Архіў нумароў:

Вінцэсь Мудроў

_____________________ Лёгкая смерць. Два апавяданні	Мішка Чобат Калі я вучыўся ў інстытуце… не буду казаць, у якім, быў у мяне сябар – Мішка Чобат. Займаліся мы з ім у адной групе, і Мішка той быў добрым знаўцам класічнай расейскай літаратуры. Аднойчы нават выйшаў пераможцам конкурсу мясцовых пушкіністаў. Меў ён са сваіх ведаў і сякую-такую капейчыну: кожнага году, у траўні, пісаў на замову творапісы для школьных іспытаў. Пачыналіся яны так: “Аповесць Мікалая Васільевіча Гогаля “Шынель” згуляла вялікую ролю ў развіцці прыгожага пісьменства”. Назвы твораў і аўтары, вядома ж, вар’іраваліся. У наступным сказе Мішка згадваў якога-небудзь літаратурнага аўтарытэта. Скажам, у выпадку з памянёным аповедам цытаваліся словы Хведара Дастоеўскага. Ну, гэтыя: “Усе мы выйшлі з гогалеўскага “Шыняля”. Калі-нікалі Мішка даваў пачытаць свае опусы (“Зірні, можа памылкі ўбачыш”), і калі я іх чытаў – не ведаю нават, з якой прычыны, – у душы гучалі песні. Прачытаю, for example, словы Дастоеўскага, і ўвушшу гучыць рэвалюцыйны марш: “Вышли мы все из “Шинели”, дети семьи трудовой…” І пры гэтым да мужных мужчынскіх галасоў абавязкова далучаўся высокі жаночы фальцэт. Мне найбольш запомніўся творапіс па гогалеўскім “Шынялі”, таму яго і згадваю. Надта шчымліва апісаў сябрук галоўнага героя – Акакія Акакіевіча. Прыніжанага і зацкаванага чалавека, які сядзеў доўгімі вечарамі ў цемры, бо эканоміў на свечках. І ўсё дзеля таго, каб набыць сабе прыстойную вопратку. ”Вось ён, свет сацыяльнай няроўнасці і несправядлівасці!” – з пафасам гукаў пры канцы творапісу Мішка Чобат, гарантуючы тым, хто здолеў перапісаць тэкст без арфаграфічных памылак, пяцёрку на выпускных іспытах. Між тым, як і ў гогалеўскага героя, які марыў пашыць сабе форменны шынель, была ў Мішкі свая мара: набыць фірмовыя джынсы. На календары быў пачатак сямідзясятых. Джынсы тады каштавалі вялікіх грошай, дый набыць іх можна было толькі ў партовых гарадах, праз на­дзейных знаёмцаў. І хаця ў Мішкі лішніх грошай ніколі не вялося, мара набыць мадняцкую абнову не адпускала, незаўважна ператварыўшыся ў сэнс жыцця. Атабарылася яна, мара, у Мішкавай душы не проста так. На другім курсе сябрук закахаўся. І не абы ў каго, а ў Ленку Перэльцвайг, лабарантку з факультэту прыродазнаўства. На яе ў нас многія казелілі вокам. Ленчынаму бацьку, галоўнаму рэжысёру тэатра, выпала неяк паехаць на гастролі за мяжу, адкуль ён прывёз дачцы блакітныя “левісы”. У гэтых “левісах” Ленка і гойсала па інстытуцкіх калідорах, факусуючы на сваіх пакручастых клубах захопленыя позіркі не толькі студэнтаў, але й маладых выкладчыкаў. Не дзіва, што Мішку апанавала ідэя зраўняцца з Ленкай, як цяпер кажуць, у прыкідзе, і ў сваіх зманлівых лятунках ён бачыў сябе ў джынсах, у прыталенай, у буйную палоску, югаслаўскай кашулі і з цыгарэтай “Кент” у зубах. На трэцім курсе, у верасні, наш курс выправілі “на бульбу”. Завезлі далёка – аж у Глыбоцкі раён. Удзень мы завіхаліся на бульбяных палетках, а ўвечары ладзілі ў вясковым клубе танцы ды біліся з