_____________________
На парукі.
Элегія |
Сабраліся мужчыны пакурыць. А Мірон ня п’е, але і ён сабраўся таксама, — прыйшоў, значыць. Гэтак у яго заўсёды: дзе зьбяруцца, там і ён. А ня п’е. Плёткі, кажа, паслухаць хочацца... Ну, хочацца дык хочацца, — гэта ж ня выпіць на дармаўшчыну, «на халяву», прасьцей кажучы... Сядзі сабе, слухай, — не шкада. Прывыклі ўжо мужчыны – і ня дзівяцца. Толькі пасьміхаюцца іншы раз – гэта ўжо як глынуць патрохі. Асабліва Пашка Блізьнюк, ён жа «пастух з “Соняй”», вылузваецца. Як далі яму гэтую самую «Соню», радзіва такое японскае, каб не сумаваў ля статку, дык розуму Пашка за доўгія летнія дні набраўся па самыя вушы – наслухаўся. А пасьля яшчэ і ў раённай газетцы напісалі, быццам сьпецыяльна для ўзборскай гісторыі: каб застаўся ў ёй не адно Пашка Блізьнюк, але і «пастух з “Соняй”».
Дык вось «Соня» гэтая і цяпер яшчэ – горш за жонку – галаву Пашкаву дурыць. І пры нагодзе, якая і зараз надарылася, так і прэ тая дурнота, так і выліваецца на язык:
— А ты ці ня ў прэзідэнты, Мірон, наважыўся, га? Бо як жа: прэзідэнту піць не паложана, як і табе во... Старшыням там розным – ад нашага, калгаснага, да міністэрскага якога Баркаўца, — калі ласка. А прэзідэнту – ні-ні! – здароўе шанаваць трэба: яно ж ужо цяпер як багацьце дзяржаўнае, капітал, — народу належыць... Ды што казаць – ты ўжо і без таго за прэзідэнта ў баб старой веры абаснаваўся, пакуль што ва ўзборскіх межах, але чым чорт не жартуе...
— Ты чорта не чапай, — не залюбіў Мірон, — з богам трэба жыць – і ў слове, і ў дзеле, адкрывенна скажу...
— Во і пропаведзь пачынаецца, казань... – Пашка падміргнуў мужчынам. Але тыя і без яго даўно знаюць: гэтым «адкрывенна» Мірон заўсёды пачынаў сваё малітоўнае чытаньне, калі зьбіраліся на сьвята якое стараверы-беспапоўшчына. Зьбіраліся да яго, бо чытаць збольшага ўмеў па-старыннаму. І кніга старынная ад бацькі засталася. Як і слова гэтае «адкрывенна»…
А было яно сказана ў пару бязбожніцтва, калі галоўны страверскі грамацей загрымеў з Узбор’я па кулацкіх этапах. Дык вось, сабраліся тады жанкі памаліцца – цішком каб… А парадку ніхто і ня знае, — цёмныя бабы… Зацягнулі няўлад, як загаласілі, хто што помніў… А тут і зьявіўся Хвеяпент, бацька Міронаў, — і бухнуў з парогу:
— Пацалуйце, адкрывенна вам скажу, у с… — ня тую песьню запяялі…
З тым і верх узяў, у галоўныя псаломшчыкі вызначыўся…
З тым жа блаславеньнем і па сёньня Мірон, ад выпадку да выпадку, службу правіць, калі зьбяруцца ды папросяць… І пачынае тым, бацькавым, «адкрывенна», бо ўважае яго за слова, прамоўленае па канону, слова ад бога: пэўна ж, «па закону» бацька яго прамаўляў…
А да кепікаў розных на гэты конт Мірон прывык. І на пасьмешкі, як во зараз, Пашкі Блізьнюка толькі цьфукнуў, як на нячыстую сілу, хоць з-за барады таго цьфуканьня і ня бачна было:
— Блізьнюк ён і ёсьць блазьнюк, скажу адкрывенна…
— Гэ-э, то і я ж «адкрывенна», — не сунімаўся Пашка. – От цяпер бы табе яшчэ б клюшку з шайбай – для поўнай святой інгурацыі, ці як там «Соня» мая называла, яшчэ й тлумачыла: пасьвячэньне такое, калі новыя начальнікі клянуцца, што людзі пры іхняй уладзе будуць жыць кепска, але нядоўга… — і Пашка аж зайшоўся перханьнем ад задавальненьня… «Няйнакш, таму, што не падавіўся, як косткай, гэтакім словам, выкаўтнуў…» — Мірон не запомніў нават яго, каб паўтарыць, але падумаў гэтак. А Пашка па-петушынаму абвёў позіркам мужчынаў, нібы пытаючыся: «Ну, як? Урэзаў, га?..»
