Архіў нумароў:

Тры п'есы

_____________________ З сучаснай шведскай драматургіі Вольны пераклад са шведскай Дзьмітрыя Плакса.	Гэтыя тры п’есы былі выбраныя мной не выпадкова. Аднак пытаньне, чаму з усёй разнастайнасьці сучаснай шведскай драматургіі былі вылучаныя менавіта яны, цалкам заканамернае. Паспрабую адказаць. Часткова таму, што напісаныя яны аднымі з самых цікавых, на мой погляд, сучасных драматургаў Швецыі. Часткова – з-за сваёй непадобнасьці на тое, што лічыцца эксьперыментам у галіне тэатру ў Беларусі. (Калі, зразумела, я правільна ўяўляю сабе, што менавіта зараз лічыцца эксьперыментальным тэатрам у Менску і навакольлі.) Усе тры п’есы ўяўляюць сабою яркі прыклад пераасэнсаваньня класічнай традыцыі, бо ўсе тры п’есы, у аснове сваёй – сямейныя драмы (а што можа быць больш класічным у галіне драматычнага мастацтва, чым апісаньне рознага кшталту сямейных калізіяў – ад «Цара Эдыпа» Сафокла, праз «Рамэо і Джульету» Шэксьпіра, да «Вішнёвага саду» Чэхава) і гэтым яны падобныя. Падобныя яшчэ і тым, што гэта сучасныя сямейныя драмы. Сучасныя, ня ў сэньсе часу дзеяньня, (хоць дзеяньне ўсіх трох п’есаў і адбываецца на часавым адрэзку апошніх ста гадоў), але ў сэньсе праблематыкі і канцэптуальнага вырашэньня як драматургічных, так і маральна-этычных, філасофскіх пытаньняў і задачаў. «Крыштальная вуліца» сусьветна вядомай паэтэссы, сябра Шведскай Акадэміі Катарыны Фростэнсан. Складаны, напоўнены спасылкамі і рэферэнцыямі, апелюючы да еўрапейскіх тэатральнай, рэлігійнай і культурнай традыцыяў, тэкст Катарыны Фростэнсан – глыбокая маральна-філасофская прыпавесьць аб духоўнай чысьціні, пошуках апоры, падмурку ў сучасным секулярызаваным грамадстве, узаемапранікненьні духоўнага і матэрыяльнага сьветаў, гісторыі і сучаснасьці. «Вяртаньне зьняволенага» выбітнага шведскага пісьменьніка і паэта Сьціга Ларсана. Таямнічая, дзіўная, пабудаваная на падтэксьце, намёках і нявыказаных, але угадвальных сентэнцыях п’еса Сьціга Ларсана на першы погляд сфакусаваная на адносінах паміж бацькамі і дзецьмі, аднак зьяўляецца, хутчэй, абстрактна-паэтычным тэкстам, дзе дзеяньні персанажаў ідуць насуперак з агульнапрынятымі маральна-псіхалагічнымі нормамі і кодам паводзінаў. «Першая восень» маладой пісьменьніцы Астрыд Тротцыг. П’еса Астрыд Тротцыг пераносіць гледача ў сьвет «звычайных» сучасных сямейных адносінаў, дзе кар’ера стаіць на першым месцы, магчымая здрада не патрабуе высьвятленьня, а ўзаемнае непаразуменьне паміж усімі членамі сям’і ператвараецца ў нейкую паралельную размову, якая выклікае ўсплескі эмоцыяў толькі ў моманты ўзьнікаючых без бачных падставаў скандалаў, ушчамленьня тых ці іншых прынцыпаў або выпадзення чарговага «шкілету» з сямейнае шафы для адзеньня. Дзеяньне ўсіх гэтых п’есаў разыгрываецца ў дамашніх абставінах. Толькі ў п’есе Астрыд Тротцыг дзеяньне пераносіцца з дому ў бальніцу, куды трапляе адзін з персанажаў, і назад дамоў. Наогул «Першая восень», – самая новая з прадстаўленых п’есаў, напісаная ў 2001 годзе, – адрозьніваецца больш радыкальнай пабудовай, кінематаграфічным, фрагментарным, падзеленым на эпізоды тэкстам і больш пільным, у значнай ступені, зноў жа, кінематаграфічным, стаўленьнем да гуку, сьвятла, дэталяў антуражу. У любым выпадку, дом, сямейнае жыльлё, агмень іграюць цэнтральную ролю ва ўсіх трох п’есах. Дом як аснова, як сімвал асабістага, персанальнага, свайго, надзейнага, нязьменнага мінулага – добрага ці дрэннага, мажліва, ня так ужо і важна – супрацьпастаўлены зьнешняму сьвету: хісткай, нявызначанай будучыні, што расьце з мінулага і разбурае гэтае мінулае, каб самой у тую ж хвілю стаць мінулым... Невыпадкова ў двух п’есах з трох прысутнічаюць «зьнешнія» персанажы – Фрэскія ў «Крыштальнай вуліцы» і Лектар у «Вяртаньні зьняволенага», а ў «Першай восені» ролю такога «зьнешняга» персанажу займае іншае месца дзеяньня – бальніца… Сучаснае грамадства рашуча і груба абыходзіцца з традыцыйнымі сямейнымі каштоўнасьцямі, але ці такія ўжо бясспрэчныя і станоўчыя гэтыя самыя каштоўнасьці і дзе праходзіць мяжа паміж каханьнем і гвалтам (маральным альбо фізічным), чысьцінёю і брудам у сямейных адносінах, домам-крэпасьцю і домам-турмой?.. Тры сучасныя шведскія п’есы не даюць адказаў на гэтыя пытаньні, але прымушаюць нас задумацца над імі. Дзьмітры Плакс, перакладчык. Катарына Фростэнсан Крыштальная вуліца Урывак з п’есы Ролі: РОЗА, маці (70 гадоў) КАРЛ, бацька (60 гадоў) СЬЦІГ, сын (35 гадоў) КЛАРА, дачка (30 гадоў) ФРЭСКІЯ, чужаніца (40 гадоў) СЦЭНА: Мы знаходзімся ў пакоі дому на Крыштальнай вуліцы, у прыгарадзе, пабудаваным у пачатку пяцідзесятых гадоў. У пакоі стаяць некалькі старых, атрыманых у спадчыну, “прадметаў мэбліроўкі” – вялікае чорнае піяніна, буфет, абедзены стол… Цяжкія шторы да самай падлогі… Тут сустракаецца сям’я, каб разам адпалуднаваць ля сьвяточнага стала. Вялікодныя сьвяты, Чысты чацьвер. Акт ІІ (У пакоі цёмна, шторы апушчаныя, гарыць толькі маленькая жоўтая лямпа. Брат з сястрой ляжаць “валетам” на сафе за шторай… Карл сядае ля піяніна, пачынае іграць, перапыняе ігру, кладзе палец упоперак