12/24/2013 

Архіў нумароў:















































































































Васiль Быкаў. 1924 - 22.VI.2003
Каталог TUT.BY





Алесь Разанаў

_____________________
Версэты.

У невядомай далёкай сядзібе

З няскоранасьці спрабую выкаваць зброю,
але пад наглядам палі і ляды,
і на да­ро­гах вораг.

Старыя знаёмцы хаваюць твары,
і вок­ны будынкаў у аканіцах.

Я адыходжу ў пярэдадзень.

За плячыма, чакаючы,
што пе­рай­на­чыц­ца час,
застаюцца нямымі хаў­рус­ьні­ка­мі магілы.

У невядомай далёкай сядзібе,
зрод­не­най з нетаропкай людскою га­вор­кай
і гаманою дзіцячай,
нанова пачну свой шлях.


Узвышша

Высьпела жыта, і перайшло поле
па­во­лі з нізіны на ўзвышша.

Тое, што здолела спраўдзіцца,
спраў­дзі­ла­ся і зазірнула ў разгорнутае бязь­меж­жа,
тое, што здолела высьпець,
высь­пе­ла і аддало развазе празрыстую аба­лон­ку,
тое, што здолела ўзьняцца,
ззаду па­кі­ну­ла лук і стрэлы
і засталося бяз мэ­ты.

Кружляе з кароткімі ўсклікамі
над уз­выш­шам ільсьністы сокал.
Выходзяць да самай дарогі на ўз­выш­шы
з жыта чырвоныя макі і сінія ва­сі­ль­кі.


Драпежная птушка

Драпежная птушка садзіцца на плот
і ўсчынае са мною сваю размову.
Блішчыць яе цёмнае вока,
і востра ў дрэва ўцінаюцца кіпцюры.

Яна прыцягнулася ўладна аб­ся­гам,
дзе я пільную пакінутыя сядзібы, і я
ёй прыношу ежы, якою жыўлюся і сам.

Аднак яна не бярэ яе: гэта ня тая ежа,
якую яна асягае ў сваім нес­пас­ьціж­ным
палёце і якая яе вызваляе
з-пад цём­най улады зямлі.

Тады я наломваю ў жменю
і падаю ёй сярнічных галовак:
пэўна, гэта зусім ня ежа, але адну
за адною драпежная птуш­ка зьдзёўбвае іх.

«Ляцім!..» — яна ускліквае, зруш­ва­ю­чы­ся,
і з дзюбы, бы корміць нядужае пту­ша­ня,
у рот мне ўкладае часьцінку пры­ня­та­га
ёй пачастунку —
і я, супадаючы з нечым,
дагэтуль уто­е­ным, бачу: нібы ў зярнятах,
прас­то­ра ў зыркіх іскрынах,
і чую: сядзібы — у галасах.

* * *

Самая большая навіна ўжо нам
вя­до­мая адпачатку, і, нібы дарунак,
у сло­вы ўкладаецца загадзя водгук.

Мы ў зьменах, і, быццам няс­кон­ча­ны
твор, не супадаем з сабой, і пакуль,
вы­маў­ля­ю­чы, удакладняем, хто і нашто мы,
трымае наводдалі нас наступнасьць,
але калі то адной, то другою
сва­ёю думкай угадваем першазадуму,
з без­да­ні звоніць, яе выяўляючы, звон,
а ў цем­ры запальваецца вясёлка.


Дубы Заходняга краю

На ўзгорку і ўздоўж дарогі волаты:
так укладаецца век у вашы паставы,
што, бачачы вас, міжволі мы
ганарымся са­бой і сябе далучаем да вашай,
паз­на­ча­най веліччу, грамады.

Дубы Заходняга краю!..
Дужым памкненьнем вы па­ды­ма­е­це­ся
над зямлёю і падымаеце з нетраў зям­лі
вам давераны ёю цяжар, яго аб­ды­ма­ю­чы дбайна —
нібы несяце пасланьне з пары,
неза­леж­най ад непагадзі і пагоды,
у другую та­кую ж пару.

Вы адпачатку ў зьдзяйсьненьні, а мы
вы­маў­ля­ем­ся толькі і, нетрывалыя ў тым,
што нас вылучае, у знадворным шу­ка­ем апору,
але, то западаючы ўдалеч,
то аб­’­яў­ля­ю­чы­ся паблізу,
вы, нібы досьвед, зьве­да­ны некалі намі,
знаходзіце нас і моўчкі ўводзі­це нас у айчыну,
намі пакінутую нез­на­рок.


