Цяжка паверыць, што ёсць людзі, якія ніколі ў жыцці не лавілі рыбу ці не хочуць яе лавіць.
Калі б ніхто ў свеце не лавіў рыбу, як Хрыстос адшукаў бы Сабе апосталаў?
Рыбалоўства – міжвольная спроба ўразумення сваёй душы.
Як саспелая дзяўчына губляе цнатлівасць, так і белы свет далікатна адкрываецца сваімі шчадротамі, сваёй падуладнасцю, калі ты выцягваеш з гарбыля хвалі вяртлявую рыбіну.
Рыба халодная толькі тады, калі яе кратаеш.
Гэты холад не запаўзае ў рукаў. Ён грэе сэрца.
Срэбная бліскавіца
І пасёння помню сваю першую рыбалку. Зануранаму ў калгасную працу: у ворыва, баранаванне, касьбу ды цяслярства бацьку некалі было брацца за рыбацкія прылады, адпаведна – і мяне некаму было вучыць майстэрству вывуджвання.
Дзякаваць Богу, да нашай суседкі часта прыязджаў з бліжэйшага вайсковага гарадка сын, старшына звыштэрміновай службы, заядлы рыбак. У яго я і падгледзеў, як абладжваецца вуда. Вудзільны тады былі ў асноўным самаробныя: з гонкіх бярозак для дужэйшых мальцаў – каб найдалей закінуць з берага прынаду, аж за чараты, і карацейшыя, з ляшчыны – для нас, жаўтароцікаў.
Выразаць пад карэньчык ляшчынавае вудзільно было не менш складана, чым лазовую клюшку ўзімку. Глянуў – прыгожы, здаецца, атожылак, зрэзаў – аказваецца, крывуліна. Колькі разоў даводзілася так памыляцца – не пералічыць... Прыкметна паменела арэхаў ва ўрочышчы Кантыжына.
Аднойчы спрактыкаваны ў рыбалоўстве сусед заўзята падахвоціў мяне: “Глядзі, якая лёска! Слабо разарваць?! Паспрабуй, ірві з усяе сілы”. Я накруціў тую “жылку” на далонькі ды ірвануў, як мог, у бакі. Востры боль апёк мне далоні, лёска ўрэзалася ў скуру... “Малайчына, дзякую...” – крыва ўсміхнуўся хітры дзядзечка, які на правядзенне свайго тэста падбухторыў няўцямнага мальца.
У маленстве (ды і цяпер па вялікім рахунку так) я заўсёды з вялікім нецярпеннем, паспешлівасцю, даволі мітусліва збіраўся на рыбалку. І з трывогай. Гэтае пачуццё ахоплівала мяне адразу, як толькі пачынаў капаць для прынады дажджавых чарвякоў – у нас іх завуць “мазюкамі”. Кожны вяртлявы чарвячок абяцаў удачу. А калі ў якім-небудзь глыжы знаходзілася плойма рыбнай спажывы, дык радасць напаўняла грудзі ўсё адно як пасля ўдалай паклёўкі. Але я трохі забег наперад, а хачу ж распавесці пра самую першую сваю рыбалку.
Шкада, што вам не давялося палавіць на кручок, куплены ў рызніка Ёселя за куль сабранага матуляй рыззя. Я купіў яго ў сваёй жа вёсцы, каля суседняй Міронавай хаты, дзе прыпыніўся няўрымслівы рызнік.
О, як шчасліва свярбела скура ад паторкнутых у падвой маёй кяпуркі пяці, самага хадавога нумару кручкоў. Ёсель ведаў, што прапанаваць малечы.
А паплавок у мяне быў з гусінага пяра. Завастры яго, як трэба, – і пішы сабе па-старажытнаму.
Возера ў нас месціцца ў якім кіламетры ад вёскі, у нізіне аточанай даволі высокімі ўзгоркамі. Палявая дарожка выводзіла якраз на адзін з такіх узгоркаў, а з яго адкрываўся ўсхвалены ветрам блакіт. І тады ногі беглі самі.
Калі я толькі прымерваўся да першай рыбалкі, дык ужо ведаў з расповедаў старэйшых мальцаў, што лавіць трэба абавязкова на плавах – там лепш бярэцца. Асабліва напачатку чэрвеня, калі нерастуе верхаводка і мітусіцца на водмелі, нібы срэбная бліскавіца.
Плаў зыбаўся пад нагамі, як зялёнае, прапахлае аерам воблака – з ягонага краю і сапраўды можна было зваліцца на адлюстраваныя ў вадзе нябёсы. А трэба ж было падысці якраз да гэтых самых нябёсаў. З краю плава толькі і можна было падкінуць чарвячка на кручку ў густую чародку верхаводак.
Ат, вось жа: паплавок імкліва пайшоў убок, рывок – і срэбная бліскавіца ўзлятае высока над галавой, неўтаймоўна трапечацца, нібы наважылася плыць у паветры. А потым абрыньваецца долу і працягвае трапятацца на лёсцы, усё адно як маё неўтаймоўнае сэрцайка. Рыбінка трапечацца так зацята, што нарэшце зрываецца з кручка і падае ў ваду, якая набегла на прагнуты пад маімі нагамі плаў. І я не ведаю, што рабіць, бо хутка разумею, што злавіць яе, надзвычай вёрткую, рукамі проста немагчыма… Дык і не спрабую, закідваю на спакусу верхаводцы свежую прынаду.
І другую рыбіну выцягваю ўжо як спадзяваную: прыхінаю яе да жывата і заціскаю ў кулачку. А тады акуратна здымаю з кручка, усчапляю на загадзя падрыхтаваны кукан і кладу яго ў ваду пад ногі.
Новаспечанага рыбачка хутка заўважаюць вясковыя мальцы, якія купаюцца непадалёк, і да мяне падыходзіць дзяцюкаваты Сцяпан Шадырка.
Цыбаты, у майтках ён заходзіць на самы край плаву, пад якім у куп’істых водарасцях якраз і нерастуе верхаводка. Іншым разам яна так захопліваецца сваім бліскавічным кружляннем, што незаўважна для сябе выходзіць на берагавую водмель, забіваецца ў купіны асакі, дзе вады, можа, на далоньку. Трапечацца, куляецца, каб вярнуцца ў глыбокую ваду, але лёзы асакі непралазныя, і рыбінка, ачмураная зыркім сонцам, назаўсёды застаецца ў іх палоне.
Сцяпан знаходзіць колькі такіх засмяглых на сонцы верхаводак і падае іх мне.
– І навошта табе лавіць, Сярога. Вось, калі ласка, гатовенькія...
Мне не хочацца прымаць гэтую здабычу, але і цяжка адмовіць старэйшаму мальцу, і я ўсчэпліваю на кукан колькі падараваных рыбінак.
Калі сонца пачало рассыпаць свае промні яшчэ больш шчодра, а з купальні ўсё гучней і гучней даносіцца галасы сяброў, мне насуперак ахвоце лавіць вельмі заманулася далучыцца да вясёлай кампаніі. Балазе на кукане было ўжо рыбінак пятнаццаць і падалося, што гэтага даволі для першага разу. Заўсёды боязна да самага донца вычарпаць нічым незаменную радасць. Я скруціў вакол вудзільна лёску і шчаслівы рушыў да таварышаў.
І адразу пачаў пераадольваць супярэчлівае пачуццё, якое тут жа напоўніла маё сэрца: з аднаго боку мне хацелася, каб мальцы пабачылі, як я ўдала парыбачыў, а з другога – не, бо першы ўлоў здаваўся ні з чым, нават са скураным мячом, непараўнальным і таму непрызначаным для чужых вачэй багаццем.
