Ня хочацца... Ня хочацца... Ня хочацца пісаць пра Алеся Пісьмянкова ў мінулым часе.
Ня верыцца... Ня верыцца... Ня верыцца, што яго няма побач з намі.
Цяпер ягоныя вершы і запісы ўспрымаюцца зусім па-іншаму. І бачна тое, што, мажліва, не заўважалася раней. Алеся лічылі тонкім лірыкам ( а гэта так і ёсьць), майстрам дэталі і метафары, здольным у вершы з 8-12 радкоў адлюстраваць усё багацьце сьвету. А ён быў яшчэ і філосафам, мудрым сузіральнікам нашага быцьця. З болем адгукаўся на сьмерць блізкіх і сяброў, шмат думаючы пры гэтым пра хуткацечнасьць жыцьця і яго несправядлівасьць да людзей з далікатнаю, творчаю натураю. «Нам адпушчана так небагата...», «Мы ўсе на зямлі гэтай госьці», «Я па мёртвых паплакаў даволі, а жывых яшчэ болей шкада...» – гэта радкі з апошніх вершаў Алеся, якія друкуюцца ў гэтым нумары «Дзеяслова». Прачытаўшы гэта хтосьці можа сказаць, што ён прадчуваў свой блізкі сыход. Можа, яно й так. Але згадваючы ягоную ўсьмешку, хай і з прыхаваным сумам у вачах, зноў і зноў думаеш: колькі шмат яму было дадзена і як шмат ён яшчэ павінен быў зрабіць, але не пасьпеў...
Многім з нас Алесь здаваўся чалавекам далёкім ад палітыкі: апалітычным і ў працы, і ў жыцьці, і ў вершах. Але адкуль тады ў яго гэтакі боль, ня толькі за сябе, але і за ўсіх, хто жыве цяпер і тут: «Не для нас гэты час, Не для нас, Мы яго нежаданыя дзеці» («Дзеяслоў» №1). А вось радкі з ягонага апошняга пры жыцьці надрукаванага верша («Дзеяслоў» №8): «Што ты, лёс, галёкаеш? // Не прасі падаць. // Пенсія – далёкая, // Сьмерці – не відаць». Яму было толькі 46, а здаецца, што напісаў гэтыя радкі чалавек глыбока стомлены жыцьцём... І далей: «Не ўздыхнеш з палёгкаю – // Хісткія масткі: // Позна нам у лёкаі, // Рана ў жабракі»… Гэтае «нам» не выпадковае тут, яно як прысуд і часу, і ладу, і кожнаму з беларусаў.
Так, ён жыў у сваім часе заклапочаны клопатамі свайго часу, пакутаваў пакутамі, хварэў хваробамі свайго часу. Ён ня мог ў ня змог нічога зьмяніць, разумеючы аднак несправядлівасьць і часовасьць таго, што адбываецца. Яму балела за Беларусь і хлопцаў і дзяўчат са свайго пакаленьня, якія так рана пачалі адыходзіць. Ён і сам рана адыйшоў, пакінуўшы па сабе вершы, якім ня страшны час і якія – сама вечнасьць...
Мы ўсе на зямлі гэтай госьці
ПРА ВЕЧНАЕ
Кажуць, быў я аблашчаны доляй,
Хоць мой дом не мінула бяда.
Я па мёртвых паплакаў даволі,
а жывых яшчэ болей шкада.
Бо мы ўсе на зямлі гэтай госьці,
Не забавімся мы на зямлі.
І калі я пакрыўдзіў кагосьці,
То і мне тая рана баліць.
Нам усім не хапае спагады
І любові жывым не стае…
Нам адпушчана так небагата,
Што й грахі не замоліш свае.
* * *
Яшчэ мароз сабе не здрадзіў—
Агнём халодным паласнуў.
Яшчэ ў асьнежаных прысадаў
Няма і думкі пра вясну.
Яшчэ спрабуюць снегапады
Махнуць натомленым крылом,
Ды гэта марная бравада—
Ужо адбыўся пералом.
Усё яшчэ ва ўмоўным ладзе,
Жаданьням страсьці не стае,
І ўсё ж у мройлівым паглядзе
Тугі ільдзінка растае.
МАМА
Мама заўсёды чакала,
Мама свой час не лічыла,
Мама жывым спачувала,
Мама лячыла.
