На гэтым тыдні прапануем да вашае ўвагі апавяданне
Зянона Пазьняка
“Геранім” з нізкі “Гісторыі савецкага часу”, што пабачыла свет у свежым 68-м нумары “Дзеяслова”.
Геранім
У 1985 годзе, будучы ў Абхазіі ў горадзе Гудаута, я зачытаўся творамі Міху Лакрбы (Міхаіла Лакербая, абхазскага класіка ХХ ст.) і даведаўся, што знакамітая вёска (ці, як сказалі б мы, – мястэчка) Лыхны было тут зусім недалёка, кіламетраў за пяць-шэсць.
Я адразу вырашыў туды схадзіць, бо няма нічога прыемнейшага, як хадзіць пешкам і аглядаць незнаёмыя прыгожыя мясціны.
Дарога – вузкі асфальт без узбочыны, таму давялося йсці па асфальце і ўвесь час азірацца, каб не задавіла машына. Тут гэта проста. У мяне склалася ўражанне, што на гэтай зямлі ніхто ніякіх правілаў дарожнага руху не прызнае. Насустрач мне гнаў грузавік з каўпом, як сена воз, нагружаны, нібы сіласам, лісцямі зялёнай гарбаты. Лісце разляталася ў бакі, усцілаючы дарогу, хуткасць пад 100 кіламетраў, а на версе гэтага стогу яшчэ двое вясёлых хлапцоў сядзяць і рагочуць. Нават памахалі мне рукамі: “Привет, дарагой!”
“Хоць бы жывымі даехалі”, – падумаў я. Дастаткова было ліхачу (які яшчэ, магчыма, выпіў чачы) тармазнуць на павароце ці вільнуць пры абгоне – канец і стогу, і хлапцам: прызямленне было б кароткім з доўгатэрміновымі вынікамі.
Перад гэтым я ехаў аўтобусам у гарах на горнае возера “Рыца” на вышыню 900 метраў. Вузенькая дарога на самым краі бездані віляла серпанцінам, як змейка, глыбока ўнізе бездані рэчка бурліць, а шафёр гоніць сабе на хуткасці, як той з гарбатай, і ў вус не дзьме. У аўтобусе мёртвая цішыня. Усім заняло дых. Некаторыя заплюшчылі вочы. Шчыра кажучы, і я ў думках ціха памаліўся.
На Апсару – святую гару абхазаў – я пешшу падыбаў, чатыры гадзіны йшоў. Няма дурных. Адчайны народ – што абхазы, што грузіны: жывуць, як хочацца. Спачатку робяць, потым думаюць. О, цяпер я разумею гэтую гісторыю, якую нядаўна пачуў. Гумар-сатыра. Анекдот. Ішлі два грузіны з гасцей. У Грузіі гасцей без віна не бывае, як у Беларусі без гарэлкі. У выніку адзін зваліўся ў бездань. Той, што зверху, гукае:
– Голія, ты мяне чуеш?
– Чую.
– Галава цэлі?
– Цэлі.
– Рукі цэлі?
– Цэлі.
– Ногі цэлі?
– Цэлі.
– Дык вылазь сюды.
– Не магу, я яшчэ не даляцеў.
Па дарозе на вяршыню Апсары захацелася піць. Ніякага пойла ў бутэльках я, зразумела, не ўжываў. Го – думаю – найлепш было б кефіру. Падыходжу, стаіць нейкі аб’ект на схіле, падобны на сталовую-чайную. Напісана: «абед – 13.00-14.00» Было 13.00. На ўсялякі выпадак прыадчыніў дзверы і зазірнуў. У глыбіні памяшкання нейкі мужчына гадоў пад сорак размаўляў з дзвюма афіцыянткамі (так я падумаў). Я зачыніў дзверы, а яны там крычаць:
– Эй, заходзь, дарагі, заходзь!
Я зноў прыадчыніў дзверы.
– Ты што хацеў, дарагі?
– Дык жа ў вас абед.
– У нас абед, і ў цябе абед, дык у чым справа, дарагі?
– Кефіру хацеў.
Тут запанавала цішыня. Уражанне, што яны не чулі пра такі напітак.