Калі сябрукі, як качкі, імкліва паплылі наперагонкі ўглыб, я ў густой, даволі высокай траве схаваў сваю вудачку, а побач з ёй затачыў між пераблытаных сцяблін кукан з рыбай. На душы было так светла і лёгка, што калі я распрануўся і пабег да вады, здавалася, не ўтрымаюся і адным махам перабягу на той бераг. Але, не, як я мог прабегчы ўзбоч сваіх таварышаў! Падплыў да іх, даў нырца, а потым пачаў гаманіць пра сваё, дурэць, даганяць і пераганяць каторага хуткага плыўца, адным словам, звыкла цешыцца на вадзе. А калі ўсе мы здаволіліся і пачалі выходзіць на бераг, я ўбачыў Мішкавага Мурзіка, як высветлілася неўзабаве, свайго крыўдзіцеля. Сабака выходзіў з высокай травы, дзе ляжалі мая вудачка і рыба, і смачна аблізваўся. Я адразу зразумеў: так ён асалодна згадвае смак маіх верхаводак. Тут жа пабег да свайго схова, стаў на каленькі і старанна абмацаў траву там, дзе ляжаў кукан, але намацаў толькі голую лазіну. Слёзы пакаціліся з вачэй буйным гарохам і мне не было сорамна.
Падбеглі сябрукі, пачалі распытваць, што да чаго, і раптам дружна зарагаталі, нібы з самай вясёлай пацехі. А гучней за ўсіх смяяліся “таўкачы”, сыны трактарыста Мішкі, гаспадара сабакі.
– Мурзічак ты наш, пад’еў, рыбкі – ну і малайчына. Ты ж непераборлівы ў нас, і рыбкай ласуешся, нібы які катуська…
– Не бядуй, малы, ты яшчэ сабе наловіш, у верхаводкі самы нераст, – суцешыў мяне Сцяпан Шадырка.
“Можа, калі і налаўлю, толькі не сёння”, – падумаў я і пачаў збірацца дадому.
Колькі дзесяцігоддзяў мінула, а нібы ўчора тое было. Кожная рыбалка помніцца, асабліва – першая.
Неадольная спакуса
Калі ловіш першых у сваім жыцці рыбін, дык не мае вялікага значэння, якога яны памеру. Першая радасць непараўнальная. А можна сказаць, яна непараўнальна вялікая. Але надалей рыбалоў пачынае прымервацца.
Рана ці позна вялікая рыбіна праглыне падрыхтаваную зусім не для яе прынаду – проста з дакукі, незнарок, праплываючы побач. І вам у многім таксама выпадкова давядзецца яе выцягнуць. Прытым вы ўпершыню адчуеце, што разгайданае неўтаймоўным пачуццём сэрца можа лёгка выскачыць з грудзей.
А яшчэ вы навучыцеся сцішвацца ад радасці, у якую проста цяжка паверыць.
Пабачыўшы, як выцягнутая на бераг вялізная рыбіна зявае ротам, вам падасца, што яна хоча штосьці сказаць зусім нечаканае. І тады вы яе паблажліва паляпаеце па баку.
У мяне першай вялізнай рыбінай быў двухкілаграмовы лешч. Спаймаў я яго на вудачку нечакана лёгка, падчас аднаго з першых закідванняў прынады. З вады лешч ішоў пакорліва, зусім слаба выяўляючы сваю сапраўдную моц і памеры.
Толькі калі я зацягнуў яго на водмель і лешч змушаны быў павярнуцца на бок, высветлілася, што гэта няхай сабе і не такая вялізная лапата, на якой у свой час бабуля “садзіла” круглыя боханы хлеба ў нацепленую печ, але ўсё адно шырокая. Ды яшчэ з магутным хвастом, якім з лёгкасцю, нібы сухое сена, падтрасаецца цяжкі слой вады.
Як вядома, агаломшаныя нечаканай удачай (а сапраўдная ўдача толькі нечаканай і бывае) лаўцы ўтрапёна цалуюць вялізную рыбіну, нібы добрага родзіча пасля доўгага развітання. Не памятаю, ці наважыўся я тады далучыцца да гэтай незнаёмай і, шчыра скажам, прыкрай для вясковых людзей завядзёнкі.
А вось што добра памятаю, дык гэта, як вяртаўся дахаты. З возера ў наш бок было дзве дарогі: адна палявая, паўз агароды, і другая – паўз усю выструненую ўздоўж яе вёску...
Вядома ж, я пайшоў паўз вёску. На маім кукане красаваўся вялізны лешч, да якога туліліся сваімі тоненькімі тулавамі звычныя верхаводкі. Гэтым разам я нёс рыбу вышэй, чым звычайна, над зямлёй – трымаў яе ў сагнутай у локці руцэ: маўляў, глядзіце, людзі, гэта я, я сам, я спаймаў! Гэта мне ўсміхнулася шчасце!
І многія здзіўляліся і ўсміхаліся ў адказ. Рыбакам зайздросцяць толькі дурні і такім чынам адпужваюць ад сябе шчаслівы выпадак.
Я з тых рыбаловаў, якія вывуджваюць вялізную рыбу толькі выпадкова, можна сказаць, ненаўмысна – калі пашанцуе-надарыцца. Не люблю падбіраць адмысловыя прынады, разлічаныя толькі на трафейны ўлоў, вышукваць месца, дзе трымаюцца сваёй глыбіні азёрныя ці рачныя веліканы, тым больш “падглядваць” за імі з дапамогай рэхалота. Няхай яны мяне выбіраюць, а не я іх.
Дык вось хто мяне выбірае: шчупак пад чатыры кілаграмы, судак на дзве кілі... Было падчапіў сама на Касплі, увесну, натуральна, выпадкова. Але я яго нават не бачыў. Абдурыў ён мяне, неспрактыкаванага: скарыстаўся тым, што лёска была не надта нацятая, лёг на дно, як прыліп. Здавалася, што бляшня зачапілася за корч. Трэба было трымаць рыбіну ў напрузе, дачакацца пакуль не зварухнецца, а ў мяне не хапіла цярпення – замітусіўся, лёска аслабла і бляшня, якая кручкамі патрапіла на цвёрдае сомава паднябенне, вывалілася з ягонай пашчы. Мусіць, буду шкадаваць пра гэта ўсё астатняе жыццё. Нават не ажыццёўленых літаратурных задум, так не шкада.
Рыбакі, якія ловяць вялізных рыбін толькі са шчаслівага выпадку, бессістэмна, ніколі не адпускаюць іх на волю: маўляў плывіце сабе, я задаволены і порцыяй адрэналіну, атрыманага падчас змагання-тузання. Тым больш не робяць гэта перад тэлекамерай, па-тэатральнаму няшчыра – ім удача не ўсміхаецца колькі разоў запар дзеля прыгожага кадра.
Каб вы ведалі, як даражыш ладнай рыбінай, асабліва ў бясклёўны дзень! Бывае, плывеш на працягу некалькіх гадзін па ўлюбёнай, населенай адгуклівымі шчупакамі рэчцы, закідваеш і закідваеш у самыя прывабныя куточкі бляшню, а яны гэтым разам не адгукаюцца, нібы перавяліся ўсе да аднаго.
І тады выкарыстоўваеш свой апошні шанец: калі гэта адбываецца на Касплі, дык на схіле дня каля Шапуроў на глыбокай плыні выбіраеш бляшню рыўкамі, рытмічна – у такт біццю сэрца. І тады аціхне ўвесь белы свет на якое імгненне, а разам з ім і грукатлівая дзюбка птушачкі ў тваіх грудзях… О, як нечакана б’е па бляшні шанцунак, так нечакана, што здаецца і не па бляшні наогул, а наўпрост па сэрцу... Першая і, можа так здарыцца, апошняя здабыча за доўгі дзень.
У мяне так было. Каб вы ведалі, як я далікатна выцягваў з вады таго трохкілаграмовага шчупака – рэгуляваў нацятасць лёскі фракцыёнам, адводзіў убок вудзільно, каб рыбіна не забілася пад лодку, цягнуў яе рэзка ўгару, каб хоць крыху ўзвысіць над паверхняй вады і абпаіць паветрам. А тады, узрушаны чарговым адчайным рыўком шчупачыны, нечакана для сябе прамовіў:
– Памазі, Госпадзе...
