А душы Паэтаў як не зьнікаюць, так і не вяртаюцца ...
Ніхто не званіў болей і ніхто не пераступаў парогу. Людзі, якія і раней як бы грэбавалі ведацца з Паэтам, цяпер стараліся найхутчэй забыць пра яго. На зямлю тым часам яркай каметаю зваліўся электронны век і ўзарваў яе. Засьвяціліся экраны, дысплеі, электронныя кніжкі адна перад адной фарсілі ў сеціве, пыталіся ў чытача: “Я ль на свете всех милее?” А чытач – маўчаў. Ён быў заняты. Ён, апошні з Магікан, акуратна і цярпліва, як апантаны археолаг, корпаўся ў пакінутай, забытай Богам вясковай бібліятэчцы, высільваючыся зьмесьці “культурныя наслаеньні” з Багдановіча ды Купалы...
Калі гукае мана – маўчыць праўда...
Валяцца ў яме-кішэні болей было нясьцерпна. І няхай ён лепей згарыць, але трэба неяк выбірацца. А мо Паэт яшчэ адумаецца, узварухнецца, падымецца. Павінна... усё павінна быць добра! А пад ляжачы камень не цячэ вада. Тэлефон сабраў у кулак сваю электроніку: напружыў мікрасхемы, мабілізаваў кантакты – і засьвяціўся кволаю надзеяю. Да яго, як з небыцьця, спакваля вярталася памяць, але ж аднаму ня выбрацца яму з праклятае кішэні. Маленькая дзірачка па-ранейшаму прапускала цененькую пасачку сьвятла, каб не памірала надзея. Яна была – што ў вязьніцы акенца, маленькае ды высока пад стольлю, але ж праз тое акенца бачны квадрацік неба. “А мо ён памёр?” – страшэнная здагадка раптам апякла Тэлефон. Стаіўся, прыслухаўся, ці дыхае Паэт. Здаецца, жывы. Сьпіць... Эх ты, дзівак! Гэтак і прасьпіш у марах аб прызнаньні. Хочаш, каб цябе зразумелі, пачулі – будзь ласкавы, патурбуйся хаця падняцца з каленяў ды выпрастацца ў поўны рост.
На каленях просяць прызнаньня ў Бога, а не ў людзей...
Гаспадар як пачуў, раптам заварушыўся, спрабуючы павярнуцца на другі бок. Тэлефон толькі гэтага і чакаў, скарыстаўшы момант, ён выкаўзнуў з ненавіснае кішэні, зрыкашэціў на падлогу – аж пацямнела ўваччу ад моцнага ўдару. Воля! Усярэдзіне штосьці спружыніла, завібрыравала, і ён – зазваніў!
Званіў яго будзільнік, то быў першы званочак. Сьвет белы яшчэ не ўступіў з ім у кантакт, але ўжо азваўся. Тэлефону спадабалася, і ён званіў усё настойлівей, ён болей не зьбіраўся змаўкаць, бо трэба, абавязкова трэба было
7
пабудзіць Паэта. Тэлефон болей не баяўся, што яго зноўку прымусяць маўчаць.
Прымушаюць – маўклівых...
Прачынайся ж, Паэт, падымайся. Досыць спаць! Мы з табой яшчэ выйдзем на людзей, і мы яшчэ пажывем!..
Вясна з усьмешкаю мамы...
Аповед у імпрэсіях “Прыгажосьць выратуе сьвет?” Штосьці ня
верыцца. Сьвет безнадзейна хворы... І потым,
хто сказаў, што ён хоча ўратавацца?..
Не куецца, а плешчацца
Часта ўзгадваю бацькоў сваіх , якіх даўно няма . Пухам ім зямелька ... Хі -ітранькія ж яны : рана пакінулі гэты сьвет , як ведалі , што ён так і не папрыгажэе . Наадварот , жыць стане яшчэ цяжэй ... Яны пайшлі , а мне пакінулі самае цяжкое – працягваць жыць . О , як гэта пакутліва ! Хаця і цікава ...
