Восень. Персанажы
З кнігі [без іроніі]
Прачнемся
Як заўсёды, схапілі ноч за розныя канцы, і кожны пачаў цягнуць да сябе.
Разарвалі.
Табе дастаўся ранак, а мне – вечар, а з рэшты пашыем шторы і занавесім вакно.
Ад усіх.
Будзем спыняць гадзіннікі на паўслове, а потым гуляць у даміно. Хто прайграе, той мае права на здраду.
Але ў нашым доме няма дзвярэй, а на якім паверсе мы жывем – ніхто не ведае.
Проста намалюем лесвіцу і будзем па ёй сыходзіць
з розуму.
А калі захочаш, я буду пісаць твой партрэт, толькі ззаду, з патыліцы. Няхай кожны сам паварочвае цябе да сябе тварам.
Цябе
такім, якім кожнаму захочацца. І калі хтосьці пазнае цябе, у мяне пачнецца прыступ рэўнасці. І, напэўна, мяне не ўратуюць.
А калі нам захочацца выйсці, возьмемся за рукі. І абавязкова выявіцца, што паверх самы высокі.
Па дарозе мы абмяняемся позіркамі, страхамі і, мажліва, душамі.
А прачнемся: ты ў маёй душы. Я ж у снезе па калені ці на каленях.
[Без іроніі]
Гэта не так проста. Гэта зусім не проста. Для мяне. Напісаць без іроніі, без самаіроніі. Бо гэта азначае трымацца без цвікоў, якімі я прыбітая да свету, да навакольных, да чагосьці яшчэ. А ты кажаш: “Напішы без…” Вымаю ўсе цвікі, складваю іх куды падалей і спрабую трымацца без іх. Прабач, калі не ўтрымаюся. Прабач, калі ўпаду. Прабач, калі не ўстану. А можа, яно таго варта? Бо, можа, я палячу? А калі не, значыць, не.
Мы будзем гуляць у гульню.
Ты будзеш святаром. А я буду спавядацца.
Некалі даўно я забіла куранятка. Наступіла на яго. Гэта было ненаўмыснае забойства ці забойства па неасцярожнасці. Аднак было. Згадалася яно, бо, здаецца, я тады ўпершыню адчула агонь, які пячэ грэшнікаў. Не магла знайсці сабе апраўдання. Не магла спаць. І калі мая цётка скардзілася на сваю хваробу, на язву, казала, як яна пячэ, мне здавалася, што лепей за мяне яе (цётку ці язву) не разумее ніхто.
А найбольшы грэх мой – пэўна, адчай. Я ўпадаю ў яго, як рэчка ў мора. Гэта штосьці такое, што нельга спыніць, штосьці непазбаўляльнае, стыхійнае, і я не магу знайсці таму прычыны, затое ён знаходзіць мяне. І накрывае – як павязкаю вочы. І я пачынаю бачыць свет тысячамі тых вачэй – ужо закрытых.
Багі мае хрысціянскія і паганскія. Орды стодаў стукаюцца ў мае адчыненыя дзверы. Я клічу Госпада занадта часта, амаль заўсёды. Блытаю дні. Не ведаю, як шанаваць бацьку. Забіваю сябе ў сабе, мух на вакне, толькі павукоў адпускаю – памілаваннем. Пералюбляю, калі нікога не кахаю. Не сведчу праўдзіва пра бліжніх і дальніх, не сведчу ніяк, а ў часы вялікага маўчання – і пагатоў. Заўсёды прагну таго, чаго не маю, і што маюць іншыя.
І дзе мне ўзяць Бога, каб прабачыў мне ўсё гэта?
І хіба ты зможаш адпусціць мне грахі мае? Ды дзе там. Ты прыручыш іх і будзеш выпасваць, як атару авечак, каб састрыгаць іх руно і плесці для мяне пакрывала.
Ты прабач, прабач…
Бо паслязаўтра я буду тваім Вялікаднем, а сёння пятніца – таму адною рукою даставай мною ж схаваныя цвікі, а другою – закалыхвай каравай на агні. Нам не будзе балюча. Я заўсёды маню, калі казаць праўду не ў змозе.
Загінем усе. Ненадоўга.
А ў нядзелю ранкам з надбітага яйка-крашанкі нас выседзіць зязюля – родам з таго гадзінніка, у якім стрэлкі крыжом сышліся.
Не-паэт
Паставілі дыягназ: не-паэт. Не будзе кропельніцаў з упырскваннем дакладных рыфмаў. Нарэшце адпачнуць ягадзіцы ад балючых ажно да выцця ін’екцыяў Музы. Не трэба больш лекарна-верлібравых прасцірадлаў з пахам свежае фарбы для друкарскіх машынаў. Можаце выключаць апараты падтрымання ўва мне паэта.