Мама душою трымцела,
Мама дабра ўсім хацела,
мама ні ў чым не лаўчыла—
Мама вучыла.
Мама заўсёды трывала,
Мама да скону рабіла,
Мама сябе забывала—
Мама любіла.
ВЯЛІКОДНЫ ЎСПАМІН
Я сёньня, відаць, не засну —
Мой одум сірочы ня зьнікне:
І мама чакала вясну,
І мама любіла Вялікдзень.
З вечара ў печы паліла,
Смажыла
Ды варыла.
Не гатавала,
А — чаравала,
Пры агні шчыравала.
Як сонца сьвяцілася ласкай
І грэла ўсіх любасьць-спакой,
Якія ў Сямёнаўны пасхі,
Якія ў Сямёнаўны краскі.
Якую струну не крану,
Зноў памяць балючая ўскрыкне:
Бяз мамы страчаю вясну,
Бяз мамы сьвяткую Вялікдзень.
ПРЫЯЗДЖАЙ
Цераз луг, праз лес, цераз гай
Крочыць думная восень.
«Двору, любенькі, прыязджай!»—
Больш ніхто не папросіць.
Крута рыжык сьлязою салю,
У зямлі пазычаючы сілу,
Я ўсё помню, і ўсё я люблю,
Што і мама любіла:
Гэты луг, гэты лес, гэты край,
Гэту думную восень.
…Прыязджай…
Прыязджай…
Прыязджай…
Рэха ў соснах галосіць.
Думаць вершы
У птушкі ёсьць гняздо
Маю душу зноў паланіў Бунін. Вось ужо колькі дзён не магу выйсьці з біяполя яго магічных радкоў:
У птицы есть гнездо, у зверя есть нора,
Как было горько сердцу молодому,
Когда я уходил с отцовского двора,
Сказать прости родному дому.
Гэты глыбокі бунінскі ўздых, поўны горкай тугі, блізкі мне ня толькі тым, шго сугучны з маім цяперашнім настроем, а яшчэ і тым, што ён, як далёкае рэха, перагукваецца праз стагоддзі з даўно родным і дарагім, Скарынавым:
Понеже от прірожденія звері,
I ходяше в пустыні, знають ямы своя;
Птіцы, летаюше по возьдуху, ведають гнезды своя...
Вельмі хочацца верыць, шго Бунін быў знаёмы з прадмовай доктара Францыска Скарыны з Полацка да кнігі «Юдзіф». Я разумею, што вера мая наіўная, але для яе ёсьць падставы: у аўтабіяграфічным рамане «Жыцьцё Арсенева» Іван Аляксеевіч падрабязна апісвае сваё падарожжа ў Смаленск, Віцебск і Полацк. Ёсьць у яго і цудоўны верш «Князь Усяслаў». Бунін напісаў свае пранізьлівыя радкі ў прадчуваньні вечнага расстаньня з Расіяй — наперадзе яго чакалі трыццаць тры гады эміграцыі. Наш Скарына таксама амаль усё жыцьцё пражыў у далечыні ад радзімы: і ў Кракаве, і ў Падуі, і ў Празе ён ня мог не сумаваць па слаўным горадзе Полацку. «...Птіцы ведають гнезды своя... У птицы есть гнездо...»
Віно і вершы
Пасьля заканчэньня школы я з год працаваў у рэдакцыі касьцюковіцкай раённай газеты. Вечарамі супрацоўнікі рэдакцыі любілі зьбірацца на халасьцяцкай кватэры паэта-гумарыста (на жаль, ужо нябожчыка) Сямёна Пацёмкіна. Сямён Ігнатавіч працаваў карэспандэнтам-арганізатарам на радыё, і ў маленстве я часта прачынаўся ад грому ягонага басу: «Увага, увага, гавораць Касьцюковічы!»