Бацькі лаюцца . Здараецца гэта вельмі рэдка , але здараецца . Мама ўпікае бацьку : “У цябе ўсё ня як у людзей , усе свайго пільнуюцца , а ты ў сельсавеце крыччу сядзіш і сабе шыферу выпісаць ня можаш ”. Бацька працуе сакратаром сельсавета , а хата ў нас і праўда накрытая драніцаю . А палова даху хлява і ўвогуле пад руберойдам . От сабе і “пры ўласьці ” жывем . Пры Брэжневе з шыферам было строга , што нават сакратар сельсавету баяўся сабе выпісаць . Пры Гарбачове яго не дастаць было , а зараз во – не дакупіцца .
Сьмешна , але той наш хлеў і сёньня стаіць недакрытым , праўда , ён ужо , лічы , і не патрэбны ... Цяпер усё ў аграгарадкі , куды там нейкі стары хлеў у неперсьпектыўнай маёй вёсачцы ! Бацька , бывала , у роспачы казаў : “Не куецца , а плешчацца ”. І я часам паўтараю ўсьлед за ім ... Якое дрэва , такі клін ...
Што зьеў, то не відаць
Хто ў дзяцінстве не пісаў вершаў ?! Я не пісаў , бо калі склаўся мой першы верш , пісаць яшчэ толкам ня ўмеў , толькі друкаваў асобныя літары .
Яшчэ ў школу не хаджу , склаў верш і адразу ж яго запомніў :
Маю маму кожны ведае :
Мая мама не абедае ,
Бо што зьеў , то не відаць ,
Вот такая мая маць !
Мы з бацькам пацьвельваемся з маці , якая не пасьпявае раніцай пасьнедаць , бяжыць у школу нашча . Мама мая настаўніца . Прыносіць са школы ў дзьвюх валізках сшыткі , якія трэба да заўтрага праверыць . У той час , калі мама настаўнічала , у класах вучылася па трыццаць , а то і пад сорак чалавек . І дамашнія работы , і кантрольныя , і сачыненьні – паспрабуй пасьпець праверыць ! А яшчэ планы пісаць – каляндарныя , рабочыя , выхаваўчыя . Мама паліць раніцой у печы , есьці варыць і ўсё строчыць планы . Бацька дапамагае на кухні , а ўсё роўна не пасьпяваюць . Бацька ёй : “Службістка ты ! Паеж , завалішся , загнешся – ніхто ўсё роўна ня ўспомніць , дзякуй ня скажа ”. А яна ў адказ : “ Ат , што зьеў , то не відаць ...”
Неўзабаве стала відаць , ды было позна . Маму зьвезьлі ў бальніцу з малакроўем , ледзьве жывую . Пасінелі вусны , сэрца зайшлося , як яна тады не памерла ! І праўда , памерла б – каму бяда ? Вучням яе , з -за якіх пасадзіла сваё здароўе ? Двоечнікі вунь , якія рабілі па трыццаць -сорак памылак у дыктоўках , а сачыненьні ўвогуле ня ўмелі пісаць , уладкаваліся ў жыцьці куды лепей , чым мама са сваімі кіпамі сшыткаў і самаеднымі прынцыпамі . І жывуць па крайняй меры ... Мамы даўно няма . Па першым часе , праўда , прыгадвалі яе вучні , прыгадвалі добрым словам . Маму -настаўніцу любілі , паважалі дзеці . А зараз ужо й забыліся ... А службістам цяжка жыць на сьвеце ...
Я сын усіх Палін!
У сельсавеце , дзе бацька -сакратар , закапаўшыся ў паперках , працірае штаны , за грубкаю ёсьць закабайчык . Там стаіць кушэтка і трыножак , на які можна пакласьці ліст паперы . Так выглядае мой першы (мо і апошні ) “офіс ”. Мне ад трох да шасьці . Ціхі малы , спакойны . Бацька прыводзіць мяне на працу на шаліку , як сабачанё , і на ўвесь дзень пакідае ў закабайчыку . Садзіка ў нас тады не было . Ліст паперы мне ў рукі – малюй ! Малюю хаты , дрэвы , дарогі . Пішу , што хачу .
Я ніколі ў жыцьці ня быў такім вольным , як за грубкаю майго дзяцінства , у старым нашым драўляным сельсавеце .