вуснаў.) КАРЛ: Так, унутры. Фактычна, унутры. Унутры… Яна заўсёды гучала ўнутры мяне… Музыка значыла для мяне больш, чым хтосьці мог уявіць! Рука на гэтым далікатным клавішы, як зуб, зуб і скура ў адным, адчуваньне ў кончыках пальцаў. Дотык… Калі я бачу каго-небудзь, я адразу, аўтаматычна, амаль што навязьліва думаю пра тое, якая мелодыя гучыць у гэтым чалавеку, там, унутры. Як там гучыць унутры яго, нягледзячы ні на што… Для мяне існавала толькі адзіная мелодыя. (Пачынае іграць сентыментальную мелодыю з нейкай дзіўнай адданасьцю – падобны на Трыстану1 мужчынскага полу.) Так, унутры – што я адчуваў кончыкамі пальцаў, кончыкі пальцаў на белай слановай косьці клавіша. Паляваньне на слана! Так, я выглядаў больш здольным да нечага гэткага, чым да музыкі. (Іграе гаму павольна, потым шалёна.) Гама, што, што я спрабую вывучыць, калі іграю яе… Туды-сюды, адныя і тыя ж ноты, увесь час новая мелодыя… Грыгарыянская. Музыка гэтага малога, інтымнага культу. Або секты, суполкі. Часовае няўдалае масонства… хацеў да сяброў, супольніцтва, не… ніякага… але катары2. Мансегур3, усходнія Пірынеі! (Сьмяецца.) Туды яна ніколі б мяне не пусьціла… Роза. (Глядзіць на партрэт Розы, які стаіць на піяніна. Бярэ яго.) Ты была такая застылая, Роза, унутры цябе не было аніякай музыкі, можа толькі нейкі марш, ва ўсякім выпадку, нешта зусім чужое песьні, даверу, нейкія іншыя гукі. Або вялікі безаблічны харал, як адзіная хваля. (Горача, пад акампанемент дзікай, гіпнатычнай музыкі.) Я ніколі не разумеў тваёй структуры, ніколі не ўломваўся ў тваю істоту, ніколі ня чуў трэску і не адчуваў лопаньня, таго супраціўленьня, што паддаецца, калі любой цаною хочаш уварвацца туды, унутр! (Прыходзіць у сябе ад сьвятла, што падае на ягоны твар. Сьціг і Клара адвесілі штору і глядзяць зьдзіўлена на Карла.) Так што ў мяне яшчэ ўсё гэта засталося. (Уздрыгвае.) Ды вось жа і вы тут, я бачыў нешта, але не разумеў! (Б’е сябе па ілбе.) Я не зразумеў, што вы былі тут. У цені. Вы ляжалі, як маленькія зьверы, цесна, адно ля другога. Дзеці! СЬЦІГ І КЛАРА (падбягаюць да Карла): Карл! КАРЛ: Клара і Сьціг. Асьцярожна, асьцярожна! (Вымае папяровы пакет з вялікай кішэні свайго паліто.) Я прынёс авакада, яны яшчэ трохі цьвёрдыя, не зусім сьпелыя, сезон ужо амаль прайшоў. Мы пакладзем іх на батарэю і яны хутка памякчэюць. (Ідзе да батарэі і кладзе авакада, пяць штук.) Я абяцаў Розе прыгатаваць закуску. КЛАРА: З манга чатні4. СЬЦІГ: Са сьмятанкай і кетчупам! КАРЛ: Нічога не разумею. СЬЦІГ: Бацькаў адзіны і вялікі рэцэпт. Ягонае адкрыцьцё. Геніяльнае як ён сам быў і будзе! (Абдымае Карла.) Але здымі пярсьцёнак, калі будзеш перамешваць, абяцай, што здымеш – Божа, як гэта было агідна, ды і зараз агідна. Ліпкая ежа вакол пярсьцёнка, засохлыя, або вадкія рэшткі: я ненавіджу гэты знак роўнасьці. Акальцаваны! (Імітуе галубіную буркатню.) КАРЛ: Сьціг, я ня чую, што ты кажаш, але гэта не іграе ніякай ролі. Усё роўна. Так шмат гадоў. Ці гэта тры, ці чатыры, не іграе ролі, ня важна, цяпер вы тут! Вы прыйшлі трохі раней… прыемна вас бачыць. КЛАРА: Мы думалі таксама, хацелі адны пабыць трошкі ў пакоі, пахадзіць, паглядзець, адчуць пах. СЬЦІГ (абдымае Клару з любоўю, але і трохі замоцна): Мы заўсёды думаем адно і тое. КЛАРА (асьцярожна вызваляецца ад Сьціга): Прынамсі, часам. СЬЦІГ (Карлу): Павярніся. Бацька – Вялікі бацька – (Сьціг імітуе паходку Карла: з невялічкім нахілам уперад.) КАРЛ: Хадзі сюды, сядай. (Ляпае сабе па калену.) Не, Божа мой, дзе я быў! Не, не! (Саромеецца.) Нешта дзіўнае здарылася са мною. КЛАРА (пяшчотна): Як звычайна. (Заходзіць за сьпіну бацькі, гладзіць яго па сьпіне.) КАРЛ: Па дарозе сюды, па дарозе дадому – СЬЦІГ: Зараз мы пачуем Карла сапраўднага, the real5 Карл! КАРЛ: Гэта было надзвычайна. Дзіўна, так, сапраўды цудоўна. (Сур’ёзна.) Я на самой справе хачу, каб вы пачулі пра гэта. Падумайце, як маленькія зьмены ў грамадстве раптам могуць быць заўважаныя, адчувальныя… чужаніцтва. Я ішоў па галоўнай вуліцы, у цэнтры было зусім пуста. Я ванд­раваў адзін, кружляў, у гэтым кафляным пераходзе пад чыгункай. Было холадна, вецер залятаў унутр і цягнуў непрыемна, са скавытаньнем: “Эгэээй!” І там, пасярэдзіне пераходу, у тым страшэнным, халодным сьвятле, прытуліўшыся да сьветла-зялёнай кафлянай сьцяны, сядзеў нехта, у гэткай халадэчы! “Эгэээй!” (Клара і Сьціг імітуюць ягонае “эгэээй!”, ён цыкае на іх.) Слухайце – вецер выў, а ён з прамой сьпіною, прытуліўшыся да сьцяны, патыліцай да кафлі. Ён быў апрануты ў куртку з казінай футры! Так, ня сьмейцеся, гэта быў бясспрэчна той пах, – і чорныя скураныя пальчаткі з дзіркамі на абодвух вялікіх пальцах. Ягоны капялюш нагадваў мой! “Брат”, — сказаў ён. І я спыніўся. І я пачуў і павярнуўся. Калі я паглядзеў на ягоны твар, то ўбачыў, што ён падобны да мяне, фактычна копія. Двайнік, блізьня! “Сядай”, — сказаў ён. І я споўз па гэтай сьлізкай кафлі і сеў побач з ім, ў маім сьветлым, прыгожым паліто, тым, што Роза купіла ў Рыме. Драп з вярблюджай шэрсьці. Ён сьцянуў з мяне чаравікі… і шкарпэткі і я дазволіў усё гэта, ён разглядваў мае ногі, доўга. “Ён