Калі раптам пабачыце чалавека з шыльдачкай “не-паэт”, ведайце – гэта я. Нерацыянальна пісаць рацыянальныя вершы. Гэта ж нішто, бо нікому не трэба бачыць, як я выварочваю сваю сутнасць, каб усе пабачылі. І не абавязкова падглядаць, як я перад сном танчу стрыптыз перад люстэркам, а калі прыйдзе дэпрэсія, заклею яму вочы пластылінам, а сабе шакаладам.
Ну добра, зараз я з дыягназам у кішэні. І як часова асуджанай мне дазваляецца:
хадзіць па небе без парашута
без рэцэпту набываць суіцыдальныя сродкі
чытаць свае вершы сам-насам з сабою да першых ванітаў
А ўжо потым буду кансерваваць кветкі, бо мой дзень народзінаў узімку.
Напэўна, неўзабаве атрымаю прэмію як не-паэт. Ужо ведаю, што ўзнагародаю будзе ледзянец на палачцы, каб я, нарэшце, спазнала, наколькі салодкае жыццё.
Хоць не вяселле – пасцяліце мне пад ногі вышыты ручнік – на шчасце, на долю. Я старанна пералічу на ім крыжыкі, раптам чырвоных атрымаецца больш, хоць бы на адзін.
Жыву ў чаканні зімы. Яна ўжо на носе, але ніяк не пачне наступаць на пяткі. А восень выкрэслівае мяне – занадта паэтычная часіна году. Вось і жыву спінаю да ўсяго свету. Пэўна, варта заўчасна справіць дзень народзінаў. Прыходзьце, будзе гарачы лёд і кансерваваныя кветкі.
Падаруйце мне ўціхамірвальную кашулю на ноч, каб не снілася, што ўмею пісаць.
Пульс
Я ўмела дыхаць ягоным пульсам, тыцнуўшыся носам у ягоную шыю, якраз туды, дзе пульсуе жылка. Я дыхала ягоным рытмам жыцця. Гэта былі постінтымныя стасункі. Я так радавалася, што магу дужа глыбока, разам з паветрам, уцягнуць у сябе ягонае цёх-цёх-цёх. Здаецца, салаўі таксама цёхкаюць. У скронях цёхкае. Жылка цёхкае. І салавей.
Насамрэч мне ўсё роўна. Я дыхала ягоным пульсам, а ён адгароджваўся ад цэлага свету, чым мог. Я таксама была тым светам. За вакном. Толькі магла праз кватэрку тыцнуцца носам у ягоную шыю.
Давайце будзем смяяцца
з мяне
Я ж была ягонаю забаваю, дык чаму вам не можа быць смешна.
Я ж заўсёды сядзела на столі, калі ён спаў.
Я не магла спаць.
Я мусіла падгледзець ці дагледзець кожны ягоны сон. Схільнасць да паранармальных дзеяў, а можа, проста дзяўчынка з дэвіянтнымі паводзінамі?
Мне трэба было хоць калі-нікалі сядзець на столі, бо мы былі дыяметральна рознымі. Ён не ведаў шкадавання. Намагаўся зразумець. Ён намагаўся зразумець усё. Гэта была для яго Антарктыда: чуў, бачыў на малюнках і па тэліку.
Я падкідала яму свае насмешкі. Ён іх ламаў і кідаў у камін ды грэў рукі.
Ад ягонай празмернай прысутнасці я ратавалася адсутнасцю думак пра яго і наогул.
За тры хвіліны да таго, калі ён павінен быў забыць мяне назаўсёды, я яшчэ драпалася да ягонага распаленага ці заржавелага, але абавязкова чырвонага мозгу.
Дарэмна.
Ён жа пастаянна занавешвае шторы.
Тады я выскачыла з гаўбца.
У вырай.
Там сонца прадаюць ураздроб і салаўёў расфарбоўваюць.
Не хачу больш быць дэгустатарам чужых пульсаў.
Табе – чужому
Ты ж не хочаш, каб я была заўчаснай кропкай у тваім сказе?
І той конь з шахматнай дошкі стаў пытальнікам у гульні, дзе хтосьці павінен быў паддацца першым.
Звальняюся з пасады каралевы ў тваім жыцці, дзе ажно зашмат пешак і пешых, якія ідуць у паломніцтва здаваць грахі, як шклотару, а потым б’юцца захмялелыя ад віна прычасця.
Ды й самадайкай не хочацца быць, каб гандляваць сваёю адзінотай, перабягаючы дарогу тваім жаданням.
Я не з той гліны, з мяне кепска лепіцца жонка. Венік да рук не прырастае, і чыгуны дзівяцца амаль спачувальна.
Ведаю, што ты прывык да мяне, як да тэлевізара па вечарах і свежых газетаў раз на тыдзень.