Пацёмкін быў вельмі папулярны чалавек у раёне. Яго байкі і гумарэскі ведалі і любілі мае землякі. На той час ён багата друкаваўся ў абласных і сталічных выданьнях і нават меў на зайздрасьць раённых графаманаў кніжку ў бібліятэчцы «Вожыка». Памяць у Сямёна Ігнатавіча была, як кажуць у народзе, зьмяіная: ён мог бясконца цытаваць класікаў, а «Ларэлею» Гейнэ чытаў на памяць па-нямецку. Яшчэ ў юнацтве лёс зьвёў яго з Аркадзем Куляшовым і Юліем Таўбіным, шчырае сяброўства было ў яго з Аляксеем Пысіным, а Івана Чыгрынава, калі той быў яшчэ школьнікам, ён вазіў у Магілёў на абласны семінар маладых літаратараў. Менавіта ад Пацёмкіна я ўпершыню пачуў пра нашага земляка паэта-эмігранта Масея Сяднёва. Натуральна, што ўсё гэта мяне ўражвала і я надзвычай высока цаніў яго думку і быў удзячны за прыязнасьць і гасьціннасьць. Звычайна пацёмкінскія вечарыны не абыходзіліся без чаркі — на агеньчык халасьцяцкай кватэры забягалі ня толькі мы, супрацоўнікі газеты, але ці ня ўся «прагрэсіўная» інтэлігенцыя невялікага гарадка, якую за вочы, усьлед за Якубам Коласам, гасападар называў «панямонскай». Сямён Ігнатавіч быў заўзяты грыбнік, і ў яго заўсёды можна было пачаставацца адмыслова прыгатаванымі груздамі і рыжыкамі. Словам, закусь каралеўская! Праўда, калі зьбіраліся хлопцы, якіх ён любіў, да традыцыйных грыбоў даставалася з каморы яшчэ і сала. Добра падвьшіўшы, госьці любілі цытаваць пацёмкінскія радкі:
Знаёмы будзьце з гэтым сказам:
Віно і вершы ходзяць разам!
На той час я быў пачатковец ня толькі ў паэтычнай справе, але і ў вакхічнай таксама — сямнаццаць гадкоў, маладзён... I хоць смак віна мне быў ужо знаёмы, браць чарку ў саліднай кампаніі саромеўся. На што, як і зазвычай бывае ў такіх варунках, госьці крыўдавалі і вінавацілі мяне ў непавазе да іх, і самае прыкрае — да гаспадара.
На маё шчасьце, гаспадар, аўтар афарыстычных радкоў пра віно і вершы, уладна абрываў «панямонцаў»:
— Цыц! У такім узросьце бацька мяне яшчэ сек!
Дасьціпнасьць
Ня ў першы раз пераконваюся, што ў старых вясковых жанчын трэба вучыцца ня толькі мове, але і дасьціпнасьці —гаварыць востра, сьмешна і трапна. Ну хоць бы вось у гэтай цёткі, якая гасьцінна прымае мяне ў сваёй хаце. Частуе шчыра і сардэчна, аднак сама ўзяць чарку наадрэз адмаўляецца. I я, вядома, іду на хітрыкі:
— Дык за ваша здароўе, цётка...
— Ат, якое здароўе ў мае гады!
— Ну дык, тады за маё.
— Ага, за тваё вып’ю, а сваё пакладу.
Туман
У грунтоўнай і зычлівай рэцэнзіі на маю «Планіду» Віктар Ярац заўважыў, што я «гавару, як з чалавекам, з Туманам». Каб усё было зразумела, скажу адразу: так звалі нашага сабаку.
Займець свайго сабаку мы з братам Міколам хацелі даўно. Гэта была блакітная мара нашага маленства. Даходзіла да таго, што мы часам падбіралі на вуліцы аблезлых бадзяг і прывязвалі на ланцуг, прыкормлівалі, але, трохі ад’еўшыся, яны няўдзячна зьнікалі. І вось неяк увосень бацька прывёз нам пульхнага цельпукаватага шчанюка. Сказаў, што купіў за пляшку гарэлкі ў Мішкі Шумілы. Шуміла быў добры і вясёлы дзядзька з суседняга Белага Каменю, і мы, дзятва, вельмі яго любілі. Шчанюк аказаўся надзіва гарэзьлівы і адразу пачаў жартаваць з намі. Як заўзятыя сабакары, мы даўно ведалі, што, калі паднябеньне зьверху чорнае, значыць, сабака будзе злы. Зазірнуўшы ў гарачую ружовую пашчу шчанюка і не знайшоўшы ніякай чарнечы, вырашылі, што сабака будзе добры і вясёлы, як Шуміла. Назвалі мы яго Туманам, бо шэра-белы колер ягонай поўсьці нечым нагадваў ранішні туман па-над Бесяддзю.