жа не зьбіраецца абмываць іх, — думаў я, — сваёй сьлінай”, — бязглуздая думка! І тады, амаль што ў тую ж хвілю, я падумаў пра вас абоіх, што вы павінны прыйсьці, што вы можаце пазнаць мяне, я не магу заставацца тут занадта доўга. І тады я заўважыў, што час прайшоў, і я ўстаў, хутка. “Дзякуй”, — сказаў чалавек. “Дзякуй, цяпер можаш ісьці. Я хацеў толькі гэтага жэсту.” І я пайшоў, спачатку басанож, я не аглядваўся, я ішоў сваёй дарогай і прыйшоў сюды. (Некаторы час ціха, пакуль Сьціг не ўсклікае.) СЬЦІГ: Гісторыя цалкам ў духу Карла. (Пачухвае галаву.) КАРЛ: Прыемна было расказаць усё гэта. Сапраўды прыемна мець магчымасьць выказаць – як дзіўна ўсё гэта было… КЛАРА: Ён, мабыць, хацеў проста ўбачыць каго-небудзь, хто б пасядзеў там хвіліначку. Як бы ў ягоным становішчы. КАРЛ: Ты нават і ня можаш уявіць сабе, як ты маеш рацыю! Клара! КЛАРА: Тата! КАРЛ: Дачка мая! (Абдымаюць адзін аднаго.) СЬЦІГ: Я спрабую ўявіць, дзе ты ішоў… што гэта за пераход, які цэнтр. (Глядзіць на Карла.) Тут жа быццам бы і няма ніякога цэнтру. Я ішоў павольна па Міжгорнай вуліцы. Я падумаў, што яна выглядае, як нейкі вялікі прамежак. Крамы, раскіданыя па ўсёй прасторы, як на Міжземным моры, і сонца праглядвае між елак, тое белае, моцнае красавіцкае сьвятло, белае як крэйда, сонечныя акуляры на нос. У нейкі момант я ня ведаў, дзе я, усе гэтыя шыльды – КЛАРА: “Відэасалон Будзілі6.” СЬЦІГ: “Дзівосны салон.” КЛАРА: “Дзявоцкі салон”! Ты няправільна прачытаў. СЬЦІГ: Ну зразумела! “Піцэрыя Карыны” КЛАРА: Ліцэнзія на продаж сьпіртных напояў у іх ужо два, не, тры гады – СЬЦІГ: Куфель моцнага піва. Вялікі куфель! Бульбяное пюрэ, як дома. Простая хатняя ежа. КАРЛ: І што самае цікавае ў гэтым! Мова зьмяняецца ўвесь час. Усё гэта мы бачым кожны дзень, гэта штодзённасьць для Розы і для мяне. Цяпер гэта належыць да штодзённасьці. Праўда, усе мовы тут – тут усе мовы, як у сябе дома. СЬЦІГ: Тата, ты недарэчны. Дарэчы. (Пастуквае па ягонай галаве.) Балван, як кажуць… КАРЛ: Але праўда ёсьць праўда ў любы час і прага да праўды – вечная! Калі мы ўпершыню ўбачылі авакада, то палічылі, што яно агіднае. Ці можа гэткая рэч быць смачнай?! Гэтая маршчыністая, цьвёрдакаменная, шэра-чорная штуковіна – той самы фрукт, які стаў такі любімы, зараз ужо нібыта і няма нічога болей шведскага! Што за сьвята без авакада! Я абяцаў Розе прыгатаваць закуску да абеду: выдзёўбваеш мякаць чайнай лыжкай, зьмешваеш з узьбітай, трошкі ўзьбітай сьмятанкай, дадаеш трошкі чатні, чылі на кончыку нажа, соліш, перчыш, потым усё гэта перакладваеш у адну міску… СЬЦІГ: Паслухайце, гэта словы інжынера! (Сьмяецца з цеплынёй.) Тата, ты болей не балван, ты балда. Хадзі сюды! Глядзі! (Працягвае Карлу неймаверна безгустоўную і бліскучую пласьцінку: на ёй намаляваны Зеўс.) КАРЛ: Што? Дык гэта ж Зеўс. Сам Зеўс! (Імітуе гераічны вобраз Зеўса. Сьціг і Клара сьмяюцца.) СЬЦІГ (паказвае на самога сябе): Дыяніс!! Балван быў балда і дарэчы недарэчны. Новыя словы. Мова зьмяняецца бясспынна, што і добра і кепска, як і ўсё астатняе, і некаторыя маюць магчымасьць у гэтым удзельнічаць. КЛАРА: Адкуль ты гэта ведаеш? Цябе ж тут не было… СЬЦІГ: Я пачуў гэта ў вагоне. “Дыямант-экспрэса.” КАРЛ: Не, не, гэта ж пяцідзесятыя гады! СЬЦІГ: Калі ты і Роза толькі прыехалі сюды, у той час тут была Парыжская кандытарская, не кулінарыя з салатамі, а кандытарская з бляскам, з прыгожымі, высокімі ружовымі і зялёнымі пірожнымі на прылаўку. Прыемная чарнавалосая пані з пярсьцёнкамі і ў карункавым фартуху. Элегантнасьць, прыемнасьць у ейным: “Чаго жада-а-а-еце?” КАРЛ: Даўно гэта было… (Кульгае.) КЛАРА: Тата, цябе баліць нага? КАРЛ: Дапамажы мне, калі ласка, зьняць чаравік, Клара. Ён цісьне вось тут. (Клара дапамагае Карлу зьняць чаравік, яна разглядвае ягоную нагу з захапленьнем і адначасова з жахам.) КЛАРА: Твае вены, яны такія вялікія… КАРЛ: Я адчуваў, як яны набухалі, пакуль я стаяў. Кроў рухаецца кепска… КЛАРА: Трэба паклапаціцца пра твае ногі. Каб нехта даглядаў іх, абмываў, рабіў усё неабходнае. СЬЦІГ (ля вакна): “Педыкюр “У Надзеі”! Там, унізе ён знаходзіцца, там, унізе… Тыя маленькія, урослыя, шэра-зялёныя дамкі, пастаўленыя зоркай, са сваімі балконамі-шпакоўнямі, тыя трохі сумныя дамкі, што пабудаваныя на былым заліўным лузе. Калі я бачу іх, я адчуваю… нейкі асаблівы смутак. Нейкую сьветлую, амаль свабодную меланхолію. Пачуцьцё часу, так, фактычна, або мабыць адсутнасьці часу. Цікава, як яны будуць выглядаць праз сто гадоў? Будуць яны існаваць? Наўрад ці. Тыя маленькія, але бясконца, беспараўноўна добра спланаваныя пакоі, узорны прыгарад. Тут па-ранейшаму жывуць сем’і, яны нават хочуць сюды. Ты яшчэ жывеш тут, Клара? (Клара ківае.) Але ж ня проста тут? КЛАРА: Не, не. Трохі вышэй. У Сапфірным завулку. (Брат з сястрой доўга глядзяць адзін на аднаго.) СЬЦІГ: Ну не, зараз я хачу зьняць вас абоіх! Дакладна так. Спакойна і нясьпешна. Тата, ня мог бы ты ўзяць той жудасны капялюш?! КАРЛ: Жудасны капялюш – жудасны капялюш! (Думае, кульгае ў прыхожую, вяртаецца з трохвуголкай.) СЬЦІГ: Так! Вельмі добра. Цудоўна… (Клара і Карл сядаюць побач ля