Бачу ў вашых вачах раздражненьне: дакуль можна
трываць гэтыя бясконцыя пераўвасабленьні?
Адзін ператварае чалавека ў дэмана, другі ў вавёрку,
трэці ў сіямскага ката ці ў зялёнага чыюка.
Няўжо бракуе мужнасьці пакінуць сваіх герояў у гэтым
недасканалым сьвеце такімі, якімі іх стварыла сама прырода?
У. Арлоў «Палёты самотнага птаха»
Бялун і Насьця
З самага маленства ён пераводзіў на свае малюнкі паперу – усю, што трапляла пад руку. Ён маляваў бесперапынна, дзе б ні знаходзіўся і, здавалася, займаўся гэтым заўсёды. Калі ягоныя малюнкі пачалі ажываць, спачатку Бялун (ці проста Бял – такая за ім замацавалася мянушка) намаляваў сабе звычайную электрагітару «Fеndеr». Потым намаляваў бас-гітару, і атрымалася яна амаль што адразу. А вось з клавішнымі справа была не такая простая. Ён пераспрабаваў самыя розныя варыянты і, урэшце рэшт, атрымаўся навюткі чорны раяль. Праз нейкі час пачала зьяўляцца і музыка. Сьпярша бляклая і невыразная, але паступова яна набывала неабходную глыбіню і закончанасьць. Бял быў у выдатным настроі, ён працаваў не спыняючыся ні на хвіліну. Яму хацелася, каб гэта быў сапраўдны рок-н-рол.
Аднойчы Бял, зьбіраючыся намаляваць нейкі новы інструмент – ці то гітару, ці то скрыпку – размашыста правёў лінію, якая плаўнасьцю сваіх пераходаў уразіла яго настолькі, што... Страшна баючыся, каб міг гэтага дзівоснага азарэньня ня быў страчаны, ён дакрануўся алоўкам да паперы, прадоўжыў выгін, і той прыняў форму пляча, потым грудзей, вытанчонай рукі, доўгіх пальцаў... Бял вельмі хваляваўся, адчуваючы, што губляе свой ранейшы спакой і разьмеранасьць жыцьця. Так у яго зьявілася Насьця. Усё, што стваралася дагэтуль было забытае, і «Fеndеr» валяўся ў пярэднім пакоі на пыльнай падлозе, а на ім выразна былі відаць сьляды нечага абутку. I па ўсёй верагоднасьці ня Бяла, бо той апошнім часам зрэдку апускаўся на дол, а больш лунаў у прасторы, якая была запоўненая гукамі шыкоўнага раялю (намаляванага то заваленым нотамі ў пустым пакоі, то строгім і недаступным далёка на сцэне, альбо ў іншых рамантычных ракурсах). Часамі, асабліва з раніцы, ціха гучала акустычная гітара. Насьця датыкалася прыгожымі пальцамі да празрыстых струнаў, і яе непрыхаванае адзеньнем цела нібыта струменілася нейкімі сапраўды незямнымі чароўнымі мелодыямі. Але з кожным новым днём яе музыка рабілася усё больш сумнай – час ад часу мелодыя нечакана перапынялася і праз нейкі момант ціха пачыналася зноў. Аднойчы Насьця папрасіла Бяла намаляваць ёй адзеньне. Яна ўвогуле рэдка што-небудзь прасіла… Бял працаваў увесь дзень, зрабіў велізарную колькасьць эскізаў. Моцна стаміўшыся да ночы, ён так і заснуў у крэсьле з алоўкам у руцэ. Усю ноч яму чулася нейкая трывожная мелодыя, якая выклікала цяжкія карціны сноў, і, нават прачнуўшыся, Бял яшчэ чуў яе. Музыка абарвалася, калі ён убачыў палатно. Колькі часу ён прастаяў перад ім невядома, але калі зноў пачаў усьведамляць, дзе ён знаходзіцца, адчуў, што так цяжка яму не было яшчэ ніколі...