Але ў мужчынаў усё гэта міма вушэй праляцела: ці мала што вярзе Пашка – і ці ўпершыню… Ды і не да блюзьнерства зараз было – справа сур’ёзная высьпявала. Бо тут жа, на лавачцы, ля крамы, дзе сабраліся, ужо скідвацца пачалі, — як належыць і колькі належыць…
«Колькі» — гэта ўжо даўно прыкінуў кожны сам сабе: па наяўных галовах, тое самае што й глотках, і па наяўнасьці гатунку з адпаведным яму коштам і адпаведнай гэтаму кошту наяўнасьці ў кішэнях… За апошнім, яно, было цяжэй: у чужую кішэню вока не запусьціш. Але вопыт падказваў, хто чаго варты і што (разумей: колькі) ад каго можна чакаць… Тут ніхто памыліцца, каб і хацеў, ня мог, — хіба што на нейкую дробязь… Прамашка выключалася. І ўсё ж, па завядзёнцы, за лічыльшчыка трымаўся Лёша, Сахончык па прозьвішчу, а па мянушцы, ці па сельгаснаменклатуры, Рахункавод, — была, і ня дужа даўно, пасада ў яго такая пры ферме… Цяпер, калі паглядзець ад крамы цераз выган, ні фермы той – толькі слупы ад сьценаў засталіся, ды кроквы на іх – праз адну-дзьве – утрымаліся; ні, само сабой, пагалоўя на ферме; ні, як вынік, Лёшавых падрахункаў… А вывучка засталася, уцалела, — толькі фронт работы звузіўся, зьмізарнеў да тусаваньня і разгладжваньня на лавачцы вось гэтых няшчасных – пакамечаных, зашмальцаваных, перасыпаных тытунём – паперак… Хіба гэта сумы, хіба гэта ўлік для Лёшавай галавы?! Ды ён жа яшчэ ў школе трохзначныя лічбы адным імгненьнем перамнажаў!.. А тут…
Ды што тут казаць: застаўся пакуль што Лёша, як і «пастух з “Соняй”», у рэзерве калгаснага камандаваньня. Бо калгас той і сам як бы ў рэзервісты залічаны. Што ні год усё звужаецца ды ўсыхаецца… От ферма ў брыгадзе была – а цяпер дзе яна? Рассыпалася зімою, ад бяскорміцы ратуючыся. Пайшлі рагулі ў сьвет, як у капейку. Больш-менш таварных аж у суседні раён, у бежанцы, сплавілі. А рэштку – на камбінат, пад нож… Раней, як стрэхі саламяныя былі, дык тым «рэзервам» і пагалоўе ратавалася: сечкі з саломы нашаткуюць, запараць, — корм ня корм, малаком не зальешся, але на вясну, на траўку, статак выведзеш. А цяпер – шыферная страха не ўратуе: не насячэш, не запарыш…
Але пра гэта ўжо на лавачцы і гамонкі няма. Даўно няма… Цяпер у мужыкоў – клопат пільнейшы: душа гарыць. А не пасьпееш патушыць, то і жонкі неўзабаве адна за адною, ля печы ўходаўшыся, тут жа папрыцягваюцца: хто па дарозе на тарфянішча – буракі праполваць, хто на луг – сена падварушваць… А крамы не абмінуць… Як жа абыдзеш, калі стоўп сям’і тут цяперся тырчыць… Гэтак і папрэ, незатушанага, — ня важна, куды – абы паперці: хоць ваду ў ступе таўчы… Гэтак і давядзецца да вечару гарэць і не згараць… Таму і сьпяшаюцца мужчыны…
А «наяўнасьці» яўна не хапае… Люська, можа б, і адпусьцілася. Але ж учора, бедную, рэвізоры якраз трэсьлі. Відаць, і сёньня яшчэ падсыпяцца. Таму і не патыкайся да Люські, каб напавер…
Вось тут якраз і падсунуўся Мірон. Ніхто б такога, па праўдзе кажучы, і не прыдумаў у гэтай запарцы. Але сам ён, зусім не па звычцы, азваўся:
— Што, недабор? – і на агульнае зьдзіўленьне ўдакладняць пачаў: — Колькі?..
