Мэбляваны пакой

Неспакойнае, хуткабежнае, няўрымслівае, як і сам час, – так можна сказаць пра насельніцтва чырвонацагляных дамоў раёна ніжняга Ўэст-Сайда. Не маючы дома, маюць сотні прытулкаў. Яны змяняюць адны мэбляваныя пакоі на іншыя, у любым жытле праездам, у сэрцах і галовах праездам, заўжды праездам. Яны спяваюць “Дом, мілы дом” у рытме джаза, захоўваюць сваіх лараў і пенатаў у кардонных скрынях, а іхні хатні дух змяшчаецца ў дарожнай сумцы.

Таму дамы ў гэтым раёне, праз якія прайшлі тысячы пастаяльцаў, захоўваюць тысячы гісторый. З большага, безумоўна, не вельмі цікавых. Але было б дзіўна, каб усе гэтыя вандроўнікі не пакінулі пасля сябе хаця б аднаго-двух прывідаў.

Аднойчы вечарам, калі сонца ўжо зайшло, тут, сярод старых цагляных шмакватэрных дамоў блукаў малады чалавек і званіў у дзверы. Каля дванаццатага дома ён паставіў сваю невялікую дарожную сумку на прыступкі і змахнуў пыл з капелюша і з лоба. Званок прагучаў слаба, недзе далёка ў пустой глыбіні.

Дзверы дванаццатага дома адчыніла гаспадыня. Яна нагадала маладому чалавеку агіднага перакормленнага чарвяка, які выеў знутры ўвесь свой арэх і пакінуў толькі пустую абалонку, якую цяпер хоча запоўніць кватарантамі, прыдатнымі для далейшага харчавання.

Малады чалавек запытаўся, ці ёсць вольныя пакоі.

– Заходзьце, – сказала гаспадыня такім голасам, нібы ейнае горла было абабіта ўсярэдзіне футрам. – На трэцім паверсе задні пакой, ужо тыдзень вольны. Хацелі б паглядзець?

Малады чалавек пайшоў за гаспадыняй па лесвіцы. Слабае святло, якое ішло невядома адкуль, змякчала цені ў калідорах. Яны бясшумна падымаліся па прыступках, засланых такім дываном, які, здавалася, не прызнаў бы нават свой ткацкі станок. Здавалася, пад нагамі было вязкае арганічнае рэчыва. Нібы дыван стаў нейкай гароднінай і ў гэтым смуродным паветры, без сонца, вырадзіўся ў пышны лішайнік альбо паўзучы мох, які плямамі пакрыў лесвіцу. На кожным павароце лесвіцы ў сценах былі пустыя нішы. Напэўна, у іх калісьці стаялі вазоны з кветкамі. Калі так, яны, канечне, памёрлі ў гэтым брудным сапсаваным паветры. Маглі там стаяць і статуі святых, тады было б зусім нескладана ўявіць, як сам чорт цягнуў іх у цемры ў якую-небудзь жудасную мэбляваную яміну.

– Вось пакой, – сказала гаспадыня сваім футравым горлам. – Добры пакой. Ён рэдка пустуе. Мінулым летам тут жылі вельмі інтэлігентныя людзі – ніякіх праблем увогуле. Плацілі загадзя і своечасова. Кран у тым канцы. Міс Спроўлз і містэр Муні жылі тут тры месяцы. Яны гралі ў вадэвілі. Міс Бірэта Спроўлз – магчыма, вы пра яе чулі. Дарэчы, гэта толькі сцэнічнае імя, акурат там, над камодай, вісела іхняе пасведчанне аб шлюбе, у рамцы. Газа для лямпы тут, шафа ўмяшчальная. Усім падабаецца гэты пакой. Ён ніколі доўга не стаіць пустым.

– А ці часта ў вас пастаяльцы з тэатра? – запытаўся малады чалавек.

– Яны прыходзяць і сыходзяць. Так, сэр, даволі шмат маіх кліентаў звязаныя з тэатрам. Гэта тэатральны раён. Акторы ніколі нідзе надоўга не затрымліваюцца. І я з гэтага маю капейку. Так-так, яны прыходзяць і сыходзяць.

Малады чалавек заняў пакой і заплаціў адразу за тыдзень. Разлічыўшыся, ён сказаў, што стаміўся і хацеў бы засяліцца адразу. Гаспадыня сказала, што пакой падрыхтаваны, у тым ліку ручнікі і вада. Калі яна ўжо збіралася сыходзіць, ён у тысячны раз задаў пытанне, якое так і круцілася ў галаве:

– Маладая дзяўчына… міс Вэшнер… міс Элаіз Вэшнер… ці не памятаеце такой сярод сваіх пастаяльцаў? Хутчэй за ўсё яна магла быць сцэнічнай спявачкай. Прыгожая дзяўчына, сярэдняга росту, стройная, з залатымі валасамі і радзімкай каля левага брыва.

