*

Кветка распускаецца – і пераўзыходзіць пупышку, завязь выяўляецца – і пераўзыходзіць кветку, яблык выспявае – і пераўзыходзіць завязь, зярняты адтуль­ваюцца – і пераўзыходзяць яблык.

Жыццё ў самапераўзыходжанні, і чалавек істотны сваімі можнасцямі.

 

*

Тое, што здараецца з некім, здараецца і з табой, але на адмысловай адлегласці, і гэтай адлегласцю кожны з’яднаны з усімі і ад усіх адасоблены.

 

*

Не так паглядзеў, не гэтак падумаў, не так сказаў…

Вяртаюся, каб удакладніцца, да месца, дзе адбылося тое “не так” і “не гэтак”, а яно ўжо разышлося па ўсім свеце.

 

*

 Quo vadis?

Адной сваёй іпастассю ў мінулым, другой – у наступным, сам чалавек хада, і нехта заўсёды ведае, куды ён ідзе.

 

*

Будучыня не тое, што настае, а тое, ува што настаюць і што мінулым не становіцца.

 

*

Дзверы адчыняюцца і зачыняюцца.

Толькі адчыненыя – яны дзіры,

толькі зачыненыя – астрог, але яны адчыняюцца і зачыняюцца і гэтак на свой лад вытлумачваюць чалавека.

 

*

Спажываю горшае, каб урэшце выбавіцца ад яго і мець справу адно толькі з лепшым, а сваякі і знаёмцы мяркуюць, што тое, што я спажываю, мне самае лепшае, мне найбольш даспадобы, і мне прыносяць яго зноў і зноў.

 

*

Верш не вынік майстэрства, верш – вынік з майстэрства, і гэтым “з” істотны.

 

*

Трэба было не гэтак, а так!..

Гісторыя не ведае ўмоўнага ладу, а жыццё ведае, і, можа, самыя прыгожыя кветкі цвітуць у садах умоўнага ладу.

Паралельна з гісторыяй творыцца парагісторыя, і ўмоўны лад – дзейны лад. Усё, ува што чалавек укладаецца душою і духам, нібы прароцтва, урэчаісніваецца – знаходзіць адно яму вядомую рэчаіснасць.

 

*

Калі супротнік перамагае, за тое, што ён дужы, яго клянуць, але калі перамагаюць яго, за тое, што ён дужы, хваляць.

 

*

Святое месца пустым не бывае?!.

Пустым – не, але чыстым ад якой бы ні было занятасці застаецца заўсёды.

 

*

Спадчына – ніва, што прарастае ў наступнасць.

Не засвоіўшы змест, захаваны ў спадчыне, апынаемся не гатовымі да сустрэчы з наступнасцю: яна проста не настае.

Наступнасць не там і не тут, не потым і не тады, а выйсце з сябе, і ўсякая зёлка напамяць ведае гэтае выйсце.

Што да чалавека, дык ён вынятак, і выйсце, пра якое ідзе гаворка, нібыта памятае, а забыў, нібыта захоўвае, а згубіў; ён заблудзіўся ў часе, і вобразы рэчаіснасці яго захопліваюць і гуляюць з ім у сваю гульню.

Іду да руні – паразумецца з сабой і светам.

 

*

Літаратура ёсць не таму, што яе чытаюць, а таму, што ёсць тое, што чытае яна, нават калі яе самую і не чытаюць.

 

*

Зрок сведчыць, слых ловіць вестку, а дотык мае.

Сярод усіх здатнасцяў ён найбольш рэчыўны, у ім збіраецца сустрэча, і сіла сябруе з ім.

“…прасілі Яго, каб дакрануцца хоць да краю адзення Ягонага, і хто дакранаўся – ацаляўся” (Мацв, 14:36).

 

*

Набываем, што ўжо нейкім чынам маем.

Набываць – станавіцца: так, жолуд набывае іпастась дуба, становячыся ім.

 

*

Самае асноўнае вымаўляецца моўчкі, і ў творы словы шукаюць – і ўтвараюць – магчымасць, дзе гэта можа спраўдзіцца і адбыцца.

