Адзінота
Паэма
Дачцэ Алёне
Вершы гавораць пра тое, аб чым маўчаць.
Х.М. Энцэнсбергер
Зачын
Ноч. Я – адзін… Ды недзе там,
удалечыні,
Загучала нечаканая, дзіўная нота:
Гэта на душэўныя, сігнальныя агні
Адгукаецца спадарожніца – адзінота.
За вакном – неба зорнае. Звініць цішыня,
Але амаль нячутна, ледзьве ў вушах жывая.
Мелодыю космасу хочацца пераняць…
Крывінкаю кожнай планеты рух адчуваю.
Як кружэлка патэфонная, плыве Зямля,
Іголкай на ёй – маё параненае сэрца.
Яно часам абмірае, і вены смыляць,
Але ўсё роўна нецярплівай надзеяй б’ецца…
Адзінота спявае для ўсіх… Не толькі ты
Зачараваны тым, як падае, гасне знічка…
Застаецца мне ціха ў захапленні застыць:
Як Божы свет жыве прыгожа і гарманічна!
- Забытая сякера
Бацька смеласці вучыў мяне сурова,
А я, малы, доўга і шчыра верыў.
Калі нарыхтоўвалі трал ці дровы,
Ён ля кастрышча “забываў” сякеру.
Праз вярсту спыняў каня і прасіў збегаць,
Забраць інструмент нам вельмі патрэбны.
Ноч. Лясная дарога. Ты – адзін, бедны…
Але ідзеш, каранёў лічыш рэбры.
Цемра. Толькі ўверсе між дрэў у прагале
Палоска неба свеціцца прыкметна.
Арыенцір – у вачах, ды страх сцягае:
А раптам воўк выскачыць з чорных нетраў?
Лёс на смеласць мяне няшчадна праверыў,
Але іспыты не спыніць ніколі…
Тую “забытую” бацькаву сякеру
Я нясу і нясу праз сваю долю.
- Каласок
Стан і тэма – не старасці адкрыццё,
Пра адзіноту я думаю ўсё жыццё.
Адзінота – не толькі сум і слёзы…
У кнізе “Пакуль жыве мая бяроза”,
Рукапіс якой выдавецтва “згубіла”
І затым ніяк не магло адшукаць,
Ёсць мой аповед пра лёс каласка…
Я ніколі спагады сабе не прашу,
Ды, быццам у камень тупое зубіла,
Адзінота ўгрызаецца ў маю душу:
Наўзбоч асфальту ля кювета,
Дзе жвір пусты, сівы пясок,
Узняўся промнем ціха-светлым
Жытнёвы дробны каласок.
За ўзлескам пыльным, за ракою –
Палі, што вокам не абняць.
Звініць там дружнай талакою
Уся ягоная радня.
А тут з-пад шын шалёны вецер
Кулём злятае пад адхон.
Без спадзявання, што прыкмецяць,
Ён за паклонам б’е паклон.
Яму няўтульна і тужліва,
За зерне страшна: быць ці не?
Ды ўсё ж глядзіць на свет шчаслівы,
Свой лёс ніколі не кляне.
Наўзбоч гарачага асфальту,
Дзе жвір пусты, сівы пясок,
Пяе адзін, але без фальшу,
Жыццю падзяку каласок.
- Меліярацыя
Адзінока блукаю па мёртвай пустыні,
Там, дзе балоты ахоўвалі водны неруш.
Вецер шпурляе ў вочы пясок, сэрца стыне,
Трымцяць напнутыя горкай памяццю нервы.
Але што гэта? На даляглядзе – сінеча…
Няўжо ты выжыла ў дэбільнай калатнечы?
Ты не высахла? Ты вярнулася?
Як душа ўстрапянулася!
Ты вярнулася, мая рака –
З таямнічай глыбінёй віроў,
З танцам на водмелі печкуроў,
З песняй, якую шэпча асака…
Ты вярнулася, мая рака,
Тая, дзе выцягнуў першага шчупака,
Ты вярнулася, мая рака.
Як хораша і радасна мне.
Ты вярнулася, мая рака…
Толькі ў сне…
- Мая адзінота
Я разглядаю цябе нібы здалёку,
Але пазіраю ўважліва, хоць употай.
Сапраўды зразумець, разгадаць нялёгка…
Якая ж ты, мая адзіная адзінота?
