Ну і ню,
або Аголены боль

Рэцэнзія на кнігу Міколы Гілевіча

Гілевіч М. Ню: Выбраныя вершы / М. Гілевіч, мастак А. Ксёндзаў. – Мінск: Выдавец Уладзімір Сіўчыкаў, 2020. – 94 с.: іл.

Мне ўсё ці амаль што ўсё падабаецца ў гэтай кнізе. Ад назвы, суперлапідарнай ды інтрыгоўнай, да вызначэння накладу.

Вокладка кнігі выбранай лірыкі Міколы Гілевіча – нечаканая, гожая і прыгожая. Трэба прызнаць – аўтару пашанцавала, што такі прызнаны мэтр у жанры “ню”, як Аляксандр Ксёндзаў, пагадзіўся, каб рэпрадукцыі з яго палотнаў аздобілі гэтае выданне. Тым болей, што нават назвы жывапісных твораў (“Зорка Венера” – 1-я старонка вокладкі, “Ева-спакусніца” – франтыспіс, “Мядовая” – 4-я старонка вокладкі) перагукаюцца з некаторымі вершамі.

Не магу не працытаваць нават, здавалася б, такі, звычайна малачытэльны тэкст, як выдавецкая анатацыя, на якую зважаюць хіба што выдаўцы, кнігараспаўсюднікі ды бібліятэкары.

“Ню (фр. nu голы) – выява аголенага цела ў выяўленчым мастацтве. У паэтычным жа выяўленні Міколы Гілевіча – гэта аголенасць у самым шырокім яе разуменні: аголенасць натуры, нерваў, чуллівае душы. І кніга “Ню” – гэта тое, што пісаў ён, прыхільнік муз Эўтэрпы і Эрота, для (і пра) галоўных у яго жыцці жанчын. Вымаўленае (ці нявымаўленае) цела і ўцялесненая душа непазбежна сыходзяцца ў каханні”.

Ці не Леаніду Дранько-Майсюку, рэдактару надзвычай дабразычліваму, тактоўнаму і спрактыкаванаму, належаць гэтыя радкі?

Менавіта ён адрэдагаваў у свой час найвыдатнейшую кнігу паэзіі “Мой свеце ясны” незабыўнага, вытанчанага лірыка Міхася Стральцова. Мабыць, нездарма і “Ню” выйшла ў такім самым фармаце, мабыць, менавіта там падгледжаныя і ўзятыя пад узор густоўныя каланлічбы: нумарацыя старонак набраная дробным курсівам і не лічбамі, а словамі, якія выдатна “трымаюць” ніжні правы край кожнай старонкі. Дарэчы, аблямоўка старонак зроблена ледзь заўважнай радзюжкай, імітацыяй жывапіснага палатна, што паядноўвае іх з вокладкай.

Тэксты ў кнізе набраныя прыгожай гарнітурай, на разваротах, як кажуць прафесіяналы, шмат паветра.

Невыпадковым успрымаецца і фотаздымак аўтара кнігі пры помніку Еўфрасінні Полацкай у Мінску скульптара Анатоля Арцымовіча, бо, несумненна, нябесная апякунка Беларусі – адна з жанчын, якія згаданыя ў выдавецкай анатацыі.

І калі ўжо напісаныя ў выходных звестках выдання словы “наклад” ды “асобнікаў”, дык арганічнымі бачацца і “аздоба і шыхт” замест звыклых “дызайн і вёрстка”. Зноў жа, лічба 150 у графе “наклад” – немалая і паводле еўрапейскіх мерак, асабліва падчас пандэміі, якая выключае традыцыйныя прэзентацыі.

Гэта былі словы пра форму.

Цяпер колькі словаў пра змест.

