*
Кветка распускаецца – і пераўзыходзіць пупышку, завязь выяўляецца – і пераўзыходзіць кветку, яблык выспявае – і пераўзыходзіць завязь, зярняты адтульваюцца – і пераўзыходзяць яблык.
Жыццё ў самапераўзыходжанні, і чалавек істотны сваімі можнасцямі.
*
Тое, што здараецца з некім, здараецца і з табой, але на адмысловай адлегласці, і гэтай адлегласцю кожны з’яднаны з усімі і ад усіх адасоблены.
*
Не так паглядзеў, не гэтак падумаў, не так сказаў…
Вяртаюся, каб удакладніцца, да месца, дзе адбылося тое “не так” і “не гэтак”, а яно ўжо разышлося па ўсім свеце.
*
Quo vadis?
Адной сваёй іпастассю ў мінулым, другой – у наступным, сам чалавек хада, і нехта заўсёды ведае, куды ён ідзе.
*
Будучыня не тое, што настае, а тое, ува што настаюць і што мінулым не становіцца.
*
Дзверы адчыняюцца і зачыняюцца.
Толькі адчыненыя – яны дзіры,
толькі зачыненыя – астрог, але яны адчыняюцца і зачыняюцца і гэтак на свой лад вытлумачваюць чалавека.
*
Спажываю горшае, каб урэшце выбавіцца ад яго і мець справу адно толькі з лепшым, а сваякі і знаёмцы мяркуюць, што тое, што я спажываю, мне самае лепшае, мне найбольш даспадобы, і мне прыносяць яго зноў і зноў.
*
Верш не вынік майстэрства, верш – вынік з майстэрства, і гэтым “з” істотны.
*
Трэба было не гэтак, а так!..
Гісторыя не ведае ўмоўнага ладу, а жыццё ведае, і, можа, самыя прыгожыя кветкі цвітуць у садах умоўнага ладу.
Паралельна з гісторыяй творыцца парагісторыя, і ўмоўны лад – дзейны лад. Усё, ува што чалавек укладаецца душою і духам, нібы прароцтва, урэчаісніваецца – знаходзіць адно яму вядомую рэчаіснасць.
*
Калі супротнік перамагае, за тое, што ён дужы, яго клянуць, але калі перамагаюць яго, за тое, што ён дужы, хваляць.
*
Святое месца пустым не бывае?!.
Пустым – не, але чыстым ад якой бы ні было занятасці застаецца заўсёды.
*
Спадчына – ніва, што прарастае ў наступнасць.
Не засвоіўшы змест, захаваны ў спадчыне, апынаемся не гатовымі да сустрэчы з наступнасцю: яна проста не настае.
Наступнасць не там і не тут, не потым і не тады, а выйсце з сябе, і ўсякая зёлка напамяць ведае гэтае выйсце.
Што да чалавека, дык ён вынятак, і выйсце, пра якое ідзе гаворка, нібыта памятае, а забыў, нібыта захоўвае, а згубіў; ён заблудзіўся ў часе, і вобразы рэчаіснасці яго захопліваюць і гуляюць з ім у сваю гульню.
Іду да руні – паразумецца з сабой і светам.
*
Літаратура ёсць не таму, што яе чытаюць, а таму, што ёсць тое, што чытае яна, нават калі яе самую і не чытаюць.
*
Зрок сведчыць, слых ловіць вестку, а дотык мае.
Сярод усіх здатнасцяў ён найбольш рэчыўны, у ім збіраецца сустрэча, і сіла сябруе з ім.
“…прасілі Яго, каб дакрануцца хоць да краю адзення Ягонага, і хто дакранаўся – ацаляўся” (Мацв, 14:36).
*
Набываем, што ўжо нейкім чынам маем.
Набываць – станавіцца: так, жолуд набывае іпастась дуба, становячыся ім.
*
Самае асноўнае вымаўляецца моўчкі, і ў творы словы шукаюць – і ўтвараюць – магчымасць, дзе гэта можа спраўдзіцца і адбыцца.