Лясьнік Амелька

Лясьнік Амелька чытае ўначы
ста­рую сьвятую кнігу і ў ёй вычытвае,
што ён сёнь­ня памрэ.

Ён зачыняе наглуха дубовыя ака­ні­цы,
замыкае на засаўку і завалу дзьве­ры,
убівае ў сьцяну лесьніковы свой нож
і кладзец­ца на лаву спаць.

I чуе праз сон, як нехта настойліва
сту­ка­ец­ца ў дзьверы і ў аканіцы,
як за сьця­ною блукаюць трывожныя галасы,
але абудзіц­ца ня можа.

Ён сьпіць і ня ведае, што з-пад зям­лі
прабілася раптам чырвоным
вірлівым па­то­пам крыніца,
што навакольныя вёскі ў ад’езьдзе
і што яго хата ў крыві.


Зімовыя прыцемкі

Белая ціша ўслала палі і пагоркі.
Цямнее ўдалечы лес.

Нібы загарнуліся сьпісаныя ста­рон­кі
і адгарнулася новая,
адступілі ў мі­ну­лае вабныя краявіды
і занямелі дзеі, што ўраж­ва­лі навіною,
а з імі таксама людзі,
каб ус­лу­хоў­вац­ца моўчкі цяпер у тое,
што, не спы­таў­шы­ся ў іх,
настала і авалодала на­ва­коль­лем.

Запальваюцца ў невідушчых да­мах агні.
Чыйсьці самотны голас,
агор­т­ва­ю­чы­ся ў адгалосьсе,
кліча кагосьці дамоў.

Ля дарогі — капліца.

Пажары

Хто наступаў — наперад сябе
па­сы­лаў пажары,
хто адступаў — пакідаў іх ззаду,
а хто заставаўся...

Колішні першы ў сяле трактарыст
Сяр­гей­ка зачыніцца ў хаце, пааблівае
сьце­ны бензінам і чыркне сярнічкай;
колішні першы ў сяле асілак Ва­сіль
у збан пазьлівае з бутэлек шчырага пер­ша­ку,
асьвеціць полымем сінім і пад­ня­се да вуснаў;
колішні першы ў сяле пе­ра­куп­ш­чык
Савэля будзе хадзіць кругамі
вакол па­пя­ліш­ча і біць сябе ў грудзі...

Вялікі Сялец, у Сяльцы пажары,
а людзі то каля іх, то ў іх.


У царкве

Мы дужаемся ў царкве.
Я з гэтага сьвету, а ён з таго:
сяб­ры, разьяднаныя лёсам.
Калі мяне адужае ён,
ён забірае мя­не з сабою,
калі адужаю я — ён зас­та­ец­ца тут.

Кожны з нас мае тое, што мусіць
пе­ра­маг­чы­ся і мусіць перамагчы.

На нас пазіраюць пільныя абразы.
Самі сабою запальваюцца
і зга­са­юць сьвечкі.
Лічаць мае і яго перамогі й па­ра­зы
накрэсьленыя ў паветры крыжы.
I царква вагаецца разам з намі
між сьве­там гэтым і тым.


Навальніца

Зрушыўся з месца дол,
усланы лаг­чы­на­мі і курганамі,
і засланіў нябёсы.
Хаваюцца гнёзды і норы ў рап­тоў­ны змрок,
а ў гнёзды і ў норы тыя, што за­ся­ля­лі,
нядаўна зусім, навакольле і,
кож­ны па-свойму, у ім валадарылі.

Каля ганку зьбіраецца і пе­рай­нач­вае
час падзея, якая ня хоча акрэсьліцца
і наз­вац­ца.

Шукае маланка сьцежку.
Па бездарожжы, адразу ва ўсе бакі,
ра­зы­ходзіц­ца гром.


Кожны

На гэтым беразе грамада,
і кожны ў ёй мае сваё імя і сваё аблічча,
на тым ні­ко­га;
на гэтым беразе гамана,
адна, калі мір, і другая, калі вайна,
на тым ні вайны, ні міру, ні гаманы;
на гэтым беразе, што адбылося,
ня можа адбыцца нанова,
на тым няма ча­му адбывацца;
на гэтым беразе кожны чытае ся­бе
па словах і лічыць па лічбах,
на тым за­гадзя зьлічаны і прачытаны.

А між абодвума імі плынь,
а між абодвума імі мост,
а між абодвума імі кожны.