Шчанюк рос, як на дражджах. Усё, што было смачнага ў нашай хаце, не мінала ягонай будкі. А калі наш сябра занядужаў ці, як самавіта зазначыў Мікола, перагрыз чарвяка, мы ўпотай ад бацькоў кармілі яго мёдам. Дапамог мёд ці прырода ўзяла сваё, але неўзабаве Туман ачуняў. Брат падзяліўся радасьцю з суседам і, вядома ж, не прамінуў сказаць пра мёд. Ох, і перапала нам ад бацькоў! Ды і як магло не перапасьці, калі кожны хворы ў матчына дзяжурства ў бальніцы, дзе яна рабіла медсястрой, абавязкова цікавіўся: «А ці праўда, Сямёнаўна, што вашы хлопцы сабаку мёдам вылечылі?»
Туман быў звычайны дварняк, але характар меў высакародны: ніколі ня краў, я ня помню ніводнага выпадку, каб узяў нешта без дазволу. Ён быў у прыязных адносінах з нашым катом Мікошам, і той часта бегаў да яго ў будку, каб разам пажартаваць. На рыбалку, у грыбы, у ягады мы хадзілі толькі з Туманам. Бывала, далёка адышоўшы адзін ад аднаго, мы перагукваліся, і густое рэха разьляталася па ўсім лесе. І наш Туман адразу пачынаў непакоіцца. Ён з насьцярогаю ўслухоўваўся ў цішыню і трывожна падвываў. Мы часам злоўжывалі ягонай даверлівасьцю і, каб пацешыцца, знарок крычалі: «Ау!», але ён хутка ўчуў нашу хітрасьць і вельмі крыўдаваў. Аўтарытэт Тумана ў нашай сям’і істотна вырас пасьля таго, як ён у галалёд дапамог каніцкаму дзеду ўзабрацца на крутую горку. Дзед спачатку не зразумеў ягоных намераў і сярдзіта адганяў Тумана прэч: баяўся, што той пракусіць крысо кажуха, а калі да яго дайшло, што сабака хоча шчыра дапамагчы, вельмі ўсьцешыўся і заўсёды пры выпадку хваліў нашага выхаванца.
Ня раз Туман быў першым слухачом маіх вершаў. Ён чуйна натапырваў вушы і цёплымі вачамі глядзеў на мяне. Далібог, ён усё разумеў. Ня сэнс, ня словы, а настрой, які перадаваўся праз рытм. Вельмі цяжка перажываў Туман расстаньне з Міколам, калі брат пайшоў у войска. Ён штодзень бегаў на станцыю і падоўгу сядзеў каля вакзалу. Чакаў.
Павесялеў ён толькі ўлетку, калі, ідучы на вайсковыя зборы, я прывёз да бацькоў цяжарную жонку. Туман палюбіў Алену гэтак жа аддана, як і нас з братам. Ён усюды хадзіў за ёю. Хадзіў важна і горда, і ўсім сваім выглядам паказваў, што ён адчувае адказнасьць, якая выпала на яго долю. Калі Алена купалася ў Бесядзі і далёка адплывала ад берагу, ён трывожыўся і на ўсякі выпадак таксама заходзіў у ваду.
Пасьля нараджэньня сына мы патэлефанавалі бацькам. Падчас гаворкі з маці Алена горка заплакала. Я адчуў, як у маіх грудзях нешта абарвалася і пахаладзеў ад страху:
— Што?
— Туман памёр... Сказаць «здох» у яе не павярнуўся язык.
Хада ў кожнага свая
3 перадуманага
Выраз «Ісьці ў нагу з часам» у дачыненьні да паэзіі я заўсёды лічыў і лічу вульгарным, больш таго —абсурдным штампам, які сябе цалкам скампраметаваў.
Да таго ж «ісьці ў нагу» — гэта значыць ісьці так, як ідуць усе, а паэт цікавы толькі ў тым выпадку, калі ў яго ёсьць свая хада. Гэта — аксіёма. На жаль, нас дужа доўга вучылі хадзіць строем, сьпяваць хорам. Ці не таму тое, што раней хорам услаўлялася, сёньня хорам і разьвенчваецца? Ці не таму так багата вершаванай прадукцыі на старонках нашай перыёдыкі хутчэй зьяўляецца фактам калектыўнага прасьвятленьня, чым паэзіі?