тамтэйшымі мальцамі. Жылі мы з Мішкам у хаце дзядзькі Юзіка. Дзядзька, дарэчы, быў жывым увасабленнем гогалеўскага Башмачкіна: такі ж нізенькі, рабаціністы, з невялічкім плехам, але не на лобе, а на патыліцы, і з тым колерам твару, які Гогаль трапна назваў гемараідальным. Дзядзька Юзік жыў бабылём, ад самага ранку хадзіў на падпітку і любіў пагаманіць з намі, студэнтамі. Гаманіць ён мог пра што заўгодна, але ўлюбёнымі тэмамі былі: 1) як пагана жыць у калгасе і 2) якое файнае жыццё ў Амерыцы. Яму, вясковаму гаваруну, лёсіла пабываць у Штатах! Мы спачатку не далі таму веры, але потым, пабачыўшы каляровыя фотаздымкі, на якіх наш суразмоўца – паголены, у фасоністым пінжаку – стаяў на тле нью-ёрскіх небасягаў, зірнулі на дзядзьку Юзіка з захапленнем і павагаю. У Нью-Ёрку жыў ягоны старэйшы брат. Паехаў перад самай вайной на заробкі ў Аргенціну, потым перабраўся ў Амерыку ды там і застаўся. – Кожны год, на польскія каляды, пасылку прысылае, – плаксіва-пад­пітым голасам казаў дзядзька Юзік і асуджана махаў рукой. Гаспадар наш уставаў а пятай гадзіне. Доўга, са здушанымі воклічамі, мыўся пад рукамыйнікам, піў на кухні гарбату і выпраўляўся парадкаваць гаспадарку. Абуджаныя дзядзькавай валтузнёй, мы зябка падцягвалі ногі да чэрава і ляжалі з заплюшчанымі вачыма. Такім часам заўсёды карцела пазбыцца лішняй вільгаці, ды лянота была ўставаць. Першым звычайна не вытрымліваў сябрук: выбягаў з хаты ў адных трусах ды майцы. Выбег ён і тым ранкам. Я, як заўсёды, накрыўся коўдрай з галавой і наструнена чакаў, калі рыпнуць дзверы: пасля Мішкі быў мой чарод падавацца на двор. Праз пару хвілінаў сябар звычайна вяртаўся. Аднак гэтым разам прайшло ладна часу, я ўжо стаў задыхацца без свежага паветра, і, вылезшы з-пад коўдры, падбег да вакна. Тое, што пабачыў, мяне, прызнацца, уразіла. Гаспадар наш раскідваў вілкамі гной па лехах, а за ім – на цырлах, пацепваючыся ад халадэчы, – чыкіляў Мішка Чобат. Я спехам, не патрапляючы нагой у калашыну, апрануўся і пачуў, як Мішка крыкнуў з парогу: – Ды я вам свае аддам. Ім наогул няма зносу. І пляшку “чарніла” наверх… Мішка наляцеў на мяне ў цёмным прысценку, каротка мацюкнуўся, пабег у святліцу і стаў трэсці заплечнікам, выцягваючы адтуль свае пацёхканыя, вайсковага крою, нагавіцы. – Пазыч колькі можаш, заўтра аддам, – мрукнуў сябрук, нават не зірнуўшы ў мой бок. Я ўдыхнуў паветра, збіраючыся спытаць: чаго ён бегаў у трусах па падворку, – ды тут у хату ўвайшоў гаспадар, і мне стала зразумелае Мішкава хваляванне. На гаспадару былі фірмовыя, па самыя калені завэзганыя гноем, джынсы. Абноўку, па ўсім відаць, прыслаў брат з Нью-Ёрку, і дзядзька Юзік падумаў, што гэта рабочая вопратка. У кішэні ў мяне было два рублі з капейкамі. – Дзеўкі прачнуцца – у іх пазычу, – паведаміў Мішка, дрыготкай рукою пералічваючы грошы. Дзеўкі з нашай групы жылі ў суседніх хатах. Дзядзька зайшоў за фіранку, што вісела ля ложку, з крэканнем сцягнуў нагавіцы. Мішка схапіў блакітнае, перапэцканае гноем шчасце, шчоўкнуў пальцам па каляным лэйблу, сцішана выдыхнуў: – “Супер-райфл”! Фірма! Нават