Мая адзінота – дапытлівая…
Калі мама ці я вялі цябе ў дзіцячы садок,
Ты не хацела паслухмяна ісці па сцяжынцы,
А імкнулася, рвалася заўсёды некуды ўбок,
Каб разглядаць расу на траве, жылку на лісцінцы.
Мая адзінота – ранімая…
Калі з-за маіх поглядаў на экзаменах знізілі адзнаку,
Ты хадзіла да позняй начы па Мінску ў халодных боціках,
Ты не прыйшла ні да каго, каб на цёплым плячы ціха паплакаць,
А засталася адна ў самой сабе, у маўклівай адзіноце.
Цябе ў спалоху мы доўга шукалі, і не раз прасілі потым:
“Не бяры да галавы! Прападзі пропадам – адзнакі, дурні!”
Адзінота сядзела ў парку між заінелых дрэў і сумётаў…
Яна плакала ад незаслужанай крыўды. І думала…
Мая адзінота – таленавітая…
А талент ведае сабе цану,
Яго нельга сагнуць.
Мая адзінота – працавітая…
Яна ненавідзіць нахабных лайдакоў.
Калі тыя ўхіляюцца доўга ў нечым,
Проста змахне пот з ілба прыгожай рукой,
І ўзваліць сама чарговы груз на плечы.
Васіль Быкаў, якому яна афармляла кнігу
“Крыжовы шлях”, напісаў у лісце:
“Тут я хачу пацалаваць залатыя ручкі мастачкі,
тваёй мілай Алёнкі”.
Мая адзінота – смелая…
Для яе няма непадступных начальнікаў,
Яна справядлівая, таму – адчайная.
Мая адзінота – праўдзівая…
Яна праўдзівая, прытым – паталагічна,
Што для многіх калегаў зусім непрывычна…
Хоць жыццё – гэта крохкі, падманны лядок,
Яна за праўдай ідзе – слядок у слядок.
- Блізкая пара
Мы працуем у пары, хоць розныя мы,
Хоць падзел ёсць паміж пакаленнямі.
Шлях у нас – не крывы,
Ды па ўсім – не прамы,
Ён з лірычнымі адступленнямі.
Мы з табою намёртва ўпрэжаны ў плуг,
І пастромкі напнуты ад ворчыка.
Пуга нам не патрэбна, каб вершыць свой круг…
Плуг не намі названы творчасцю.
- Беларускі арнамент
Вечнасць колеры дзеліць сама,
Хоць колеры ўсе – крутыя.
Народ наш выбраў з іх нездарма
Святочныя і святыя.
Мне імпануе строгі ранжыр:
Белы, чырвоны і чорны.
Ромбы, дзяды, спарышы, крыжы –
Долі абрус непаўторны.
Круцяцца жорны быцця і ляцяць
Дні і гады, як лістота…
Родны арнамент – жыцця працяг
Мілай маёй адзіноты.
- Чалавек на лавачцы
Два тыдні пасля аперацыі спаць не мог,
Варочаўся на мулкім бальнічным ложку.
Спачатку ўладна слабасць плыла да ног,
А потым стаў падымацца патрошку.
Стаяў уначы ля акна, удзячна глядзеў
На горад мой сонны або на аблокі,
Бо хто не быў у пакутнай, страшнай бядзе,
Той не можа адчуць сэнс жыцця высокі…
Аднойчы заўважыў я нязвыклую дэталь
У быцці гарадскім, і з гэтай прычыны
Даўжэй і пільней у яе ўглядацца стаў:
На лавачцы сядзіць самотны мужчына.
Прыпынак насупраць кардыяцэнтра якраз,
Таму мне відно было, як на далоні.
Тралейбусы, аўтобусы ішлі ўвесь час…
Не сеў… Быццам нехта яго запалоніў.
А потым спыніўся наогул вулічны рух,
Таропкі прахожы стаў неспадзяванкай.
Пасля ўжо мы з ім засталіся толькі ўдвух,
Хоць ён не ведаў, што я не спаў да ранку.
Не бомж, не алкаш, а проста сівы чалавек,
Якога лёс па-свойму, відаць, прыгнечыў.
Маўкліва сядзеў ён.
Што было ў галаве?
Невядома. Але ён думаў аб нечым.
А я спачуваў, падзяляў трывогу і боль,
Бо сэрца яны адшукалі знянацку…
Ён думаў, і ў дзеянні ціхім была – соль…
Вядомы не ўсім гэты вечны занятак.
- Міграцыя душы
Над Мінскам пралягае шлях
міграцыі птушак.