Паняцьце «чыстай красы»... Прынцып «мастацтва дзеля мастацтва» доўгі час трактаваўся вульгарна — з чыста сацыялагічных пазіцыяў. І ў выніку Цютчаў паводле школьных падручнікаў хадзіў (а можа, і ходзіць) у апалагетах «чистого искусства». Вечныя пытаньні (жыцьцё і сьмерць, каханьне і г.д.) заўсёды былі і будуць аб’ектам паэзіі. Урэшце, гэта і складае прыроду праўдзівай лірыкі, а яна, як вядома, стварае і разьвівае характар, непасрэдна зьвязаны з унутраным сьветам і духоўным жыцьцём аўтара. Так што ў любым выпадку мы маем справу з Чалавекам.
Творчасьць значных паэтаў цяжка ўпісаць у нейкую пэўную схему (крытыка любіць гэта рабіць), бо яна звычайна шырэй прыдуманых схемаў і лёгка разбурае іх. Прыклад таму наш Максім Багдановіч, той жа Цютчаў.
Натхненьне — гэта загадка. І гэтае пытаньне цікава было б адрасаваць вялікім, якія і сталі вялікімі, спазнаўшы творчае азарэньне.
Я не належу да прыхільнікаў прынцыпу «ні дня без радка» і адношу яго да таго ж разраду, што і «ў нагу з часам», бо глыбока перакананы, што верш абавязкова павінен быць забясьпечаны эмацыянальна. Ці не таму геніі згасалі без пары?
Вось табе і нат!
Адзін малады паэт папрасіў мяне прачытаць рукапіс зборніка. Вершы мне спадабаліся. Вяртаючы рукапіс, я ненавязьліва заўважыў, што задужа часта ён ужывае кароткую форму слова нават — нат. Усё нат ды нат, нат ды нат...
— А што нельга? — густа пачырванеў паэт.
— Можна, але не пажадана.
Праз колькі дзён пасьля нашай гаворкі я выпадкова сустрэў паэта на стромістым беразе Іслачы.
Побач з ім была мілая і абаяльная дзяўчына.
— Пазнаёмся — Наташа.
— А-а, дык вось адкуль нат! — пажартаваў я.
— А што, усё-такі нельга? — зноў пачырванеў паэт.
— Можна. I чым часьцей — тым лепш.
Правіла для паэта
Звычайна, калі называюць паэта, яго імя абавязкова асацыіруецца з пэўнымі творамі, строфамі, радкамі. I хай сабе тыя строфы чыталіся даўно, усё ж помняцца і прымушаюць хвалявацца. Такая, відаць, прывілея сапраўднай паэзіі.
Для мяне, мусіць, як і для многіх, паэтычнае імя Міхася Рудкоўскага непарыўна зьвязанае з яго «Сінімі Брадамі», якія, паводле слоў паэта «як замова матулі ад напасьці-бяды», бо ў кожнага з нас ёсць свае Сінія Брады — свая маленькая радзіма, якая зьяўляецца і пэўна школай духоўных каштоўнасьцяў:
Сінія Брады,
Сінія Брады —
цыбатаму буслу па калена вады.
Ды калі апускаў ты далоні ў тую ваду —
рукі ня могуць зрабіць справы бруднае;
калі хоць аднойчы глядзеўся у тую ваду —
вочы будуць, як вёсны, ясныя;
калі сэрцам крануўся
струменьчыка той вады —
сэрца будзе да скону шчырае.
Па сваім сьветаадчуваньні Міхась Рудкоўскі — лірык. Лірык з абвостраным паэтычным зрокам і шчырым, даверлівым сэрцам:
Лістапад.
Лістапад.
Лістапад.
Лістапад усё вышай і шырай.
Аблятае задумлівы сад, адлятае у вырай.
Колькі ў гэтых журботна-пранізьлівых радках ціхай музыкі. Колькі сэрца! Відаць, таму ня так і часта сустрэнеш у яго вершах клічнікі. Паэт разумеў, што для таго, каб нешта сьцьвердзіць, неабавязкова крычаць.
Нездарма, М.Сьвятлоў любіў падкрэсьліваць, што даходзяць да чытача толькі тыя вершы, у якіх ён сардэчна размаўляе з ім. I гэта сапраўды так, бо такая прырода лірыкі: боль выклікае боль, радасьць нараджае радасьць. I ў выніку чужое становіцца тваім.