лепш за “левісы”! – Але тут жа схамянуўся і, нібыта звяртаючыся да мяне, гукнуў у бок рухавай фіранкі: – Колькі б ты даў за такія штаны? – Пяцёрку можа б і даў, – прамовіў я ў адказ, і Мішка, задаволена падміргнуўшы, нацягнуў нагрэтыя дзядзькавай шырокай дупай “супер-райфлы” на свой худы азадак. Таго ж дня сябрук адпрасіўся з’ездзіць да хаты. Паехаў нібыта па грошы, каб вярнуць даўгі, але насамрэч Мішку не цярпелася прайсціся “па броду” ў фірмовых джынсах. Назад ён не вярнуўся. Праз тыдзень нашая група, атрымаўшы ў калгаснай канторы разлік, прыехала “з бульбы”, і я выправіўся наведаць сябра. Мішка ляжаў, дарэшты ўпіты, і з цяжкасцю варочаў языком. З усяго ім сказанага я разабраў толькі слова “скралі”. Зрэшты, ужыў ён больш грубае слова. Пра тое, што тут надарылася, дачуўся ад ягонай маці. “Я якраз бялізну мыла, а тут Мішка ўвальваецца. “Памый, – кажа, – мама, штаны”, – і дае мне нейкія сінія порткі. І дзе ён такія знайшоў? Усё калашынне ў ... Я памыла ды ў двары сушыць павесіла. У нас жа зроду нічога не кралі, а тут…” Я слухаў Мішкаву маці і ўяўляў, як сябар, адрыгнуўшы піўным духам, увайшоў у хату, спытаў: “Дзе джынсяры?” – і агаломшана кінуўся да вакна. На абвіслай вяроўчыне – мне здалося, што менавіта так і было, – чорнай меткай лёсу і белым сцяжком капітуляцыі перад яго няўдзячнасцю і падступнасцю матляліся на ветры мужчынскія трусы й жаночыя майткі. У гогалеўскім аповедзе, пасля таго, як у галоўнага героя злодзеі сцягнулі шынель, на начных вулках стаў з’яўляцца прывід, які рабаваў мінакоў. Здымаў з іх шынялі ды футры. Праз пару гадоў у нашым горадзе таксама з’явіўся прывід, які нейкім неверагодным чынам краў з гаўбцоў верхніх паверхаў вывешаныя на прасушку джынсы. Я тады ўжо вучыўся на пятым курсе, і, вяртаючыся ўначы з пагулянкі, заўважыў на даху аднаго з дамоў цёмную постаць. Чалавек стаяў на краю пляскатага даху й прыглядаўся да развешанай на гаўбцы бялізны. У руках ён трымаў ці то спінінг, ці то кароткае вудзільна. Мне стала зразумелым – хто і якім чынам крадзе з гаўбцоў джынсы. Твару начнога злодзея не ўгледзеў, але быў перакананы, што гэта Мішка Чобат. Лёгкая смерць Шэрыя мегрэльскія пчолы, бадай, самыя лагодныя ў свеце. Кароткі даведнік пчаляра. Спыніўшыся перад брамай, Аўдзей узняў вочы і падзівіўся – як разросся бэз. Мінулым разам, як хавалі Лабейку, брама выглядала вялізнай і грувасткай. Цяпер жа яна паменела ў аб’ёме, па самы крыж захінулася зыркім зяленівам ды белымі гронкамі. Прагнымі зацяжкамі Аўдзей дасмактаў цыгарэту – паліць на могілках было нязручна, – пашукаў вачыма сметніцу і, выдаўшы дакорлівы зык “Экх!”, панурыўся ў духмяную, зумклівую ад пчолаў засень. Перад прысадзістым, сілікатнай цэглы, дамком, дзе месцілася адміністрацыя кладоў, ён ізноў спыніўся і пакутліва ўздыхнуў. Ніколі ў жыцці не даваў хабару, а вось жа… давядзецца. …Пасля сляпучага сонца ў пакойчыку было цемнавата і ўваччу плылі вя­сёлкавыя колы. Каб іх пазбыцца, давялося пацерці вочы. У дальнім куце, за сталом, сядзела кабета і, мяркуючы па водару, што поўніў