Унутраны горад

…і тады прастора латае тваю адсутнасьць
тваім сумам па сваім мейсцы ў прасторы.

Валянцін Акудовіч

Як жа хочацца скруціцца ракаўкай, згарнуцца шчыльна, абхапіўшы рукамі калені і знерухомець на нейкі час, каб пасля выпрастацца ўдоўжкі, у струнку, расплюшчыць вочы і гуліверскім крокам рушыць у туман. Менавіта так зрабіла мая дачка, калі, праседзеўшы каля вакна ў чужым пад’ездзе на апошнім паверсе, асцярожна выйшла пасля апоўначы на пустую малазнаёмую вуліцу, зацягнутую дымам і гарам ад стрэлаў і выбухаў. Недзе ўнізе цякла Свіслач, значыцца, дом быў у іншым баку. Дзіўная рэч – ісці навобмацак па родным горадзе цёплай жнівеньскай ноччу, пераступаючы ўяўныя цені дрэў ды ліхтароў у маўкліні, ад якой закладала вушы. Праз кароткі час да яе далучыліся двое. Агаломшаны хлопец, што вылез з-пад куста непадалёк Кальварыйскага моста, і грамадзянін Ізраіля, які казаў па-англійску. Утрох яны спусціліся да Нямігі, дзе разышліся моўчкі. Праязджаючы міма таго дома, кожнага разу заву яго пра сябе Домам Евы.

Пра ідэю “ракаўкі” хочацца патлумачыць, бо яна таксама – маленькі сімвал майго горада. Да таго ж сімвал, які перайшоў у спадчыну, бадай, з самога Замчышча, а дакладней, з Замкавай вуліцы. На адной з мінскіх калядных выставаў у мастацкім музеі пад шклом ляжалі вырабы са сплаву медзі і цынку – латуні: стрыблі, фібулы, пярсцёнкі, дзівосныя інсекты, якіх аб’ядноўвала адна выкшталцоная дэталь – спіраль, што набывала ў гэтых прадметах нейкую анталагічную рысу. Маўклівая касмічная ракаўка. Аўтарка аказалася дачкой Аркадзя Капілава, які напісаў найцяплейшую кнігу пра Мінск “Замкавая 2/7”, Марынай. Калі зрэдку сустракаю яе на гарадскіх вуліцах, унутрана супакойваюся – горад на месцы! Аднаго разу пабачыла імклівую постаць з кіпай заколатых на макаўцы лятучых каштанавых валасоў на вуліцы князя Пятра Крапоткіна, і з таго часу вуліца атрымала ад мяне імя – Вуліца Марыны Капілавай.

А пачалося ўсё ў маршрутцы 1111, калі тая нечакана для мяне завярнула ад Кальварыйскага моста ў бок старой “Кароны”, каб пасля вынырнуць на Нямізе, і я раптам згадала Славу Васілеўскага і тую жахлівую ноч у жніўні, якую перажылі разам з ім тут, на гэтай невялікай зялёнай вуліцы. Славу, які ўжо небажыхар, а ўсё дзяцінства і юнацтва жыў за сцяной суседняй кватэры і любіў прытупваць у такт нагой, калі граў на акардэоне і спяваў, а мы з братам стукалі кулачкамі ў сцяну. Пасля ён спяваў у пераходзе на Камароўцы, пасля ездзіў са сваім акардэонам па Польшчы і Нямеччыне і страшэнна ганарыўся, што ні дня не працаваў на дзяржаву. Згадаўшы Славу і той дзень, я ўпершыню падумала, што ў МАІМ горадзе – гэтая вуліца магла б звацца Вуліцай Славы. Бо сусед па дзяцінстве так шчасліва неабачліва далучыўся да нас у тую ноч, і пасля мы шалёна рагаталі, зганяючы моцны стрэс, бо ўвесь час ён прахадзіў і прабегаў у хатніх пантофлях, у якіх выйшаў з дому. Менавіта тут, каля драўлянага плота захінуў мяне сваёй моцнай рукой так, што мы проста зліліся з шырокімі грубымі дошкамі, а міма, амаль наступаючы на ногі і Слававы пантофлі, пракацілася, грукочучы, арда ў шаломах, не раўнуючы чорны жалезны гарох. А я калісьці лічыла Славу нязграбам ды недарэкам. Даруй, дарагі. Менавіта ў той маршрутцы падумалася, што такіх месцаў у МАІМ горадзе – безліч, і кожнае з іх вартае свайго імя, якім я з любоўю ўганарую ўнутраны горад маёй душы і памяці.