*
Тое, што можа чалавек сказаць пра самога сябе, істотна да парога. А тое, чаго не можа, істотна і за парогам.
Паэзія заклікана, каб выказаць і выказваць гэтае “за”.
*
Чалавек разумны?!.
Па-свойму, і ўсякая істота разумная па-свойму.
Быць – быць некім: хто кім ёсць, той тое ведае, і ведае ў той меры, у якой ёсць.
*
Раўнавага – цэнтр, што не мае краёў.
Якімі б сцежкамі хто ні ішоў, іхняя дамінанта раўнавага.
Раўнавага відушчая, ёю нітуецца далеч і блізіня, і той, хто ідзе, ёю выводзіцца з нетраў асабовасці ў боскую сялібу.
І адно тады, калі яна парушаецца, аб’яўляюцца краі і вынаходзяцца крылы.
*
Усякая мова вынікае з радовішча бязмоўя: яна адметная тым, што ўзяла, а тым, што не ўзяла, істотная.
*
Дзе не хапае сонца, узнікаюць споры цвілі, дзе не хапае здароўя, узнікаюць бацылы хваробы: яны гэтаксама жывыя, яны гэтаксама змагаюцца за сваё права на існаванне.
Гэтак і з людзьмі, гэтак і з грамадствам: дзе не хапае праўды, аб’яўляецца хлусня, дзе не хапае сапраўднасці, аб’яўляюцца эрзацы – яны таксама пакліканыя, яны таксама на сваім месцы.
*
Не можа быць малой літаратура (і суадпаведна – народ), у якой ёсць вялікія творы, а яны ў беларускай літаратуры ёсць.
*
Людзі вучаць адно аднаго, як належыць жыць і як належыць паводзіцца, і ўсё адно жыцця не хапае, каб навучыць і каб навучыцца.
Усё, што адбываецца, само вучыць, калі становіцца сваім, і – становіцца сваім, калі вучыць.
*
“І немагчымае зрабі!..”
Верш узнікае на мяжы немагчымага: тут ён здзяйсняецца і тут набывае змест.
*
Эфект часу: здымаю непрачытаныя кнігі з паліцы, а іх ужо і чытаць не трэба:
яны ўжо прачыталіся самі.
*
“Спадзяванне на моладзь”, – кажуць сталыя людзі.
Ужо і моладзь сталася сталай, а спадзяванне зноў раз за разам паўтараецца. Можа, само спадзяванне недастатковае альбо не туды глядзіць і не тое бачыць?
Тыя самыя прынцыпы, што выяўляюцца ў сталых, выяўляюцца і ў маладых – па-рознаму, але тыя самыя. І, можа, лепш, чым вылучаць узроставыя катэгорыі, адразу абапірацца на тое, што ад узросту не залежыць, – на прынцыпы.
*
Ідэі вынікаюць з суадносінаў людзей і чалавека, чалавека і Бога.
І калі ідэі не дзейсняцца альбо вядуць не туды, нешта не так з самімі суадносінамі – нечага ў іх зашмат і нечага нестае.
*
Філосафы не вымаўляюць ёсціну – яны ўваходзяць з ёю ў размову.
Няма чалавека, які б не ўваходзіў у размову са сваёй ёсцінай, і няма ёсціны, якая была б адно сваёю.
*
Мова – сустрэча гуку і водгуку, чалавека і народа, хвіліны і веку, і пакуль яна гучыць, сустрэча доўжыцца.
*
Знаёмыя, гутарым пра адну вядомую асобу. Выказаліся ўсе словы, а ўсё адно засталося недагаворанае: а ў ім сама тая асоба, а ў ім сама гэтая рэчаіснасць, а ў ім самі мы.
*
“А суд гісторыі цяжкі!..” (Янка Купала).
Магчыма, суд гісторыі і цяжкі, але ён не канчатковы. І таму, што ён не канчатковы, гісторыя адпускае яго ад сябе – у пазачас і пазапрастору.