 

*

Тое, што можа чалавек сказаць пра самога сябе, істотна да парога. А тое, чаго не можа, істотна і за парогам.

Паэзія заклікана, каб выказаць і выказваць гэтае “за”.

 

*

Чалавек разумны?!.

Па-свойму, і ўсякая істота разумная па-свойму.

Быць – быць некім: хто кім ёсць, той тое ведае, і ведае ў той меры, у якой ёсць.

 

*

Раўнавага – цэнтр, што не мае краёў.

Якімі б сцежкамі хто ні ішоў, іхняя дамінанта раўнавага.

Раўнавага відушчая, ёю нітуецца далеч і блізіня, і той, хто ідзе, ёю выводзіцца з нетраў асабовасці ў боскую сялібу.

І адно тады, калі яна парушаецца, аб’яўляюцца краі і вынаходзяцца крылы.

 

*

Усякая мова вынікае з радовішча бязмоўя: яна адметная тым, што ўзяла, а тым, што не ўзяла, істотная.

 

*

Дзе не хапае сонца, узнікаюць споры цвілі, дзе не хапае здароўя, узнікаюць бацылы хваробы: яны гэтаксама жывыя, яны гэтаксама змагаюцца за сваё права на існаванне.

Гэтак і з людзьмі, гэтак і з грамадствам: дзе не хапае праўды, аб’яўляецца хлусня, дзе не хапае сапраўднасці, аб’яўляюцца эрзацы – яны таксама пакліканыя, яны таксама на сваім месцы.

 

*

Не можа быць малой літаратура (і суадпаведна – народ), у якой ёсць вялікія творы, а яны ў беларускай літаратуры ёсць.

 

*

Людзі вучаць адно аднаго, як належыць жыць і як належыць паводзіцца, і ўсё адно жыцця не хапае, каб навучыць і каб навучыцца.

Усё, што адбываецца, само вучыць, калі становіцца сваім, і – становіцца сваім, калі вучыць.

 

*

“І немагчымае зрабі!..”

Верш узнікае на мяжы немагчымага: тут ён здзяйсняецца і тут набывае змест.

 

*

Эфект часу: здымаю непрачытаныя кнігі з паліцы, а іх ужо і чытаць не трэба:

яны ўжо прачыталіся самі.

 

*

“Спадзяванне на моладзь”, – кажуць сталыя людзі.

Ужо і моладзь сталася сталай, а спадзяванне зноў раз за разам паўтараецца. Можа, само спадзяванне недастатковае альбо не туды глядзіць і не тое бачыць?

Тыя самыя прынцыпы, што выяўляюцца ў сталых, выяўляюцца і ў маладых – па-рознаму, але тыя самыя. І, можа, лепш, чым вылучаць узроставыя катэгорыі, адразу абапірацца на тое, што ад узросту не залежыць, – на прынцыпы.

 

*

Ідэі вынікаюць з суадносінаў людзей і чалавека, чалавека і Бога.

І калі ідэі не дзейсняцца альбо вядуць не туды, нешта не так з самімі суадносінамі – нечага ў іх зашмат і нечага нестае.

 

*

Філосафы не вымаўляюць ёсціну – яны ўваходзяць з ёю ў размову.

Няма чалавека, які б не ўваходзіў у размову са сваёй ёсцінай, і няма ёсціны, якая была б адно сваёю.

 

*

Мова – сустрэча гуку і водгуку, чалавека і народа, хвіліны і веку, і пакуль яна гучыць, сустрэча доўжыцца.

 

*

Знаёмыя, гутарым пра адну вядомую асобу. Выказаліся ўсе словы, а ўсё адно засталося недагаворанае: а ў ім сама тая асоба, а ў ім сама гэтая рэчаіснасць, а ў ім самі мы.

 

*

“А суд гісторыі цяжкі!..” (Янка Купала).

Магчыма, суд гісторыі і цяжкі, але ён не канчатковы. І таму, што ён не канчатковы, гісторыя адпускае яго ад сябе – у пазачас і пазапрастору.