Бывае, у гарадскіх мінаках раптоўна пазнаеш нядаўна памерлых людзей. У самых розных месцах. Ідзеш, і раптам – маланкай працінае – бачыш у мінаку таго, каго быць на гэтым свеце ўжо не можа. І са здзіўленнем заўважаеш, што гэта не цела тваё рушыла насустрач, а памкнулася і ледзь не пакінула яго штосьці іншае, вокамгненнае. Цяпер я “натыкаюся” на тых, хто сядзіць за кратамі ці быў вымушаны з’ехаць, хто асіраціў гэты горад і мяне саму. Нават ледзь знаёмыя, яны займалі сваё месца ў прасторы і былі неабходным незаменным пазлам нашага места. Сёння “сутыкнулася” з Бахарэвічам на пераходзе каля Круглай плошчы. Не дзіва, бо калісьці з іншага боку плошчы ішлі невялічкай групкай, смяяліся, рукаліся на развітанне і дамаўляліся па прапанове Альгерда сустрэцца на тым жа месцы праз дзесяць гадоў. Мы стаялі на лапіку вуліцы Кісялёва непадалёк ад аркі, праз якую, нібы праз браму, яшчэ нядаўна праставалі ў кнігарню Логвінава гарадскія паэты і ламэдвоўнікі, якая цяпер будзе звацца Аркай Альгерда.

Круглая плошча таму і звалася мінчукамі і маёй бабуляй Круглай, бо на магічнай мапе ўнутранага горада на ёй хапае прасторы, каб накрэсліць і згарнуць у спіраль пратаптаныя сцяжыны да маіх знакавых месцаў. Адно з іх тоіцца пад самой плошчай – у пераходзе метро, і я б назвала гэтую кропку пад зямлёй Міхалавай Восенню. Менавіта стоячы там, у самым цэнтры Мінска, не ўхіляючыся ад познекастрычніцкай проймы, разам са смаргонскай Таняй і рагачоўскай Настай, уголас па чарзе чыталі верш Міхала Анемпадыстава “Восень”.

 

Па-над абшарамі шэрымі, чалымі

Па-над вазёрамі сінімі, чорнымі

Па-над ярамі і па-над пагоркамі…

 

А па-над зямлёй панавалі Дзяды. Урэшце, пад зямлёй яны пануюць заўсёды.

Заўжды лічыла наяўнасць трамвая і квітнеючых яблынь у горадзе прыкметай утульнасці. Іх прысутнасць невымоўным чынам улагоджвае агромністасць горада, згладжвае вострыя вуглы. Магчыма, усё вырашае памяць пра колішняе пазвоньванне і бразгатанне трамвая, асабліва на крутых спусках і пры паваротах. Быў у мінскім Верхнім горадзе адзін такі пагорак з рэйкамі пасярод бруку ў бок Свіслачы. Распавядаючы пра тыя трамваі, бацькі найперш згадвалі іх галасы.
А квітнеючы сад пасярод горада нітаваў генетычную памяць гараджанаў. Хто б дзе ні нарадзіўся, адкуль бы ні прыехаў, кожны быў сведкам свайго Саду. Пражыўшы амаль цэлае жыццё ў Мінску, толькі ў апошнія гады я пабачыла ў скверыку ўздоўж праспекта на Круглай плошчы траву, засыпаную спелай алычой. Міма носяцца аўтобусы і машыны, каля недалёкага помніка адбываюцца пампезныя рытуалы, гудам гудзе наваколле, а жоўтыя сліўкі спеюць і сыплюцца долу, нікім не запатрабаваныя, а таму ціхія і спакойныя. Я называю іх Мірабэлі Агаты, бо мірабэлямі называлі алычу ў маім ваўкавыскім дзяцінстве. Іх пасадзіла легендарная купалаўская артыстка Галіна Макарава, якая жыла на плошчы і праз перакруты жыцця мела іншае сапраўднае імя – Агата Чаховіч.