*
Пакуль людзі – людзі, ёсціна выяўляецца ў транскрыптах.
І пакуль ёсціна выяўляецца ў транскрыптах, згода спадарожнічае нязгодзе, зман – праўдзе, прыязнасць – варажнечы, абсяг – неабсяжнасці, а пачатку – канец: тады, калі транскрыпты прачытаюцца дарэшты, яны маюць супасці і паразумецца.
*
Тое, што выяўляецца першы раз, мае асаблівае гучанне, асаблівы кшталт, асаблівы водар.
Паэзія ўсякі раз тое, што выяўляецца першы раз.
*
“Кветкі толькі ад цябе – кветкі”, – прызнанне з верша Ніны Мацяш.
У тым, што даецца, прысутнічае той, хто дае, і калі даюцца кветкі, асноўная каштоўнасць якіх у тым, што яны даюцца, разам з кветкамі дае сябе той, хто гэта робіць, і калі той – насампраўдзе той, то кветкі насампраўдзе кветкі.
Верш – кветкі наўзаем.
*
Самае істотнае – самае звычайнае: яно нават вокам не заўважаецца, вухам не чуецца, розумам не разумеецца, а ёсціна раіцца з ім.
*
Спазняемся, бо спяшаемся.
Усё мае сябе ў часе: спазняцца – выпадаць з бегу часу: той, хто выпадае з бегу часу, адначасова спяшаецца і спазняецца.
*
Д’ябал хаваецца ў дэталях?!.
У дэталях ён выяўляецца, а хаваецца ў “я”: яно шматстайнае – у яго свае святліцы і свае сутарэнні.
*
Творы вынікаюць, нібы грыбы з-пад паверхні, самі, аднак для таго, каб яны выніклі, мусіць выснавацца адпаведная інфраструктура душы, якая інфраструктура – такія й грыбы.
*
Сапраўднае ні з чым не спрачаецца, ні перад кім не выстаўляецца, нічога нікому не даказвае і нават параўнанняў, якое яно, не мае.
Як цвіце дрэва, як свеціць сонца, яно ё с ц ь, і таму, што яно ёсць, ландшафт рэчаіснасці мае змест і аблічча.
*
“Хто мінулае ўспамяне, таму вока вон, а хто забудзе…”
А ёсць яшчэ трэцяе вока, і вершы творацца з заплюшчанымі вачамі.
*
Пакуль людзі для нас акалічнасці, мы самі яшчэ не сутнасці, але калі самі для сябе становімся акалічнасцямі, тады і сутнасцямі.
*
Нябеснае не будзе зайздросціць зямному, боскае – чалавечаму, вышэйшае – ніжэйшаму, лепшае – горшаму, і вось, каб гэта насампраўдзе спраўджвалася, маем тут станавіцца тымі, кім там ужо ёсць.
*
Верш, у якім сваёй асабовасцю прысутнічае аўтар, – недастатковы, і верш, у якім ён сваёй асабовасцю адсутнічае, недастатковы таксама.
У ім ён мае адсутнічаць сваёй асабовасцю і прысутнічаць сваёй існасцю – надасабовасцю.
*
У “Страцім-лебедзе” Максіма Багдановіча плывуць два каўчэгі: Ноеў – для абраных і Страцім-лебедзь – для адрынутых. Ён тое правіла, што дапасавана да выключэння, і, у адрозненне ад Ноева каўчэга, апроч магчымасці плаваць, мае яшчэ дзве – ныраць і ўзлятаць, якімі, аднак, не скарыстоўваецца.
Самы хрысціянскі птах, ён тоне ў тую глыбіню, для якой ён заўсёды свой.
*
Мінулае ніколі не стаецца дарэшты мінулым, яно тая грамата, што чытаецца, і таму, што чытаецца, становіцца сучаснасцю, і, у залежнасці ад таго, як чытаецца, такою сучаснасцю.