жоўтай лямпы. Сьціг робіць здымак, ён крыўляецца, іграе фатографа.) КЛАРА: Нашто ты здымаеш так шмат?! СЬЦІГ: Варыяцыя, паўтор, фрагмент, варыяцыі… (Клара ўздыхае.) КАРЛ (задаволена сьмяецца): Ня ведаю чаму, але я хачу выступіць са старамоднай натацыяй. Малы катэхізіс. Мабыць, мой бацька сядзеў некалі вось гэтак са сваім капелюшом. Гэта ягоны капялюш. Я адчуваю, што хачу гаварыць абсалютна манатонным голасам, выпусьціць некалькі сухіх доўгіх лініяў і пакінуць іх у адзіноце ў гэтым паветры. Па-грыгарыянску. Проста. Любоў да вас, дзеці мае, ўсё, чаго я не разумею. Усё, што хачу сказаць. З-за любові хачу я крыж узяць. Гэта было мелодыяй Розы раней, цяжкая арыя драматычнага сапрана. Маё жыцьцё ўцякае, як кожны шэры дзень. А я… А я… СЬЦІГ: Mensch, ich habe Hunger. Jetzt habe ich Hunger! 7 КАРЛ: Гэта быў кліч Розы, рэшткі матчынай мовы! Тры асноўныя словы: “чалавек”, “я” і “голад”. (Пачынаюць хадзіць адзін вакол аднаго ў пакоі.) КЛАРА: Мы будзем есьці зайца. Зайца! СЬЦІГ: Доўгія стройныя карычневыя ногі Розы, тушаныя ў вінным соўсе. КАРЛ: Гэта мая рэпліка! Ногі Розы, о Божа! Гэткае рагу – гэткая сумесь. (Пацірае лоб.) КЛАРА: Ты захварэў, тата? КАРЛ (хістаецца): Страціў на імгненьне прытомнасьць. Лагуна… не, не, усё добра, цяпер усё добра! (Распростваецца.) Двое. У мяне двое дзяцей. Падумаць толькі, вы тут, абое! КЛАРА (сядзіць ля стала, глядзіць на стальніцу, гладзіць яе рукою): Мяса будзе цёмнае, разваранае, чырванаватае, амаль чорнае, дзічына, жэле з рабіны, вялізныя, прыгожыя ягады, як кулі, што спыніліся пасярэдзіне штуршка сэрца… (Зьбянтэжана ўздрыгвае.) КАРЛ: А калі прыйдзе Фрэскія? Ці атрымаем мы нешта экзатычнае? СЬЦІГ: Фрэскія больш ня прыйдзе. Яна засталася ў Эболі8. Набрала балотнай вады праз борт, забросьнела ў басейне. (Зьбіраецца з думкамі.) КЛАРА: Жэле з чорных парэчак, таксама. Кроў, што застыла, згарнулася, чаму я мерзну заўсёды, калі чую гэтае слова… Сочныя маленькія агуркі, марынаваныя ў воцаце са сьпецыямі, маленькія, смажаныя ў алеі лісічкі, з другога лесу. СЬЦІГ: Віно. Звыш таго – віно! “Шато Мусар” з мяккіх, акантаваных кедрамі, узгоркаў Лівану. Або сапраўды добрая, церпкая, гарэлая Рыоха… КАРЛ: Брусельская капуста. Не забывайцеся на брусельскую капусту! СЬЦІГ (да Клары): Хадзі, хадзі сюды і мы яго звалім! (Кідаюцца на Карла.) СЬЦІГ І КЛАРА (хорам): Тата-кляча, стары конь, даўганогі, старая кляча! Тата, ты – конь!! КАРЛ (на падлозе): І дробная бульба! Я сьню, мару аб той шыпучай, хрусткай скарынцы на Розінай дробнай бульбе, карычнева-залатая корачка, прычына, каб ніколі не разводзіцца. Дробная бульба! Чуеце?! Эй! Але дзе вы? Эгей! Дзеці… (Клара і Сьціг зьніклі за той цяжкай шторай, чуваць крокі на лесьвіцы, лёгкія, але вельмі ясныя. Карл хутка падымаецца.) Сьціг Ларсан Вяртаньне зьняволенага Урывак з п’есы Неакрэсьленая сцэна з мэбляй пачатку стагоддзя: канапа, столік і два крэслы абапал канапы. Мяккае сьвятло падае зьверху, такім чынам, што здаецца, быццам мэбля знаходзіцца на авальным востраве сьвятла, вакол – шэрая цемра. Ролі: БАЦЬКА, 50 гадоў МАЦІ, 50 гадоў ДАЧКА, 25 гадоў ЛЕКТАР, 50 гадоў Сьціплае, з густам адзеньне, а таксама ціхая, культурная манера размовы, дае зразумець, што п’еса апісвае вышэйшы клас у пачатку стагоддзя, ці то ў Швецыі, ці ў Расіі, ці яшчэ ў якой іншай краіне (БАЦЬКА ўваходзіць праз дзьверы. ДАЧКА глядзіць на яго вялікімі вачыма. МАЦІ сьляпая, неўпэўненая.) ДАЧКА: Ну што я магу сказаць? БАЦЬКА: Так, што? ДАЧКА: Ну што я магу сказаць? Вітаю. Вітаю дома. БАЦЬКА: Та-а-ак. МАЦІ: Вось гэтак. БАЦЬКА: Што такое? Ці ты сьляпая… Падобна на тое. МАЦІ: Так, ня ведаю… Цяжка што знайсьці. БАЦЬКА: Скажы мне… (Ідзе да канапы.) Я сяду. Можна мне сесьці? ДАЧКА: Але, тата, зразумела. Сядай. Сядай. МАЦІ: Так, садзіся. (БАЦЬКА сядае на канапу.) ДАЧКА (да МАЦІ): Ты, мабыць, таксама хочаш сесьці? МАЦІ: Так. Ці, можа, прылягу. ДАЧКА: Ты стамілася? МАЦІ: Я прылягла б тут, на падлозе. ДАЧКА (БАЦЬКУ): Яна так звычайна робіць. МАЦІ: Што ты кажаш! (ДАЧКА дапамагае МАЦІ прылегчы. Потым сядае побач з БАЦЬКАМ.) БАЦЬКА: Цяпер скажы мне… Шчыра! Ці дайшлі да вас чуткі аб тым, што я памёр? Або гэта, можа, толькі мае ўяўленьні… ДАЧКА: Не, я ў гэта ніколі б не паверыла. БАЦЬКА: Так, гэта, пэўна, толькі нешта тое, што я сам сабе ўявіў. Вельмі шмат гадоў мінула… ДАЧКА: Праўда. БАЦЬКА: Я – як сказаць?.. Ня звыклы. Сапраўды… У вышэйшай ступені ня звыклы бачыць гэтак шмат людзей, як убачыў сёньня. Я маю на ўвазе — шмат цывільна апранутых людзей. Быць у горадзе і бачыць гэтак шмат цывільна апранутых людзей… (Паглыбляецца ў думкі.) ДАЧКА: Так, вітаю дома! БАЦЬКА: Калі я сядзеў за сьпіной ў вазака, я пытаў сябе, ці гэта не на самой справе так. Я маю на ўвазе, ці я не на самой справе памёрлы? Калі я прыехаў у горад, гэта адчувалася, як калі б памёрлы чалавек увайшоў… Не, не, што я кажу?! Гэта было як калі б нехта, хто раней быў памёрлы, сядзеў там за гэтым вазаком з тлустымі патламі над вушамі… Так, гэта адчувалася менавіта так. ДАЧКА: Праўда, гэткія рэчы так проста сабе ўявіць… Асабліва цяпер, калі надвор’е такое