За домам Агаты-Галіны, калі падняцца па прыступках пад аркай з калонамі, а пасля яшчэ вышэй, прытуліўся стары двор, захінуты параднымі фасадамі праспекта. Каштаны, якія растуць у тым цяністым месцы, цягнуцца ўвышкі, нібы імкнучыся зазірнуць за дахі камяніц, што крадуць сонечнае святло. Паміж стваламі дрэваў гуляюць цэнтравыя дзеці, шморгаюць пантофлямі па асфальце састарэлыя гараджане, што нясуць у торбачках з блізкага “Каравая” свежыя боханы. Тут, відаць, жылі, а магчыма, жывуць дасюль дынастыі мінчукоў. Але пазнаёміла мяне з гэтым дваром Алена, рэжысёрка Купалаўскага тэатра. Пазнаёміла і нібы паднесла той двор на Круглай плошчы як на сподачку для каштавання. Алена жыла тут кароткі час, але паспела ў дамешак да ягонай угрунтаванай мінскасці дадаць сваёй чалавечай светласці і празрыстасці. Таму двор гэты для мяне цяпер –
Двор Алены.

Дом на высокім падмурку на Раманаўскай слабадзе насупраць кінатэатра “Беларусь” ад пэўнага часу завецца Камяніцай Акудовіча, бо некалі, ідучы па вуліцы, ў вакне на бакавой сцяне дома пабачыла постаць беларускага метафізіка, як, не раўнуючы, рухомую карцінку. Ён штосьці казаў, узмахваючы рукамі, і дужкі ягоных акуляраў блішчэлі з вышыні так прытульна і дзёрзка. Як пасля аказалася, насупраць яго за сталом сядзела Воля Калацкая, і яны горача аб нечым спрачаліся. На той час у тым доме месціўся легендарны Беларускі Калегіум, а ўнізе – даўняя мінская крама “Галаўныя ўборы”, дзе калісьці набыла сабе няўдалую зімовую шапку. Але ж ці бываюць зімовыя шапкі ўдалымі?

На вуліцы Сурганава, непадалёк ад Акадэміі мастацтваў, пачула гісторыю ад прыгожага мастака і музыканта, які, ідучы па вуліцы, нібы намаляваў той аповед словамі, таму відзежа засталася непарушанай часам. Калісьці яму давялося жыць у адной еўрапейскай краіне ў сям’і мастакоў. Муж быў белым, жонка – цёмнаскурай, ці наадварот? Іх аскетычны дом уяўляў сабой свет, створаны з дапамогай выключна двух колераў – чорнага і белага. Кафля, плітка, мэбля, карціны… Гэткая выключная канцэптуальнасць сталася адзіна магчымай, дзякуючы сустрэчы двух людзей. Вобразнасць гэтай гісторыі ўразіла, бо была праявай адной з бясконцых формаў любові. Шматлюдная цесная мінская вуліца для мяне запаволіла бег і атрымала імя Тодара, які намаляваў карціну на хаду. Вуліца Тодара.