Менавіта так. Адкуль што бралася?! Можа, царкоўны стыль прарэзаўся таму, што да ракі мяне падкінуў на сваёй легкавушцы знаёмы святар... Як бы там ні было, але я раптам адчуў сябе яшчэ не зусім прапашчым чалавекам.
Яшчэ і таму, што шчупака я таго выцягнуў, прытым без выкарыстання падсачыка.
Nord pike
Запомніўся відэафільм пра рыбалку ў адным з куткоў неабсяжнай поўначы Расіі, куды можна патрапіць хіба што на верталёце. Але, як высветлілася, гэтае глухое месца ведае не толькі суладная кампанія сяброў, знятая ў фільме. На беразе невялікага возера пасярод тундры месціцца просты, але даволі дагледжаны буданок, які, мяркуючы па ўсім, склалі з бярвенняў таксама дастаўленных верталётам: наўкруг аніводнага камлістнага дрэва – адны чэзлыя дубцы. Значыць, такіх дружных рыбалоўных “вахтаў” пабывала тут вунь колькі!
І не дзіўна: у возеры, якое, відаць, нават не на ўсіх мапах пазначана, водзяцца мерныя, важкія – толькі дапаўняй спіс трафейных экземпляраў – шчупакі. Чарговая падсечка – і на трайнік падчапляецца мінімум 4-5 кіляў адчайнай драпежніцкай упартасці. А то і 9-10! Усіх шчупакоў, апроч адкладзеных на юшку ды смажаніну, шчаслівыя рыбаловы тут жа адпускаюць у іх глыбінныя спраты. Расчырванелыя на сіверку твары свецяцца пераможным пераўзыходствам над усімі не далучанымі да непаўторнай асалоды. Сябры, перапоўненыя пачуццём дабразычлівасці адзін да аднаго, няспешна гамоняць, жартуюць...
Калі верыць фільму, колькасць трафейных шчупакоў у паўночным возеры невыводная. Тым не менш, важкія рыбіны адпускаюцца на волю, яшчэ і таму, што хлопцы цепляць у душы надзею зноў злавіць менавіта іх у гэтым ціхім, хоць і адкрытым усім вятрам кутку планеты Зямля.
Адчуванне планетарнасці ўзнікае не таму, што рыбалка адбываецца ў дзікім краі, да якога можна дастацца толькі паветрам, а таму, што шчупакі-пераросткі больш, чым дзе, адпрэчаны ад цывілізацыі, затулены ў своеасаблівы кокан свайго амаль што метафізічнага быцця. Дык якая ж прыкрасць, калі ў гэтым кутку-кокане неспадзявана, нібы з іншай планеты, “вылупліваюцца” людзі і называюць няўклюднага, цельпукаватага, вялізных памераў шчупака “nord pike”.
Удвух
Рыбу лацвей лавіць арцеллю ці аднаму. Хрыстовы апосталы – дружная, паяднаная душэўнай прагай цудадзейнасці арцель рыбакоў. І сярод іх патомны рыбалоў Пётр – заступнік і натхняльнік усіх, хто выплывае на чаўне за ўдачай. Сапраўдныя рыбаловы – з ягонай арцелі.
Удвух лавіць цяжэй, а можна сказаць, і немагчыма, калі не аб’ядноўвае сяброўства.
Мы з Петраком, цёзкам апостала, сябруем, дык і ловім разам. Аднойчы ў маленстве дамовіліся з ім пайсці на рыбалку. Прыходжу да яго з вудачкай, іншым неабходным рыштункам, а сябрука няма… Куды падзеўся, пытаюся ў дамашніх. На возера сышоў, адказваюць. Не вытрываў, маўляў. Авохці мне, не вытрымаў… Кінуўся за ім наўздагон цёплай сцежкай – толькі ступакі мільгацяць, а сэрцайка аб рэбры, як саспелы колас, аббіваецца…
Прыбег на бліжні бераг – няма Петрака. Можа ён каля вострава ловіць, можа, на падлешчыкаў нарваўся? Пабег далей яшчэ шпарчэй, а ў горле ўжо засеў камяк горкай крыўды – ні праглынуць, ні выплюнуць. “Ну, як жа так, сыйсці аднаму, нібы і не дамаўляліся ні аб чым. Значыць, я яму зусім не патрэбны… Зусім…”.
Аббягаю затоку, разгублены зноў аглядаю возера – і нарэшце заўважаю: Пятрок, нібы наўмысна, затуліўся на сваёй лодцы за высокімі чаратамі – ушчыльную стаў каля іх і маўчок. Я адразу пачынаю выказваць яму сваю крыўду, але волі ёй надта не даю – баюся, што разрумзаюся. Адчуўшы маю перасцярогу, Пятрок хуценька падграбае да берага, і я ўскокваю ў лодку, астуджаючы намуленыя на цвёрдай сцежцы босыя ногі ў зялёнай ад водарасцяў вадзе, якой ўжо на дне па костачку.
Да самага вечара мы ловім моўчкі, цікуючы толькі за рыбай: каб жа ў яго маленькая ўзялася, а ў мяне вялікая – падлешчык ці краснапёрка…
Вы не паверыце, але тая крыўда жыве ў маёй душы і пасёння. І я пакуль не гатовы дараваць сябру. А больш дакладна – не хачу. Без гэтай стрыклівай, як маладзенькая крапіва, крыўды ў мяне, няхай сабе на драбок, паменее ахвоты згадваць маленства. А што за жыццё без гэтых згадак…
Цяпер, у сталыя гады, мы, як толькі выпадае, таксама рыбачым разам: Пятрок на сваім легкавіку заязджае за мной, як за панам. А на лодцы ізноў, як тады, у маленстве, цікуем, у каго якая рыбіна падчэпіцца на востры трайнік.
Бывае, кране бляшня сцябліну чароту ці лілеі і падаецца, што шчупак ударыў – адразу ж заўзята падсякаеш.
Тады насцярожаны сябра пытаецца:
– Была паклёўка?
– Ды не, трава…
– Ты ж не пужай так! – усміхаецца.
Ці, наадварот, я цікаўлюся, калі падманную падсечку робіць Пятрок. Ды яшчэ папракаю: маўляў, паводзь сябе прыстойна, цяпер мая чарга падчапіць шчупачыну, а ты цягай сваю бляшню наўзбоч, не замінай… Такія ў нас жартачкі. “Як ты мяне напужаў, думаў падсёк каго, не пужай так…”.
Спарадзіла гэтыя жартачкі рыбацкае суперніцтва, якое з гадамі толькі мацнее.
Праўда, мы ўмеем і радавацца ўдачы адно аднаго. Напрыклад, Пятрок радаваўся, калі я ўпершыню ў жыцці злавіў судака – аж на два кілаграмы! (Яго такая ўдача пакуль абмінае). Было гэта на Бярэзіне, з першым зазімкам.
Лёску, нібы ізаляцыя дрот, пакрываў танюткі слой лёду і вузенькае кальцо “цюльпана” прыхоплівала марозам, заціскала лёску – і шпуля аж рыпела ад напругі…
Аніводнай паклёўкі. І тут – на табе: толькі прайшоў паварот – ёсць! Ды якая рыбіна – судачына! Пятрок трохі адстаў і я зароў немачкі: “Плыві хутчэй, глядзі, каго я спаймаў!”
І Пятрок прыплыў. Паглядзеў, парадаваўся і, як заведзена, выпіў разам са мной традыцыйную чарку, каб прывеціць удачу.
Гэта ў нас здавён павялося – узнімаць па чарцы за кожнага злоўленага шчупака ці якую іншую рыбіну.
Здараецца, мы з Петраком плывём і на розных лодках, але непадалёк адзін ад аднаго – усё добра бачна. Як толькі ў каго падчэпіцца шчупак, дык тут жа, нібы па камандзе, збліжаемся. Напэўна, гэта прыгожы манеўр, калі назіраць з берага. Мы счэпліваем свае гумавыя чавёнкі і, перакуліўшы па чарачцы, плывем колькі сот метраў разам, як на своеасаблівым плыце. Плывем даволі доўга – пакуль добра не закусім.