Аднак жа нячэсна адбіраць чужую ролю і напісаны сцэнар падразаць да свайго росту.
Ты жыві, як трэба, а мне час на захад. Штовечаровае сонца ў стайню заганяць, сартаваць зоркі, сплятаць сцяжыны ў адзін шлях, гаспадарыць у «доме на гары», які яшчэ ніхто не бачыў.
Я буду час ад часу прабірацца праз комін у твае сны
на ўспамін,
якога ў цябе няма.
Не знойдуць
гэты лістапад у старадаўнім цыліндры… Ён не хварэе на жарсць, як ягоны брат-блізнюк год таму.
Ён альбо спакойны, альбо абыякавы і, мажліва, трохі расчараваны.
І мы ў яго вызіраем з-пад крыса, а пад крысом бавімся ў каханні. Бо пад крысом у кагосьці – гэта надзейна і на зайздрасць іншым.
Мы будзем разглядаць восень аднымі на дваіх вачыма, а ноччу будзем хадзіць па ходніках і ўяўляць, што асядлалі зебру. А гадзіннікі будуць пераязджаць нам дарогу.
Гэтая ноч будзе гарэць між намі.
І хтосьці занадта сумленны ўратуе нас. І выкіне ў ранак ўніз галовамі.
А нам жа не туды, а нам жа ў супрацьлеглы бок, які адляжаў хтосьці да нас.
І нам, уратаваным, адразу зробіцца холадна. Ды яшчэ й падкіне хтосьці прастуду з пахам лімона.
Пасля ўскладнення мы развучымся губляць галовы.
А лістапад затрымаюць недзе на мяжы з зімою, старанна абшукаюць і не знойдуць
нас.
Восень. Персанажы
Гэты дзіўны персанаж ледзь не з маёй фантазіі. Ён зламаны, як гадзіннік без стрэлак альбо цыферблата. Ён – як слова без голасу і нават без гукаў. Адкінуты, растаптаны, змучаны, засмучаны… і няхай бы так, і няхай бы нават так, як бы ён ні глядзеў на мяне з люстэрка. Гэты персанаж.
Кладуся пад нож, пад цягнік, пад гільяціну: адсячыце руку, галаву альбо што заўгодна, не адсякайце толькі душу, бо чым я яшчэ зрастуся з восенню: нам добра разам, у адным на дваіх вар’яцтве, мы разам галасуем і галасуем на дарогах, бюлетэнямі, крычым у рупары, у мегафоны… у аднолькавага памеру і колеру ўціхамірвальных кашулях. Мы нават погляд разломваем, як адзін на дваіх акраец чорнага хлеба, адным на дваіх ключом адпраўляем птушак у вырай і тым жа ключом замыкаем сябе ад выраю, цяпла, і табе – няхай будзе холадна. Мы адмарозім сябе. Каб не балела, не ныла і не зводзіла сутаргай. Альбо давай хоць бы прамочым ногі, запросім прастуду ў госці. Думаеце, будзем піць гарбату? – а дудкі – гарэлку з перцам! Каб не балела, не ныла і не зводзіла сутаргай.
А ты ж так баішся ўсіх вар’ятаў, а значыць, і мяне. І восень апранаеш хіба што навыварат, а я тут прырасла і, мажліва, тут самотнасць трымае ў аблозе ўвесь свет… я ўсё роўна тут застаюся. З адным-адзіным для мяне позіркам: ён мяккі і проста ў душу. Я грыміруюся ў ім за ўсіх, каму, мажліва, холадна. Я вызубру яго на памяць і прышпілю да сваіх вачэй.
А потым заўчасна народзіцца снег, а потым я буду вырошчваць на снезе макі, на дне кожнага з якіх будзе выспяваць твая наркатычная залежнасць ад мяне.
У апошні дзень восені нас павянчае першы снегавік і адразу растане.
Мы застаемся, мы магчымыя толькі тут, залежныя ды звар’яцелыя, восеньскія наскрозь. Перакрэслім тэорыю авальнасці Зямлі, каб часам не выпасці з таго кута, у якім нам добра. Дарэчы, ён чуе на абодва вухі.
Закапаемся ў апалае лісце.
Нас не шукайце.
Мы ў восені, якая для вас прайшла.
Восень
Яна надышла раптоўна, неспадзявана, ды нават не надышла – упала –
і не як снег – як лісцё альбо яблык – на галовы ўсім нам. І лета захопленае знянацку – ці калі яно напівалася, ці плакала, схаваўшыся пад коўдру – бо што яму рабіць – з павышанаю тэмператураю, такому непатрэбнаму ўжо – хіба задраць галаву і ўзмаліцца: “гусі-гусі-гусяняты, вазьміце мяне на крыляты…” Дык ці ж возьмуць?