Менавіта такія асацыяцыі выклікае лірыка Міхася Рудкоўскага, у якой арганічна спалучаецца любоў да роднай зямлі з філасофскім роздумам аб сэнсе жыцьця, аб яго непаўторнасьці і непазьбежнасьці абнаўленьня:
Хаця вятры ў няласкавых стагоддзях
зямлю маю астуджваюць-халодзяць,
не прападу я — унукам узрасту,
як поле жытам, як застольле песьняй:
ўпаду — устану,
згіну — уваскрэсну.
Як колас, я жыву начыстату.
Жыць сумленна, праўдзіва, адкрыта — правіла для паэта.
Аржаная праўда
Прачытаў новую кнігу лірыкі Уладзіміра Паўлава «Што было на Беларусі» і захацелася паўтарыць усьлед за Анатолем Вялюгіным: «Мне даспадобы, Валодзя, аржаная праўда твайго радка». Слынны майстра умеў прыкмеціць самае істотнае і даць усякай паэтычнай зьяве лаканічную і вычарпальную характарыстыку.
Аржаная праўда... У дачыненьні да творчасьці Уладзіміра Паўлава сказана ня толькі прыгожа, але і надзіва трапна. Карані ягонай лірыкі ў пражытым і перажытым, а яно, як правіла, суровае і драматычнае, як уся наша сівая гісторыя, як горкая сёньняшняя рэчаіснасьць. «Мой сьвет пяшчотны, мой сьвет суровы», — гаворыць Уладзімір Паўлаў у адным са сваіх вершаў. Але заўважце, на першы план паэт ставіць пяшчоту. Вельмі істотнае прызнаньне. Яна, гэтая пяшчота, як васілёк у жыце, цешыць вока і грэе сэрца, без яе наш суровы і жорсткі сьвет быў бы проста невыносным.
Паэт з вуліцы Ясеніна
Гэтую гісторыю я зьбіраўся расказаць Віктару Стрыжаку. Не пасьпеў. Нам абодвум, як, відаць, і ўсім у маладосьці, здавалася, што ў нас у запасе цэлая вечнасьць.
Пасьля пераезду з Веткі ў Менск ён разам з жонкай Валяй завітаў да мяне ў Дом літаратара. На пытаньне, на якой вуліцы яны жывуць, ён адказаў таксама пытаньнем:
— А як ты думаеш, дзе можа жыць Стрыжак?
— Як кажа Анатоль Кудравец, Менск, вабшчэткі, вялікі горад.
I не дачакаўшыся майго адказу, з уласьцівай яму катэгарычнасьцю выдаў:
— Ну, вядома ж, на Ясеніна!
— А хіба ёсьць такая вуліца? — зьдзівіўся я.
— А ты нават і ня чуў? — са шкадаваньнем паглядзеў на мяне Стрыжак і горда расправіў сваю магутную грудзіну: — Сьпецыяльна да майго прыезду назвалі. А іначай мы б і не пераязджалі. Праўда, Валя?
— Праўда, — шчасьліва ўсьміхнулася Валя.
Сяргея Ясеніна Віктар любіў да самазабыцьця. На любові да ягонай паэзіі мы, бадай, і сышліся ў студэнцкія гады. На той час у яго было два куміры: Ясенін і Барадулін. Аднаго разу па дарозе на лекцыі ён зацягнуў мяне ў свой любімы «Ясень» — быў некалі на плошчы Свабоды такі піўбар — і там за куфлем сьвежага жыгулёўскага прачытаў толькі што напісаны верш «Падбярозавік»:
Сэрца сумам засеяна,
Хмельнай радасьці роздумам,
Ад Сяргея Ясеніна
Забялеў я бярозамі.
Вось і кажы пасьля гэтага, што няма лёсу: Ясенін, «Ясень», Ясеніна...