прастору, піла каву. Праваруч ад стала, наваліўшыся шырокім канцом на сцяну, стаяла чорнае века дамавіны. Па краях яно было аздобленае белым рубчастым карункам і Аўдзей міжволі сцепануўся: на лобе ягоным напялася скура. – Брак… на кутах тканіна парвалася. Трэба перацягваць, – патлумачыла кабета, перахапіўшы Аўдзееў позірк. – Змахнуўшы са стала нябачныя крыхоткі, наглядчыца могілак ужо патрабавальным голасам запытала: – Удзельнік вайны? – Удзельнік… тылавік, – няўпэўнена прамармытаў Аўдзей, дастаўшы з кішэні складзеную ў дзьве столкі паперку. Кабеціна паправіла аб’ёмісты начос на галаве. – Могілкі тры гады як зачыненыя. Ужо й не ведаю – куды класці. Да самай ракі падступілі… А як паводка надарыцца, ды магілы пазалівае? – У гэты момант над аб’ёмным начосам пачала наразаць колы ўзбуджаная пчала, і кабета махнула вялізным гросбухам. – А што ж гэта робіцца… а не стала ж ніякая паратунку! Правёўшы насцярожлівым позіркам пчалу, якая з напятым гудам вылецела ў фортку, Аўдзей пераступіў з нагі на нагу. У яго было такое адчуванне, што гэта ён не цешчу хавае, а сам прыйшоў ладкавацца ў магілу. – Мала таго, што можа вадой заліць, дык і схіл такі, што людзі ў ваду куляюцца. На пачатку траўня Аўдзей хаваў свайго сябра – паэта Міцьку Лабейку. Сам бачыў той схіл. Таму й атрымаў ад жонкі наказ: выбіць больш-менш прыстойнае месца. – А ці можна дзе-небудзь далей ад ракі… Усё ж ветэран вайны, ордэн мае. – Ды што вы, мужчына. Мы вунь генерала Карзо не ведалі куды ўплішчыць. На парушэнне пайшлі: паклалі ў чужую магілу. І аркестру не было дзе стаць, і стралялі не над магілай, а ля брамаў. Ох, і намучыліся мы з тым генералам… – тым часам у фортку ізноў заляцела пчала, зацкавана пакружляла па пакоі і неўзабаве села на вечка труны. Не адрываючы вачэй ад зумклівай нягодніцы, наглядчыца падхапіла гросбух, грукнула ім па труне, і Аўдзей спалохана сцепануўся. Нутро Аўдзеева паныла сцялася ў прадчуванні жончыных дакораў (“Божухна… мужык… Усё жыццё адседзеў за маёй спінай!”), але тут жа і выпрасталася: ён згадаў, нарэшце, пра храбусткія паперкі, якія мулялі кішэнь. Заплюшчыўшы вочы, Аўдзей кінуў паперкі на стол, а калі зноў зірнуў на свет, грошай на стале ўжо не было. Ён падумаў было – ці не вылецелі яны, як тая пчала, у фортку, але рашучы голас кабеты: – Падумаем! – пераканаў, што грошы паляцелі ў патрэбным кірунку. Ён выйшаў з дамка і на поўную грудзіну ўдыхнуў паветра, адчуўшы ягоную празрыстую чысціню. Навокал красавала акацыя, гулі пчолы, і было такое ўражанне, што ён патрапіў у нейкі іншы свет. Тым часам наглядчыца гукнула нейкага Фарзуна, і з-за рогу дамка выкуліў­ся нізенькі мужчына ў пакамечаным пінжаку і з рыдлёўкай у руках. – Адвядзеш чалавека… да гвардзейцаў, – буркнула кабета, і Фарзун, крутнуўшыся на 90 градусаў, пашыбаваў, цвякаючы рыдлёўкай, уздоўж магілаў. – Жонка? – спытаў Фарзун, калі яны завярнулі з алеі і пачалі прабірацца між шчыльна пастаўленых агароджаў. – Цешча, – азваўся Аўдзей. Адчуванне, што ён патрапіў у нейкі дзіўны свет, поўны азону, птушынага пошчаку і пчалінага