Зразумела, ён пачаў прыдумваць розныя прабачальныя прычыны, ён упэўніваў сябе, што гэта недарэчнасьць вырашыцца ня сёньня, дык заўтра. А пра Насьціна раптоўнае і загадкавае зьнікненьне яны ўдваіх пазьней будуць згадваць са сьмехам і жартамі. Але недзе глыбока ў самім сабе ён адчуваў усё меней надзеі, і падсьвядома ўжо прадчуваў, што на самой справе ўсё адбудзецца зусім па-іншаму. Яго музыка стала суцэльным Халодным Блюзам, а ў малюнках пералівалася Пустэча. Аднойчы, бадзяючыся па доме, у стане блізкім да прастрацыі, ён натыкнуўся на свой «Fеndеr». Блюз, які ён зайграў, павінен быў гучаць цягучымі доўгімі нотамі, «пераязджаючымі» адна ў адну, і выконваць яго трэ было «слайдэрам», металічнай трубкай, узьдзетай на палец левай рукі. З той прычыны, што слайдэра ў яго не было, ён пачаў іграць горлачкам бутэлькі, як гэта рабілі калісьці ў даўнія-даўнія часы ў дэльце Місісіпі. Гэтая бутэлька яго не задаволіла і ён узяў іншую. У нейкім сэнсе гэты занятак стаў выйсьцем для Бяла і назваць тое, што адбывалася з ім можна было «пошукам сваёй бутэлькі». Ён пераспрабаваў вялізную колькасьць тых бутэлечных рыльцаў і паглыбленьне ў вывучэньне іх уласьцівасьцяў толькі адчыняла новыя гарызонты. Блюз ператварыўся ў адну навязьлівую мелодыю, якая асабліва рэзала ў вушах з раніцы, удзень крыху заціхала, а пад вечар зноў зьбівала з розуму і забірала памяць, з якой назаўтра, як з віру, выплывалі на паверхню сьвядомасьці перакуленыя рэстаранныя столікі, разьбітыя фужэры на стойках бараў, міліцэйскія пагоны, незнаёмы інтэр’ер чужых кватэраў, калготкі і прэзерватывы ва ўласных кішэнях... Блюз жадаў сваёй гарачыні, шукаў выйсьця, энергетыка яго ўзрастала, моцны неўтаймаваны рытм ужо існаваў сам па сабе, і ўсё гэта разам нагадвала шалёны выхад на коду ў «жывым» выкананьні Элвіна Лі ў залатыя часы «Теn Yеаus Аftеr». Апошняя нота надоўга завісла ў прасторы і цягнулася, цягнулася, цягнулася... Пакуль Бял не расплюшчыў вочы. Да яго нахіліўся прыгожы жаночы твар. Усё навокал — і адзеньне гэтай жанчыны, і сьцены, і столь былі такімі белымі, што ён зноў заплюшчыў вочы. Калі ён іх адкрыў яшчэ раз, то зноў убачыў жанчыну, але іншую, у руцэ ў яе быў шпрыц, а побач стаялі два мужчыны. Яны таксама былі ў белым.
Бял ня ведаў колькі прайшло часу і адчуваў цяжар ад таго, што ня мог маляваць, што не гучала і музыка. Ён дужа хацеў убачыць Насьцю. Ён прыходзіў у прытомнасьць яшчэ некалькі разоў і ў хуткім часе яго вочы заплюшчыліся назаўсёды. Бял памёр.
Напэўна ягонае жыцьцё прыняло нейкія іншыя формы, бо невядома адкуль ён даведаўся пра свае карціны, якімі вельмі зацікавіліся невядомыя яму людзі, што выглядалі маленькімі і сьмешнымі зьверху, але там, унізе, лічыўшыя сябе вялікімі і сур’ёзнымі. Узьнік грандыёзны ажыятаж: выставы, салоны, лекцыі, фільмы, сваякі і сябры, якіх ён, як ні намагаўся, ніяк ня мог узгадаць. Але самае галоўнае, што вярнулася Насьця. Яна, аднак, спазьнілася на адзін дзень. Яе палатно цяпер вісела побач з «Fеnderam», пад якім вялікімі літарамі было напісана: «Мастак Бялун. Гітара». «Ідыятызм! – думаў, гледзячы на ўсё гэта са сваёй вышыні, Бялун – на ёй жа трэба іграць, а яны яе да сьцяне прыбілі...» Насьцю чамусьці назвалі проста «Дзяўчынай». Па вечарах, дачакаў, калі, нарэшце, зачынялі залу, яна шмат курыла, а недакуркі тушыла і, каб ня кідаць на падлогу, клала на раму ад палатна. Прыбіральшчыца кожную раніцу ўздымала неверагодны крык. Насьця бязгучна пасьміхалася.