Наш лёс счэплівае лодкі, яднае душы.
Як чалавек легкадумны і няўседлівы я люблю імкліва сплаўляцца па рэчках, раз-пораз закідваючы бляшню ці воблер у ціхія затокі правага, левага берага – куды пахіне. Адгукнецца шчупачок – прыпынак на плыні, а не – плыву далей без затрымкі. Так, лёгкая прагулянка па шляху, які, здаецца, не вядзе да скону.
А Пятрок інакшы. Ён любіць запыніцца ў якой затоцы на гадзіну-другую і аблоўліваць кожны куточак, пакуль у каторага шчупака не скончыцца цярпенне. Пятрок цешыцца са сваёй зацятасці. Ён, вучоны аграном, умее слухаць, як растуць расліны, наліваецца сокам морква і бручка, і спадзяецца пачуць з глыбіні і шаргатлівае бруенне вады ў шурпатых шчылінах шчэлепаў.
Калі мы ў адной лодцы, зазвычай я плыву наперадзе, а ён – стырнавы, упраўляецца на карме з маторам, падплываючы да самых зваблівых чаратовых мясцін.
Толькі наблізімся – мая бляшня тут жа ляціць у найлепшую прагаліну між водарасцяў, а потым ужо – ягоная. Пятрок на гэта трохі злуецца, але церпіць:
– Ну куды ты ўжо сабраўся адплываць?! Дай мне, як след, аблавіць гэтую мясцінку… – і ў голасе сябра даволі выразна чуецца раздражненне.
Яшчэ б! Калі патрапляць толькі маёй корці, дык можна адчуць сябе нанятым для чужой уцехі лодачнікам. Я разумею гэта і стараюся быць як мага больш памяркоўным.
– Закінь, закінь вунь у тое рэдкае трысцё... Звабнае месца, – ветла падбадзёрваю майго стырнавога.
Мы з Петраком і праўда радуемся ўдачы адно аднаго, але лепш, калі гэтыя выпадкі чаргуюцца, а не выпадаюць катораму з нас шчаслівым шэрагам.
Памятаю, крыху вышэй Вялікіх Храпуноў на Касплі расплыліся мы з Петраком на сваіх невялічкіх чавёнках па розныя бакі. Ён спяшаўся ўзняцца крыху вышэй, а я збочыў ды затрымаўся. І не памыліўся. О, як шчасліва доўжылася мая ўцеха. Мерныя восеньскія шчупачкі адгукаліся на кожнае, мусіць, трэцяе закідванне бляшні. За якую паўгадзіну іх набралася сем, і мне пачало здавацца, што я натрапіў на вялізнае шчупачынае “гняздо”.
Пятрок тым часам не злавіў ніводнай рыбіны, і калі мы зноў зраўнялі свае лодкі на сярэдзіне плыні, мне было няёмка хваліцца, што ўдача выпала на маю долю не зусім выпадкова, што я, лепш ведаючы асаблівасці ракі, трошкі перахітрыў сябра. Радасць загарчыла...
І такіх патаемных пачуццяў у нас бывае даволі шмат. Плывем, плывем, перамаўляемся ды ўсё касавурымся адзін на аднаго, каб не прапусціць якую неспадзяванку. І ўжо прыкмечана: калі сябра выцягвае два-тры шчупакі запар, у мяне пачынае блытацца лёска, заліпаць у бляшні пялёстак ці і таго горай – даваць збоі шпуля... Тады пачынаеш злавацца і нават брыдкасловіць, таму што лёска заблытваецца ўсё больш і больш, ды і іншыя непрыемнасці нагрувашчваюцца. Прычым здаецца, што ў гэтым збегу абставін трошкі вінаваты, хоць і невядома чым, сябра. Вось ён і яшчэ раз нагадаў аб сабе зацятым баруканнем з чарговым шчупаком. А яшчэ непрыемна, што на ягоным твары бачыцца непрытоеная адчужанасць ад маіх праблем: маўляў разграбай іх сам, бо мне няма часу, бачыш, як шанцуе...
Толькі тады я зразумею, што гэта зусім нармальныя паводзіны сябра, калі мы, нібыта ў люстраным адбітку, мяняемся месцамі: яго даймаюць розныя неспадзеўкі, а мне шанцуе і хочацца як мага даўжэй трымацца на ўзвышку шчаслівых рыбацкіх хвілін.
Эгаізм на рыбалцы, на самой справе, такі бяскрыўдны і такі пацешлівы...
Ловячы рыбу з Петраком, аднойчы зрабіў не надта прыемную для сябе выснову: як ні круці, а я ўсё ж не такі дабразычлівы і прыхільны да сябра, як ён да мяне. Пятрок больш шчыры ў радасці за маю ўдачу, больш паслужлівы і зычлівы... А ў мяне бываюць даволі прыкрыя пачуцці.
Адной восенню Каспля пачала надзяляць сябра растлусцелымі, ёмкімі шчупакамі, як кажуць, без чаргі і меры. Адзін кілаграмовік, другі... Акунёк, зноў шчупачына... А ў мяне – каб табе... Толькі дакука: то лёска заблытаецца, то бляшня намёртва за корч зачэпіцца... Каб не марнавацца, узяў падсачак ды пачаў дапамагаць сябру выцягваць рыбін у лодку. Ды трэба ж было так зняславіцца: то не паспею заглыбіць падсачак у ваду, то матляну ім няўклюдна – і саб’ю з кручка слаба засіленую рыбіну, то яшчэ як нашкоджу... І раптам прыкмеціў, што не надта засмучаюся з гэтых недаравальных памылак, наадварот, нават трохі ўсцешваюся са свайго нечаканага вычварэнства, больш за тое – мяне пачынае разбіраць дурны смех, які, сцяўшы зубы, ледзьве стрымліваю – няёмка ж. Пятрок, наадварот, вельмі сур’ёзны, заклапочаны і таксама са сцятымі ад засяроджанасці зубамі. Калі з-за маёй наўклюднасці з Петраковай бляшні сыходзіць чарговы (бывае ж такое!) вялізны шчупак, сябра, нібы з адчаю, раптам выяўляе нечаканы спрыт і кемлівасць. Пакуль агаломшаная, абпоеная паветрам рыбіна пасля таго як сарвалася колькі імгненняў яшчэ трымалася каля самай паверхні вады, не ведаючы што рабіць, Пятрок падхапіў лёску і ўнапруг ударыў зверху бляшнёй па яе хрыбціне. І надзіва – падчапіў яе адным з кручкоў за карак. Падчапіў – і ў адно імгненне выцягнуў у лодку.
Гэта было нечакана, дзіўна і радасна.
Мы перасміхнуліся: шчаслівы выпадак кладзецца на сэрца добрай зарукай.
І тады падумалася: а чаму я ўсё ж радаваўся пры кожнай страце Петраком толькі што падчэпленай рыбіны, радаваўся ўпотайкі, баючыся прызнацца ў гэтым сабе, і ў той жа час душыўся заціснутым у грудзях смехам, чаму так не хацеў ягонага адрыву наперад ва ўлове? Чаму даў такую прыкрую душэўную слабіну? Сябра сабе такога, мусіць, не дазволіў бы.
Але хіба можна трымаць у галаве сумныя думкі, калі мы разам, зноў у адной лодцы! Плывем, а час, здаецца, спыніўся.