гуду, не мінала. Яму зусім не хацелася размаўляць. На шчасце, далакоп больш не задаваў пытанняў і толькі ціхенька, напаўголасу мацюкаўся, прадзіраючыся скрозь кусты, якімі былі абсаджаныя магілы. У адным месцы пругкая галіна здзерла з Фарзуноўскай галавы зашмальцаваны барэт, той матлянуўся ў паветры, і гэта пацешыла Аўдзея. – Вось тут, – прамовіў, нарэшце, далакоп, спыніўшыся перад убогай, укаранаванай пахілай пірамідкай, магілай. Аўдзей збянтэжана павёў вачыма. Вольнага месца навокал не было. – Як тут… вашай цешчы… спадабаецца? – з нецярплівасцю запытаў Фарзун. – Месца добрае, але ж… Ён не дагаварыў, бо пабачыў такое, што яму сцягнула скуру не толькі на лобе, але й на патыліцы: Фарзун спрактыкаваным рухам выдзер з магілы пірамідку, адкінуў у бок і са здушаным крэканнем стаў раўнаваць з зямлёй магільны пагорак. – Што вы робіце! – Аўдзей схапіў далакопа за рукаво, але адразу ж адпусціў, аглушаны нязносным перагарам. – Спакуха, шэф, ілжэмагіла. Пакінулі… – далакоп папляваў на далоні, – для паважаных людзей. Аўдзей адступіў ад ілжэмагілы, уражана пасміхнуўся – вось, маўляў, да чаго дадумаліся! – але тут жа сагнаў з твару недарэчную ўсмешку. “Месца ніштаватае, жонка будзе задаволеная”, – з гэтай думкай Аўдзей азірнуўся, прыпаліў цыгарэту. Леваруч стаяла пліта шэрага граніту з надпісам “Гв. полковник Воняк Калистрат Евстафьевич”, а праваруч такі ж самы помнік, але са штучнага граніту, на якім быў выбітыя парашут і рубленыя літары: “Гвардии капитан Плешак…” “Пашанцавала цешчы, – бязгучна, аднымі вуснамі, прашаптаў Аўдзей, – будзе спачываць між плешакамі і ванякамі”. Калісьці, прыканцы 80-х, яны завіталі з Лабейкам на Маскоўскія клады, знайшлі магілу Уладзімера Караткевіча, і сябрук, пабачыўшы, што вакол іхняга ўлюбёнца пахаваныя нейкія савецкія вайскоўцы, задуменна прамармытаў: “Цяжка яму тут ляжаць… поруч з акупантамі”. Міцька шмат чаго казаў такога, што людзей насцярожвала, а то й пужала. Нездарма ім цікавіўся КДБ. Вось і на паховінах круціўся нейкі тыпус. – Калі пахаванне? – спытаў Фарзун, адмяраючы рыдлёўкай даўжыню магілы. Рыдлёўка была адмысловая, з выгнутым, як у дзіцячага шуфліка, шты­хом. – Заўтра, – буркнуў Аўдзей, з невядомай прычыны адчуўшы няёмкасць. Далакоп ужо дамалёўваў лязом штыха выцягнуты ў даўжыню прастакутнік, ды нечакана прысеў і стаў махаць рыдлёўкаю ў паветры, раз за разам паўтараючы: – Ну, с-сукі… Аўдзей, падумаўшы, што ў Фарзуна падучка, прыхаваўся за капітанскай плітой, але тут жа перавёў дыханьне: далакоп адбіваўся ад пчол. – Немагчыма працаваць, – буркнуў далакоп. – Пазаўчора Сазона джганулі, дык усё вока заплыло. Скотчам павека адцягнуў – так і ходзіць. “Пчолы ведаюць на каго нападаць”, – паведаміў калісьці Лабейка, калі яны, сёрбнуўшы медавухі, хадзілі глядзець сябрукову пасеку. Пчолаў там лётала цэлая плойма. У Аўдзея тады і хмель прайшоў. Думаў, жывым не вернецца, аднак ніводная так не джвагнула. Фарзун прыпаліў цыгарэту, абапёрся грудзіную на рыдлёўку і пасля прагнай зацяжкі кіўнуў няголеным падбароддзем некуды ў дальні канец могілак. – Вунь