А аднойчы яна дужа разьвесяліла Бяла, калі ня змогшы больш знаходзіцца на адным месцы, зьбегла з залы на некалькі дзён. А каб палатно не матлялася проста так, яна забрала яго з сабой. З раніцы адміністрацыя ўчыніла страшэнны перапалох: міліцыя, прэса – «міжнародны скандал», «крадзёж веку»... Калі Насьця вярталася ў музей, да яе прычапіўся малады хлопец у міліцэйскай форме, можа быць курсант — яна ня надта разьбіралася ва ўмоўнасьцях іхніх знакаў адрозьненьня. Ці ён быў крыху п’яны, ці проста дурэў ад адзіноты і ад думкі, што яго звальненьне ў горад заканчваецца, а магчыма на яго ўплывала і тое, і другое – будучы афіцэр бесперапынна прапаноўваў ёй накінуць на плечы кіцель (яна сапраўды была адзетая не па надвор’і) і кідаўся паднесьці цяжкую раму. Зразумела, яна дазволіла яму дапамагчы, дзякуй Богу, да музею заставалася сотня метраў. Каля вялізных дзьвярэй элегантна вярнула кіцель і папрасіла націснуць на званочак... Дзьверы адчыніла тая самая вахцёрка, на дзяжурстве якой прапала карціна. Пакуль старая жанчына скрозь сьлёзы казала «...родненькі ты мой... зараз... пачакай жа хвіліначку...» а потым, перастаўшы яго абдымаць, абзвоньвала навуковых супрацоўнікаў і сьпецыялістаў па мастацтве, будучы сьпецыяліст па крымінальных справах, не зусім разумеючы, што адбываецца, круціў галавой і ўсё шукаў кагосьці вачыма. I праз хвіліну, калі прыбеглі барадатыя і валасатыя, лысыя і ў акулярах, дзядзькі, ціснулі яму рукі і дзякавалі невядома за што, ён усё намагаўся спытаць у іх: «А дзе ж дзяўчына?» Яны рагаталі, падміргвалі адзін аднаму і выгуквалі на розныя галасы: «Жартаўні-і-ік!!!»
З таго часу, калі ў маладога чалавека выдавалася вольная хвіліна, ён абавязкова ехаў да музею, таемна спадзеючыся сустрэць там зноў сваю выпадковую знаёмую. Тыя ж самыя барадатыя дзядзькі сустракалі яго ўжо як свайго і, думаючы, што малады чалавек вельмі цікавіцца мастацтвам, заводзілі ў свае службовыя памяшканьні і распавядалі шмат цікавых рэчаў. Калі атрымлівалася, ён зьбягаў ад іх і падоўгу стаяў насупраць адной карціны. Бял ведаў, што пазьней гэты хлопец сапраўды стане неблагім крымінальным эксьпертам па мастацкіх творах...
У хуткім часе Бял зноў засумаваў. Магчыма ад таго, што на вочы яму ўвесь час траплялі фразы накшталт «геніяльны мастак», «найдасканалейшы майстар», «непаўторнай прыгажосьці палотны»... «Няўжо ніхто ня чуе музыкі? Я ж ніякі не мастак. Я музыкант! А гэта ніякія не палотны...» I толькі Насьця, як быццам у адказ яму, ціхенька перабірала струны, прыгожае гучаньне якіх узмацняла начная пустэча музейнае залы. А з іншага боку зачыненых дзьвярэй, прыклаўшы вуха да замочнай шчыліны, стаяла вахцёрка і бурчэла: «Зноў у зале радыё забыліся выключыць. Трэба напісаць дырэктару дакладную. Так больш немагчыма, гэта ж да раніцы не засьнеш...»
Той, хто ў курсе – не паверыць
...Так, уляпаліся ў гісторыю. Сусьветную, можна сказаць... Хоць я ўжо звыкся і іншага жыцьця не ўяўляю. Ведаю, што я сапраўдны салдат і гатовы да ўсяго. Гатовы да любога заданьня. Да самага жорсткага і бязьлітаснага. Дванадцаць гадоў цягнецца гэтая разьня, а я ўсё яшчэ жывы. Тых з беларусаў, хто быў са мной на самым пачатку, ужо даўно няма на белым сьвеце. Яны б моцна зьдзівіліся, калі б даведаліся, як усё перавярнулася... Пачыналася з вайны амерыканцаў супраць Югаславіі, а цяпер Прагрэсіўны Блок Амерыканскага Кантыненту ўзначальвае ня хто іншы, як югаслаў... Ці чуеш ты мяне, дружа мой Олаф? Апошнія пяць гадоў мы былі заўсёды побач. Ці ведаеш, што тут творыцца? Усё пераблыталася. Хоць я тады быў ад цябе ў пяці сотнях метрах, сьмерці тваёй я ня бачыў. Толькі ўвечары Фін сказаў мне, што ты загінуў. Недалёка ад цябе лягла адна з тых новых штук, што выпрабоўвала «Чорная армія»... О-о-о! Пачынаецца... Лепей здохнуць, чым усё гэта цярпець! У-у-у! Не-маг-чыма трываць...»