Арцелькай
І пасёння люблю лавіць рыбу крыгай. Зацяты спінінгіст, я аддаю ёй перавагу нават перад вудачкай. Вы ж ведаеце, што такое крыга?.. Калі не, дык лёгка патлумачу. Уявіце сабе дзве літары “Г”, толькі не пастаўленыя шыбеніцай, а пакладзеныя на бок з рухома счэпленымі ніжнімі канцамі. На гэтыя “літары”, зробленыя з дрэва, мацуецца цвічкамі даволі густая, бо ахвочыя лавіць крыгай не надта разлічваюць на вялізных рыбін, сетка. Яна павінна быць аслабленай, каб унізе, уздоўж пакладзеных на бок “літар”, атрымаліся своеасаблівыя кішэні, у якія і будзе заціскацца рыба. У маім дзяцінстве драўляную аснову крыгі вяскоўцы пачалі ўжо скручваць балтамі з рэек, а ў дзеда Юстына гэтыя “літары” былі яшчэ суцэльнамі, высечаныя з сукаватых ялінаў.
Крыгай, зазвычай, лавілі тры чалавекі: адзін, прыціскаючы рэйку да дна, каб выгнаць з водарасцяў рыбу, цягнуў сваё крыло па глыбіні, другое крыло сунулі бліжэй да берага, яшчэ адзін рыбалоў быў “на дзядку”, рабіў заход трымаючыся за палку, таксама рухома прымацаваную ў месцы злучэння крылаў. Ён трымаў тую палку стаяка, каб не абвісала сетка і рыба не сплывала з палону па верху.
Таму, хто ішоў па глыбіні, было цяжэй за ўсіх – яму даводзілася заходзіць у ваду па самую шыю, а калі патраплялася якая яміна, дык ратавацца з яе ўплаў.
Пры чарговым заходзе рыбакі, як мага шырэй, расхіналі крылы (крыгі, вядома, але і свайго натхнення таксама), праходзілі пару дзясяткаў метраў і па камандзе сыходзіліся ды зноў па камандзе дружна ўзнімалі крыгу над вадой. Тут цяжэй за ўсіх было таму, хто стаяў на “дзядку” – яму даводзілася ўзнімаць адразу два злучаныя між сабою крылы.
У кішэні сеткавай асады патраплялісяі плоткі, акунькі, падлешчыкі, іншы раз – вёрткія шчупакі... Над вадой сціснутыя крылы можна было зноў расхінуць, каб зайсці паміж імі ды выбраць з парэшткаў водарасцяў незаўважаную спачатку рыбу.
Тут самая пара згадаць яшчэ аднага ўдзельніка рыбацкай арцелькі – таго, хто якраз і выбіраў рыбу ў вялізную (у рыбакоў жа заўсёдная нацэленасць на вялікі ўлоў) торбу, якую чапляў на шыю і насіў на грудзях. А для гэтай ролі якраз і падыходзіў падлетак і нават меншы хлапчук, бо торба рэдка калі надта абцяжарвалася.
Праўда, такая шчаслівая роля жэўжыкам выпадала не заўсёды: іншым разам рыбакі спраўляліся і ўтрох – крылы крыгі аберуч трымаў адзін з пастаўленых па краях, другі, звычайна той, што ішоў бліжэй к берагу, выбіраў улоў.
У крыгавай арцельцы заўсёды быў завадатар, самы няўрымслівы і дасведчаны аматар рыбнай лоўлі. Менавіта ён і збіраў у пагодлівы цёплы дзянёк, зазвычай у выхадны ці пасля работы арцельку, і рыбакі дружна ішлі на возера. Завадатар камандаваў, дзе рабіць заходы, на якой глыбіні, калі сціскаць крыгу, калі ўзнімаць яе над вадой...
У нашай вёсцы такім завадатарам быў – вы не паверыце – бязрукі Іван. Рукі свае, крыху ніжэй локця, ён, дарэчы, таксама страціў падчас здабычы рыбы – глушыў яе рознымі самаробнымі выбухоўкамі. Было гэта ў галодны год, адразу пасля вайны, калі нескарыстаных боезапасаў мелася больш, чым дастаткова.
Іван не толькі камандаваў арцелькай, але і вёў па глыбіні(!) крыло крыгі. Як мог, абшчэпліваў рэйку сваімі куксамі і вёў. Ніхто не задумваўся, як яму гэта ўдаецца, бо даўно прывыклі: небарака нават касіць прылаўчыўся.
Аднойчы рыбацкая арцелька на чале з Іванам (у вёсцы такіх арцелек было некалькі) спаймала на возеры шчупака кілаграмаў на шэсць. Як толькі яго залучылі ў “кішэню” сашчэпленай крыгі, шчупачына пачаў, нібы сабака, шкумутаць сетку ды круціцца колам у нявольным затулку.
– Я думаў, звер які патрапіўся ды сетку ірве, – задаволена казаў Іван, седзячы са сваімі памагатымі каля выцягнутай на бераг крыгі.
Калі патрапіўся вялізны шчупак, ніхто і не думаў перакладваць яго ў торбу над вадой, спешна вынеслі разам з крыгай на бераг.
Шчупак ляжаў у закатаным дзеля агляду меху і кожны з цікаўнага натоўпу, у тым ліку і мы, хлапчукі, наравіў дакрануцца да яго, памацаць. А я, малеча, не зводзіў вачэй з твару Івана: адчуў, няўцямны, што менавіта вось такой усмешкай свеціцца шчасце. Змалку прымераўся.
Аднойчы вечарам дзед Юстын, пачапіўшы мне на шыю торбу, узяў з сабой на рыбалку з крыгай. І прытым не на сваё возера, а на суседняе Неграза, якое да гэтага я ніколі не бачыў.
О, каб вы ведалі, як прыемна даставаць з крыгі срэбных рыбінак!
Здаецца, ужо ўсіх дастаў, і раптам разгарнуў водарасці, а там – ладны лінок, якога, каб не саслізнуў у ваду, можна ўзяць толькі падтачыўшы пад шчэлепы пальчыкі. Гэтак жа асцярожна, але па другой прычыне – каб не ўшчыпнулі – трэба было браць і ракаў. І кожны раз здавалася, што гэта менавіта ты толькі што злавіў і плотку, і лінька, і ваяўніча натапыранага рака. Радасць цёплай хваляй узыходзіла пад самае сэрца.
З таго паходу з дзедаўскай арцелькай на Неграза назаўсёды захавалася ў маёй памяці адна затока: дно выслана жоўтым пясочкам, водмель, а непадалёк ад берага вялізны камень, макушка якога вытыркаецца з вады... Сонца сыплецца з небасхілу чырвоным золатам, разбіваецца на дробных хвалях на аскепкі і тоне, засцілаючы дно...
Тады я яшчэ не разумеў, што прыгажосць прыроды наўпрост звязана з удачай на рыбалцы. Цяпер я ў гэтым проста перакананы. Шчупак схопіць тваю бляшню ў ціхай вадзе пад чупрынамі вербалозаў – там, дзе маленькія бурбалкі ледзь-ледзь зрушваюцца з месца на зусім запаволенай плыні. Там, дзе лісце вярбы зіхціць яшчэ нязгаслым срэбрам ранняй восені... Я імкнуся лавіць пасярод прыгажосці.
А можа, як толькі выцягнеш ладную рыбіну ў якой мясціне, дык яна, тая затока ці вір, адразу набываюць непаўторную і такую незабыўную прыўкрасу… Можа й так.
Адзін
Калі плывеш адзін па рацэ і спінінгуеш, дык здаецца, што Бог стварыў гэты свет наўмысна для цябе. Мусіць, так здаецца таму, што зусім не адчуваеш адзіноты, а твая повязь з наваколлем зводзіцца да нітачкі. Па гэтай нітачцы-шнуры-лёсцы бяжыць нязводным сэрцавым токам прадчуванне дзіва.
Плывеш і круціш шпулю зусім паволі, таму што баішся прапусціць шчаслівае імгненне. А ўсё адно ўдача нечаканая, хоць і шчасліва непазбежная урэшце рэшт, як першы пацалунак.
Калі ловіш адзін, пра яе, нечаканую ўдачу, некаму пахваліцца. Але заўсёды ёсць каму падзякаваць.
Юшка, звараная на беразе
Сапраўдны рыбак любіць не толькі лавіць, але і есці рыбу, умее яе спрытна чысціць і смачна гатаваць. Інакш навошта яе лавіць. Дзеля здзеклівай асалоды?..