тая агароджа, пад бярэзінай, замінаць будзе. Не ведаю нават, як вы труну пацягнеце. Аўдзей расціснуў нагой недапалак, заклапочана прымружыўся. – І што рабіць? – Можна, вядома, прыбраць… часова… – з усмешкай працэдзіў Фарзун, і Аўдзей палез у кішэнь, прыкідваючы – адной ці двума пляшкамі адкупіцца ад магільшчыка. Ля брамаў Аўдзей выцягнуў з кішэні сотавік, патэлефанаваў дахаты. Хацеў было яшчэ раз завітаць да наглядчыцы – удакладніць некаторыя дэталі пахавання, але, павагаўшыся, рушыў углыб могілак, з задавальненнем шоргаючы падэшвамі туфель па ходніку галоўнай алеі. З паэтам Міцькам Лабейкам, магілу якога вырашыў наведаць, яны пазнаёміліся прыканцы сямідзесятых, на семінары маладых літаратараў. Ад таго знаёмства ў душы ўгнездаваліся лёгкі спалох і такая ж лёгкая зайздрасць. Дзіва што! Міцька меў літаратурны талент, чытаў у арыгінале ангельскіх класікаў, спяваў пад гітару песні “Бітлз” і ў адкрытую ганіў савецкія парадкі. За ўвесь гэты час ён выдаў толькі дзве кніжачкі, а гадоў дзесяць таму, калі прыгожае пісьменства загавела душой, развёўся з жонкай і з’ехаў на вёску, купіўшы непадалёку ад гораду хату з пчальніком. Сядзеў ён там нявылазна разам з маладой жонкай Кацярынай, вясковай бібліятэкаркай. Аўдзею прыгадалася Кацярына – заплаканая жанчынка, амаль дзяўчо, якую вялі пад рукі вясковыя кабеты, згадаў, што заўтра яму давядзецца хаваць цешчу і, каб пазбыцца невясёлых думак, стаў аглядацца па баках. Позірк слізгануў па крыжах, па шэрых, з мармуровай крошкі, помніках, па гострых, сярдзіта натапыраных стырчаках магільных агароджаў. І ўсё ж прыгадкі не адпускалі, і ўваччу ізноў паўстала прыдушаная горам Кацярына; увішныя жанчыны ў чорным, якія бегалі ўзад-уперад па двары; вясковыя, чырвоныя ад веснавога загару мужчыны, што сціпла стаялі ля плоту ды бясконца палілі… Неўзабаве ён выйшаў з прысадаў і ў вочы зыркнула, выціснуўшы скупую слязіну, люстра сонцадоннай ракі. Калі хавалі Лабейку, рака была паўнаводна-бурлівай, цяпер жа ўбілася ў берагі й бязгучна несла сваю ваду, навылёт асветленую бліскучым сонцам. Месца было адкрытае – нябожчыкі асвойвалі тут цаліну, і ён маракаваў адразу ж выйсці да Лабейкавай магілы. Давялося, аднак, ладна паблукаць сярод свежых, заваленых поліэтыленавымі вянкамі, капцоў; пару разоў спускаўся па схіле да берагу; потым узяўся чытаць надпісы на жалобных стужках, аж пакуль не пачуў за спінай сцішаны голас: – Аўдзей Іванавіч! Галава ўехала ў плечы, ён з асцярогай азірнуўся і ўбачыў Кацярыну. Маладая ўдава сядзела ля магілы і над галавой ейнай… спачатку падумалася, што гэта авадні… зацята кружлялі пчолы. Сустракацца з удавой Аўдзею зусім не выпадала. Ён выпрастаў спіну, вінавата пасміхнуўся, і ў гэты момант адразу дзве пчалы замітусіліся пе­рад ягоным носам. – Стойце і не махайце рукамі! Пчолкі ў нас спакойныя… мегрэлкі, – азвалася Кацярына, паправіўшы чорную хустку. Аўдзей звёў вочы да пераносся, баючыся нават дыхаць, і ўвішныя мегрэлкі, даўшы кругаля вакол ягонай галавы, паляцелі ў бок рэчкі. – А я ўжо думала ніхто не прыйдзе, – прамовіла