– Не, такога імя я не памятаю. Гэтыя людзі сцэны змяняюць імёны таксама, як і пакоі. Не, не прыпамінаю.

Не. Заўжды не. Пяць месяцаў безупынных роспытаў, і непазбежны адмоўны адказ. Столькі часу праведзена ўдзень у распытваннях дырэктараў, адміністратараў, школьных супрацоўнікаў і харавых спевакоў; а ў позні час – тэатральнай публікі ад першакласных спектакляў да эстрадных прадстаўленняў такой нізкай якасці, што ён баяўся знайсці там тое, што больш за ўсё спадзяваўся знайсці. Ён, хто ўсім сэрцам кахаў яе, спрабаваў яе адшукаць. Ён быў упэўнены, што пасля яе знікнення з дома гэты вялікі, абкружаны вадой горад дзесьці хавае яе. Але горад – гэта велізарны плывун, які пастаянна перасоўвае свае пясчынкі. Не маючы падмурка, ягоныя сённяшнія верхнія слаі заўтра ўжо будуць пахаваныя ў ціне і глеі.

Мэбляваны пакой прыняў свайго госця ліхаманкавай успышкай фаль­­шывай гасціннасці, знясіленым вітаннем для прыліку, падобным на крывадушную ўсмешку авантурыста. Ілюзорнае адчуванне камфорту ішло ад старой мэблі: абарванай парчовай абіўкі канапы і двух крэслаў, вузкага таннага трумо паміж двума вокнамі, адной-дзвюх карцінных рам і металічнага ложка ў куце.

Госць павольна адкінуўся на спінку крэсла, пакуль пакой блытана і сумбурна – нібыта быў папулярны, як кватэра ў Вавілоне – намагаўся распавесці яму пра сваіх разнастайных пастаяльцаў.

Шматкаляровы квяцісты дыван, нібы прамавугольны трапічны астравок, ляжаў у хвалістым моры брудных палавікоў. На сценах з пярэстымі шпалерамі віселі такія карціны, якія нязменна пераследуюць падарожнікаў:  «Палюбоўніца гугенота», «Першая сварка», «Шлюбны сняданак», «Псіхея ля фантана». Строгі і вытрыманы контур каміна быў неахайна завешаны бесцырымоннай драпіраванай тканінай, накінутай наўскасяк, як шаль на плечы балерыны. На каміне былі абломкі караблекрушэння, закінутыя і забытыя, калі ветразь удачы клікаў пастаяльцаў да яшчэ нязведанага порта: пару танных ваз, фотаздымкі актрыс, бутэлечкі з-пад лекаў, некалькі выпадковых карт з калоды.

Адзін за адным, як праяўляюцца сімвалы зашыфраванага тэксту, набывалі сэнс невялічкія знакі, пакінутыя гасцямі мэбляванага пакоя. Працёртае месца на дыванку каля туалетнага століка магло расказаць, як шмат прыгажуняў прайшло праз яго. Адбіткі пальчыкаў на сцяне распавядалі пра маленькіх зняволеных, якія хацелі выбрацца з чатырох сценаў да сонейка і свежага паветра. Пляма на сцяне разыходзілася промнямі ва ўсе бакі, як цень выбуху бомбы, пазначаючы месца, дзе разам са сваім змесцівам разляцелася на аскепкі кінутая шклянка альбо бутэлька. Праз усё люстэрка трумо няроўнымі літарамі было накрэмзана імя “Мэры”. Здавалася, што жыхары мэбляванага пакоя адзін за адным спаганялі тут сваю злосць, магчыма, выкліканую не толькі пакорнасцю пакоя, але і ягонай зыркай халоднасцю. Мэбля была падрапаная і пакалечаная. Канапа, прабітая спружынамі, здавалася жудаснай і агіднай пачварай, памерлай у сутаргах. Мармуровая камінная паліца з адарваным кавалкам, напэўна, таксама перажыла нейкую вялікую катастрофу. Дошкі ў падлозе енчылі і рыпелі кожная на свой манер, нібы кожная з іх перажывала свае асабістыя пакуты. Здавалася неверагодным, што ўсе гэтыя пашкоджанні былі нанесены пакою тымі, хто на пэўны час называў яго сваім домам. Магчыма, гэта было справакавана падманутым хатнім інстынктам, які штучна быў захаваны і ператварыўся ў сляпую злосць і крыўду на фальшывых гнеўных хатніх багоў. Бо любую хаціну, калі яна нашая ўласная, мы будзем прыбіраць, упрыгожваць і пяшчотна любіць.