вясновае. (БАЦЬКА падымаецца і ідзе да МАЦІ, якая ляжыць на падлозе.) БАЦЬКА: Але ж я ўжо тут, сапраўды тут, у вас? ДАЧКА: Я таксама магу прыдумаць сабе нешта такое, цяпер, калі вясновыя ветры ды адліга і ўсё іншае! БАЦЬКА (да МАЦІ): Я ж зараз тут, у вас? Праўда? (Нагінаецца над ёю.) Я гавару з табой! МАЦІ: Ага. Ой! БАЦЬКА: Сама ты, напэўна, жывеш у пустэчы цяпер, калі ты сьляпая. ДАЧКА: Яна трошкі стомленая ўвечары, трэба гэта зразумець. (БАЦЬКА сядае побач з ДАЧКОЙ на канапу.) МАЦІ: Гэта ж так страшэнна даўно яна існавала, я маю на ўвазе Дзеву Марыю… Але, калі я не зусім памыляюся, яна толькі што была тут, у нечым аксамітна-блакітным… Яна сказала, што цёмна. Напэўна так, зараз жа ноч, зіма, нічога дзіўнага. ДАЧКА: Гэта ж тата, мама! Ён вярнуўся… Та-та, мама, ты ж чуеш, што гэта тата? БАЦЬКА (ДАЧЦЫ): Ты павінна мне нешта растлумачыць. Добра? ДАЧКА: Калі змагу. Ня ведаю. БАЦЬКА: Мяне тут не было?.. Не было? ДАЧКА: Ну-у-у… Трэба сказаць… Ты ж не пакрыўдзішся, калі я скажу, што ты быў вельмі далёка адсюль… Ва ўсякім выпадку, у адпаведнасьці з маім разуменьнем. БАЦЬКА: І ты ўпэўненая, што гэта не твае прыдумкі і ўяўленьні? ДАЧКА: Не, гэта агульнавядома… Гэта, так бы мовіць… (Змаўкае.) БАЦЬКА: Што? ДАЧКА (гучным шэптам – МАЦІ): Як мне гэта сказаць, мама? МАЦІ: Калі гэта нешта такое, чаго і гаварыць ня трэба, то я параіла б табе падумаць і, мабыць, прамаўчаць. ДАЧКА: Не, я хацела б толькі сказаць, што ўсё гэта вялікая нечаканасьць для нас. Вось, што я хацела сказаць. Вялікая раптоўнасьць для нас. Сапраўды так. БАЦЬКА: Я разумею. ДАЧКА: Гэтага мы ніяк не чакалі, ну зусім ніяк! БАЦЬКА: Натуральна, я разумею, што мяне тут не было вельмі доўга. Тое, што я толькі што пытаўся аб гэтым, трэба разглядаць як невялічкі жарт. МАЦІ: Так. Ага… (Пачынае ціха сьмяяцца на падлозе.) ДАЧКА (з усьмешкай): А я спрабавала ўсё растлумачыць! Я цяпер адчуваю сябе ідыёткай! БАЦЬКА: Але што ты думала пра мяне ўвесь гэты час? ДАЧКА: Мае думкі такія… як кажуць, такія дзіцячыя, што я ня ведаю… Я не магу нават і сказаць шмат чаго аб гэтым, не, не магу. (МАЦІ заціхае і больш не сьмяецца. Лежачы, яна напружвае шыю – як бы прыслухоўваецца.) БАЦЬКА: Не, я хацеў бы паслухаць! ДАЧКА: Я ня ведаю… Напрыклад, калі ўзяць, ну, напрыклад тое, калі я гляджу на зоркі, ну калі чыстае неба, хаця гэта і ня так ужо часта здараецца тут цяпер – я лічу, мы так рэдка бачым зоркі… Але калі я ўсё ж такі гляджу ў вышыню, так, тады я звычайна ўяўляю, — так, я ведаю, што гэта вельмі дзіцячая думка, — але тады я звычайна ўяўляю сабе, што ты знаходзішся так далёка, як тое сузор’е... (Некалькі секунд цішыня.) БАЦЬКА: А што яшчэ ты думаеш? МАЦІ: А для чаго ты ўсё гэта выпытваеш, хацела б я ведаць?! БАЦЬКА: Што яшчэ такое? МАЦІ: Ведаеш, я лічу, што табе трэба скончыць усе гэтыя недарэчныя глупствы. Я хачу сказаць табе, што твая дапытлівасьць прыводзіла нас на край прорвы, нашмат часьцей, чым адзін раз. І таму тое, што я кажу ня больш, чым правільна і я павінна затрымаць цябе, калі гэты бок тваёй натуры пачынае прачынацца. БАЦЬКА: Што? У чым тут справа? МАЦІ: Ты зараз жа кінеш дапытвацца ў яе пра ейныя думкі, зразумеў! ДАЧКА: Цяжка расказаць усё, пра што я думала. Шмат з таго, напэўна, толькі ўспаміны. БАЦЬКА: Але было б цікава паслухаць цябе, раскажы аб тым, што памятаеш. Сапраўды цікава. ДАЧКА: Я даволі кепскі прамоўца, мама можа пацьвердзіць. БАЦЬКА: Нічога страшнага… Пачынай! МАЦІ: Не, ніякай розьніцы, ты ні кроплі не зьмяніўся! Тая ж упартая спрэчка аб усім і ні аб чым, ад якой я — Бог мой сьведка! — так стамілася, і вось зараз – нягледзячы на тое, што я ляжу, ляжу тут унізе, ляжу тут і адчуваю, як сухія хлебныя крышкі колюць маю сьпіну — тваё гэтае румзаньне стамляе мяне той старой, ужо, спадзявалася я, заснулай зморанасьцю, гэтай – не знайсьці лепшага слова! – шалёнай зморанасьцю. Яна такая агромністая, што нават, нібыта камечыцца ўнутры мяне. Я што, ніколі – або напэўна трэба сказаць мы – мы што, ніколі ўжо не пазбавімся нудотнага канькання аб тым, як гэта там зараз выглядае ў нас унутры?! БАЦЬКА: Гэткі шум з-за таго толькі, што я хацеў ажывіць адзіны маленькі ўспамін! Няўжо гэта так небясьпечна?! Ці гэта не натуральнейшая рэч у сьвеце, што я хачу пачуць ейны расказ, цяпер, пасьля таго, як мяне не было тут так доўга? ДАЧКА: Я не лічу, што ў гэтым ёсьць нешта кепскае… Але ж так цяжка... МАЦІ: Я мяркую, што цябе трэба пакінуць нябогу ў спакоі, каб мы маглі прыемна правесьці час усе ўтрох. БАЦЬКА: Але, Божа мой, яна ж больш ужо не маленькая дзяўчынка! Гэта ж відавочна… Яна ўжо і сама можа мець дзяцей. Так гэта, ці не? МАЦІ: І якім чынам гэта датычыцца нашай размовы?.. А? ДАЧКА (МАЦІ): Магу я расказаць тады?.. Адзін успамін, які зараз прыйшоў да мяне. (Да БАЦЬКІ.) Я купаюся, заходжу ў ваду. Ты трымаеш мяне за руку, ідзеш побач. Мама дзесьці на пляжы, або за намі… Так, за намі — цяпер успомніла! — проста за намі… Я чую, як яна кажа, што вада занадта халодная. “Бррр!”, — кажа яна, ці нешта падобнае… І тады я думаю, вада даходзіць мне да поясу, і наколькі я памятаю, яна сапраўды даволі