маладая ўдава. Аўдзей са сціхотам заўважыў, што па руках удовіных шпарка сноўдаюць пчолы. – Сёння ж саракавіны. Думала, людзі прыйдуць, а во.. толькі пчолкі і прыляцелі, – Кацярына ўсхліпнула, выцерла нос ражком хусткі. Аўдзей падышоў да магілы і тое, што пабачыў, прымусіла яго выгаліць вочы і разявіць рот. Вакол каляровага партрэту Лабейкі, які ён нёс на пахаванні, жывым вянком віселі варушкія пчолы. – Ад хаты да могілак пяць кіламетраў. А пазналі гаспадара, прыляцелі. Загінуць, бедныя, без дагляду… Удава яшчэ нешта казала, але Аўдзей не мог дапяць да сэнсу ейных словаў. Ён стаяў, ачмурэлы, і адна з пчол ледзь не ўляцела ў разяўлены рот. – Я тут медавухі прынесла. На хаўтурах не дапілі. Памяніце Змітра Рыгоравіча. Аўдзей дрогкай рукой перахапіў чарку і, вытрымаўшы ўрачыстую паўзу, глынуў цёплы трунак. Медавуха ў Лабейкі была хмельнай. Пасля кожнага візіту да сябра ён доўга мучыўся з пахмелля. – Штодня прыходжу… Пасяджу, пагаманю з ім і адразу лягчэй стане. Аўдзей пакутліва ўздыхнуў. – Там жа ў Рыгоравіча паперы засталіся. Можа б зайшлі, пагля­дзелі… Аўдзей з вінаватай павольнасцю баднуў галавой і кабета, падхапіўшы бутэльчыну з-пад “Дарыды”, ізноў напоўніла чарку. Ён плюхнуўся на пяшчаны пагорак, зірнуў на аточаны пчаліным роем партрэт сябра. Усмешлівы Міцькаў твар адгукнуўся ў сэрцы салодкім болем. Падалося, што вось зараз сябрук закіне на лоб непаслухмяную чупрыну і выдасць штосьці такое, ад чаго міжволі сцепанешся і азірнешся. Мішка заўсёды рэзаў праўду-матку. Аднойчы на сходе, у сярэдзіне дзевяностых, вылез на моўніцу і паведаміў, што еўрапейскія дзяржавы стваралі арыстакраты духу. У нас жа гэтай справай заняліся работнікі аграрнага сектару, таму й стварылі замест незалежнай краіны вялікі калгас. У зале тады заварушыліся, загаманілі, нехта крыкнуў: “А што ж цяпер рабіць?” – і Міцька, кашлянуўшы ў жменю, паведаміў: ”Выходзіць з калгасу і падавацца на хутар”. Што ён неўзабаве і зрабіў: пакінуў гарадскую кватэру сямейнікам, а сам набыў у вёсцы хату і ў горад больш не наведваўся. – Пчолы яго любілі. Нават сетку не насоўваў… Аўдзей ачуўся ад успамінаў, запытальна зірнуў на ўдаву. – Сетку, кажу, не надзяваў… – Так-так, – спахапіўся Аўдзей, адчуўшы, як па руках казытліва бегаюць пчолы. – Заляціць якая ў хату, а Рыгоравіч яе схопіць у жменю і занясе да вулейку. Яму наогул прыемней было жыць сярод пчол, а не сярод людзей. І памёр каля пчолаў. Ад ранку падняўся, памыўся, пайшоў на двор… Там яго і знайшлі – сядзеў, да вулею прыхінуўшыся… Кабета горасна ўздыхнула і ўжо стоеным голасам, нібыта развітваючыся з нейкай сваёй запаветнай таямніцай, паведаміла: – А ведаеце, што ён сказаў мне за дзень да таго? “Цяжка, – кажа, – пакідаць гэты сьвет у краіне, дзе паважаюць роднае слова. І лёгка паміраць там, дзе ўсё святое знесенае на сметнік”. Аўдзея апанавала дзіўнае пачуццё. Такое было ў далёкім дзяцінстве: калі наплачашся да змору і на душы робіцца лёгка і ціхамірна. Ён палкімі вачыма зірнуў на Кацярыну і, ужо не з жахам, а з уцешлівым спакоем падумаў, што таксама калісьці памрэ.