Мікола Гілевіч – вядомая ў культурніцкіх колах асоба. Паэт (аўтар кнігі вершаў “Горад”, якой засведчыў, што ён гарадскі чалавек і гарадскі паэт). Перакладчык (перастварыў шэраг навукова-папулярных кніжак). Рэдактар, крытык і журналіст (рэдагаваў часопіс творчай моладзі “Першацвет” і амаль дваццаць гадоў быў за рэдактара аддзела культуры “Настаўніцкай газеты”, дзе падрыхтаваў больш за тысячу цікавых інтэрв’ю, рэпартажаў, творчых партрэтаў і нарысаў). Але і пра паэзію ніколі не забываўся – як на старонках перыёдыкі ды ў інтэрнэт-прасторы, так і ў жыцці.

У пэўным сэнсе кніга “Ню” – паэтава выбарка і падсумаванне напісанага і апублікаванага ім (а ў тым ліку і пад псеўданімамі) за тры дзесяцігоддзі.

Трэба адзначыць добры густ аўтара, яго начытанасць і абазнанасць у сусветнай культуры, а таксама ў замежных, а найперш – у англійскай мове.

Галоўныя тэмы ў кнізе “Ню” – каханне і чалавечыя стасункі, экзістэнцыя і сэнс існавання на зямлі, каштоўнасць жыцця і “за краіну радзімую жах”.

Непрыхаваныя боль і трывога за лёс Айчыны гучаць у многіх паэтавых радках:

 

…Сёння мы не выем. Вецер вые

над Радзімай нашай залатой.

А ўжо ў Вільні падстаўляе вымя

нашая ваўчыца нашым з ёй

ваўчанятам, бы ў лацінскім Рыме…

 

Пэўныя паэтавы радкі гучаць па-філасофску, проста такі афарыстычна:   

Пачынаецца ўсё з пясочніцы

і заканчваецца ўсё пяском.

 

Або:

 

Жыццё пражыць – згубіць вясло ў трысці.

А дзе жыццё, падклаў там нехта міны.

Ісці, ісці, пакутліва ісці…

Дайсці дадому і да дамавіны.

 

Як сапраўдны гімн вечнаму і жыццёстваральнаму пачуццю ўспрымаецца такія радкі як:

 

Нашае каханне – беларуская Саграда Фамілія.

Я – твой Гаўдзі. Ты – мая Каталонія…

 

У недалёкі, здаецца, час аўтару гэтых радкоў давялося і пашчасціла быць за ўкладальніцу анталогіі вершаў і песен пра каханне “Яна і Я”. Калі сёння трэба было б перавыдаваць той важкі том, дык неадменна ўключыла б у яго і некалькі вершаў з кнігі Міколы Гілевіча.

 

Ясенінская напеўнасць чуецца ў радках, кшталту:

 

Утапіўся здуру ў небе п’яны месяц.

Звар’яцеў ад страху палахлівы змрок.

Не кажы пра зоркі і мядовы месяц!

Хіба ўбачу неба, калі дрэнны зрок?

 

Хіба ўчую шчасце, калі пахне смерцю,

калі жахам мройным поўніцца прастор?

Недзе ў голым полі спатыкнуўся вецер;

Спатыкнуўся, войкнуў, грымнуў і памёр.

 

Мне б таксама згінуць – давяршыць карціну,

Мне ў пятлі вісець бы, – і такой бяды…

А ты гэтак проста, звыкла й беспрычынна:

“Любы, будзь ласкавы, прынясі вады”.

 

Не ў пятлю ж залезці – мне вады прынесці,

падыду да студні – апушчу вядро.

Зачарпну вады я, а дастану месяц.

Зазірну я ў студню, а пабачу змрок…

 

Апакаліптычныя матывы можна расчытаць і ў наступным вершы:

 

Ты ведаеш: нікога не забіў

і не заб’ю, відаць, ужо ніколі,

бо не выношу паху я крыві

і болей не хачу чужога болю.

 

Ты ведаеш: нікога не забыў.

Забыць цябе – не будзе болей гора.

Стаіць гара. А за гарой – абрыў.

А за абрывам – дзесь з крывёю мора.