Я ўспрытнёны ў гатаванні рыбы, люблю яе смажыць, вэндзіць, запякаць і, вядома, варыць юшку.
А заўсёды паспяховым рыбаловам мяне зрабіла мама. Калі я хлопчыкам налоўліваў “мальгі”, прыдатнай хіба на пачастунак кату, яна ўсё ж пазбаўляла радасці вуркоціка. Cтаранна чысціла верхаводак ды плотачак, гусцёрак ды акунькоў, укладвала іх слаямі ў саганок, змазаны ўсярэдзіне алеем, дабаўляла цыбулькі, трошкі перцу, смятаны і ставіла на вугельчыкі ў толькі што натопленай печы. Рыбка ўсмягала да паўдзёна – атрымлівалася духмянай, вельмі смачнай, падабалася ўсім, у тым ліку і бацьку. Я адчуваў сябе пераможцам.
Дзіўна, але менавіта з гатаваннем рыбы звязаліся ў мяне словы Далай-ламы, які сярод іншага сказаў у адным навагоднім пажаданні: “У кулінарыі і ў каханні трэба ісці на злом галавы...”.
Гэтая выснова здаецца мне сумнеўнай якраз жа ў дачыненні да рыбы – пры яе гатаванні, на мой погляд, нельга сваволіць ды мудрагеліць. Смак рыбы далікатны, яго лёгка згубіць у куламесе прыправаў, розных падліваў ды гарніраў. Добра, што ў мяне ёсць эталон – той самы духмяны саганок з маленькай рыбкай, які мама даставала з печы ў маленстве.
У кніжках, тэлеперадачах, фільмах пра рыбалку зноў і зноў згадваецца адно і тое ж: як прывязаць да лёскі кручок, як выбраць уловісты воблер ці бляшню...
Але бывае спрактыкаваныя аўтары дзеляцца і сваім умельствам варыць юшку. Без яе аніяк падчас доўгага паходу, начлегу на беразе якога возера ці ракі. Некаторыя аўтары-дарадцы ў сваіх выштукоўваннях якраз жа ідуць на злом галавы, забываючы галоўнае: не перабіць рознымі дабаўкамі духмяны пах і далікатны смак рыбы. Нават зеляніны, якая звычайна ніколі не шкодзіць, трэба дадаваць у меру. Абавязкова дадайце ў варыва добрую галоўку цыбулі! З прыпраў я люблю толькі сушанае семя кропу – можна шчодры нюшок, а таксама – чорны перац. А вось ці кідаць лаўровую лісцінку, трэба яшчэ падумаць – надта яна пахучая ў параўнанні з рыбнай духмянасцю.
Люблю саліць юшку буйной марской соллю. Яна дае ледзь прыкметную кіслінку, апроч таго, можна менш асцерагацца перасаліць страву – гэтай солі да нормы трэба больш, чым звычайнай. Мне так здаецца.
А якраз жа давесці да меры колькасць солі пры гатаванні юшкі – палова поспеху.
Мая мама звычайна кажа на тую ці іншую страву:
– Ай, смачна. І солька адчуваецца...
Вось жа: павінна адчувацца! Юшку трэба саліць спрактыкаванай рукой, выбіраючы меру да апошняга драбка. А для гэтага ўсяго і трэба – часцей, раз за разам спытаць варыва, пакрысе дабаўляючы сольку. Толькі пакрысе, нюшок за нюшком – у пальчыках ці на кончыку лыжкі.
Пятрок раз-пораз прыгаворвае: “От ты ўмееш гатаваць юшку, а ў мяне так смачна ніколі не атрымліваецца...”. А насамрэч проста не навучыўся пакрысе дабаўляць солі.
Ёсць правераныя знаўцамі спосабы чаргавання закладвання ў кіпень прадуктаў пры гатаванні юшкі. Напрыклад, некаторыя лічаць, што спачатку трэба зварыць бульбу, а тады ўжо закладваць рыбу...
А мая знаёмая, якая гатавала юшку для высокіх гасцей аднаго запаведніка, казала: “Аніякага чаргавання! Як толькі закіпіць вада, я кладу ў рандолю ці саганок адразу ўсё: і бульбу, і галоўку цыбулі, і колькі крышаноў морквы, і гарошыны духмянага перцу, і рыбу, вядома ж, папярэдне выдаліўшы шчэлепы... А тады дабаўляю ўсё астатняе. Напрыканцы – зеляніну і колькі напарсткаў гарэліцы для закруглення смакавых вуглоў. І, паверце мне, цудоўна атрымліваецца. Самыя высокія, нават замежныя госці нахвальвалі...”.
“Можа, гэта “ўпрыглядку”, у спалучэнні з любаваннем тваімі вабнотамі?” – з іроніяй запытаўся я.
“На зуб і на вока розныя смакі!” – гарэзліва ўсміхнулася мне яснавокая Кацярынка.
Можа, ейны спосаб гатавання якраз і ёсць “на злом галавы”? Я праверыў яго і пераканаўся: сапраўды, юшка смачная, не раўнуючы як звараная педантам кулінарнай навукі. Калі падумаць, якая загана ў тым, што рыба варыцца з самага пачатку гатавання? Чым большы навар, тым смачней! У вяскоўцаў жа здавён вызначалася спажыўнасць стравы па шчыльнасці “свечак” на паверхні булёна, супа ці той жа юшкі.
…І чаму я не надта ўпадабаў Кацярыну, каб пайсці з ёй на злом галавы ў каханні...
Дайце ёй выцягнуць аднаго акунька...
Навошта жанчыны бяруць у рукі вудачку – хоць забіце, не ведаю. Няўжо і яны хочуць праз ледзьве бачную празрыстую нітачку адчуць абуджальнае трымценне белага свету? Але ж я ведаю, што з гэтага атрымліваецца…
Плыву аднойчы па возеры, прыхінаю лодку да берагавога трыснягу, дзе верагодней за ўсё тояцца жарлівыя шчупакі, ды закідваю раз-пораз спінінг. Натуральна, гляджу толькі на зваблівыя прагаліны ў зарасніках водарасцяў і не заўважаю, як падплываю да вёскі, да абжытага берага. Толькі выплыў з клубоў туману, а тут, нібы здань, сядзіць на мастку з вудачкай у руках пажылая жанчына. Самотная, негаваркая, нібыта толькі што з’ела кавалачак мыла Duru... Вудаўё тырчэла з яе рук, нібы даўжэзная лазіна, якой выпраўляюць на сцежку чародку збродлівых коз. Я ветла прывітаўся, сказаў колькі неабавязковых слоў і паплыў далей. А тады азірнуўся, каб упэўніцца, што гэта не здань . Жанчына сядзела на сваім услончыку нерухома і я падумаў, што менш здзівіўся б, калі б яна трымала ў руках спіцы ды вязала з тумановых нітак пухнаты швэдар на зіму.
Праз колькі метраў, нібы хто мяне змусіў, яшчэ раз азірнуўся, і я ўбачыў, што змарнелая жанчына сядзіць на адным услончыку поплеч са сваёй Адзінотай. Мусіць, яна, як танюткую лёску, разарвала повязь са сваім адзіным?..
Я паплыў далей, але ўзрушаны, патэлефанаваў сваёй Адзіноце і пачуў заўсёднае: “Ну, калі ты ўжо наловішся. Вяртайся, мне сумна. Я чырвонага віна купіла...”.
Якраз на той рыбалцы і зразумеў, чым адрозніваюцца рыбаловы-мужчыны ад жанчын, якія спрабуюць прылаўчыцца да вудачкі ці больш таго – да спінінга. Паміж намі і прыродай падчас памкнення паяднацца няма такога пасярэдніка як пані Адзінота. Мы з ёй суцэльныя.