*
Усякі чалавек творца: усё жыццё ён творыць сябе, і што ён стварыў, у канчатковым выніку застаецца не вядомым нават для яго самога – канчатковага.
*
“Я ёсць Той, Хто Я Ёсць”, – назваўся Майсею той, хто аб’явіўся яму ў вогненым кусце – купіне, што не абпальваецца.
Што да чалавека, то ён ёсць той, хто не ёсць той, хто ён ёсць, застаючыся сваім заўсёдным пярэдаднем і сваёю заўсёднай магчымасцю.
*
Калі замешваецца гліна, усё роўна дзе якая доля замесу апынаецца, – замес застаецца тым самым. Але калі з яго вылепліваюцца гаршкі і сподкі, усякая доля становіцца істотнай, яна набывае змест і форму.
І адно ў тым, што мае змест і форму, усякая доля спраўджваецца і становіцца істотнай.
*
Спадчына – заўсёдны падарунак наступнасці: у ёй ёсць тое, што ніколі не прачытваецца да канца і не засвойваецца дарэшты, – пазачасовае.
*
“На пачатку было Слова…”
Для таго, каб здзейсніцца і знайсціся, твор мусіць увайсці ў абсяг, дзе словы набываюць значэнні, а правілы фармулююцца, – у абсяг пачатку.
Гэта яго айчына, і для таго, каб ён адбыўся, творца ўсялякі раз становіцца пачаткоўцам.
Творы ёсць з чым параўноўваць, і, напісаныя адным і тым жа аўтарам, яны самі будуць параўноўвацца, але саму з’яву творчасці няма з чым параўноўваць.
Яна заўсёды ўпершыню.
Яна заўсёды ў пачатку.
*
Памятаць належыць, але што?
Памятаць належыць, але як?
Усё памятанне захоўваецца ў скляпах і ў скляпеннях свядомасці, і ўпарта-настойлівыя намаганні выцягваць нешта адтуль – уцягваюць тое, што ёсць, у тое, што было.
Не мінулае належыць памятаць, а той змест, што не бывае мінулым.
*
Адны і тыя самыя высновы, у залежнасці ад таго, хто іх фармулюе, набываюць розны змест. А постаці, што іх фармулююць, дзейснячы іх, апынаюцца ў розных абсягах рэчаіснасці – каб узаемааспрэчвацца і ўзаемададавацца.
*
Як агонь, як вада, як зямля, як паветра, час гэтаксама стыхія, але, у адрозненне ад іх, першастыхія: усё, што ёсць, у ёй змяшчаецца, усё, што было, у ёй застаецца.
Адзінае, што не змяшчаецца і што не застаецца, дык гэта дух: ён па-за часам і па-за мераю часу – пачаткам і канцом.
Жывучы ў часе, усё жывое скіроўваецца ў па-за час, і магчымасці ад духа.
*
Белае ёсць не таму, што ёсць чорнае, а таму, што хоча ззяць і засяляць наваколле нябесным зместам вясёлка.
*
“Дзе небяспека, там вырастае і паратоўнае”, – гёльдэрлінаўскі радок, што не хоча і не абавязаны станавіцца тэзай, ва ўсякім разе на ўсе выпадкі. А то раптам паратоўнае не паспее альбо не захоча суаднесціся з небяспекай, не паспее альбо не захоча вырасці і аб’явіцца…
Новазапаветнае правіла “Не спакушай Госпада, свайго Бога” аднекуль нагадвае пра гэта.
*
Вядомы людзям – вяршыня айсберга, вядомы сабе – сам айсберг, а сабе свядомы – увесь акіян.
*
Чалавек – адлюстраванне, што супадае з самім вобразам, і супадае так, што, выяўляючы яго, яго й засціць.
Што б пра чалавека ні казалі і як бы яго ні паказвалі, усё гэта адбітак таго, што не мае ні постаці, ні аблічча.
*
Магчымасць – драбіна, што лучыць зямлю і неба, неба й зямлю: у ёй ніколі няма апошняй перакладзіны.