– Кефір, кажаш? Гм… Заходзь, дарагі, знойдзем, дастанем. Грузінскае віно лепшае ў свеце.
Зазначу, што наконт віна я цалкам згодны. Самае лепшае. Але пры чым тут кефір?
Гэтак думаючы пра тое ды сёе, я дайшоў да Лыхноў. Па дарозе мяне больш за ўсё ўразілі сядзібы, дзе побач з домам былі магілы. Калі паміраў сямейнік, яго тут жа, каля хаты, і хавалі, ставілі помнік, усё, як трэба. Асцярожна дапытаўся. Аказваецца, так рабілі абхазы, якія прынялі мусульманства.
Справа перад Лыхнамі я ўбачыў дах і вежы мураванай царквы Багародзіцы, з выгляду вельмі старажытнай. Так яно і аказалася – ХІ стагоддзе. Якраз адбываўся рамонт. Я зайшоў да святара-настаяльніка. Строгая пападдзя адамкнула мне храм. Я пахадзіў, паглядзеў на даўнія роспісы (ХIV ст.), зрабіў пару здымкаў, пагаварыў з пападдзёй, развітаўся і збіраўся адыходзіць, як з рыштаванняў спусціўся чалавек, крыху старэйшы за мяне, на выгляд гадоў пад пяцьдзясят, відаць, рабочы рэстаўратар, і спытаўся, усміхаючыся:
– Храмам цікавіцеся? Гэта вельмі старажытны храм.
Завязалася гаворка пра фрэскі, пра архітэктуру і мастацтва, пра рымскую гісторыю. Незнаёмец добра арыентаваўся ў старажытнай Беларусі, ведаў усе гарады, дзе былі пабудовы ХІІ стагоддзя: Полацк, Віцебск, Гародню, Менск. Ведаў, што ў Віцебску храм ХІІ стагоддзя быў узарваны ў 1961 годзе.
Мы выйшлі на панадворак і прыселі пад светлым платанам. Мне спадабаўся гэты чалавек. Ён быў адкрыты, дабрадушны, глядзеў у вочы і адчувалася, што не меў ніякіх засцярог і падазрэнняў адносна маёй асобы (успомнілася строгая пападдзя і настаяльнік з вачыма, як свідэркі). Размова была шчырай і даверлівай. Трэба ўзгадаць, што за саветамі людзі пабойваліся казаць пра палітыку, веру, Бога і начальства. Гэты гаварыў, што думаў. Для мяне тое таксама было найлягчэй. Таму мы добра разгаварыліся, расказваючы адзін аднаму не толькі пра свае меркаванні, але і цэлыя гісторыі.
Рэстаўратара звалі Геранім. Тут я задумаўся.
– Вы не з Беларусі часам?
– Не, я грузін. Мама мая беларуска. Ужо не жыве. Я шмат ведаю пра Беларусь ад мамы. Бываў там не раз. У Нясвіж ездзіў, у Полацк і Мір, а мама жыла ў Гародні.
– Геранімам, відаць, мама назвала?
– Не, ведаеце, я Зураб. Геранімам я сам сябе назваў.
Я падумаў, ці варта пытаць далей (нешта не тое), і кажу, што мне маё імя ўвогуле падабаецца, усе, хто меў такое імя (у абсягах маіх ведаў) былі прыстойнымі людзьмі. На што Геранім кажа, што яму “Зураб” таксама падабаецца, але калі чалавек змяняе жыццё, то трэба быць паслядоўным.
– Звычайна змяняюць імя манахі, епіскапы, – працягваю я.
– Ну так, – кажа Геранім-Зураб – гэта проста, назваўся Серафімам, ці нават Херувімам, але не стаў ні анёлам, ні вернікам, ні нават прыстойным чалавекам.
– Тады скажыце, Геранім, – пачаў я, – як вы мяркуеце, калі б, напрыклад, Гітлер альбо Сталін атрымалі б дакладныя звесткі і доказы, што Бог ёсць, ну, калі б сам Бог з’явіўся б да іх, зрабіў цуды, як бы яны сябе сталі паводзіць?