Лёша толькі незадаволена адмахнуўся: — Нуль цэлых і х… дзясятых!.. – І нават вачэй ня ўзняў: — Так, на чым мы спыніліся?.. Хрэн дзясятых… хрэн дзясятых… Ага, пайшлі далей… — А ў голасе незадаволенасьць накіпае: — Ну «ікс» дзясятых – для тых, хто да алгебры ў школе дабраўся: тое, значыць, што знайсьці трэба… — І на Мірона зыркае, — пэўна ж, за тое, што дурным сваім «колькі» пераблытаў ён справаваньне…
І Мірон, па ўсім бачна, адчуў віну сваю і як бы апраўдвацца пачаў:
— Дык я ж у цябе адкрывенна пытаюся… — і раптам у кішэню палез – і тут жа паперку працягвае: — На во, бяры, дабаўлю, калі на тое…
— На тое, на тое!.. – аж усхапіўся Пашка. – А ты, думаў, на што-небудзь так сабе, на пусьцяковіну якую?!. – І, згробшы ў жменю паперкі, трыма скачкамі, быццам цераз лужы сігаў, апынуўся ля крамных дзьвярэй: — Я вобмігам! Справа сур’ёзная!.. – адтуль ужо прысіпваў, як перахоплены ад празьмернага хваляваньня, ягоны голас…
Праўда ж, і не затрымаўся Пашка. Але назад вяртаўся адпаведна ўрачыстасьці моманту: не таропка, мерным крокам, як бы нішто і ня гоніць яго, не прысьпешвае. У кожнай руцэ – а іх было дзьве – гэта Лёша зьлічыў адразу – трымаў па бутэльцы, сур’ёзна гэтак, з усёй адказнасьцю, — акурат як трымаюць зараз сьвечкі ў царкве ўчарашнія павадыры камунізму: з нейкай баязьлівай, спалоханай учэпістасьцю, каб, крый божа, ня ўпусьціць…
Першую, з правай рукі, бутэльку паставіў на лавачку моўчкі, а другую, ужо з шырокай усьмешкай, патрос над галавою:
— Во, як «Соня» мая кажа, дзякуй спонсару!.. – і правую, вызваленую, руку працягнуў Мірону.
Той толькі як сабраўся ўзяць штосьці, — гэтак і далонь сваю падстаўляў, ды нечакана апусьціў яе і быццам усхліпнуў:
— Дык а ты ж… таго… а рэшты?..
— «Дык, дык»... Які «індык», якая рэшта? Тут рэшты, у сур’ёзнай справе, не бывае... І няёмка нават, бо не салідна, заікацца аб гэтым... — і Пашка яшчэ раз шырока разявіўся, цяпер ужо ў рогаце, як бы дэманструючы пустату ў роце, пра якую, калі хапала толькі на пляшку, а на закусь ні капейкі не заставалася, ня раз ён гаварыў, нібы пра ўласнае геройства: «Біўні во ўсе павыпалі... Бульбіну ўкусіць не магу, ня тое што... Казённыя б паставіць, загарадзіць прасла, ды не зьбяруся ж усё, часу ўсё ніяк ня выкраіць... Так і плямкаю... — Пры гэтым засоўваў палец – кручком — за шчаку, здавалася, да самага вуха, адцягваў: глядзіце, маўляў, быццам каню на базары. Гэтым канчаткова сьведчыў, што закусь тая зусім тут і лішняя, і са шкадаваньнем: — А было ж... поўны хлявец белых авец – было... — яшчэ й дзіву даваўся: — І на чым толькі зубы зьеў, га?..»
— Ну, што называецца, — «дык»... – залатое слова ў Мірона, – і Лёша міргануў на бутэльку.