— Сястра, укаліце яму што-небудзь.
— Што іменна, доктар?
— Што Вы калолі ў мінулы раз? Калі не дапаможа — павялічце дозу...
«Калісьці я меў, шго называецца, «мірную сьпецыяльнасьць». З маіх саслужыўцаў аб гэтым ніхто ня ведае (з той нагоды, што гэта нікога не цікавіць). Толькі Олаф ведаў, што даўным-даўно я быў музычным журналістам. Гэта ж трэба! Калісьці тое было актуальна! Мала таго, на думку кампаніі, якая рыхтавала наклад майго першага альбому, я пісаў нядрэнныя песьні. Тады я захапляўся рок-музыкай, чытаў нейкія лекцыі, друкаваў апавяданьні на музычную тэму... Карацей кажучы, цалкам быў захоплены творчасьцю... Ой...О-ой... Няма сілаў... Ды што ж гэта?!»
— Як яго стан?
— Бяз бачных паляпшэньняў, доктар.
— Пакажыце мне ўсю інфармацыю за апошнія дванаццаць гадзінаў...
— Вось здымак. Кроў. Кардыяграма.
— Добра, паглядзім, як ён справіцца з гэтай ноччу...
«Самае паршывае, што гэта я забіў Рычы Блэкмара. Так, я ведаю, большасьці да гэтага няма аніякай справы, але той, хто ў курсе — не паверыць... Усё адбылося выпадкова. Мы праводзілі сьпецаперацыю на тэрыторыі, якая раней мела назву Аб’яднанае Каралеўства. Аперацыя планавалася як імгненная высадка з мора і магутнейшы ўдар па праціўніку — толькі ў гэтым выпадку мы маглі разьлічваць на посьпех. Для штурму былі адабраныя лепшыя сьпецпадразьдзяленьні. Быў адзін пункт у інструкцыях ды загадах па гэтай справе — дзеля ўдалага заканчэньня, трэ было зьнішчаць усё жывое без разбору. Зразумела, гэты загад быў адданы не адкрытым тэкстам, але ў раздрукаваным варыянце ішоў з пазнакай «сігма», а ўжо малодшыя камандзіры павінны былі расшыфраваць асабістаму саставу: «Калі вы пакінеце ворага жывым, то ён ня ўпусьціць магчымасьці зьнішчыць вас...»
Калі мы ўварваліся ў той старажытны замак на ўзьбярэжжы, адразу пачалі «прачэсваць» пакоі: куды кідалі гранату, куды ўсаджвалі сьвінец ледзь не кілаграмамі... У замку, напэўна, нікога не было. Толькі ў тым пакоі, у які я выбіў дзьверы нагой, быў ён. Якім чынам ён пазьбег эвакуацыі, аб гэтым ужо ніхто ніколі не даведаецца. У мяне сэрца ледзь ня выскачыла, калі я яго ўбачыў. З дзяцінства мне быў знаёмы ягоны твар — па фотаздымках з газетаў і часопісаў, па вокладках пласьцінак, відэафільмах... Ён амаль не зьмяніўся, толькі валасы пасівелі, ды як быццам згарбацеў болей... Ці можа падалося? Усё гэта доўжылася імгненьні... Ён упаў нежывы тут жа, каля раялю. На сьцяне вісела шыкоўная калекцыя гітараў... Але ў наступны момант я ўжо выломваў іншыя дзьверы, паліваючы паўцёмны пакой цяжкім сьвінцом... А-а-а! Спыніце гэта ўсё! Немагчыма...»
— Што у нас тут, сястра?
— У прытомнасьць не прыходзіць. Трызьніць. Стан крытычны.
— Што рабіць, давядзецца ампутаваць другую руку. Рыхтуйцеся да аперацыі...
«У мяне нарадзіўся сюжэт новай песьні. За столькі гадоў неяк раптам само сабой атрымалася... Прарвала. Шчыра кажучы гэта ненармальна. Адцягвацца на такія штукі ў нашай справе — сьмерці падобна. Але з іншага боку, аб гэтым, зразумела, ніхто не даведаецца. За гэта я спакойны... I ўсё ж цепліцца надзея — ня вечна ж будзе працягвацца гэтая вайна... Калі-небудзь, дасьць Бог, знайду, хай сабе і лядашчую, гітарку, выйду на сцэну, напрыклад у... Ды якая розьніца дзе! «Дзяўчынка, аб’яві як сьлед!» I прыгожы голас вядучай: «Увага ўсіх прысутных! Выконваецца ўпершыню...».