халодная, і тады я думаю, ты трымаеш маю руку, а вада па пояс, я думаю тады, што я зараз утаплюся. У тое ж імгненьне, адразу, утаплюся і ўсё! МАЦІ: Ага. Ты была маленькая тады? ДАЧКА: Гадоў шэсьць-сем, ня больш за восем. Максімум восем. Не магло быць болей за восем. МАЦІ (спрабуе падняцца рыўком): Дапамажы мне падняцца, калі ласка. (ДАЧКА дапамагае МАЦІ ўстаць. МАЦІ абдымае ДАЧКУ, якая спачатку працівіцца, доўгімі абдымкамі.) МАЦІ (абдымаючы ДАЧКУ): Мне трэба абняць цябе, сэрца маё! Абдымаць, абдымаць… Моцна-моцна… Гэткія думкі! Божа мой сьвяты, я не разумею гэтага, не разумею! ДАЧКА (вырываецца, агладжвае далоньню адзеньне): Нічога страшнага! Толькі думка, нічога больш. Няма патрэбы гэтак рэагаваць! БАЦЬКА: Калі б ты зрабіла нейкую спробу ў гэтым накірунку, тады б я пэўна заўважыў тое… Але я нічога гэткага не памятаю. (МАЦІ хістаецца і махае рукамі, ня маючы ніякога фізічнага кантакту.) ДАЧКА: Мама, я тут! МАЦІ (учапіўшыся за ДАЧКУ): А, ты тут? ДАЧКА: Чаму б табе ня сесьці ў крэсла? Давай, сядзем. МАЦІ (скараючыся): Думаеш, гэта неабходна? ДАЧКА (дапамагае МАЦІ сесьці): Гэта прыемна, вось пабачыш. Прынесьці тваю коўдру? (МАЦІ ў крэсьле, адмоўна хітае галавой і адпіхвае рукі ДАЧКІ.) ДАЧКА: Табе ня холадна? Праўда? БАЦЬКА: І што потым? Пасьля таго, як ты хацела ўтапіцца? ДАЧКА: Ня ведаю. Успаміны спыняюцца раптам – ва ўсякім выпадку, у мяне — спыняюцца, і усё, нічога больш. БАЦЬКА: Ага, так значыць… (Саджае ДАЧКУ побач з сабой.) Паглядзі на мяне! Ты яшчэ ні разу, з таго моманту, як я прыйшоў, не глядзела мне ў вочы. Нібыта ты спрабуеш пазьбегнуць майго позірку, гэта праўда? ДАЧКА (глядзіць яму ў вочы): Не, зусім не! БАЦЬКА: Ну і што ты думаеш, гледзячы на мой – так ты яшчэ ўсё ж такі напэўна думаеш! — адносна прыгожы твар? Што б ты хацела ведаць?.. (Не дае ёй адказаць, выцягвае руку.) Не-не-не!.. У гэтым няма неабходнасьці… Няма неабходнасьці. ДАЧКА: Я не разумею. БАЦЬКА: Але ж гэта заслугоўвае ўвагі, ці не? Вось я прыязджаю дадому, пасьля таго, як быў нябачны для вас такі доўгі час, што было б спакушэньнем для ўсіх нас трох, назваць тую дакладную лічбу, я прыходжу, без усялякага папярэджаньня да вас дадому, але ніхто з вас ня мае аніводнага пытаньня да мяне… Заслугоўвае ўвагі, як вы лічыце? (Паварочваецца да МАЦІ.) МАЦІ (гучна, да БАЦЬКІ): Гэта ня так ужо… (ДАЧЦЫ, шэптам.) Мне, мабыць, трэба гаварыць больш строга. (Зноў зьвяртаецца да БАЦЬКІ, гучней.) Гэта ж ня так ужо і цяжка зразумець! Тое, што я не магу проста спытаць нешта… БАЦЬКА (перапыняе МАЦІ): І чаму ж? МАЦІ (трохі спакайней): Калі я не магу бачыць цябе, цябе і выраз твайго твару, тое, што напісана на тваім твары, тады ня так і лёгка зразумець, пра што належыць спытацца. Я ж не магу нават і ўявіць сабе, як час абышоўся з табою. Сталі твае валасы сівымі, ці ў цябе і няма ўжо ніякіх валасоў? Я ня ведаю ні таго, ні другога. Сталі твае шчокі больш упалымі, чым яны былі ў той час, калі я памятаю цябе? Ня ведаю, не магу знаць… БАЦЬКА (перапыняе МАЦІ): Так, так, так!.. (МАЦІ ўзмахвае рукамі, каб БАЦЬКА замоўк, потым глядзіць пустым позіркам трохі вышэй іхніх галоваў.) МАЦІ: Ці ёсьць на тваім твары сьляды п’янак і таго, аб чым я не жадаю і чуць у гэтых сьценах ?.. Ня ведаю. Не магу знаць…(Змаўкае.) БАЦЬКА: Ты скончыла? Скажы, калі закончыш!.. Тое, што я трохі расчараваны, ня можа выглядаць неверагодна дзіўным. Я хачу сказаць вам, што я, з таго моманту, як я сыйшоў з павозкі там… на гэтай параднай вуліцы, назву якой я забыў… Увесь час з таго моманту, калі я распрастаў суставы пасьля паездкі, і потым, калі я ішоў праз тузін вуліцаў, да самага нашага дому, нашага, калісьці такога сьветлага, сьветла-пясочнага мураванага дому – таго дарагога дому, які жыў ва мне, калі я прабіраўся скрозь глыбокі сьнег і хуткімі ударамі сякеры сьсякаў тыя старыя дрэвы, год за годам бачыў я перад сабой гэты статны дом, якім мы валодаем… Так, так, разумееце… Дык вось, калі я ішоў, то ўвесь час уяўляў сабе, якія пытаньні вы будзеце задаваць мне. І вось – аніводнага! ДАЧКА: Так, але гэта ня лёгка… Спытаць цябе пра што-небудзь? Хочаш? (БАЦЬКА падымаецца з канапы і ідзе са сцэны, у цемру.) Астрыд Тротцыг Першая восень Урыўкі з п’есы Ролі: Мары Ларс Ева Хелена Дома Красавік, суботняя раніца. Мары сядзіць ля стала ў замытым халаце. Чытае газету, старонку, дзе апублікаваныя спачуваньні. Раптам уздрыгвае, позірк падае на знаёмае імя. Яго імя. Імя таго, каго яна аднойчы лічыла каханым. Цяпер ён памёр. Яна сядзіць і глядзіць у пустэчу за вакном. Уваходзіць Ларс. Ён ужо апрануўся… Налівае сабе кавы, бярэ другі аркуш газеты, чытае моўчкі. Мары: Рана падняўся, як я пагляджу. Добра спаў? Ларс: Так. А ты? М: Не, я кепска спала і ў гэтую ноч. Ларс чытае, не зважаючы на Мары. Л: Можам спаць у розных пакоях. М: Гэта ня толькі таму, сьпіна таксама… Ты мог бы набыць гэткую прыладу на нос, каб не храпсьці. Ён бурчыць, але не адрывае вачэй ад газеты. Л: Зусім звар’яцелі. М: Сон паляпшаецца і ў таго, хто храпе і ў таго, хто не. Л: Гэта выглядае вельмі небясьпечна… М: Яны прадаюцца ў аптэках, нічога небясьпечнага. Л: …быць