*
Ёсціны тыясамыя, адкрыцці – у спасціжэнні іх: так, адкрываючы свет, кожная жывая істота творыць адкрыцці і, творачы іх, заўсёды сама для сябе апынаецца невядома-вядомай велічынёй.
*
“Рыба шукае, дзе глыбей, а чалавек – дзе лепш”, – кажа айчынная прыказка.
Дзе чалавеку лепш?
Лёгка – замала, цяжка – замнога, і рыба шукае не глыбейшую глыбіню, а чалавек не лепшую лепшыню, а суадпаведную. Суадпаведнае сваё – тое, што ведае цябе і што нейкім чынам ведаеш ты, і адно ў ім, хто шукае, апынаецца знойдзеным.
*
У з’яве веры разгортваецца спасцігальна-неспасціжнае, пачатак і завяршэнне ўступаюць ва ўзаемадачыненне, і чалавек апынаецца ў пярэдадні таго, што настае і чым сам ён стаецца.
*
Вобраз для зроку, музыка для слыху, а слова для разумення: каб быць паэтычным, яно мае быць істотным.
*
Усякі парастак праходзіць свае, утоеныя ад разгляду, стадыі, і ўводзіць іх у вынік – шкодзіць самому парастку.
Так і з людзьмі: не варта перабягаць самім сабе дарогі і выстаўляць сябе якой бы ні было велічынёю: якой бы яна ні была, яна заўсёды не канчатковая і мае патрэбу ва ўдакладненні.
Найбольшае заўсёды не здзейсненае, і ўсе дарогі і сцежкі скіроўваюцца туды.
*
Грэх – гэта не “я”, гэта мая памылка, і да яго спрычыняюся не “я”, а той нехта, каго назіраю і да каго маю нейкае дачыненне.
*
Колькі спакусаў, гэтулькі выпрабаванняў, колькі выпрабаванняў, гэтулькі магчымасцяў.
*
Чым ніжэйшае сонца, тым большыя цені, і па тым, якія цені ва ўладзе, можна вызначаць, які час у наваколлі.
Дзіўлюся на цені: яны вялікія.
Дыягназ першы – пануры: сонца заходзіць.
Дыягназ другі – бадзёры: сонца ўзыходзіць.
*
Бездань не мае аблічча.
Страшная не сама па сабе глыбіня, а адсутнасць якой бы ні было рэчаіснасці – усёадсутнасць.
*
Шчыра – праўдзіва?!.
І хлусы хлусяць шчыра, і сабакі – брэшуць, спіной адчуваючы прысутнасць тае велічыні, якая іх упаўнаважвае на гэта.
Аднак праўдзівае выпадае з якой бы ні было гаманы і з якой бы ні было прысутнасці, і адно тады, калі галасы замаўкаюць, падае свой голас сутнае – яно надасабовае і яно праўдзівае.
*
Усякая з’ява змястоўная не сама па сабе, а тым зместам, які ў яе ўкладаецца.
Ёсць мова і ёсць змест мовы.
Не мовы з’ядноўваюць і раз’ядноўваюць людзей, а зместы, што вымаўляюцца імі.
*
Колькі разоў апынаўся ў складаных, амаль безвыходных, становішчах, і ўсякі раз знаходзіў выйсце – прачынаўся.
Яно заўсёды недзе ёсць, і каб знаходзіць яго, усякі раз належыць выходзіць з сябе – прачынацца.
*
“Нашага паэта” – піша крытык.
Аднак паэт не “наш” і не “ваш”, ён і сам не свой і, адно асягаючы сваё, становіцца паэтам.
*
Вымаўляючыся, мова артыкулюе невымоўнае.
Усе мовы – артыкуляцыі адной невымоўнасці, і чым больш глыбокія артыкуляцыі, тым больш змястоўныя мовы.
(Цалкам нізку зномаў Алеся Разанава чытайце ў папяровай версіі “Дзеяслова”)