 

*

Пакуль людзі – людзі, ёсціна выяўляецца ў транскрыптах.

І пакуль ёсціна выяўляецца ў транскрыптах, згода спадарожнічае нязгодзе, зман – праўдзе, прыязнасць – варажнечы, абсяг – неабсяжнасці, а пачатку – канец: тады, калі транскрыпты прачытаюцца дарэшты, яны маюць супасці і паразумецца.

 

*

Тое, што выяўляецца першы раз, мае асаблівае гучанне, асаблівы кшталт, асаблівы водар.

Паэзія ўсякі раз тое, што выяўляецца першы раз.

 

*

“Кветкі толькі ад цябе – кветкі”, – прызнанне з верша Ніны Мацяш.

У тым, што даецца, прысутнічае той, хто дае, і калі даюцца кветкі, асноўная каштоўнасць якіх у тым, што яны даюцца, разам з кветкамі дае сябе той, хто гэта робіць, і калі той – насампраўдзе той, то кветкі насампраўдзе кветкі.

Верш – кветкі наўзаем.

 

*

Самае істотнае – самае звычайнае: яно нават вокам не заўважаецца, вухам не чуецца, розумам не разумеецца, а ёсціна раіцца з ім.

 

*

Спазняемся, бо спяшаемся.

Усё мае сябе ў часе: спазняцца – выпадаць з бегу часу: той, хто выпадае з бегу часу, адначасова спяшаецца і спазняецца.

 

*

Д’ябал хаваецца ў дэталях?!.

У дэталях ён выяўляецца, а хаваецца ў “я”: яно шматстайнае – у яго свае святліцы і свае сутарэнні.

 

*

Творы вынікаюць, нібы грыбы з-пад паверхні, самі, аднак для таго, каб яны выніклі, мусіць выснавацца адпаведная інфраструктура душы, якая інфраструктура – такія й грыбы.

 

*

Сапраўднае ні з чым не спрачаецца, ні перад кім не выстаўляецца, нічога нікому не даказвае і нават параўнанняў, якое яно, не мае.

Як цвіце дрэва, як свеціць сонца, яно ё с ц ь, і таму, што яно ёсць, ландшафт рэчаіснасці мае змест і аблічча.

 

*

“Хто мінулае ўспамяне, таму вока вон, а хто забудзе…”

А ёсць яшчэ трэцяе вока, і вершы творацца з заплюшчанымі вачамі.

 

*

Пакуль людзі для нас акалічнасці, мы самі яшчэ не сутнасці, але калі самі для сябе становімся акалічнасцямі, тады і сутнасцямі.

 

*

Нябеснае не будзе зайздросціць зямному, боскае – чалавечаму, вышэйшае – ніжэйшаму, лепшае – горшаму, і вось, каб гэта насампраўдзе спраўджвалася, маем тут станавіцца тымі, кім там ужо ёсць.

 

*

Верш, у якім сваёй асабовасцю прысутнічае аўтар, – недастатковы, і верш, у якім ён сваёй асабовасцю адсутнічае, недастатковы таксама.

У ім ён мае адсутнічаць сваёй асабовасцю і прысутнічаць сваёй існасцю – надасабовасцю.

 

*

У “Страцім-лебедзе” Максіма Багдановіча плывуць два каўчэгі: Ноеў – для абраных і Страцім-лебедзь – для адрынутых. Ён тое правіла, што дапасавана да выключэння, і, у адрозненне ад Ноева каўчэга, апроч магчымасці плаваць, мае яшчэ дзве – ныраць і ўзлятаць, якімі, аднак, не скарыстоўваецца.

Самы хрысціянскі птах, ён тоне ў тую глыбіню, для якой ён заўсёды свой.

 

*

Мінулае ніколі не стаецца дарэшты мінулым, яно тая грамата, што чытаецца, і таму, што чытаецца, становіцца сучаснасцю, і, у залежнасці ад таго, як чытаецца, такою сучаснасцю.