падлеткам цяперашнім часам… вельмі небясьпечна. М: Ты што аглух? Мяне ты, ва ўсякім выпадку, ня чуеш. Л: Дзеці адбіраюць мабільныя тэлефоны адзін у аднаго, пагражаюць нажамі адзін аднаму, дзеці, маленькія дзеці. М: Засталося толькі сядзець і ліць сьлёзы па сучаснай моладзі. Л: Пачытай сама. Вар’яцтва. М: Ты разважаеш, як стары. Сапраўдны пенсіянер. Л: Яны нават і не спрабуюць рабаваць старэйшых. М: Бачыў, Хенрык памёр… Хенрык Сванберг? Ты памятаеш яго. Л: Ён памёр? Пакажы. Чытае спачуваньне. Л: Ён быў не старэйшы за мяне. М: Не. Пахаваньне ў чацьвер. Ты пойдзеш? Л: Чаго мне ісьці? М: Вы ж былі знаёмыя. Л: Гэта было даўно. Дарэчы і не былі мы знаёмыя… працавалі разам. Гэта не адно і тое. Працягвае чытаць сваю частку газеты. М: Я мабыць пайду. Л: Куды? М: На пахаваньне. Л: Дзеля ўсяго сьвятога, нашто табе туды ісьці?! М: Ён быў прыемны чалавек. Л: Прыемны? Гэта ня мае ніякага значэньня. М: Мы, фактычна, мелі зносіны з імі на працягу некалькіх гадоў… пакуль яны не пераехалі. Мы былі дома, у гасьцях адзін у аднаго шмат разоў. Л: Зносіны? Паабедалі разам калісь і ўжо лепшыя сябры. Прыйсьці зараз было б нават і няёмка. Немагчыма проста прыйсьці вось гэтак на пахаваньне, разумееш? Сядзяць моўчкі і не глядзяць адно на аднаго. Ён з газетай, яна пастуквае пальцамі па кубку. М: Мы маглі б хаця паслаць кветкі. Л: Клеткі? М: Кветкі, кажу. Л: Мы ня будзем нічога пасылаць. Ён падымае дэманстратыўна газету такім чынам, што яна больш ня можа бачыць ягоны твар. М: Што такое з табой на самой справе? Ён нешта бурчыць неразборліва. Л: Што, што ты кажаш? М: Табе не шкада ягоную сям’ю, жонку? Л: Яе? Яна была плаксівая і злапамятная. Я заўжды яе не любіў. М: Гэта непраўда. Яна была добрая. У нас было шмат агульнага. Л: Што ў цябе было агульнага з ёй? Тое, што вашыя мужы працавалі разам? М: Ты ня ведаеш, аб чым мы размаўлялі. Л: І не хачу ведаць. М: Гэта ты плаксівы і крыўдлівы. Л: Я мабыць падняўся ня з той нагі – але некаторыя так звычайна і робяць. М: Адкладзі, калі ласка, газету. Ён адкладвае газету і глядзіць на яе. М: Я хачу… нешта расказаць. Раптам яна робіцца няўпэўненай. М: Гэта тычыцца нас. Цябе і мяне… І яго. Хенрыка. Цяпер і Ларс выглядае няўпэўненым. Л: Я ня ведаю, ці хачу я гэта ўсё слухаць. М: Ён быў… Хенрык і я, мы былі… Л: Так? М: Дай мне дагаварыць. Л: Ты ж яшчэ і не пачала, ты ж заўсёды так доўга зьбіраешся. М: Ня мог бы ты адзіны раз паслухаць мяне і не перапыняць? Я хацела сказаць гэта ўжо даўно… яшчэ тады. Але тады не атрымалася. Ты б не зразумеў. Л: Ты думаеш, што зараз я зразумею? Ну дык скажы ўжо, што ты там хочаш сказаць. Зрэшты, не гавары. Я не хачу ведаць. Яны сядзяць моўчкі. Не варушацца. Мары глыбока ўздыхае. М: Хенрык і я… мы вельмі падабаліся адно аднаму. Мы сустракаліся… нават калі цябе не было з намі. Л: Што ты хочаш сказаць? Вы былі закаханыя, або што ты маеш на ўвазе? Ён пачынае сьмяяцца. Л: Што ты тут такое гаворыш? Што ў цябе было нешта з Хенрыкам Сванбергам? М: Так… гэта праўда. Л: Нічога ў цябе з ім не было. М: Я ведаю, што адбылося. Л: Ну і што адбылося? М: Нічога. На самой справе, нічога сур’ёзнага ня здарылася. Я… Л: І ведаеш чаму? М: Што ты маеш на ўвазе? Л: Хенрык цябе не цярпеў. Усе гэта бачылі. Ты бегала за ім, як школьніца. Яму было сорамна. Ты яго няславіла. Мець гэткую настаўніч­ку, што бегае за табой па пятах! М: Мы… ён, ён разумеў мяне… ён быў прывязаны да мяне. Л: Ну, гэта не зусім праўда. М: Я ведаю гэта лепш за цябе. Л: Ён жа расказаў літаральна ўсё. Нічога не было, як ты і сказала. М: Чаму ж ты нічога не гаварыў мне? Л: Калі ты аддавала перавагу Хенрыку, то я наўрад ці мог нешта зрабіць... А чаго б ты хацела? Каб я выклікаў яго на дуэль? Сядзяць моўчкі і не глядзяць адно на аднаго. М: У цябе нехта быў… таму ты гэта зрабіў? Л: Мары, я думаў, што мы былі шчасьлівыя. М: Або як? У цябе была другая. Адкажы. Л: Не. У адрозьненьне ад цябе, ніхто мне ня быў патрэбны, нікога іншага я не хацеў… Усё зьмянілася пасьля таго выпадку… М: Я засталася з табой. Л: У цябе не было выбару. М: Ня праўда. Зусім не. Я не хацела цябе пакідаць. Л: І я павінен быць удзячным табе за гэта? М: Я зусім ня тое мела на ўвазе. Л: Ты думаеш толькі пра сябе. М: Ты кажаш, як Ева. Л: Пры чым тут Ева. У яе ёсьць свае прычыны… Я чакаў, тады, што ты мне раскажаш. Але нічога не адбывалася. Каб я ня ведаў сам, то ніколі не заўважыў бы нічога. М: Я спрабавала. Некалькі разоў я была ўжо гатовая расказаць усё. Але не магла. Ты нібыта пазьбягаў мяне… Што ты думаеш рабіць цяпер? Л: Што рабіць? Я думаю дапіць маю каву і дачытаць газету. М: Дык ты лічыш, што нам трэба ўсё забыць? Л: Прайшло ўжо амаль трыццаць гадоў. М: Замесьці ўсё пад дыван. Гэта адзінае, што ты можаш зрабіць. Л: Я табе дараваў. М: Няма чаго дараваць Я нічога не зрабіла… кепскага. Мары змаўкае на імгненьне. М: Тады гэта ўсё і пачалося. Гэта тады ты пачаў адштурхоўваць мяне. Л: Ты сама таго хацела. Дома Мары і Ева. Пачатак чэрвеня. Яны рыхтуюць сьвяточны стол з нагоды таго, што Мары ідзе на пенсію. Яна запрасіла дадому сваіх калегаў-настаўнікаў… Маці і дачка распакоўваюць