1. Чым бачыцца Вам літаратурная творчасць: нябесным прызваннем, грамадзянскім абавязкам, прафесіяй, хобі, звычкаю? Што падштурхнула Вас да пісьменніцкай дзейнасці. Ці памятаеце свой творчы дэбют? Каго Вы лічыце сваім літаратурным “хросным бацькам”?

 Літаратура для мяне – працяг бацькавай справы. Ён прыйшоў да літаратурнай працы з сялянскага жыцця, прыйшоў з маленечкай вёскі, прыйшоў пасля цяжкай работы грузчыкам на чыгуначнай станцыі. Мне было прасцей, чым яму, стаць літаратарам, бо я ішоў туды ўслед за бацькам-пісьменнікам і не з чыгуначнай станцыі Наваельня, а з тэатральна-мастацкага інстытута, дзе вучыўся пісаць фрэскі, маляваць партрэты і рабіць вітражы. За мной у літаратуру прыйшоў мой брат Міраслаў, а за ім – мая дачка Ядвіга. Так што літаратура – справа маёй сям’і.

Малюнак не можа перадаць водару сада ў квецені, не можа перадаць пошуму ветру, не перадае ён і смаку свежага агурка з мёдам… Таму я пачаў рабіць запісы на сваіх малюнках. Пісаў пра водары, гукі, смакі… З гэтых запісаў на малюнках і вырасла мая літаратура.

Свае першыя запісы я перадрукаваў на бацькавай машынцы і занёс у часопіс «Маладосць» і тыднёвік «ЛіМ». Паэты пачыталі і сказалі, што мастак мае права і на такую паэзію. Маім першым публікацыям паспрыялі Алесь Жук і Пятрусь Макаль. Звычайна ў літаратара адзін «хросны бацька», але мне так пашанцавала, што ў мяне іх два. Абодва пісалі прадмову да маёй дэбютнай паэтычнай кнігі.

Першую прадмову напісаў Уладзімір Караткевіч, але яе згубілі, а маю кнігу забараніла савецкая цэнзура. Наклад кнігі «Груд» быў знішчаны ў 1985 годзе. Прадмову да кнігі «Парк» напісаў Міхась Стральцоў, і яна выйшла ў 1988 годзе.

 

2. У чым адметнасць Вашай творчай працы? Які час сутак найбольш плённы? Да якіх “тэхнічных прыладаў” Вы найбольш звыклі: аловак, пяро, шарыкавая ручка, кампутар, дыктафон, інш.? Ці выкарыстоўваеце Вы “творчыя стымулятары”: кава, цыгарэты, віно, музыка, інш.? Што для Вас натхненне і ці чакаеце Вы яго, каб пачаць пісаць?

Пішу я штодня. Пішу кароткія апавяданні, казкі і вершы. Пішу тое, што пішацца само. Пазней збіраю панапісанае ў розныя кампазіцыі: у аповесці, у літаратурныя партрэты, у зборнікі лірыкі.

Раней я старанна пісаў і перапісваў тэксты чарнільнымі ды гелевымі ручкамі на добрай белай паперы. Можна нават сказаць, што я вымалёўваў свае вершы і апавяданні. Перадрукоўвалі іх машыністкі. Друкаркі – друкарскія машынкі – мне зусім не падабаліся, а вось клавы – клавіятуры кампутараў – я палюбіў з першага погляду і хутка навучыўся пісаць і правіць тэксты на экране. Пераход з паперы на экран супаў з тым момантам, калі я кінуў піць, у мяне вызвалілася процьма часу і ўзнікла жаданне зра­біццца абноўленым звышсучасным літаратарам, які вы­карыстоўвае най­ноўшыя магчымасці тэхналогіі ў жыц­ці літаратуры.

Раней я крыху падбадзёрваў сябе кубачкам моцнай чорнай кавы, калі перапісваў апавяданне на чыставік, але і гэткае падбадзёрванне засталося ў далёкім мінулым. Я адмаўляюся ад усяго, што замінае мне цвяроза і ясна мысліць у час працы.

Напхнення-натхнення для мяне не існуе. Іншы кшталт – здзіўленне і азарэнне. На іх я абапіраюся ў сваёй літаратурнай і мастакоўскай творчасці. Каб пра нешта напісаць, мне трэба здзівіцца, трэба атрымаць кавалак жыццёвага святла, які ўразіць мяне і запомніцца. Калі ён узрушыць мяне, ёсць верагоднасць, што і чытача не пакіне раўнадушным.

 

3. Якія цяжкасці паўстаюць перад Вамі падчас напісання твора? Якое значэнне Вы надаеце слову, фразе, рытму твора? Ці звяртаецеся падчас пісання да даведачнай літаратуры, слоўнікаў, энцыклапедыяў?

 Пішу я невялікімі фрагментамі. Потым раблю перапынак, пасля якога вяртаюся да напісанага, перачытваю, рэдагую, удакладняю дэталі па энцы­клапедыях, правяраю словы па слоўні­ках і атрымліваю чарнавік, які можна змясціць у сацсетках. Калі набіраецца пэўная колькасць фрагментаў, звязаных адной тэмай ці адным персанажам, я раблю з іх кампазіцыю: гэта можа быць апавяданне ці эсэ, нарыс ці падборка казак. Зробленую кампазіцыю я дасылаю карэктару, пасля карэктуры высылаю твор у адно з блізкіх мне выданняў. Толькі пасля публікацыі я лічу свой твор завершаным.