 

*

Усякі чалавек творца: усё жыццё ён творыць сябе, і што ён стварыў, у канчатковым выніку застаецца не вядомым нават для яго самога – канчатковага.

 

*

“Я ёсць Той, Хто Я Ёсць”, – назваўся Майсею той, хто аб’явіўся яму ў вогненым кусце – купіне, што не абпальваецца.

Што да чалавека, то ён ёсць той, хто не ёсць той, хто ён ёсць, застаючыся сваім заўсёдным пярэдаднем і сваёю заўсёднай магчымасцю.

 

*

Калі замешваецца гліна, усё роўна дзе якая доля замесу апынаецца, – замес застаецца тым самым. Але калі з яго вылепліваюцца гаршкі і сподкі, усякая доля становіцца істотнай, яна набывае змест і форму.

І адно ў тым, што мае змест і форму, усякая доля спраўджваецца і становіцца істотнай.

 

*

Спадчына – заўсёдны падарунак наступнасці: у ёй ёсць тое, што ніколі не прачытваецца да канца і не засвойваецца дарэшты, – пазачасовае.

 

*

“На пачатку было Слова…”

Для таго, каб здзейсніцца і знайсціся, твор мусіць увайсці ў абсяг, дзе словы набываюць значэнні, а правілы фармулююцца, – у абсяг пачатку.

Гэта яго айчына, і для таго, каб ён адбыўся, творца ўсялякі раз становіцца пачаткоўцам.

Творы ёсць з чым параўноўваць, і, напісаныя адным і тым жа аўтарам, яны самі будуць параўноўвацца, але саму з’яву творчасці няма з чым параўноўваць.

Яна заўсёды ўпершыню.

Яна заўсёды ў пачатку.

 

*

Памятаць належыць, але што?

Памятаць належыць, але як?

Усё памятанне захоўваецца ў скляпах і ў скляпеннях свядомасці, і ўпарта-настойлівыя намаганні выцягваць нешта адтуль – уцягваюць тое, што ёсць, у тое, што было.

Не мінулае належыць памятаць, а той змест, што не бывае мінулым.

 

*

Адны і тыя самыя высновы, у залежнасці ад таго, хто іх фармулюе, набываюць розны змест. А постаці, што іх фармулююць, дзейснячы іх, апынаюцца ў розных абсягах рэчаіснасці – каб узаемааспрэчвацца і ўзаемададавацца.

 

*

Як агонь, як вада, як зямля, як паветра, час гэтаксама стыхія, але, у адрозненне ад іх, першастыхія: усё, што ёсць, у ёй змяшчаецца, усё, што было, у ёй застаецца.

Адзінае, што не змяшчаецца і што не застаецца, дык гэта дух: ён па-за часам і па-за мераю часу – пачаткам і канцом.

Жывучы ў часе, усё жывое скіроўваецца ў па-за час, і магчымасці ад духа.

 

*

Белае ёсць не таму, што ёсць чорнае, а таму, што хоча ззяць і засяляць наваколле нябесным зместам вясёлка.

 

*

“Дзе небяспека, там вырастае і паратоўнае”, – гёльдэрлінаўскі радок, што не хоча і не абавязаны станавіцца тэзай, ва ўсякім разе на ўсе выпадкі. А то раптам паратоўнае не паспее альбо не захоча суаднесціся з небяспекай, не паспее альбо не захоча вырасці і аб’явіцца…

Новазапаветнае правіла “Не спакушай Госпада, свайго Бога” аднекуль нагадвае пра гэта.

 

*

Вядомы людзям – вяршыня айсберга, вядомы сабе – сам айсберг, а сабе свядомы – увесь акіян.

 

*

Чалавек – адлюстраванне, што супадае з самім вобразам, і супадае так, што, выяўляючы яго, яго й засціць.

Што б пра чалавека ні казалі і як бы яго ні паказвалі, усё гэта адбітак таго, што не мае ні постаці, ні аблічча.

 

*

Магчымасць – драбіна, што лучыць зямлю і неба, неба й зямлю: у ёй ніколі няма апошняй перакладзіны.