З маіх назіранняў
Калі над Мінскам жураўлі ці гусі
У цёплы край вядуць журлівы клін,
Душа мая непадуладна скрусе:
Я – з адзінотаю, то – не адзін.
Я застаюся ў запаветных межах,
І незалежнасць тую – не крані!
Палёт душы абуджанай залежыць
Найбольш не ад вясёлай мітусні.
Праз сум прыходзіць шчодрае натхненне,
Яно – як прысак, толькі варушы…
Мяне цікавіць душ перасяленне,
Але найперш – міграцыя душы.
- Мужчынская сляза
Жыццё падкідае сюжэтаў багата,
На ўсё не будзеш глядзець звысоку.
Скажы, чаму ты заплакаў, тата?
Гэта мне парушынка трапіла ў вока…
Ты плакаць не можаш з-за нейкіх боўдзіл.
Відаць, адбылася злая падзея?
Ну, што ты, дачушка… Слязы не бойся…
За ёй непазбежна прыходзіць надзея.
- Татава дзіцятка
Мамчын сынок – не спешчанае дзіця,
Як звыкла жыве паняцце ў народзе.
Мамчын сынок часам – волі працяг,
Якой не знайсці ў звычайнай прыродзе.
Моцная воля ўсім наўздзіў паўстае
З ласкі апантанай, мо й недарэчнай…
На конт гэты маю я думкі свае,
З канонам смела ўступаючы ў спрэчку.
Так, я – мамчын, вялікай любові – сын…
Яна, магчыма з такое прычыны,
Гладзіла мне, сівому ўжо, валасы…
Як жа мне не зразумець душу жанчыны?
А можа, і адчуваю яе лепш,
Усё, што да часу ў ёй прыхавана,
Таму і прыходзіць жанчына ў мой верш
Заўжды незапрошанай, нечаканай…
Цябе не супыніць апёк незнарок,
Смела кідаеш злу ў твар зноў пальчатку,
Робіш у нязведанасць рашучы крок…
Я – мамчын сын,
Ты – татава дзіцятка.
- Марная справа
У краіне, дзе заняпаду прыкметы,
Дзе волю прыціснула гвалту пята,
Марная справа – спрачацца з паэтам,
Паэта трэба – проста чытаць.
- Рызыка
Слова “рызыка” таямніцамі скрозь атулена,
Я спрабаваў прыадчыніць завесу тую.
Верш, які спадабаўся Рыгору Барадуліну,
Для цябе, мая адзінота, працытую:
А доля проста не рыфмуецца.
Не ўціснеш лёс у верш сілком…
Нясоладка і мне начуецца
Над незакончаным радком.
Ад хвалявання ў пальцах дрыжыкі,
Ды ўсё не тое…
Трэба спаць,
Як у мінёраў, гэта рызыка
Апошняй кропкай можа стаць.
Але праходзіць час,
І крэсівам
Душа аб будзень чыркане.
Адзін радок паспешна крэсліцца,
За ім другі імкліва мкне.
Пісаць – браць лёд рукамі голымі,
Пісаць – як жартаваць з агнём…
І ты ляціш з агню ды ў полымя.
Ну, што ж.
І ўсё-ткі рызыкнём!
Ноч. 30.01.1983 г.
Час прайшоў, зноў жыццё на часткі пераламілася,
Ды ніколі мне не расстацца з адзінотай…
Як раней, я чакаю ад Усявышняга міласці,
Толькі ў рызыцы саспелі новыя ноты.
- На крыжах
Сяргею Законьнікаву, зь якім разам
вісець на крыжах.
Такая доля!
В. Быкаў
- VІІ. 99
Дарчы надпіс на кнізе “На крыжах”
Пісаць не лягчэй, чым проста жыць,
Калі ў цябе насцеж грудная клетка.
Пісаць – гэта значыць вісець на крыжы,
Вісець без ніякіх сведкаў…
- Дарога ў адзін канец
Я не думаў, што хутка жыццё праміне,
А нырнуў у глыбіні і веліч прыроды.
Далеч вечная, што хвалявала мяне,
Разам з ветрам прынесла святло і свабоду.
Не палохае космасу зманны прастор,
Лёс растворыцца проста ў чарнечы потым.
Палячу я спакойна да радасных зор,
Не сумуй без мяне, мая адзінота.
Забіраю з сабою твой боль і трывогу…
Я ведаю вечную малітву ў дарогу:
“Гасподзь Бог напярод,
Божая Маці пасярод,
А я ззаду”.
23 – 29 траўня 2020 г.