Падарожжа Альжбеты па родным краі

«I трэба ж!..» — не перастае
зьдзіў­ляц­ца Альжбета.
Учора яна падалася з сябрынай
вы­дат­ных калгасьнікаў і калгасьніц
у па­да­рож­жа па родным краі,
і малады настаўнік ім адкрывае во­чы
на тое, што ёсьць.

I бачыць Альжбета, што іхнія хаты
ня проста хаты,
а ўпісаныя ў абсягі ня­бё­саў саборы,
што боханы хлеба, якія яны купілі
на кірмашы, разгорнуты, нібы кнігі,
і важ­кія словы выкладзены на іх,
што іхняя рэчка Малечка ўваб­ра­ла­ся ў веліч
і маляўніча плывуць па ёй
за­раз з узьнятымі ветразямі чаўны...

«А я і ня ведала, што так гожа
лу­чац­ца Долы з Высокім,
звыклае з нез­вы­чай­ным,
тое, што бачыцца мне, са мной»,
— прызнаецца Альжбета,
а іхні настаўнік ёй, пасьміхаючыся,
тлу­ма­чыць: «Яшчэ мы ня скончылі па­да­рож­жа,
мы толькі яшчэ пачалі адкрываць свой край!..»


Габрайскія могілкі

Яны зрасьліся з травой,
яны зрасьліся з зямлёй,
яны зрасьліся з няпамяцьцю і ня­бы­там...

Мястэчка пашырылася
і ўвабрала іх у свае абсягі,
і напалам раскроіла іх да­ро­га,
а камяні з незразумелымі лі­та­ра­мі
местачкоўцы пабралі сабе —
хто ў пад­мур­кі, хто ў мур.

I з гэтага боку, і з гэтага, і з таго
іх ату­ля­юць падворкі і агароды.
Пасьвяцца гусі на іх і козы
зна­ходзяць спажытак, а дзеці,
калі збі­ра­юц­ца разам,
гуляюць на іх у сваю лапту.

На іх ня водзяцца здані страху,
і над нікім ня маюць яны аніякай улады,
а час — над імі.

Так, яны ёсьць, але ёсьць у н я м а,
Так, іх няма, але ў ё с ь ц ь.

Шэрыя гусі

Спачатку Ян думаў, што гэта
кры­ла­тыя бомбы, і міжволі памкнуўся
пад ша­ты блізкага дуба, а ўгледзеўся —
уба­чыў, што гэта ляцяць да зямлі шэрыя гу­сі.

Такое пасланьне паслалі
нябесныя ка­раб­лі, што нейкі час нерухома,
нібы раз­ва­жа­ю­чы, што ім рабіць,
віселі над сьціх­лым, гатовым
прыняць сваю долю, мяс­тэч­кам.

А гусі, ледзь апусьціўшыся,
па­да­лі­ся ўсёй чарадою да Яна і,
абступіўшы яго, як брата,
што быў згубіўся і вось ад­шу­каў­ся раптам,
выкліквалі-вымаўлялі свае безназоўныя словы,
якія, на дзіва, Ян разумеў.

«Неба спусьцілася на зямлю,
і пер­ша­па­ча­так з намі. У ім вызваленьне,
у ім ра­ту­нак, у ім жыцьцё»,— сказаў,
што спаз­наў і чым сам ужо стаўся, Ян
са­ма­пер­шым людзям, з якімі спаткаўся,
і шчаснай, зарослай травою му­рож­най,
сьцяжынаю рушыў насустрач
шын­кам і бажніцам з гусінаю чарадою
ў бліз­кі, утулены ў лета, сьвет.


Падзея

Зямля нахіляецца.
За паветра хапаецца чорны агонь.
У сьведкі просіцца камень.

Глядзяць то ў адно,
то ў другое люс­тэр­ка маскі.
«Паўторым, што мы праходзілі ўчо­ра»,
— вядзецца пад небам адкрытым
ад­к­ры­ты ўрок.
На іконе сьвяты ўздымае руку.
Каля дзьвярэй — падзея.

Рымская дарога

Грувасткія важкія камяні ўклаліся ў дол...

I калі я прыходжу да іх,
паволі яны скра­на­юц­ца з месца
і за абсягі зьнямелых ста­год­дзяў
вядуць сустрэчу, і ў ёй су­па­дае,
дзелячыся сабою, тое, што ўмее наз­вац­ца,
і што бяз назвы зусім.

Гэтак складаецца верш,
і паэту ён — перамога, а дзе перамога —
там Рым, але той, хто прыходзіць
да крайняга ка­ме­ня рымскай дарогі,
сябе забірае з прой­дзе­на­га,
і нічога ня ведае ўжо нават верш аб ім.