– Не, не змяніліся б, – адказвае Зураб-Геранім. – Што да паводзінаў, то хутчэй за ўсё пастараліся б Бога расстраляць.
– Ну, – кажу, – сумны жарт, але праўда.
– Які жарт? Хрыста ж укрыжавалі. А ён жа Сын Божы, прыйшоў да людзей і рабіў цуды. Перш, чым даведацца, што Бог ёсць, трэба паверыць. Бог пазнаецца толькі праз веру. Веды могуць дапамагчы ў веры, але ніякія веды без веры не прывядуць да Бога.
– Так, – згаджаюся я. – Усё ж відавочна, зразумела і нават проста, але як цяжка чалавеку ўсё тое асягнуць. Ведаюць, але ж не вераць. Усё роўна не вераць. Адкуль жа тады вера?
– Выходзіць, што тут усё, як напісана: стукайся, дык адчыняць, – кажа Геранім. Урэшце, усё роўна ўсё залежыць ад Бога, а не ад чалавека, але трэба адно – каб чалавек пастукаўся. У гэтым, я думаю, і ёсць сакральны сэнс свабоднай волі, дадзенай Богам чалавеку.
Гэтак мы разважалі аб вядомых рэчах, нібы правяраючы адзін аднаго і дэманструючы погляды ды пазіцыю, словам, шукаючы адзінства ў размове на агульныя тэмы. Мы лёгка гэтае адзінства знайшлі і размаўляць было хораша, як раптам Геранім кажа:
– Але, ведаеце, ёсць адзін чалавек, які дакладна ведае, што Бог ёсць.
– Як? Без веры?
– З верай. Але ведае.
– Цікава. Хто гэта.
– Гэты чалавек перад вамі, пане мой. Пасля таго, як я даведаўся, я і стаў Геранімам.
– Вы бачылі Бога? – спытаў я, насцярожана ўглядаючыся ў суразмоўцу.
Геранім усміхнуўся, злавіўшы мой позірк.
– Не, не бачыў. Было мацней.
– А што мацней?
– Бог падарыў мне жыццё.
– Ну, так, але Бог усім дае жыццё.
– У тым і справа, што мне Ён даў асабіста.
«Вось табе, бабулька, і дажылі да Юр’я», – падумаў я, углядаючыся ў яго лагоднае аблічча: няўжо шызоід?
– І як гэта здарылася, Зураб, што Гасподзь вылучыў вас сярод людзей? – спытаў я ўжо без энтузіязму, гледзячы на малады кедр, што рос на другім канцы двара.
– Тое, што вы цяпер думаеце, – гэта памылковае меркаванне, – кажа Зураб-Геранім з усмешкай.
– А што я думаю?
– Вы думаеце, што я вар’ят. Але я не вар’ят. Я адразу ўбачыў, што вы не той чалавек, якому могуць усяго нагаварыць, і ён паверыць. І гэта добра, бо ўсё, што я мог бы вам расказаць, – праўда.
– Вы адчуваеце патрэбу расказаць мне сваю праўду?
Геранім задумаўся, памаўчаў і потым кажа:
– Калі па шчырасці – адчуваю не тое, што патрэбу, хутчэй абавязак. Але я вельмі рэдка пра тое кажу. І ведаеце, рэдка каму можна й казаць. Тут ёсць над чым падумаць.
– Я ведаў чалавека, які быў прэсвітэрам у баптыстаў, – адказваю я Гераніму. – Ён горача верыў і ўсё хацеў убачыць Бога, начамі маліўся без перастанку, прасіў Бога паказацца. А Бог усё не паказваўся. Дык ён перастаў верыць.
Геранім усміхнуўся.
– Ну, дзівакоў хапае. Вера не можа хадзіць у цемры. Інакш неадукаваныя прымітывы патопяць усялякую веру.
– Выбачайце, Геранім, за мае сумненні, якія вы заўважылі, – кажу я. – Бачу і разумею, што з вамі нешта адбылося. Але лічу сябе чалавекам навукі і маю звычку сумнявацца ва ўсім, пакуль у нечым пераканаюся. Такая вось метадалогія майго думання. Бога нельга ўбачыць.