Мужчыны, якія вучаць сваіх жанчын лавіць рыбу, робяць гэта на сваю галаву. Я ведаў адну няшчасную сям’ю: суджанцы разам ездзілі на рыбалку і прытым на зімовую! Кожны меў сваю скрынку для прычындалаў – з рэменем цераз плячо, свой свярдзёл для лёду, адпаведна – асабліва ўловістыя мармышкі, розныя лёскі, вудачкі. У кожнага – сваё адмысловае адзенне: кажухі, швэдары, шапкі-вушанкі, шалікі, валёнкі ў бахілах, вайсковыя плашчы “хім-дым” ад мокрага снегу, ісподкі, каб, паклаўшы на лёд вудачку, трохі адагрэць рукі.
Адам і Ева, назавём іх так, ужо ў пятніцу, напярэдадні рыбалкі, прыкметна адчужаліся, засяроджваліся на сваім, а, па сутнасці, на адным і тым жа – на маючай адбыцца лоўлі. Пераглядалі вудачкі, перавязвалі на новыя, толькі што купленыя, з нахваленых знаёмымі рыбаловамі, мармышкі, калі трэба, замянялі лёску, рыхтавалі прынаду і падкормку, правяралі ўвесь рыштунак. Так зацятыя супернікі збіраюцца да намечанага назаўтра двубою. Адам і Ева нават спалі з пятніцы на суботу толькі спінай адно да аднаго.
Ранічкай яны спешна, здавалася навыперадкі, снедалі, каб хутчэй сабрацца ды накіравацца на прыпынак, дзе па дамоўленасці іх забіраў наняты кампаніяй аўтобус. Ранішні змрок, шэрань на дрэвах і яны – Адам і Ева з натапыранымі каўнярамі кажухоў, тупаючы грувасткімі валёнкамі, рушаць у паход за абпаленай пякучым марозам асалодай. І загадзя ж ведаюць, чым гэта скончыцца. Як ні круці, што ні рабі, адзін з іх – Адам або Ева – зловіць больш, хаця б на рыбінку. Па тэорыі верагоднасці шанец таго, што ўловы зраўняюцца да апошняга хваста зусім мізэрны. А значыць – вайна!
Яна пачыналася яшчэ на возеры, калі, падводзячы вынікі перад ад’ездам дадому, кожны адчыняў сваю скрынку ды хваліліўся ўловам. Няўдачнік тут жа – толькі грукне накрыўка –надзьмухваўся на суджанца ці, наадварот, на суджанку. У аўтобусе, калі вярталіся дадому, стараліся не глядзець адно на аднаго, не адгукацца на які зварот. Буркне хто з іх слова – і маўчыць. Едуць надзьмутыя, нібы мышы на крупы.
А дома было яшчэ горай. Суджанцы працягвалі маўчаць, нібы скамянелыя. А дзеці ж павырасталі, раз’ехаліся па сваіх прытулках: у кватэры – цішыня, як у лесе ў бязветраны дзень.
Адно што меўся кот, які, між іншым, толькі і цешыўся з гэтага сямейнага разладу. Пасля рыбалкі Ева, седзячы на кухні, бывала, звярталася да яго:
– Хадзі сюды, мой Маркізік. Паглядзі, колькі твая гаспадынька сёння налавіла – не тое, што некаторыя няўдаліцы. А зірні, якія акунькі спрытныя, якія камлюкаватыя. Хочаш вось гэтага? – і насмешніца трэсла перад пысай мурлыкі ладнай, годнай на жаронку рыбінай. – Сёння дзень шчодрасці і табе, мой катуська, анічога не шкада!
Здзеклівыя словы жонкі па жывому рэзалі мужава сэрца.
Але, дзякаваць Богу, такіх выпадкаў, калі ўдача ўсміхалася Еве, было прыкметна менш, чым рыбацкіх трыумфаў Адама. Ён жа добра ўспрытніўся лавіць важкіх падлешчыкаў, тым часам як Ева налаўчылася звабліва падтрэсваць перад вачыма акунькоў ёмкай мармышкай. Вядома, далікатныя жаночыя ручкі могуць трымцець, як чуйная асінавая галінка пад подыхам ветру.
Але ж ладны акунь садзіцца на кручок куды радзей, чым важкі, спакушаны падкормкай падлешчык.
Адам не так здзекліва, як Ева, усцешваўся са сваёй рыбацкай перамогі. Проста ён успрымаў яе як натуральнае вяртанне свайго, прадугледжанага Богам і прыродай статус-кво. Праўда, чуллівая Ева ўсё ж заўважала ў куточках ягоных вуснаў ледзь прыкметную ўсмешку пераможнага задавальнення і нават лёгкай пагарды. І нічога не магла з гэтым зрабіць. Хіба што яшчэ больш зацята пачынала маўчаць ды адчэпна, без ранейшага старання дагадзіць, гатаваць ежу. На кухні ўсё валілася з рук.
Добра што хоць спалі суджанцы па-ранейшаму разам. Адам, які запозна заседжваўся перад тэлевізарам, з задавальненнем “даваў нырца” пад коўдру, у сугрэўную жончыну цеплыню. І машынальна нават абдымаў Еву за плечы, прыціскаўся да яе, як каток, і аціхаў толькі тады, калі яна з цяжкім уздыхам адварочвалася да сцяны. Жанчына не магла і ўявіць, што расчыняе свае вусенкі, каб упусціць у іх кплівую ўсмешку мужа, толькі што ўбачаную на ягоным шчаслівым твары.
Трэшчына, якую атрымала суджанскае жыццё праз рыбацкае суперніцтва, была скразной і праходзіла ў тым ліку і праз ложак.
Толькі з надыходам пятніцы, калі трэба было ладзіцца да чарговай рыбалкі, суджанцы пачыналі з большай цеплынёй пазіраць адно на аднаго ды па-згодніцку перамаўляцца...
І з гэтых узаемаадносін таксама вынікае, што жанчыны не менш, а, здараецца, нават больш, чым мы, апантаныя прагай першынства.
Згадваю пару, калі і сам захапляўся зімовай рыбалкай. О, гэтыя незабыўныя паездкі! Не раўнуючы як у нашых Адама з Евай. Устаеш пасярод ночы, апранешся кулём, устаўвіш ногі ў атуленыя бахіламі валёнкі – і хутчэй на вуліцу…
Адчыняюцца дзверы, а ў салоне аўтобусіка – такія ж, як ты, “кулі”. Гамана, жартачкі, абмеркаванне плана маючай адбыцца лоўлі. Важна не памыліцца ў выбары возера!
– Можа, на Ляленскае ірванём. Кажуць, там нават сінец бярэцца. Праўда, гэта версія, – абачліва затуляе сябе ад магчымых кпінаў пры няўдалай рыбалцы адзін з нашых.
Зімой наогул добры клёў выпадае даволі рэдка, звычайна большасць рыбакоў вяртаецца з возера з “дзяжурным” кілаграмовым уловам.
Ранішнія аўтобусы, легкавушкі з “кулямі” надзей. Вечаровыя – з тымі самымі “кулямі” звыклага расчаравання, падсалоджанага слабай уцехай: “Затое свежым паветрам надыхаліся...”.
Такі вынік можна было б займець побач з горадам, на бліжнім возеры. Але ж... Чым бліжэй возера, тым слабей надзея на вялікі ўлоў.
І мы ехалі за ёй на край свету, нават у суседнюю краіну, на возера Вялікі Іван. Дастаткова было пачуць: “А на Вялікім Іване ў мінулую суботу мальцы аблавіліся”, – і кампанія тут жа пачынала ладзіцца да заманлівай паездкі.
Умацаванню надзеі на вялікі ўлоў спрыяюць і дрэнныя дарогі. Чым цяжэй даставацца да возера, тым больш трывалай яна робіцца.
Трэба пастарацца, каб дружна налягаючы плечукамі вытаўхаць з неўкаванай марозам тарфяной каляіны аўтобусік ці якую іншую машыну. Ды каб жа толькі ўперціся ды таўхануць... Папярэдне трэба расстарацца галін якога хмызоўя, падторкнуць іх пад колы, ды ці мала яшчэ што зрабіць дзеля вызвалення з гразюкі...