 

Чытаеш такія радкі і хочацца ўсклікнуць: “Дай, Божа, каб памыліўся паэт у яго відзежах-прадбачаннях!”

Вершы ў кнізе разнастайныя па строфіцы і рытміцы – ад класічных, строгіх актáў да мініяцюр-верлібраў:

 

Так кахаў цябе,

што не заўважыў,

як кот ссівеў.

 

Шчодра дзеліцца паэт з чытачамі-суразмоўцамі і сваімі аўтарскімі наватворамі:

 

Земляры зямлю сваю цалуюць

і таму навечна вельмі рады.

Калі ты зямлю сваю зямлюеш,

ты пракляты, вечны ты араты.

 

Землякі зямлю сваю шануюць.

І яны таксама вельмі рады

бачыць земляроў, што шпацыруюць

без зямлі і без зямной спагады…

 

Падобна, што адзін з першых звярнуўся паэт, паспрабаваў асэнсаваць тэму сусветнай пандэміі, да прыкладу, у вершы “COVID-19”:

 

Панядзелак, аўторак зніклі.

Серада надзявае маску.

У цябе і ў мяне “клікі”

На любоў, на мілосць і ласку.

 

А чацвер ужо распранецца.

Скіне маску – адбудзецца.

Ты таксама дастань сэрца.

Я вазьму яго – не застудзіцца.

 

Трывожаць і крыху насцярожваюць экзістэнцыйныя, а часам нават і суіцыдальныя матывы:

 

Мне сёння хочацца памерці,

не ўспомніў каб ніхто нідзе –

ні добрым словам у капэрце,

ні ў выраку на тым Судзе.

 

Ці такое:

 

Мёртвыя галубы кідаюцца пад ногі.

Мёртвыя паэты кідаюцца на шыбеніцу.

Мы з табой кахаліся да знямогі

і на Кастрычніцкай, і на Зыбіцкай.

 

Але там не было жывых паэтаў.

Не было акіяна, каб выкупацца.

Там было суцэльнае гета

без магчымасці выкупіцца.

Ці вось такі верш:

Палюбі мяне, пакуль не позна.

Неба – светлае. І я ў табе святло.

Бачу дзённай – яркай, дзіўнай, рознай…

А на дне начы ёсць толькі тло.

 

Суіцыда прагнае каханне…

Дзе – каханне, дзе – з крывёю – шкло.

Толькі й змог я на сівым світанні

ўгледзець у крыві на шкле: “Нашто?”

 

У некаторых вершах прачытваецца ўплыў паэтыкі Анатоля Сыса, пра што сведчыць і адзін з эпіграфаў:

 

Ён не спаў тры ночы і тры дні

і цяпер, як зоркі, лічыць кроплі:

у пагоні страчанай крыві,

у палоне – вартавога крокі.

 

Але тут творцу варта было б асцерагацца: пільны калега можа згадаць Міхаіла Матусоўскага з яго знакамітым “Что ж ты, милая, смотришь искоса / Низко голову наклоня” ды спарадыраваць такія радкі:

 

Я вывернуў вочы свае навыварат.

Я паглядзеў унутр.

Мая ніцавокасць мяне не выратавала,

я аслеп на мінуту.

 

Але спынюся ў цытаванні, дам чытачу мажлівасць самому ўчытацца ў “Ню”, бо да гэтага, амаль 100-старонкавага выдання хочацца вяртацца, перагортваць яго, перачытваць паасобныя радкі і вершы – некаторыя з іх самохаць застаюцца ў памяці.

Форма ў кнізе, асмелюся сцвердзіць, арганічна паяднаная са зместам, а таму варта павіншаваць аўтара, творча-вытворчы калектыў, які шчыраваў над гэтым выданнем, а таксама ўсіх аматараў і аматарак беларускага прыгожага пісьменства, з выхадам у свет доўгачаканай, адметнай і гожай кнігі лірыкі.

comments powered by HyperComments