Малады пастаялец, седзячы ў крэсле, дазволіў усім гэтым думкам бязгучна прайсці праз ягоную свядомасць. Тым часам пакой напаўняўся гукамі і пахамі. У адным з суседніх пакояў глуха чулася то хіхіканне, то нястрыманы смех. У іншых – лаянка, стук ігральных костак, калыханка і глухі плач. Акурат над ягоным пакоем натхнёна брынкала банджа. Дзесьці грукнулі дзверы. Час ад часу даносіўся гул цягніка. Нейкі кот жаласна выў на плоце ў заднім двары. І малады чалавек адчуваў дыханне дома – гэта хутчэй быў сыры прысмак, чым нейкі пах – халодныя, затхлыя выпарэнні, як з падвала, змяшаныя са смуродам лінолеума, цвілі і гнілога дрэва.

Раптам у пакой нібыта парывам ветру прынесла моцны салодкі водар рэзеды. Водар так выразна і цвёрда адчуваўся, што здаваўся жывым навед­нікам. І мужчына ўскрыкнуў: «Што, дарагая?», нібыта яго паклікалі, затым падскочыў і абярнуўся. Насычаны водар прыляпіўся да яго і ахутаў з усіх бакоў. Мужчына пацягнуў да яго свае рукі, на імгненне ўсе ягоныя адчуванні зблыталіся і перамяшаліся. Хіба можа пах так настойліва клікаць кагосьці? Напэўна, гэта быў гук. Але ці не быў гэта той самы гук, які так пяшчотна дакрануўся да яго?

«Яна была тут», – гучна прамовіў ён. Затым ускочыў, каб перахапіць гэты знак, бо ведаў, што пазнае самую тонкую дробязь, што належала ёй ці да якой яна дакраналася. Водар рэзеды ахутваў яго, пах, які яна любіла і зрабіла яго сваім – адкуль ён з’явіўся?

Пакой быў упарадкаваны, але неяк неахайна. На камодзе былі раскіданыя па сурвэтцы з тонкай тканіны некалькі шпілек – гэтых незаўважных, непрыкметных жаночых сябровак, безасабовых, жаночага роду, умоўнага ладу. Але на іх ён не звярнуў увагі, выдатна разумеючы, што шпількі абсалютна нічога з сябе не ўяўляюць. Ён абшукаў усе шуфляды камоды, але натрапіў толькі на нікому не патрэбную, парваную, тонкую насоўку. Ён прыклаў насоўку да твару. Яна востра і нахабна пахла валяр’янам. Ён кінуў насоўку на падлогу. У іншай шуфлядзе ён знайшоў некалькі гузікаў, тэатральную праграмку, картку ламбарда, два згубленыя кавалачкі пасцілы, соннік. У апошняй шуфлядзе быў жаночы чорны атласны бант. Малады чалавек паглядзеў на яго і замёр на імгненне, ахоплены ці то холадам, ці то гарачынёй. Але чорны атласны бант – гэта таксама даволі распаўсюджаны какетлівы жаночы атрыбут, звычайнае безаблічнае ўпрыгожанне, якое ні пра што не можа распавесці.

Пасля ён абшнырыў пакой, як паляўнічы сабака па следзе, – праслізгаў па сценах, на карачках даследаваў вуглы выпуклага дыванка, выцягнуў усё з каміннай паліцы і са сталоў, ператрэс шторы і фіранкі, шафку-бар у куце ў пошуках хоць нейкага прыметнага знаку і не мог да канца ўсвядоміць, што яна была ў гэты час у пакоі побач, вакол, насупраць, унутры, па-над ім, тулілася да яго, мілавала яго, клікала яго так пранізліва праз самыя тонкія адчуванні, што нават ягоныя, больш грубыя, улавілі гэтае гуканне. І зноў ён уголас адказаў “Канешне, дарагая!” і павярнуўся са здзічэлым позіркам, каб зазірнуць у пустэчу, бо ён яшчэ не мог распазнаць ні форму, ні колер, ні каханне, ні працягнутыя рукі ў водары рэзеды. Божа мой! Адкуль гэты пах і як даўно пахі маюць голас, каб клікаць? І ён працягваў пошукі.