Цяжкасці я пераадольваю на ўсіх этапах сваёй працы, і кожны раз яны розныя.

 

4. Што/хто найбольш спрыяе ў рэалізацыі Вашых літаратурных задумаў? Што/хто найбольш перашкаджае Вам у гэтым? Ці ўплывае на Вашую творчасць ацэнка сяброў, рэдактараў, чытачоў? Ці вяртаецеся Вы да напісаных твораў, каб перапісаць іх, перарабіць, удасканаліць?

На маіх вачах былыя сталіністы выкрадалі з бібліятэкі старыя часопісы са сваімі крытычнымі артыкуламі і разгромнымі рэцэнзіямі, на падставе якіх многія паэты і празаікі атрымалі прысуды на доўгае зняволенне, а некаторыя і найвышэйшую меру пака­рання. Таму я стараюся пісаць так, каб потым не выкрадаць і не нішчыць напісанае, каб мне не трэба было ў перавыданнях выкрэсліваць некаторыя імёны і прозвішчы.

 

5. Ці задаволеныя Вы сваімі творамі? Што ў Вас не атрымалася ў творчасці? Чым Вы найбольш задаволены? Якія эпізоды сваёй біяграфіі Вы хацелі б перажыць наноў? Наколькі Вашая біяграфія паўплывала на творчасць і адбітая ў творчасці?

А. Сваімі творамі я незадаволены, бо яны не адлюстроўваюць і паловы маіх задум і не адпавядаюць майму ўяўленню пра дасканаласць і ўзорнасць, універсальнасць і эталоннасць.

Б. Я не змог напісаць трагедыю «Краты» пра Фелікса Эдмундавіча Дзяржынскага. А яшчэ я засмучоны, што рэжысёр Валерый Рыбараў заваліў здымкі фільма «Калабарант», для якога мы разам з братам Міраславам і сябрам Максімам Клімковічам напісалі сцэнарый па матывах рамана майго бацькі «Голас крыві брата твайго».

 

6. Ці вядзеце Вы дзённікі? Як ставіцеся да правіла: “Ні дня без радка”? Ці знаёмае Вам пачуццё ляноты, ці змагаецеся Вы з ім (і як)? Калі “не пі­шацца”, што вы робіце, дзе/у чым шукаеце натхненне?

Усё, што я пішу і пісаў, можна лічыць лірычным дзённікам. Калі я не пішу, то малюю. Калі я не малюю, то пішу. Дзень без малявання і пісання – для мяне пражыты марна, таму такіх змарнаваных дзён у мяне амаль і няма. Што такое дэпрэсія, хандра і лянота, я не ведаю, бо ў мяне няма на ўсё гэта часу. Паныласць і лянота не мае смяротныя грахі.

 

7. Ці чытаеце Вы творы сваіх маладзейшых і старэйшых калегаў? Хто з творцаў Вам найбольш блізкі – з беларускіх і сусветных аўтараў? Назавіце творы, якія Вы любіце чытаць і перачытваць? Ці ёсць такія ў сучаснай беларускай літаратуры?

Чытаю шмат, чытаю ўдумліва, чытаю павольна. Штогод даю прэмію за новую кнігу на беларускай мове. Меркаванні экспертаў пры гэтым я не ўлічваю, абапіраюся выключна на свае ўражанні ад прачытанага, таму магу двойчы прысудзіць сваю прэмію аднаму і таму ж аўтару, як прысуджаў яе Харэўскаму і Хадановічу. Магу пашкадаваць пра сваю памылку з прэміяй… Магу даць яе аўтару, якога няма сярод жывых. Так было з кнігамі Стральцова і Анемпадыстава.

З беларусаў я чытаю і перачытваю Купалу, Брыля, Разанава і бацьку – Вячаслава Адамчыка… З рускіх: Розанава, Прышвіна, Хармса, Гогаля… У перакладах я чытаю Сэй Сёнагон, Басё, Шэкспіра, Гомеса дэ ля Серну, Чарана… Усіх, каго я тут назваў, я буду яшчэ перачытваць разам са сваімі вучнямі.

 

8. Чаго, на Вашую думку, не хапае сучаснай беларускай літаратуры і што чакае яе ў будучыні? Што пажадалі б Вы тым, хто робіць першыя крокі ў літаратуры?

  Калі я бачу, што ў нашай літаратуры нечага не хапае, тады я саджуся і пішу… Так у беларускай літаратуры з’явіліся трылеры, выразна эратычныя апавяданні, хайку, грэгерыі, казкі-жахалкі, фацэцыі, літаратурны партрэт вялікай сям’і з пяці пакаленняў…

Пачаткоўцам я пажадаю знайсці сабе настаўнікаў, каб сувязь паміж літаратурнымі пакаленнямі не пера­рвалася і была надзейнай.