Пашка зьлёту падхапіў: толькі так і не інакш, у самым зародку, трэба прыдушыць гэтую цягамоціну наконт рэшты, — і са спрытам фокусьніка адкаркаваў бутэльку. З гэтакім жа спрытам, раскручваючы, каб лілося з завіхрэньнем, прыклаліся па чарзе да рыльца.
І во цяпер толькі ачомаўся Мірон, хапіў, як вынырнуўшы з віру, глыток паветра:
— Ы-э-х!.. А што тут... гэта я... самае... толькі заткала ад бутэлькі?
Тады ўсе і азірнуліся, і ўбачылі: у бутэльцы той ужо хоць кроплі лічы, — і зьдзівіліся... Не, не таму, што так, момантам, усё выйшла, — добрая справа, асабліва калі яна па душы, заўсёды хутка канчаецца. Зьдзівіліся, што і Мірон як бы на нейкую долю разьлікі мае…
— Ды ты што?! – Пашка як вушам сваім не паверыў. – І сваю кандыдатуру выстаўляеш? Балаціруешся, глядзі? – Але тут жа спахапіўся. Паправіўся: — Ды нам жа не шкада… Толькі ж гэта, як мая «Соня» кажа, полная алкагалізацыя народу…
Падтрымаў і Лёша:
— Яно й праўда: не падумай, што агітуем, каб нам болей… Але паасьцерагайся…
Што маніць: Мірон і сам да апошняга моманту пэўнасьці наконт выпіўкі ня меў. Ноч, калі прызнацца, праварочаўся ў ложку. Бяда не бяда, думаў, але ж на старасьці год… ды раптам – у шклянку носам… З непітушчага ды з такімі каб вось – у сыны, а то і ва ўнукі вартыя… з такімі, каб і хацеў, дык ня згонішся… Ды і ці хочацца ж… Брыдка… і перад сабой, і перад дзядамі-прадзедамі. Гэта, думалася, пабачыў бы бацька родны, паглядзеў бы, як пацягнецца ён да бутэлькі… — веры б ня даў. А то і не пазнаў бы… Барада, як памяло, галава з пляшывінай… — і на табе – старога закону супраціў і сумленьню папярок горла… Не-е, дома, у адзіноце, так бы й не рашыўся Мірон. А тут во, на людзях, тут і рашучасьць адкуль узялася – няйначай, д’ябал пад руку штурхае:
— Ды я вам адкрывенна скажу: і ў той бок не паглядзеў бы. Але край трэба… — і Мірон як разануў даланёй па шыі, разгортваючы бараду. – Во так трэба, адкрывенна кажу…
І тады дружна ўсе пагадзіліся, — што і пярэчыць, калі і другую трэба ў абарот пускаць, ды яна ж, калі прыкінуць, зноў жа, цалкам Міронава, яго коштам узятая – а таму як тут і адмовіш…
Першым – ва ўласнай жа руцэ – пацягнуў Пашка, як бы пробу здымаючы. Але патлумачыў інакш, па навуцы:
— Гэта каб для разгону месца больш вызваліць… — і, раскруціўшы бутэльку, паднёс Мірону: — Во, бачыш, які бурунчык віруе, аж да рыльца выганяе, а поўна было б – дзе б і тое паскарэньне ўзялося – адразу б і гасілася завужэньнем… Закон дынамікі вадкасьці, так, здаецца, «Соня» мая вучыць… — І яшчэ, і яшчэ – разоў пяць крутануўшы бутэльку, сунуў яе ў Міронаву руку:
— Ну, закідвай бараду – ды хутчэй, хутчэй!.. во-во: рот на шырыню плячэй, як трэніруе на ранішняй зарадцы «Соня», — і куляй!.. – Аднак, пэўна яшчэ ня цалкам давяраючы Мірону, Пашка ня выпусьціў бутэльку, а разам, у дзьве рукі, кульнулі яе рыльцам, мінуючы сківіцы, бліжэй да глоткі, каб… Струменчык так і пасьвідраваў у нутро – Мірон і дыхнуць не пасьпеў. Момант стаяў, вышкляніўшы вочы, і ў кожным з іх яшчэ гайдалася па бутэльцы – ад той, адной, што з пашкавай рукі пайшла ў калейку па руках мужчынаў… А потым бухнуў Мірон кашлем – ды ўсё было ўжо наўздагон: прайшло, праскочыла!.. Гэта ведалі ўсе. А Мірон здагадаўся па той цеплыні, што разьлівалася ў грудзях. І галаву абдавала – як туманам, але сьветлым і мройлівым. І ў думках лёгкасьць зрабілася, – ясна ўсё і зразумела.