Аднойчы падчас такіх непярэлівак услед за іншымі выйшаў з аўтобуса і зведаў нечаканае пачуццё. Раптам вастрэй, чым звычайна, адчуў мулкую нагрувашчанасць вопраткі на целе, ейную залішнюю ўгрэўнасць, якая ўсё адно як допінг падштурхоўвала да няўцямнага ўчынку. Зачасаліся рукі па аўтамаце з поўным ражком – да таго ж сто “франтавых” грамаў былі ўжыты да апошняй кроплі....
А хіба магла перажыць такія пачуцці жанчына? Ейнае, звыклае да пацалункаў плячо не падыходзіць для выпіхвання з калдобіны аўтобуса...
Хоць… Калі жанчына асмельваецца займацца зімовай рыбнай лоўляй, звонку яна становіцца вельмі падобнай да мужчыны. Асабліва, калі не падфарбоўвае вусенкі. Такая ж аблавушка, кажух ці надзвычай ўцепленая ватоўка, валёнкі, бахілы... Хто там змагаўся за эмансіпацыю?!
Сядзіць адна такая “разняволеная” з адной краіны самай цэнтральнай Еўропы, а да яе падыходзіць незнаёмец – са свярдзёлам-бурам цераз плячо ды пачэпленай на яго рыбацкай скрынкай. А як вядома, усе рыбакі, што сабраліся на адным возеры, тут жа становяцца знаёмцамі, паяднанымі супольнымі размовамі пра тое, як клюе-бярэцца? Вось і згаданы прыблуда запытаўся ў нашага рыбалова з жаноцкага роду-племя пра тое самае. І пры гэтым расшпіліў прарэшку, дастаў са штаноў усё мужчынскае, што ў яго ёсць, ды пачаў паляпшаць абмен рэчываў у сваім арганізме, пакідаючы на снезе блытаныя пісьмёны пра ўчарашні дзень. Далікатны(ая) рыбалоў занурыла голаў у шалік і, не ўзнімаючы вачэй, пачала махаць рукой: маўляў, адчапіся, ідзі сваёй дарогай...
Як гэта небяспечна раўняцца з непараўнальным для цябе.
Аднойчы і я, слабы чалавек, узяў сваю суджанку на рыбалку. Было гэта адвячоркам на невялічкім возеры каля маёй роднай вёскі. Добрае надвор’е, устойлівая драўляная лодка – своеасаблівы астравок згоды і суладдзя. Я ставіў лодку на глыбіні і лавіў плотак на зімовую вудачку. Яна выконвала ролю “асістэнта” – то прынаду падасць, то бітончык, у які выпускаў спайманых рыбін... І вось, калі вырашыў пераплыць на другое месца, даў ёй патрымаць вудачку, каб не валаводзіцца, не выбіраць лёску, бо ўсяго метраў на двадцаць надумаў збочыць. Грабануў колькі разоў вёсламі і раптам мая жонка войкнула, як цнатлівая дзяўчо, якое, дурэючы, зацісне ў кутку каторы юрлівы падлетак. Як высветлілася, на прынаду спакусіўся жарлівы акунёк, ды нечакана і засіліўся, без падсечкі. Я хуценька падказаў Яні, як выбіраць лёску. Яна цягнула акунька і не пераставала войкаць і нават смяяцца. Гэта была для мяне не чужая радасць.
Белае яечка на зялёнай далоньцы
Выплыў на першую веснавую рыбалку на сваім возеры. Змалку стаяў тут на плавах з вудачкай, цяпер – на гумавай чавёнцы са спінінгам. Хісткае апірышча на вадзе – гумавая чавёнка. У прыдуманай мною назве трошкі іранічна падкрэсленая лядашчасць, але і прытоеная для недасведчаных непатапляльнасць, якая праверана гадамі. Лісцінка з дрэва лёгенька лягла на ваду – ча-вён-ка...
Плыву, шпурляю бляшню ды аглядаю бераг. Звыкла адплываюць ад яго дзве патрывожаныя чонгі, вабяць да сябе, хочуць адвесці ад гнязда, потым даюць нырца, імгненна знікаюць з поля зроку. Яны ў нас пачалі гнездавацца якраз з майго маленства – парачка. Вядома, не адна і тая ж, але ўсяго адна. Мусіць, для якой чародкі возера замалае. Ці чонгі невыпраўныя “аднаасобнікі”...
У рэдкіх, яшчэ слабых чаратах раптам бачу травяны блінок гнязда. Шчыльнасць гэтага блінка хіба што дастатковая – чарацінкі, іншыя водарасці ўкладзены і пераплецены так, абы вада між імі не свяцілася, як праз рэшата. Доўгай ды вузенькай лісцінкай-шпагацінай плоцік прымацаваны да чаратовай сцябліны, каб не знёс вецер. Акурат пасярэдзіне гнязда – белае, нібы курынае, яйка.
Але я не надта разглядаю гэты прытулак доўгашыяй чонгі, таму што раптам адчуваю сябе зусім недарэчным, лішнім чалавекам у гэтым азёрным куточку. Непатрэбным і шкодным, бо патурбаваў засяроджаных на маючым адбыцца бацькоўстве птушак.
Так аднойчы з сябрам-хірургам я пераступіў чырвоную рысу ў аперацыйнай, дзе падпраўляюць скальпелем сэрца. Рысу, якую маюць права перакрочыць толькі дасведчаныя, набліжаныя да таямніцы жыцця. І прытым ачышчаныя, нібы анёлы, ад смуроднага духу нашага здратаванага смерцю свету – у бялюткіх марлевых павязках, у бахілах з тканіны на нагах.
А я не набліжаны і не дапушчаны, ды яшчэ з прыкрай прыладай у руках прыпёрся на чавёнцы ў неруш, дзе засноўваецца новае жыццё...
Мне ўпершыню стала сорамна перад маці-прыродай, дык, зніякавелы, хутчэй павеславаў прэч. А калі азірнуўся – заўважыў, што птушкі прынялі гэта за добры знак і ўжо плылі да гнязда.
А ў мяне закругленым абрысам яечка стаяла ўваччу безабаронная хрусткасць прыроды, якую люлялі азёрныя хвалі.
Белае яечка чонгі на далоньцы плоціка з пераплеценай травы. На далоньцы, падстаўленай небу.
У Бога дабаўкі не просяць
Так сказаў пісьменнік Сяргей Даўлатаў – і ўскалыхнуў маю душу, заблытаў пачуцці.
Не просяць, таму што нават у сваім уяўленні баяцца падступіцца да Уладара нябёсаў. Ён жа не кухар які, каб адгукацца на просьбу, падбавіць колькі лыжак кашы...
Паспрабуйце даймаць свайго начальніка на працы якой-небудзь драбязой...
Зусім нечаканую свежыну набывае скарыстанае ў высокім кантэксце слова “дабаўка”.
А калі прасіць не дабаўку, а цэлы лёс, цэлае шчасце, напоўніцу, як кажуць, пад завязку... Гэта іншая справа!
Для гэтага ёсць малітва. Прасі ўсё адразу, не цыркайся...
Падай мне шчасця, Госпадзе! Цалкам, без дабавак. Дай уволю наплавацца па Касплі!
* * *
Прачнуўся на досвітку ў роднай хаце, якраз такой парой, калі мяне нарадзіла мама. І ў гэты ж дзень. А матуля яшчэ спіць у трысцене, у сваім куточку каля печы. Мая старэнькая, мая родненькая… Дзверы адчынены і я сцішваюся за пісьмовым сталом, каб пачуць ейнае дыханне. Але чую толькі вецер за вакном у несупынным восеньскім узрушэнні. Неўзабаве з’явіцца Пятрок, і мы паедзем на рэчку лавіць шчупакоў. Мама, сябра, шчупакі… Вось такая шчаслівая чарада слоў у дзень майго 55-годдзя.
Мама лічыць менавіта шчупака Хрыстовай рыбінай.