 

*

Ёсціны тыясамыя, адкрыцці – у спасціжэнні іх: так, адкрываючы свет, кожная жывая істота творыць адкрыцці і, творачы іх, заўсёды сама для сябе апынаецца невядома-вядомай велічынёй.

 

*

“Рыба шукае, дзе глыбей, а чалавек – дзе лепш”, – кажа айчынная прыказка.

Дзе чалавеку лепш?

Лёгка – замала, цяжка – замнога, і рыба шукае не глыбейшую глыбіню, а чалавек не лепшую лепшыню, а суадпаведную. Суадпаведнае сваё – тое, што ведае цябе і што нейкім чынам ведаеш ты, і адно ў ім, хто шукае, апынаецца знойдзеным.

 

*

У з’яве веры разгортваецца спасцігальна-неспасціжнае, пачатак і завяршэнне ўступаюць ва ўзаемадачыненне, і чалавек апынаецца ў пярэдадні таго, што настае і чым сам ён стаецца.

 

*

Вобраз для зроку, музыка для слыху, а слова для разумення: каб быць паэтычным, яно мае быць істотным.

 

*

Усякі парастак праходзіць свае, утоеныя ад разгляду, стадыі, і ўводзіць іх у вынік – шкодзіць самому парастку.

Так і з людзьмі: не варта перабягаць самім сабе дарогі і выстаўляць сябе якой бы ні было велічынёю: якой бы яна ні была, яна заўсёды не канчатковая і мае патрэбу ва ўдакладненні.

Найбольшае заўсёды не здзейсненае, і ўсе дарогі і сцежкі скіроўваюцца туды.

 

*

Грэх – гэта не “я”, гэта мая памылка, і да яго спрычыняюся не “я”, а той нехта, каго назіраю і да каго маю нейкае дачыненне.

 

*

Колькі спакусаў, гэтулькі выпрабаванняў, колькі выпрабаванняў, гэтулькі магчымасцяў.

 

*

Чым ніжэйшае сонца, тым большыя цені, і па тым, якія цені ва ўладзе, можна вызначаць, які час у наваколлі.

Дзіўлюся на цені: яны вялікія.

Дыягназ першы – пануры: сонца заходзіць.

Дыягназ другі – бадзёры: сонца ўзыходзіць.

 

*

Бездань не мае аблічча.

Страшная не сама па сабе глыбіня, а адсутнасць якой бы ні было рэчаіснасці – усёадсутнасць.

 

*

Шчыра – праўдзіва?!.

І хлусы хлусяць шчыра, і сабакі – брэшуць, спіной адчуваючы прысутнасць тае велічыні, якая іх упаўнаважвае на гэта.

Аднак праўдзівае выпадае з якой бы ні было гаманы і з якой бы ні было прысутнасці, і адно тады, калі галасы замаўкаюць, падае свой голас сутнае – яно надасабовае і яно праўдзівае.

 

*

Усякая з’ява змястоўная не сама па сабе, а тым зместам, які ў яе ўкладаецца.

Ёсць мова і ёсць змест мовы.

Не мовы з’ядноўваюць і раз’ядноўваюць людзей, а зместы, што вымаўляюцца імі.

 

*

Колькі разоў апынаўся ў складаных, амаль безвыходных, становішчах, і ўсякі раз знаходзіў выйсце – прачынаўся.

Яно заўсёды недзе ёсць, і каб знаходзіць яго, усякі раз належыць выходзіць з сябе – прачынацца.

 

*

“Нашага паэта” – піша крытык.

Аднак паэт не “наш” і не “ваш”, ён і сам не свой і, адно асягаючы сваё, становіцца паэтам.

 

*

Вымаўляючыся, мова артыкулюе невымоўнае.

Усе мовы – артыкуляцыі адной невымоўнасці, і чым больш глыбокія артыкуляцыі, тым больш змястоўныя мовы.

 

(Цалкам нізку зномаў Алеся Разанава чытайце ў папяровай версіі “Дзеяслова”)

 

comments powered by HyperComments