Таму і аб’явіў рашуча Мірон:
— Баркаўца біць іду.
— Гэта як ?! Насьмерць ці што? – ад захапленьня Лёша аж за бутэльку ўхапіўся, супраць сонца наставіў: парожняя… — Гадзіна… Даўно пара… — трасянуў пасудзіну, быццам за грудкі каго… А пра каго гаварыў? – першае, як бы і пра бутэльку, а другое… Другое – тут жа і выяўляцца пачало: — Вантробы людзям пераеў… — от і са мною – як? – Лёша ня мог утрымацца, каб ужо ў соты ці ў сто першы раз не нагадаць пра сваю крыўду: — Адкінуў, як нагою каўцюх непатрэбны… Канешне ж: ня ў той бок лічу… Ня ў тую кішэню… Праведнік гэтакі. Саломінку нідзе не крані, хоць сабе й на дарозе валяецца… А сын? Сын – што? – за які хрэн хароміну ў горадзе адбэхаў – на тры паверхі: два ў неба, адзін у зямлю...
— Я ж адкрывенна і кажу: біць буду!.. – і Мірон засунуў руку за халяву гумавіка: — Во!.. – выцягнуў адтуль доўгі нож-сякач, якім звычайна сьвяжуюць жыўнасьць: дзе разануць, а дзе й расьсекчы...
— О-о, дык то ўжо ня біць, а рэзаць?..
— Прырэзаў ужо. Вечарам учора... І разабраў... – На ножыку, асабліва ля драўлянай ручкі, і сапраўды чырванелася засохлая кроў. – Ноч таму й ня спаў. Гэта ж, падумаць, такога бычка... Да восені, адкрывенна, на паўтоны пацягнуў бы... А тут – на табе, прывалок... Гэтак, як быў на ланцугу, з колічкам ад прывязі... гэтак і прывалок...
— Чакай, чакай, ды пра каго ты ўсё гэта? – нават самы тут спрытны на кемлівасьць Лёша і той ніяк ня мог ухапіць за хвост Міронава бэрсаньне...
— А пра яго – няўжо ж пра каго... пра Баркаўца... Як пёрся па дарозе на сваім «казьле», так і зачапіў бычка, бо ён якраз там на абочыне і навязаны быў... Прыпасьвіцца я завёў. А ён тут жа і ехаў, ды, пэўна, спалоханы бычок цераз дарогу пераскочыў, а ланцуг пад колы. А ён і падчапіў... Колькі той бычок бег – пакуль, задыханы, не зваліўся... А ён хоць бы зірнуў – так і валок да самых варотаў... Ды яшчэ выскачыў ды з кулакамі...
— Го-о, а мы то ўжо думалі... І ўздыхнуць з палёгкай сабраліся... А выходзіць, ня ты яго... ну, гэта самае... – і Лёша кіўнуў галавою на акрываўлены нож, — ня ты, а ён табе нос ламаць пачаў...
— Ня так-та й проста з носам у мяне, — злосна запярэчыў Мірон. – Нос пакуль што мой, дык і ўвярнуўся я...
— То і бычок жа, здаецца, быў твой... а во й не ўвярнуўся... – як варухнуў вугольле ў сярэдзіне ў Мірона Пашка. – А настрой ты нам парадкам сапсаваў разьвязкай такой паражэнчай. Як ні круці, а кампенсацыя, кажучы словамі маёй «Соні», яўна патрабуецца.
— Канешне ж! І ясьней яснага, — тут жа падхапіў Лёша. – З цябе, з цябе, Хвеяпентавіч!.. Не даходзіць хіба?
— Адкрывенна, дык і не...
— Ну, што не таго рэзаў і тым прычыніў нам такое, як «Соня» любіць гаварыць, маральнае расчараваньне – ніба ня ты вінаваты?..