За некалькі дзён да ягонай нечаканай сьмерці я сустрэў Віктара каля лазьні на вуліцы Багдана Хмяльніцкага. Ён сказаў, што ідзе «на піва», і прапанаваў пайсьці разам. Мы пайшлі, але там была вялікая чарга, а стаяць доўга ні мне, ні яму не выпадала. Пакурылі, паўспаміналі мінулае, дзівячыся, што яно ў нас так хутка і непрыкметна зьявілася. Прыгадалі і наш слаўны «Ясень». Я працытаваў ягоныя радкі пра Ясеніна, прачытаныя некалі ў «Ясені», ён прыязна заўсьміхаўся і сказаў, што яшчэ ў Ветцы чытаў маё лімаўскае інтэрв’ю з вядомым ясеніназнаўцам Юрыем Прокушавым. Я ў некалькіх словах расказаў пра сумесную паездку з Юрыем Львовічам і ягонай жонкай сьпявачкай Верай Георгіеўнай па Беларусі, пра свае сустрэчы з ім у Маскве і Кактэбелі, абяцаў даць прокушаўскія кнігі і паказаць адзін ліст, які яго, гарачага прыхільніка ясенінскай паэзіі, ня можа не зацікавіць...
Гэта была мая апошняя сустрэча з жывым Стрыжаком. Кажу жывым, бо мёртвага Віктара мы з Валодзем Маруком і Толікам Зэкавым забіралі з моргу і па просьбе Валі прывезьлі на вуліцу Ясеніна, каб назаўтра павезьці ў апошнюю дарогу ў яго родную Заспу, дзе ён ляжыць побач з дзедам і бацькам над самым Дняпром, пад апетымі ім бярозамі.
Вось ужо два гады ў дзень ягонай сьмерці мы езьдзім да Валі на вуліцу Ясеніна. У Віктаравым пакоі ўсё захавалася як і пры ім: бел-чырвона-белы сьцяг, на стале адзіная прыжыцьцёвая кніга, часопісы з яго вершамі, рукапісы, цыгарэты. Я ведаў, што ён добра малюе і ў войску нейкі час быў чарцёжнікам, але ніколі ня думаў, што гэты дар у яго такі яркі.
З уласьцівым яму гумарам Віктар расьпісаў ванны пакой пад Рэнуара. I, натуральна, не бяз «ню». Як і ў сваёй надзвычай шчырай паэзіі, Стрыжак і тут не захацеў пазьбегнуць плоцевага пачатку — ён ніколі ня быў ханжой і заўсёды быў як на далоні:
Няхай я крыху кволы,
Але вы гляньце, гляньце!
Я перад вамі голы,
Як бачыце — без глянцу.
Ёсьць у кватэры на вуліцы Ясеніна і партрэт вялікага лірыка, выкананы Віктарам па дрэве. Гледзячы на гэтую работу, я кожны раз шкадую, што не пасьпеў пазнаёміць яго з абяцаным лістом Прокушава. Справа ў тым, што падчас працы ў адным з архіваў Юрый Львовіч натрапіў на ліст беларускіх паэтаў у абарону Сяргея Ясеніна. У 1955 годзе ён апублікаваў яго ў альманаху «Литературная Рязань», і, здаецца, уключыў у адну са сваіх кніжак.
У 1926 годзе ў газеце «Комсомольская правда» быў надрукаваны артыкул Л.Сасноўскага «Развенчайте хулиганство», у якім аўтар называе Ясеніна «знамением хулиганства», а яго паэзію ня больш — ня менш як «лирикой взбесившихся кобелей». Гэты артыкул прачыталі тагачасныя маладыя беларускія паэты, студэнты Белдзяржтэхнікуму Пятро Глебка, Янка Бобрык, Янка Туміловіч, Сяргей Дарожны, Валерый Маракоў і Максім Лужанін. Вядома, такія адносіны да Ясеніна не маглі не абурыць іх і яны, маладыя гарачыя, узрушана напісалі ліст-пратэст і адправілі ў рэдакцыю «Комсомольской правды». На вялікі жаль, ён ня быў надрукаваны, але гісторыя захавала дарагі для ўсіх нас дакумент. Вось невялікая вытрымка з яго:
«Можа быць, Ясенін нават вельмі горача адносіўся да сваёй Русі, але інакш ён не змог бы быць нацыянальным паэтам.
Ён унёс новае, ён сапраўдны мастак, толькі трэба добрай крытыцы падрыхтаваць, як належыць, чытача да вывучэньня Ясеніна... Далёкія нацыянальнасьці СССР выкажуцца пра Ясеніна таму, што ён вялікі паэт і мастак, і тым самым змыюць цень, кінуты неабачлівым артыкулам тав. Сасноўскага».
Думаецца, што гэты ліст сагрэў бы і напоўніў гонарам неспакойную душу паэта з вуліцы Ясеніна: маўляў, не такія мы ўжо абачлівыя і памяркоўныя.