Фрагмент Нямігі ў раёне былога Ніжняга рынка пасля моста, які звычайна хутка прабягаеш, бо памятаеш, як зверху за каршэнь магла накрапаць іржавая расталая вада, мае назву Месца моцных абдымкаў. Тут, на кароткім пераходзе, дзе стамляюцца змяняцца сляпыя вочы вечных светлафораў, мы радасна сутыкнуліся з прыгожай цёплай дзяўчынай Юляй, носьбіткай моцнага спеўнага голасу. Складана было разляпіцца нават тады, калі запалілася чырвонае святло, бо яна рэдка з’яўлялася ў горадзе, а наступнымі днямі мусіла пакінуць яго ледзь не назаўсёды. Хто ж тады ведаў сваю будучыню? Хто ведае яе цяпер? Наперадзе яе чакала далёкая краіна з зялёнымі гарамі, а ўспамін вяртаў на вясновыя дарожкі прытульнага Аляксандраўскага сквера ўзору 2020-га, па якім мы колісь наразалі колы і гаварылі-гаварылі. Сёння моцныя абдымкі засталіся найвыразнай формай прыязнасці і салідарнасці пры раптоўнай сустрэчы на вуліцы, на праспекце, на пераходзе. Была сведкай такой сустрэчы, дзе другую, старэйшую Юлю, абняў яе даўні знаёмы проста пасярэдзіне перахода на Круглай плошчы, перад вачыма кіроўцаў машын, маршрутак, доўгай жоўтай соткі, што фыркала, прыціснутая да ходніка. Абняцца, каб не развітвацца навек.

Мост сустрэч – былы Хлусаў мост. А цяпер той, па якім ідзеш проста ў абдоймы Язэпа Драздовіча на Траецкім, ці пад ягоным блаславеннем у бок Нямігі. Можна цэлы дзень хадзіць па горадзе і не сустрэць нікога са знаёмых. Але рэдка калі такое здараецца на гэтым мосце праз Свіслач. Тут пратупатала безліч ног, сярод якіх сотні нябачных слядоў маіх бацькоў, якія крочылі на працу ў музей Максіма, а пасля праводзілі і сустракалі адно аднаго, каб вяртацца разам. Тут, на мосце, апалілі мяне калісьці карыя ўважлівыя вочы. Тут мы абдымаліся з Данутай, Нікай, музейшчыцай Тацянай… Тут ішлі рука пры руцэ з дзяўчынай, якой больш пасавала быць птушкай. А калісьці мост быў драўляным, і хлопцы з Замчышча лавілі на ім шчупакоў арэхавымі вудамі і прадавалі на Рыбным рынку колішняй Нямігі. Недзе побач жыў мінскі рыбак-філосаф Юзік, які марыў аб аднаўленні знесенай у 1950-х Замкавай гары, бо “Замчышча без гары, што кручок без прынады”. Пра ўсё гэта занатаваў Аркадзь Капілаў. Калісьці па мосце хадзіў трамвай да брамы на Старажоўскіх могілках, не пакідаючы слядоў.

У старых карпусах базыльянскага кляштара на Верхнім горадзе ў сярэдзіне 80-х яшчэ жылі людзі. На дзвярах былых келляў віселі нумары кватэр. Цьмяныя лямпачкі асвятлялі гатычныя скляпенні і цесныя калідоры з безліччу трантаў. Драўляная лесвіца на другі паверх была стаптанай і рыпучай, а на ім стаяла вялікая Шапа. Гэта была зусім няпростая шафа, бо на ёй таксама вісеў нумар, а пад дзвярыма ляжаў дыванок. Верагодна, там жылі. За шафай цягнуўся шэраг гарачых батарэяў, дзе мы аднойчы пасярод абложнай зімовай начы таемна грэліся, прытуліўшыся спінай, седзячы на кукішках, бо не хацелася развітвацца, а ісці яшчэ не было куды. Кожны гулкі крок па тых доўгіх калідорах па-здрадніцку адгукаўся рэхам на ўвесь стары кляштар.

Юбілейную плошчу ў месцы, дзе пачынаецца спуск па Мельнікайтэ ў бок Ямы, заву Пляцам Бабулі. Тут колісь месціўся рынак, куды мы хадзілі разам купляць цыбулю. Магчыма, нешта яшчэ, але памятаю адно цыбулю з доўгімі хвосцікамі, якія бабуля пасля сплятала ў вялікую касіцу і падвешвала на кухонны цвік. Яе накладала ў сеткі суседка па пад’ездзе цётка Валя Дзядко, выбіраючы з пульхных ад залацістага шалупіння мяхоў галоўкі цыбулі сярэдняга памеру. Мы заходзілі праз браму на рынак, шукалі нізкі, цёмны ўсярэдзіне павільён, дзе пахла кіслай зямлёй з гароду, пасля выходзілі на святло і рушылі дадому. Чамусьці ўсе ўспаміны гэтага часу згадваю праз свае сандалі з выцертымі мыскамі на пальцах.