— Ты і адказвай... – Лёша цярпець не любіў і таму падступіў з кароткімі гужамі: — Суму помніш? Засвоіў ці нагадаць?.. Каб падавіць смутак, бутэлькі, лічу, хопіць? – гэта ўжо да грамады...
— Хопіць, хопіць...
— Калі ёсьцека ў кішэні, то не цягні ката за хвост...
А над усімі галасамі – зноў Пашкава турбота пра маральнае забеспячэньне аперацыі:
— А то як жа – на вайну ды ў такім гнятлівым настроі?.. – на яўнае паражэньне ісьці...
Мірона ж надта і ўгаворваць не прыйшлося. Баявы шум у ягонай галаве забясьпечыў зьяўленьне яшчэ адной бутэлькі. Дзеля перамогі вытрас Мірон усё, што было затаілася ў кішэні...
А з тым і рушыў ён да канторы. Мацаваць тылы ўзяліся Лёша з Пашкам. Мірон напачатку запярэчыў:
— Ды што вы мне тут, пад нагамі... Бяз вас упраўлюся... – і зноў рашуча засунуў за халяву свой нож-сякач.
— Хадзем, хадзем... – супакойваў Лёша і даводзіў: — Разам і бацьку лягчэй біць... Хоць Баркавец, канешне, — цьфу: і адзін уложыш...
Дзьмуў у тую ж баявую дудку і пашка:
— Галоўнае, без папярэджаньня, без аб’яўленьня вайны, — хай сабе і вераломна, але затое напавал...
Мірон, хоць і ня меў згоды на вераломства, — хацелася ўсё выказаць Баркаўцу, перш як прысуд вынесьці, — спрачацца ўсё ж ня стаў. Ён прагнуў пераможнага канца, і таму, хістануўшыся пару разоў, пачаў выраўніваць хаду больш упэўнена... Пашка з Лёшам колькі крокаў саступалі, быццам і ня з міронам ішлі. Толькі голас Лёшаў яшчэ даганяў Мірона:
— Гэта ж ня жонка, каб асьцерагацца, — з ёю ж усё адно назаўтра жыць застанешся. Махнеш кулаком – сабе ж і даражэй. З ёю ласкаю старайся. А тут...
Словы тыя, аднак, ужо як бы абляталі Мірона, абсыпаліся пад ногі, не краналіся галавы. Так у шуме павісаюць самі па сабе апошнія трэнерскія парады баксёру, калі той (тэлевізар ня раз паказваў) ступіў ужо на памостак, апынуўся за канатамі... Праўда, падумаць тое маглі, хіба, Лёша з Пашкам, ды яшчэ Пашкава «Соня» каментар выдаць. Мірон жа, каб штосьці пэўнае, пра баксёрскія паядынкі і знаць ня знаў. А Пашка, ня кажучы ўжо пра «Соню», вунь як добра адстаў... Разам з Лёшам... І хто ведае: ці гэтак спяшаўся Мірон, ці гэтак стараліся не сьпяшацца сьледам за ім памочнікі...
Дасьпеў Мірон Баркаўца якраз тады, калі той, расхлябіўшы дзьверы, выходзіў на ганак, але задам наперад, бо крычаў яшчэ нешта туды, у нутро канторы. А калі павярнуўся, то і ўбачыў перад ганкам Мірона. Ён гайдаўся з узьнятымі рукамі, — збоку, Алёшу і Пашку, выдавала, што гэта ён у палон здаецца. А падыходзілі яны, рыхтык нічым і не спрычыніліся да гэтай дзеі... Адно толькі – Пашка нёс на прыкладзенай да грудзей руцэ Міронаву шапку, такую – на ўсе сезоны: быццам і зімовую, але з адарванымі вушамі... Нёс, як царскую карону, – дык і што ж тут падазронага: нёс, бо на дарозе падняў. Зараз во верне гаспадару – не валяцца ж такой заслужанай шапцы ў пыле... А Мірон усё трос рукамі і штосьці высільваўся сказаць, з чаго атрымлівалася адно «ду... ду... ду...» Баркавец зразумеў, напэўна ж, што сказанае так красамоўна тычыцца яго. Але што? – кумекай, як хочаш: можа «дурань...» хацела прарэзацца з гэтага «дуканьня»? А можа, «дулю» мерыўся паднесьці Мірон, бо пальцы ягоныя на правай руцэ выкручваліся і ніяк не маглі сабрацца ў штосьці пэўнае...