Калі надакучыць у таты , бягу ў школу да мамкі . Тут блізка зусім , адно што па дарозе расьце вялізарная ліпіна , у якой жыве страшны вецер , і я баюся , каб вецер не паваліў ліпіну мне на галаву . А ў школе я беспрытульны . Мама на ўроках , і я ганяюся за сваёю шапкаю , якую большыя хлопцы адабралі , каб падражніцца . Яны ў мяне пытаюцца : “Чый ты сын ?” Адказваю ў рыфму : “Я сын усіх Палін ”. Хлопцы рагочуць . А я бяз стуку завальваю ў настаўніцкую , бойка чытаю загалоўкі на дошцы аб ’яваў , тым самым вельмі зьдзіўляю нашага фізрука . Настаўнікі паціскаюць плячыма : “У Паліны Андрэеўны вырасьце вельмі разумны сын ”.
Вырас дурнем , бо стаў пісьменьнікам . Каму ж мы , пісьменьнікі , зараз патрэбны !..
Аўтастопам да мамы
Я палюбіў вясну за тое , што яна мне вярнула маміну ўсьмешку . Прыкіньце , красавік , у сястры дзень нараджэньня , а маму нашую забірае “хуткая ”. Вось дык падаруначак ! Усе маўчаць : суседзі , знаёмыя – ніхто ня верыць , што мама вернецца з бальніцы . Бацька сядзіць на куханьцы , усьпёршыся на стол , і плача . А на вуліцы – вясна . Ручайкі сьпяваюць хаўтурную , жаўрук галосіць , нават певень , напіўшыся з гора ля вугла вады , дыпламатычна маўчыць . Бяру , як заўсёды , рыдлёўку , каб спусьціць ваду на плаціне , ля вадаспаду , які раніцою збудаваў , а рыдлёўка валіцца з рук . МАМЫ НЯМА !.. Праз колькі дзён мы з сястрою не вытрымліваем , уцякаем на шашэйку , што бяжыць да гораду , ловім спадарожную машыну . І неўзабаве мама ўсьміхаецца нам праз яшчэ заледзянелае шкло бальнічнага акна . Шкло яшчэ заледзянелае , але мама ўжо ўсьміхаецца .
Праз месяц вясна верне нам маму – яшчэ надоўга , і я за тое на ўсё жыцьцё палюблю вясну .
Не хачу вучыцца!
Заўтра ў школу ! Ня страшна , што ў школу , яна ж для мяне даўно ўжо другі дом . Тут мамка , сюды можна спакойна заваліць , нават выкупаўшыся ў бруднай ледзяной канаве . Аднойчы так і было : гулялі з сябруком , загуляліся і ўваліліся . Іду , размазваю сьлёзы па кішэнях , як помак , запаўзаю ў настаўніцкую і – хоць бы хны ...
Ня страшна ў школу , страшна – вучыцца . Заўтра мне першы раз – у падрыхтоўчы клас . Канец свабодзе . Трэба пачынаць жыць па правілах і па раскладзе . Раву як бык . Даўно так ня роў . Мабыць , з таго часу , як сябрук у канаву падштурхнуў . Вучыцца ўжо не хачу , хаця яшчэ ніколі не вучыўся і нават ня ведаю , што гэта такое ...
З таго часу давядзецца “сушыць мазгі ” цэлых пятнаццаць гадоў : скончу школу , універсітэт , атрымаю вышэйшую адукацыю , стану журналістам , пісьменьнікам , але так і не прывыкну жыць па правілах і па раскладу , так і не пагаджуся са стратай свабоды , якая для мяне на ўсё жыцьцё застанецца самай вялікай каштоўнасьцю . Па свабодзе волевыяўленьня часам плачу і зараз , толькі ўжо не раву як бык , а дыпламатычна размазваю сьлёзы па кішэнях ...