А я прачнулася раптам, калі яна стукнула ў маю шыбку. І цяпер жыву з Герасімюковым у галаве ды на душы: “Гэта восень, Вольга, восень…”
Так хутка, праз колькі неасцярожных позіркаў, дрэвам стане сіне – ад неба на іхніх галінах – бо лістота, спакушаная ветрам, ляжа на алтар восені.
І адбудзецца: ляжа на душу цемрыва, і выключальнік не варта шукаць, і сонца зашторанае, і ў ліхтарыку сілкаванне села. І д’ябал з ім.
І грэцкія арэхі ўжо безнадзейна падаюць там, дзе яны нікому не патрэбныя, нават варонам, якія палошчуць крылы ў маіх вачах – і чарнеюць паціху разам – нібыта пункты А і Б, паміж якімі анёлы восені нацягнуць яшчэ бабіна лета, і прыгадаецца:
– Баба, баба, а чаму вашае лета з павуцінкамі?
– Бо маю пару такіх павуцінак, як ты, што трымаюць мяне на гэтым свеце і ў гэтым жыцці, а ў душы ўжо не цёпла, а цеплавата…
А яшчэ цёпла? Бо я штосьці перастала адчуваць, забыла, як гэта. Адчуваю сябе адраўнелаю пасярод усяго свету… Калі прыйду ў сябе, адразу вазьмуся пакаваць валізы пералётным птушкам. І з чаго мы ўзялі, што бацькаўшчына журавоў менавіта ў нас? У мяне адказ адзін – дзедавымі словамі – “прылятаюць да нас вяселікамі1, а адлятаюць жоравамі…”
Яшчэ дажджы паспыняць трэба, бо ў кожнага свой дождж, а патрапіш пад чужы – і холадна, і прастудна. А потым захутаемся ўсе ў шалікі і будзем сумаваць, трохі хварэць, трохі пісаць вершы і, можа, нават папяровыя лісты, якія не будзем адсылаць, і яны будуць жаўцець і ападаць. І ты так і не дазнаешся, які нахіл у маіх літараў, калі я думаю пра цябе, як я выводжу тваё імя і ў адной літары раблю закавычку, не будзеш ведаць, як пахне ліст, напісаны мною табе… не будзеш ведаць, бо між намі восень.
Я абавязкова сяду ў цягнік, каб прыехаць не да цябе, бо гэта абвастрэнне, разумееш, маіх пачуццяў, яно лекуецца тваёй адсутнасцю. Яшчэ, можа, астрамі і сочывам, якога восені не можна, бо яно на зіму. І калі я спрабую табе патэлефанаваць, голас у слухаўцы завучана кажа: “Між вамі восень”. Я буду вар’яцець, мала спаць, дзівіцца ў вакно, у якім не буду бачыць цябе, можа, нават, разаб’ю яго…
Але тым вечарам, калі восень будзе выяўляць сваю непрысутнасць, калі ўжо выключанае святло, але начныя пачвары яшчэ не выйдуць з шафаў, давай хвілінку падумаем адно пра аднаго.
Казка для дарослых
Калабок, знайшоўшы найвысачэнную лесвіцу, ускараскаўся на неба. Спачатку панатыкаў на сябе саломы, а потым прыклеіўся да неба і ў рупар аб’явіў сябе сонцам. Усе адразу пачалі хавацца на печы, бо прагнозы адмянілі цяпло. Нейкая дзяўчына бегала па горадзе і махала транспарантам: прасіла ўратаваць ейную котку ад СНІДу, а маленькі хлопчык выпрошваў міластыню – хоць ён быў найбагацейшым багацеем, але яму карцела ўратаваць хоць адну душу, дарэчы, абсалютна бясплатна. І калі хтосьці кінуў яму манетку, за якую гадоў дваццаць нічога не купіш, ён адразу пабег рабіцца Будам.
А яшчэ адзін у ботах вышэй за калені адкаркаваў велічэзную пляшку шампанскага, каб напіцца данельга і голасна ікаць. Пляшка бабахнула на ўвесь горад, усе падумалі, што гэта салют, і хорам выгукнулі: ура. Нарадзіўся чарговы Гітлер. Раней за тэрмін. Казалі, што такія дзеці не жывуць. Так, яны паміраюць ад суіцыду альбо проста смерці, але перад тым фіксуюць сябе ў падручніках па гісторыі. Таму яму яшчэ трэба навучыцца чытаць і пісаць. Дарэчы, Ніцшэ ўжо склаў сваю казку.
Асцярожна: хадзіць варта толькі пад парасонамі, бо на галаву можа ўпасці вайна.
Пераклад з украінская Андрэя Налівы.
1 Вяселікамі ва Украіне называюць журавоў, якія прылятаюць вясной з выраю. Бо, паводле павер’я, калі назавеш іх жоравамі – будзеш журыцца ўвесь год.