— Ды што ты мне тут пад нагамі «дукаеш»?! – прарвала, нарэшце, Баркаўца. – Учора сваё не даатрымаў?
— А я... а я... – і тут мірон як успомніў усё адно: — А ты... ты душагуб... во хто... во!.. – і рука ягоная, наўсьлед, таксама ўспомніла, што рабіць зьбіралася: яна залезла ў халяву, каб выцягнуць той, акрываўлены нож і паказаць, што гэта ж бычка мірон мусіў прырэзаць з ягонае, Баркаўцовае, ласкі...
Нож так-сяк з гумавіка выбраўся, але тут жа і зваліўся на пясок. Бо зваліўся, упаў на калені і сам Мірон. Непрыступна над ім узвышаўся з ганку Баркавец. Глядзеў кудысьці паўзьверх – ажно з гідлівасьцю, як на штосьці калі і вартае чаго, то адное толькі пагарды. А Лёшу з Пашкам здалося: на іх глядзіць. Яны тут жа, як па камандзе, і спыніліся, нібы ўкапаныя...
Мірон жа так і стаяў на каленях, быццам прабачэньня прасіў... Лысіна ягоная потна ўзблісквала ад сонечных зайчыкаў, што весела пырскалі праз лістоту разгалістай ліпы, нібы хацелі сагнаць назойлівую муху; барада апала да запыленай, затаптанай травы, усё адно як наважылася падмятаць сьцежку перад баркаўцом... А чаравікі Баркаўцовы на тоўстай, па модзе, падэшве – рубчастыя, нібыта гусенічныя тракі, — пагойдваліся зьверху, над Міронавай галавой, мерна і пагрозьліва – з пяткі да наска, з наска да пяткі, быццам расьціралі штосьці – у пыл, у парашок; гайдалі з сабою і Баркаўца, гэтак жа гатовыя рушыць наперад і расьцерці ўсё, што трапіцца на дарозе... Перасохлыя, растрэсканыя дошкі ганку цяжка, як ад болю, парыпвалі...
Баркавец жа, пабачыўшы нож, ажно ўзрадваўся:
— Та-а-ак!.. Тут ужо іншы паварот, і гаворка іншая, — рэзка павярнуўся і зьнік за дзьвярыма.
Чакаць доўга не давялося. З другога канца вуліцы, дзе быў сельсавет, задрымкаў матацыкл – і ўсе, а Лёша з Пашкам найперш, зразумелі: едзе «зорка з прасьветам», малодшы лейтэнант, участковы Цыбульскі, Казік, Казімір Францавіч, — як для каго, а дакладней: зыходзячы з абставінаў – хто ў якія трапіў... Наогул жа, хлопец свой, незласьлівы і несукаваты, хоць па-шляхецку і няўхільны...
Таму Лёша з Пашкам ня дужа і зварухнуліся. А Мірону было ўсё адно: ён ужо лёг пластом. Барада з мятлы ператварылася ў стараверскі шчыт на грудзях...
— Ты што ж гэта надумаў сабе, га? Мірон Хвеяпентавіч, адказвай, у цябе пытаюся... – Казік нахіліўся да Мірона, прытрымліваючы левай рукой фуражку, каб ня ўпала, а правай патузаў за каўнер расхрыстанай кашулі. – Ай-яй-яй! Каб хто іншы, а то... Ці ты жывы хоць? Дыхаеш?..
Грудзі Мірона гайданулі бараду:
— Я... ды я... я так сабе... Я ня супраць улады... Я за бычка... вось гэтага прыйшоў... – і заварочаў галавою, пачаў шукаць вачыма, а рубам далоні чыркаў, як пілаваў сябе па шыі...
— Ды ўбярыце вы, нарэшце, з-пад ног! – Баркавец сышоў з ганку, шырокім крокам пераступіў цераз Мірона, як цераз палена ўсё адно, і скіраваўся да машыны, адвярнуўшыся толькі на хаду, крыкнуў сакратарцы: «Я ў раён!..», а ўчастковаму кіўнуў: «Пратаколам аформіш...»