Вуліцу Купрыянава я б называла Вуліцай Новіка-Пеюна, бо тут ён жыў, сюды прыходзіла шмат цікавых людзей, тут за паркалёвай фіранкай, нацягнутай упоперак пакоя, вісела на сцяне Пагоня, вышытая роднай сястрыцай Кацяй са Слоніма. А за кухонным вакном заўсёды – шматок сала для сініц. Сухенькі, лёгкі, светлы Сяргей Міхайлавіч нячутна перасоўваўся па невялікай прасторы паміж пісьмовым сталом, кніжнай паліцай, гарой ахайна перавязаных стосаў з паперамі на падлозе і шчыранька радаваўся кожнай цікавай гісторыі, паляпваючы сабе па каленях ад задавальнення. Падпісваў сябе “Маладзенькі дзядок” на простых (цяпер вінтажных) пакуначках з аўсяным печывам і цукеркамі для сваіх маленькіх выхаванцаў, у тым ліку маёй пяцігадовай дачцэ. – “Ці замовіла ты краты на вокны?” – пытаўся мяне з самым сур’ёзным выразам твару. – “Навошта?” – дзівілася я. – “Як навошта, ратаваць ад будучых кавалераў Ганульку!” – і вясёленька смяяўся. А тую легендарную Пагоню за фіранкай, дарэчы, пазычалі на выставу ў Дом урада ў гады набыцця нашай Незалежнасці.

Сярэдзіну ўніверсітэцкага сквера, калі ісці ад галоўнага корпуса да вакзала, заву Скверам Хведара. Менавіта там ён сказаў мне тое важнае пра зоркі над нашымі галовамі, што не дае веры прызнаваць ягоную адсутнасць на гэтым свеце. Бо тое, што казаў тады, было разлічанае на вечнасць. Сапраўды не бачу Хведара Крываноса памерлым. Ведаю, што т у т яго больш няма, але нібы знаю і нешта большае. Не тое, каб адчувала “прысутнасць”, хутчэй спакойную веду пра існаванне ягонай жывой душы, якая, нібы паветра, поруч… Нядаўна ехала ў аўтобусе насупраць мужчыны, які нагадваў сябра. Асабліва хударлявасцю, запаласцю светлых вачэй і тым, як адмыслова, па-Федзеваму растуць валасы, Глядзела і спакойна ўсведамляла, што ведаю пра адсутнасць Хведара штосьці значна большае.

У Мінску дасюль стаяць рэшткі будынкаў былога тонкасуконнага камбіната, дзе працаваў мой тата. Іх пафарбавалі брунатнай фарбай і пакуль не знеслі дарэшты. Крывы контур шчыльнай забудовы і доўгіх дахаў на пагорку нагадвае мне фрагмент Мінска ўзору 1920-х, калі, паводле Кузьмы Чорнага, вада Свіслачы ўвечары мацней пахла гарадской цеснатой. У бок Свіслачы адсюль цячэ нябачная нікому Няміга. Да яе на глыбіню зазіралі адно тады, калі адсоўвалі люкі і скідвалі ў бездань гурбы талага снегу з тэрыторыі камбіната. На вежы аднаго з уваходных будынкаў на прахадной вісеў наш сцяг, пашыты, відаць, самімі работнікамі з трох кавалкаў тканіны. Калі час перакуліўся і сцяг загадалі зняць, каб утылізаваць, мой тата залез па маленькай прымацаванай лесвічцы, зняў выцвілае ад часу палотнішча і занёс дадому, каб уратаваць. Праязджаючы амаль кожнага дня обак пляца Францішка Багушэвіча, гляджу на вежачку з лесвіцай і бачу празрыстыя абрысы свайго таты, які падымаецца па ёй, напэўна на хвіліну запыняецца і аглядаецца навокал, бо гэта цікавы спазор – з вышыні. А пасля са сцягам спускаецца долу. Татава лесвічка ў неба.