Хлопчык і лётчык
Пасля бальніцы мама едзе ў Оршу ў дом адпачынку , мы з сёстрамі ня можам дачакацца яе . Нарэшце яна вяртаецца дадому , бяжым яе сустракаць за чатыры кіламетры , на чыгунку . Чэрвень , сьпякота . Дадому вяртаемся палявою дарогаю . Мама накупляла нам абновак . Мне – лёгкія шорцікі , а то летам паруся ў штанах . Тут жа , па дарозе , у полі , мама з сёстрамі спрабуюць мяне пераапрануць . Дзе там ! Зацкавана , як заяц , азіраюся па баках . Мне сорамна здымаць штонікі , нават ня столькі перад “дамамі ”, колькі перад самім сабою . А вунь яшчэ самалёт ляціць высока ў небе , раптам лётчык убачыць мой пісюн ... Сорам – не загана , а і цнатлівым быць пагана . Мне шэсьць годзікаў , я хлюпкі і дзікі , як той зайка , быццам ня ў вёсцы жыву , а ў цёмным лесе .
Так і прайшло маё дзяцінства , бы пад саркафагам : ні я да людзей , ні яны да мяне . Упершыню па -сапраўднаму пасябрую толькі ў шаснаццаць гадоў ...
Склют і грэчневая каша
У сталовую бяжым навыперадкі . Такая завядзёнка – у нашай школе ў сталовую дзеці заўсёды бягом бягуць , быццам з галоднага краю . А есьці ані ня хочацца . Макароны па -флоцку ня лезуць у горла мне , худзенькаму , слабенькаму хлапчуку , мяса з супа вылавіў бы , ды нельга , хіба цішком , а то засьмяюць . Мяса ў нас есьці “ў лом ”. Хтосьці пусьціў подлую погаласку , быццам сабаку зварылі , з таго часу мяса з супу ўсе выкідваем . А грэчневая каша насухую здаецца шрапнэльлю . Даўлюся ёю даўлюся , урэшце не вытрымліваю , пакідаю на талерцы . Старэйшая дзяўчына , пухлая і здаровая – яна ўжо ў трэцім класе , а я яшчэ ў першым – заўважыўшы мае хітрыкі , грэбліва -дакорліва пытае : “Чаму не ясі , склют ?” Моўчкі глытаю абразу разам з падступіўшым да горла комам крыўды . Колькі яшчэ давядзецца праглынуць у жыцьці – і крыўдаў , і абразаў ! І ня кожнаму зубкі пакажаш . Хай іх Бог , крыўдзіцеляў , судзіць : карае ці шкадуе ...
А грэцкую кашу я па -сапраўднаму палюбіў у войску , ды – на ўсё жыцьцё палюбіў !
“Наўчыўся я слоў беларускіх...”
“Наўчыўся я слоў беларускіх ад маці
І дум беларускіх бяз школы і кніг ”
Вычытаўшы ў Купалы гэтыя радкі , задумаюся і зьдзіўлюся , як ён трапна пра мяне напісаў ... Кажуць , Беларусь пачынаецца з калыскі , а ў мяне дык – са школы .
Мама , класны кіраўнік у старэйшых , рыхтуе вечар па творчасьці Янкі Купалы . Я , як заўсёды , таўкуся пад нагамі , малы , мусіць , яшчэ першакласьнік ( а мо і ўвогуле тады яшчэ ў школу не хадзіў ? ) Чым бы дзіця ні цешылася , абы ня плакала , каб хоць чым заняць , мне даручаюць ... выступаць на вечары . Буду чытаць на памяць купалаўскага “Хлопчыка і лётчыка ”. Колькі гонару ! Цяпер я ўжо ня пяты хвост , я – выступоўца ! Кожны вечар , разам са старэйшымі , бегаю на рэпетыцыі . Яны развучваюць “Курган ”, інсцэніруюць “Бандароўну ”, і ў мяне ўжо неўзабаве абедзьве гэтыя паэмы “ад зубоў адскокваюць ”.
Вось так да нас , “сьвядомых ” прыходзіла пачуцьцё нацыянальнай гордасьці і годнасьці . Якая Амерыка ?! Якія даляры ?!
“Скурганіў бы душу чырванцом тваім я ,
Гусьлям , княжа , ня пішуць законаў ...”
Хавайся ў салдата!