Ён капаўся ў шчылінах і кутах, знаходзіў коркі і цыгарэты. Пагардліва адкідваў іх. У складцы дывана знайшоў недакурак, які растаптаў абцасам і груба вылаяўся. Ён працерушыў увесь пакой, з канца ў канец. Ён прачытаў пакой як запісную кніжку з нецікавымі і нават ганебнымі нататкамі пра вандроўных пастаяльцаў. Але пра тую, каго ён шукаў, якая, напэўна, пасялілася тут і чый дух тут лунаў, пра яе ніводнага радка.

І тады малады чалавек падумаў пра гаспадыню.

Ён выбег з населенага прывідамі пакоя, спусціўся па лесвіцы і падышоў да дзвярэй, праз якія прабівалася святло. Яна выйшла на ягоны грукат. Ён, як толькі мог, хаваў хваляванне.

– Калі ласка, мадам, скажыце, – упрошваў ён, – хто да  мяне займаў мой пакой?

– Канешне, сэр. Скажу вам яшчэ раз. Міс Спроўлз і містэр Муні, як я ўжо і казала. Міс Бірэта Спроўлз – так яе называлі ў тэатры, але насамрэч яна была місіс Муні. Мой дом шырока вядомы сваёй прыстойнасцю. Пасведчанне аб шлюбе вісела ў рамцы на цвіку, акурат над…

– Якой была міс Спроўлз? Я маю на ўвазе, як выглядала?

– Ну што ж, сэр, чорныя валасы, кароткія і густыя, вясёлы твар. Яны з’ехалі тыдзень таму, у аўторак.

– А хто быў да іх?

– Ну, быў адзінокі мужчына, займаецца возніцтвам. З’ехаў, але застаўся вінны мне за тыдзень. Да яго месяц гасцявала місіс Краўдар з двума дзець­мі. Яшчэ да іх быў стары містэр Дойл, за якога плаціў сын. Ён трымаў пакой шэсць месяцаў. Тое, што было раней за год, сэр, я не памятаю.

Ён падзякаваў і пацягнуўся ў свой пакой. Пакой быў мёртвы. Штосьці, што ажывіла яго, знікла. Водар рэзеды развеяўся. На ягонае месца вярнуўся затхлы пах старой мэблі і падвала.

Згасанне надзеі спустошыла ягоную веру. Ён сядзеў, утаропіўшыся ў жоўтую газавую лямпу і слухаючы яе шыпенне. Потым падышоў да ложка і стаў ірваць прасціну на палоскі. Лязом нажа туга загнаў іх у кожную шчыліну вакол вокнаў і дзвярэй. Калі ўсё было дастаткова шчыльна забіта, ён пагасіў лямпу, зноў адкруціў газу і лёг на ложак з адчуваннем палёгкі.

 

У той вечар была чарга місіс МакКул ісці па піва. Яна прынесла яго і села разам з місіс Пурды ў адным з тых падзямелляў, дзе збіраюцца домаўладальніцы і дзе чарвяк іхні памірае рэдка.

– Здала я сёння пакой на трэцім паверсе, – паведаміла місіс Пурды, гледзячы паўзверх пеннай шапкі. – Малады чалавек узяў. Ужо дзве гадзіны, як пайшоў спаць.

–  Дык няўжо здалі?! – з нястрыманым захапленнем сказала місіс МакКул. – Ха, у вас, дарагая, і праўда талент здаваць пакоі. А сказалі яму пра во гэна? – скончыла яна хрыплым шэптам, з выразным намёкам на нейкую таямніцу.

– Пакоі, – вымавіла місіс Пурды сваім самым футравым тонам, – для таго і мэбляваныя, каб іх здаваць. Я нічога не казала яму, місіс МакКул.

– О, гэна правільна, дарагая. Мы здаем пакоі і з таго жывём. Вы добра разумееце дзела, дарагая. Вядома, шмат хто адмовіўся б наймаць пакой, дзе хтосьці аддаў канцы проста ў ложку.

– Як вы і сказалі, місіс МакКул, нам трэба з чагосьці жыць, – адзначыла місіс Пурды.

– Так, дарагая, сапраўды. Ха, гэта ж сёння роўна тыдзень, як я дапамагала вам упарадкаваць задні пакой на трэцім паверсе. А харошанькая была дзеўчына. Чаго ж забівацца газай, калі такі мілы тварык, місіс Пурды?

– Так, сапраўды, прыгожая дзяўчына, як вы і сказалі, – згадзілася місіс Пурды, але прыдзірліва дадала: – Хіба што тая радзімка каля левага брыва… Налівайце сабе яшчэ, місіс МакКул.

Пераклад з ангельскай Сашы Сайкоўскай.

Іншыя пераклады О. Генры чытайце ў папяровай версіі “Дзеяслова”.