На мокрай лаўцы каля аўтобуснага прыпынку на Лермантава ляжала кніга. Некалькі чалавек туліліся пад пластыкавай паветкай. Я вельмі здзівілася. Самотная кніга на лаўцы – “Жанчына ў пяску” Коба Абэ. Ва ўяўленні адразу паўсталі ўспаміны, нават колеры і пахі з мінулага, бо такую самую мелі некалі ў хатняй бібліятэцы. Пакуль вандравала думкамі туды ды назад, да кнігі падсела дзіўнаватая жанчына з падранай цыратавай торбай і скоса пачала прыглядацца да жоўтай вокладкі. Пад’ехаў аўтобус. Кабета і кніга зніклі незаўважна. Цікава, куды яна прывандруе далей? Калі цяпер іду на аўтобус, думаю – ага, падыходжу да Прыпынку Коба Абэ.

На праспекце насупраць цырка стаіць самавіты дом. Унізе – кавярня, якая паспела ўжо змяніць безліч назваў. Непадалёк, злева і справа – гарадскія паркі. Адсюль да дома даволі далёка як на мае сем-восем гадоў, але аднойчы мне дазволілі за кампанію з сяброўкай паехаць сюды да яе сваячкі. Мяне адпусцілі толькі таму, што сяброўка была крыху старэйшая і адказная, нават навучыла мяне чытаць перад школай. Горад навокал шумеў. Знаёмым у ім выглядаў адно цырк. Мы падняліся на неверагодным для мяне ліфце на апошні паверх. Здаецца, сцены ў тым пад’ездзе былі цёмна-зялёныя. Марына пазваніла. Дзверы адчыніла рудая жанчына ў фартуху. З кватэры густа пахла салодкім духам і яшчэ чымсьці смачным. Гаспадыня прапусціла сяброўку ў кватэру, зірнула на мяне і зачыніла дзверы. Я засталася на пляцоўцы адна і страшэнна разгубілася. Хвілін праз пяць вырашыла пайсці адтуль, хаця дарогі назад не ўяўляла. Неўзабаве Марына выйшла са свежым піражком у руцэ. Адным. З гарачым павідлам. Мы моўчкі спускаліся па лесвіцы. Марынка разламала піражок напалам, і павідла плюхнула на прыступкі. Калі мне бывае няёмка і кепска, то душуся затхлым паветрам чужога сквапнага жытла. Дом той запомніўся як Дом гарачага павідла.

Каля даўняй мінскай антыкварнай крамы, што на праспекце, прытулілася была кавярня пад летнімі парасонамі. Амаль заўсёды бязлюдная на тле імклівага руху горада. Я заву гэтае месца – Кавярня Дэвіда Боўі, хаця цяпер там пуста і ветрана. Але ж было лета, і за адзін з вольных столікаў прысеў чалавек у клятчастай кашулі. Ён замовіў малінавай гарбаты і мройна паглядаў на праспект. Я чакала сяброўку, і калі яна прыйшла, з незнаёмым чалавекам за суседнім столікам штосьці пачало адбывацца. Ён пільна ўглядаўся ў твар маёй Лены, раптоўна адводзіў павільгатнелыя вочы, курыў, крыху разліў гарбату. Урэшце прамовіў, што моцна ўражаны падабенствам маёй сяброўкі са сваім сябрам… Дэвідам Боўі, вялікім музыкантам. Аказалася, што чалавек у клятчастай кашулі нядаўна прыехаў з Лондана, каб наведаць маці, якая цяпер жыла ў Раўбічах і вырошчвала касачы. Кажучы пра маці, чалавек летуценна заўсміхаўся. Сам жа ён – карэнны мінчук, але ўжо колькі гадоў – жыхар Брытаніі. “А мая сяброўка – мастачка”, – сказала я. “Больш за ўсіх на свеце я люблю музыкантаў і мастакоў”, – прызнаўся незнаёмец, і вочы яго ізноў павільгатнелі. Я пасля доўга параўноўвала фота Дэвіда і Лены і сапраўды знайшла падабенства – у асаблівым разрэзе/выразе вачэй.