Мая генетычная памяць пра вайну схаваная ў шкатулцы . Там разам з бацькавымі медалямі тлее пажоўклая ад часу даведка , выдадзеная бацьку ў сорак другім годзе . Там напісана , што 19 красавіка ён быў цяжка паранены разрыўною куляю ў баі пад Серпухавам . Мама мая таксама цудам уратавалася з фашысцкага лагеру . Іх , моладзь , сагналі будаваць вузкакалейку ля Плешчаніцаў . А ўратавалі маму ... народнікі , сярод якіх быў наш сваяк . Нявольніцу пераапранулі ў нейкае рызьзё і вывезьлі .
Мы , дзеці са школы , часта ходзім да помніка “вайну падмятаць ”, неахво -отна ходзім . Куды з большым імпэтам капаем ля помніка порах . Порах завернеш у каляровую фальгу – абгортку ад цукеркі – падпаліш ... Клас ! Калі , вядома , ня высмаліць вочы . Нашая “вайна ” – гэта помнік ля школы , над якім трэба шэфстваваць . Спачатку тут стаяў стары абеліск , аблупіўся , патрэскаўся . Прывезьлі новы – салдата з аўтаматам , нейкага блізарукага , бо аўтамат ён трымае ля самага носу . Фрагменты салдата доўгі час валяюцца ля школы , блізу сталовай , і мы любім у іх хавацца , гуляючы ў хованкі .
Затым салдата зманціравалі , а стары помнік пусьцілі пад бульдозер .
На ўрачыстасьці мы маршыруем усёй піянерскай дружынаю пад гукі горна і пад барабан . Дружына імя Паўліка Марозава . Пра тое , што гэты Паўлік свайго бацьку здаў , ніхто і ня ведае , і ня думае – ня тая эпоха . Мы падоўгу стаім у ганаровай варце пад піянерскім салютам . Бывае , ад сонечнага ўдару , каторыя не вытрымліваюць , падаюць , тады іх замя няюць іншымі . Варта ля помніка – сьвятое ! Зьязджаюцца ветэраны з усяго сельсавету , прыносяць вянкі . Вянкоў да помніка на дзень Перамогі цэлую гару накладваюць . Пастаяць яны крыху , а потым іх паціхеньку ... разьбі раюць . Сельсавецкія назаўтра забяруць дый прыхаваюць свой вянок – да наступнага сьвята . А што ж , Брэжнеў сказаў : “Эканоміка павінна быць эканомнай ”. Якая эпоха , такая і мараль ...
Елкі зялёныя...
Мы з бацькам саджаем елачку . Схадзілі ў лес , выкапалі , прынесьлі . Нашая елачка вырасьце самая высокая , самая зялёная , самая прыгожая . Выбралі месца непадалёк ад хаты , дзе будзе ў нас расьці цэлая алея дрэваў . Тут будуць і бярозы , і клён , і каштан , і акацыя , і вядома ж , вядома ж , елкі . Ля школы дзеці пасадзілі ўжо цэлыя алеі . Дрэўцы асвойталіся і пайшлі ў рост . Пасадзіць дрэвы ля хаты – ініцыятыва мая . Бацькі спачатку ня дужа яе залюбілі : хто гэта ў садзе лес саджае , а як жа агарод , дрэвы вырастуць – будзе тут цёмна , расьці нічога больш ня будзе . Але ўсё ж паддаліся на правакацыю ...
Няма бацькоў . Наш агарод стаў маленькім , мо разы ў два меншым , чым быў калісьці . Хаця і пры бацьках мы ня мелі гектараў . Былі звычайныя дваццаць пяць настаўніцкіх сотак . Агарод маленькі , і на ім ня ведаеш , што саджаць і для каго саджаць ... Наш стары сад па -ранейшаму ўсьцілае ўсе сьцежкі яблыкамі , вось толькі есьці іх няма каму .
Прайшла цэлая эпоха з таго часу , калі дрэвы былі маленькімі . І засталіся ў тым мінулым часе бацькі мае , суседзі , ды іншыя аднавякоўцы , якія саджалі агароды , прышчэплівалі дрэўцы ў садах , а ўвосень радаваліся сьпелым яблыкам . Мінула эпоха , але растуць , елкі зялёныя , дрэвы . Растуць яны і дома ў нас , і ля школы , якая таксама ня сёньня -заўтра стане мінулым . А дрэвы будуць ! Сьвежым , шчымлівым напамінам пра маміну вясну шумяць зялёныя елкі майго дзяцінства .
|