новыя фужэры і кубкі, якія Мары купіла, каб усё выглядала прыгожа і салідна. Аднолькава. Нова. Мары купіла таксама падарунак сваёй бліжэйшай каляжанцы – у якасьці доказу павагі да яе. Ева трымае у руках кардонку з надрукаванай на ёй вазай, якая знахо­дзіцца ўнутры. Ева: Каму гэта? Мары: Моніцы. Мы працавалі разам больш за трыццаць гадоў. Е: Прыгожая. М: Так, яна заўсёды выглядала добра. Е: Я маю на ўвазе гэта… А дырэктар? Ён нічога не атрымае? М: Нашто мне яму дарыць падарункі? Гэта ж ён павінен мне дзякаваць. Е: Ты і разам з ім доўга працавала. М: Ён быў маім шэфам… калегам. Моніка і я – сяброўкі. Калега і сябра, гэта не адно і тое ж. Е: Яна маладзейшая за цябе? М: Усяго некалькі гадоў розьніцы. Ёй спаўняецца пяцьдзесят дзевяць у верасьні. Е: Вы мабыць ужо ня будзеце сяброўкамі, пасьля таго, як ты скончыш працаваць у школе.. М: Чаму ж не? Е: Так бывае. Людзі лёгка аддаляюцца адзін ад аднаго. Калі ня маюць нічога агульнага, акрамя працы. М: Але ў нас шмат чаго агульнага. Е: Напрыклад, што? М: Мы гутарым пра розныя рэчы, шмат пра што. Я ж не павінна дакладаць табе ўсё. Е: Ты ўсё роўна ня ведаеш, што сказаць. Працягваюць распакоўваць шкло, моўчкі. М: Я магу адказаць, калі ёсьць такая неабходнасьць. Але я ня дам сябе справакаваць. Ева сьмяецца. Е: Гэта так лёгка, так лёгка… Што ты цяпер будзеш рабіць? М: Мне трэба сесьці і напісаць невялічкую прамову, каб падзякаваць усім. Е: Я маю на ўвазе зараз, калі ты пенсіянерка. М: Я буду рабіць шмат чаго. Я хачу зрабіць так шмат. Паглядзі на тату. Е: Але што менавіта ты будзеш рабіць? М: Я яшчэ ня ведаю дакладна. Ёсьць шмат усяго… Е: У цябе няма ніякага жыцьця па-за працай. Ніколі не было. М: Ты ня ведаеш, пра што кажаш. Е: З намі, ва ўсякім выпадку, ты ніколі не гаварыла ні аб чым іншым – толькі пра школу. Гэта было тваё жыцьцё. Цяпер яму канец. Мары фыркае. М: Нібыта жыцьцё спыняецца толькі таму, што чалавек ідзе на пенсію. Е: Звычайна людзі працягваюць жыць па-іншаму, але табе гэта будзе цяжка. Мары фыркае зноў. М: Гучыць так, быццам ты гаворыш пра сябе самую. Я разумею, да чаго ты вядзеш. Гаворыць больш сабе самой, чым Еве. М: Сям’я была заўсёды найважнешая для мяне. Глядзіць абуральна на Еву. М: І сям’я па-ранейшаму існуе. Ева не глядзіць на Мары. Яе тон амаль што іранічны, але яна прабуе прыхаваць усхваляванасьць. Е: Я ніколі не забуду, як — калі я была малая — як ты сказала, што лепш будзеш на працы, чым дома з намі. М: Я ніколі не казала гэтага. Калі я магла такое сказаць? Гэта было, напэўна, таму, што ты паводзіла сябе, як ты звычайна робіш. Е: Так, я заўсёды вінаватая. М: Вы былі добрыя ў пэўным сэнсе. Ты ж разумееш, што ў настаўніка асаблівы кантакт з вучнямі? Але гэта ня тое самае, што адносіны да сваіх уласных дзяцей. Е: Не, з імі можна нават і ня мець ніякіх зносінаў. М: Я хацела б, каб ты спыніла гэтую размову. Ты, быццам, ня можаш думаць ні аб чым іншым. Дарэчы, ты ня ведаеш нічога аб тым, што адчуваюць бацькі. Мы спрабуем рабіць усё, што магчыма. Е: Ты рабіла ўсё, што магчыма, каб пазьбягаць нас. Мары губляе цярпеньне. М: Ды што ж гэта такое? Ныеш і ныеш. Чаму ты заўсёды такая румза? Ты была яшчэ зусім маленькая, а я ўжо зразумела, што з табой будуць праблемы. Дастаткова было паглядзець на цябе, каб зразумець, што з цябе толку ня будзе. У цябе нібы мурашкі былі ў целе, ні хвіліны не магла спакойна пасядзець, з глуздоў можна было зьехаць ад гэтай вечнай мітусьні. Ты лазіла ўсюды і скрозь, я ўжо тады была вымушаная зачыняцца ў спальні, каб займець трохі спакою. І я яшчэ не кажу пра тую тарабаршчыну, што вылятала ў цябе з роту. Так, ужо тады. Немагчыма было зразумець тую агідную балбатню. Гады былі змарнаваныя на тое, каб выцягнуць з цябе адзіны сэнсоўны сказ, і з таго часу нічога не зьмянілася… Змаўкае, зразумеўшы, што сказала занадта шмат. Ева стаіць быццам пад наркозам. Е: Я… ня ведаю, што сказаць. Я ня думала… не таму, што я думала, што ты мяне любіш… але я спадзявалася, што я… памылялася… М: Я ня гэта мела на ўвазе. Я проста… у мяне няма сілаў спрачацца зараз… цяпер, калі мне трэба думаць аб іншых рэчах, ты ж гэта разумееш? Мары сьмяецца, спрабуе перавесьці ўсё ў жарт. М: Ты выглядаеш, быццам ты прадала масла і страціла грошы. Усё ж ня так ужо і кепска? Ева маўчыць. М: Я ўсё ж ткі змагла прымусіць цябе замоўкнуць. Е: Я пачала ўжо забываць… як ты добра ўмееш гэта рабіць… Мары гаворыць па-ранейшаму жартоўна. М: А ці іграе нейкую ролю тое, што я ўжо шмат разоў спрабую сказаць… Е: Што ты нас любіш? М: Так. Е: Скажы цяпер, што ты любіш мяне. Мары раптам замаўкае. М: Я ж... не павінна… Ева паварочваецца і ідзе да дзьвярэй. Е: Ня трэба. М: Ты ўжо сыходзіш? Яна ідзе за Евай. Ева апранаецца. Мары глядзіць на яе моўчкі. Яна ўздыхае і спрабуе гаварыць прымірэнча. М: Я не разумею, чаму заўсёды нешта здараецца між намі. Мы маглі б, напэўна, зрабіць нешта прыемнае разам, утрох – ты, я і Хелена. Е: Мы ніколі не маглі зрабіць нічога прыемнага разам. М: Ці ты ня памятаеш, як прыемна нам, дзяўчынкам, было ўтрох, тут, дома? Калі вы былі дзецьмі. Е: Ты памыляешся. Ева ідзе прэч.