Мне падабаюцца назвы “Верхні горад”, “Плошча Свабоды”, але ў маім уяўным каталозе існуе яшчэ адно імя гэтай мясціны – Пляц Зянона. У тыя гістарычныя часы, калі яшчэ не з’явіліся мабільныя тэлефоны, а на плошчы зеўралі сваёй адсутнасцю месцы будучай ратушы і Святадухаўкі, сабралася вялікая сціжма ўхутаных людзей. Лютаваў мароз. Заснежаная плошча, на якую мы прыйшлі, пакліканыя “па ланцужку” званком гарадскога тэлефона, рыпела пад нагамі. У Мінску пачыналі будаваць метро. Камяніцам на целе старога горада пагражала згуба. Страчаная Няміга з дакорам паглядала ў нашыя завеяныя снегам спіны. Усе чакалі прамовы Зянона. Яго ўсё не было. Людзі прытоптвалі і хукалі ў рукавіцы, амаль прытанцоўвалі. Раптам схамянуліся, пацягнуліся ў адзін бок і знерухомелі. На ўзвышэнне падняўся хударлявы чалавек у доўгім чорным восеньскім палітоне. Ён зняў шапку і пачаў казаць. Вось гэты момант і запомніўся асабліва. Аголеная, завостраная на макаўцы галава, чорны шалік, шапка ў руках. Пранізлівыя словы пра любоў да горада. А мароз тады сапраўды знік. Было рэальнае адчуванне, што яго растапілі горача прамоўленыя словы.

Оперны тэатр, Асмалоўка, Аліварыя, Белая вежа… Сюды далятаюць водары соладу і печанага хлеба з блізкай Старажоўкі. Назвы гэтых мясцін, як гарадскія шыфры – націсні пальцам на нябачную панэль, і – калі ласка, – ты тут – пасярод камяніц і бэзу, на ўтравелых сцежках ў самым цэнтры горада. У Асмалоўцы.
Я заву гэтую мясціну – Кварталам Стрэльнікава, бо ў колішнім даўнім лістападзе ён зладзіў тут рухомую пляцоўку для жывога тэатра, калі ўсе ўдзельнікі, разам з дрэвамі, варонамі і зляжалай травой, дыхалі адным рытмам амаль у антычным памеры. Такая была ягоная задума. Ажывалі былыя цені і цугам крочылі з двара ў двор крок за крокам услед за прыгажэннымі людзьмі з паходнямі, якія разварушвалі застылую прастору і нібы перайначвалі яе. Стваралі новыя вымярэнні, няхай часовыя, але захапляльныя і незабыўныя. Крочачы поруч і заўважаючы новым зрокам не бачаныя раней дэталі, падумала тады, што гэты хударлявы, усмешлівы, з біблейскімі вачыма стваральнік і павадыр, не раўнуючы Оле-Лукойе, гаспадар мрояў гэтага горада.

А нядаўна я закручвалася ў спіраль разам з ланцужком новых для мяне людзей пасля таго, як усе разам за чатыры дні паставілі спектакль “Антыгона”, дзе сцэнай была лясная паляна каля возера. Гукамі – шоргат восеньскай лістоты пад нагамі і сухога чароту на беразе. Святлом – рэдкае сонечнае сяйво праз галіны дрэў. Атрымалася жывая ракаўка з целаў трыццаці чалавек. Шчыльная, цёплая, з дзясяткамі заплюшчаных на імгненне вачэй. Маўклівая. Мы ж ведаем ужо, што найважнейшыя рэчы ў жыцці адбываюцца ў цішыні.

Мой унутраны горад нагадвае панцыр агромністай чарапахі, які размалёўваю і размалёўваю ў цішыні, а вольныя месцы не сканчаюцца…