Аднак Цыбульскі і не варухнуўся на гэта аператыўнае распараджэньне. Ён стаяў над міронам і, ці не ўпершыню, разгубіўся, ня ведаў, з чаго пачаць і чым кончыць гэтую мітрэнгу з Міронам...
Тады і загаварылі – разам наперабой – Лёша з Пашкам, можа, і падштурхнутыя ўласнаю віною:
— Ды мы яго самі, Францавіч, па этапе – і прама на печ. Ты арыштуй быццам, а мы на парукі бяром быццам... па камуністычнаму кодэксу, як «Соня» гаварыла калісьці... І не турбуйся, Казімір Францавіч, — усё найлепшым чынам будзе споўнена...
Хоць і вялі Лёша з пашкам Мірона па-панску, уподручкі, але па настрою іхняму і па рэдкіх словах здавалася: вось-вось гатовыя кінуць яны арыштанта пасярод вуліцы, у лужыну, да качак, ці, на лепшы выпадак, пад пляцень, у крапіву... Дужа ж крыўдна было:
— Такі зарад сапсаваў... – пачынаў Лёша.
— Знаў бы – ні кроплі б ня выдзеліў... Гэх! – нібы пугаю шлёгаў Пашка, узмахваючы леваю, вольнай ад канвойнай службы, рукой...
А тут яшчэ ўвязаўся сабака. З чыйго двара ён выскачыў, не прыкмецілі. Толькі, выявілася, дужа зьвяглівы і ўчэпісты... А ў сабак – як і ў людзей: калі адзін гаўкне, то другі абавязкова знойдзецца – падгаўкне, падхопіць той брэх...
Так і валаклі Лёша з Пашкам Мірона ў ганаровым сабачым суправа-джэньні. Яшчэ і разважыць адзін аднаго спрабавалі:
— Сабакі – што: гаў-гаў – ды ў будку. От мая як узьесца!.. І кожан раз, кожан раз – адно і тое... Кожан дзень: «Гэта ж трэба набрацца так: на брывах во прыйшоў...» Не сьцярпеў я ўчора: «Як гэта, чакай-чакай, — як гэта: «на брывах»? Ты во, калі разумная дужа... як тая «Соня»... вазьмі во ды паспрабуй... на бігудзях сваіх пахадзіць...» І як дух уняло! – маўчыць, адно вачыма лыпае...
— Яно гэтак: сабакі, як і жонкі, п’яных ня любяць... – Лёша па-філасофску раз-пораз азіраўся, каб за лытку не ўчапіўся каторы, і тым часам кідаў позірк наперад, у зусім блізкую будучыню: — Яшчэ як там Міроніха нас сустрэне, чым – якім паленам ці вілашнікам – прывітае?
— А мы вось так, – загадаў Пашка, бо яны ўжо стаялі перад Міронавымі весьніцамі, – так вось: зашчапку адкідваем, а самі – кругом і арш!..
Толькі ўнікнуць вэрхалу і тут не ўдалося. Міронаў Тузік, пэўна ж, даўно ўжо навастрыўся на сабачы брэх з вуліцы – нібы каманды чакаў... І во – ля самых варот валтузьня... Ды яшчэ смурод нейкі паганы ўлавіў нюхам. Ну й задаў Тузік брэху, ну й кінуўся пад вароты!.. І раптам асекся – гаспадара ўгледзеў. Зьніякавеў Тузік, пару разоў вінавата хвастом вільнуў, у вочы Мірону спрабаваў зазірнуць. Толькі той неяк няўцямна ўсё грэбаў рукою – за дзьверы стараўся ўхапіцца...І тады Тузік напружыў заднія лапы, а пярэднімі гоцнуў Мірону на грудзі, каб да твару наблізіцца і лізнуць, выбачаючыся...
Таго і хапіла, каб ад штуршка Мірон захістаўся і асунуўся...
А Пашка з Лёшам яшчэ раз азірнуліся:
— Ну, галава быццам там, на двары, на сваёй, як сказала б мая «Соня», суверэннай тэрыторыі...
— А ногі... ногі – хрэн з імі, — ня наша сабачая справа... Як галава будзе – данясуць, куды трэба, за галавою пацягнуцца... 2002
|