– Я яго не бачыў і не кажу пра гэта. Але я паспытаў цуд Божы, – неяк асабліва спакойна сказаў Геранім. – Як вы апынуліся ў гэтым месцы? Тут рэдка хто з’яўляецца з далёкіх людзей? – перавёў ён гаворку на іншую тэму. – Вы на машыне?
– Я прыйшоў пешкам, – адказаў я.
Геранім зноў задумаўся, а потым:
– Ці варта было ісці пешкам?
– Я заўсёды стараюся пешкам. З-за машыннага ветравога шкла шмат не ўбачыш…
Калі мне было пяць гадоў, – пачаў я ўспамінаць сваё, – на мяне напаў вялізны сабака і пачаў кусаць. Людзі абаранілі. Потым нешта падобнае паўтарылася. Быў нервовы шок, і лекары асцерагаліся, ці буду я жыць. Аднойчы, калі я з маці ехаў у цягніку, да мяне падышоў хлопчык, такі, як я. Ён адвёў мяне ў купэ, дзе быў яго бацька. Чалавек паглядзеў на мяне і сказаў маёй маці, што вылечыць яе сына. Ён даў вады, якой маці мяне паіла так, як ён казаў. Я выздаравеў. Гэты чалавек папярэдзіў, што праз дзесяць гадоў хвароба паўторыцца, захварэю на сэрца, і я альбо выжыву, альбо памру – усё будзе залежыць ад маці, ад таго якія будуць умовы і догляд.
Усё сталася, як сказаў чалавек. Я выжыў. Памятаю пра гэта ўвесь час, бо разумею, што менавіта Пан Бог з Ласкі сваёй даў мне магчымасць жыць на гэтым свеце.
А Геранім:
– Гэта цікава, і, я думаю, што тое было не проста так. Мне прыходзілася задумвацца над тым жа, бо зразумела, што калі Бог нешта асабліва (ці нават выключна) дае, то для нечага. Для чаго? Чалавек павінен зразумець. Нельга змарнаваць дар Божы… Дык вось пра тое, што здарылася са мной. Гэта адбылося 23 красавіка 1966 года. Мне было 28 гадоў, я толькі што скончыў мастацкую акадэмію і ляцеў па справах з Баку ў Махачкалу. Той дзень стаіць у мяне ў вачах рэзка і ярка, памятаю дэталі, якія фіксаваліся самі сабой. Памятаю нумар рэйса, якім я ляцеў, і нават бартавы нумар самалёта ИЛ-14 на фюзеляжы – 61772.
Салон быў поўны (недзе каля 30 пасажыраў). Я сядзеў з правага борту (там адзін рад крэслаў) каля вакна якраз перад крылом. Мне было добра бачна правае крыло і матор, нават часам дым з выдзьмухоўцаў, хоць гэтага ўвогуле на чыстым авіябензіне не павінна было відаць.
Раніца выдалася дажджлівая, было халодна і дзьмуў вецер, але мы шчасліва ўзляцелі і неўзабаве апынуліся над воблакамі, дзе ярка свяціла сонца. Настрой ў мяне быў таксама сонечны такі, што хацелася спяваць. У гэты час самалёт пачало моцна трэсці. Ён пачаў разварочвацца і зноў зніжацца. Мне здалося, што нешта тут не тое. Пасажыры з супрацьлеглага боку ўсе павярнуліся да вокнаў, некаторыя пачалі спалохана крычаць. Я зірнуў у вакно насупраць і ўсё зразумеў: лапаткі прапелера былі нерухомыя. Гэта значыць, што мы ляцелі на адным маторы. Бортправадніца, мілая жанчынка, пачала ўсіх супакойваць і казаць, што на адным маторы самалёт можа доўга ляцець і мы зараз вяртаемся ў аэрапорт. Мы ляцелі так у воблаках ужо нейкі час, праляцелі над зямлёй, потым апынуліся зноў над морам. Мне здалося, што самалёт зноў стаў набіраць вышыню і пачаў рабіць разварот.
У гэты час я заўважыў, што дым з выдзьмухоўцаў пайшоў густы, чорны і нават з іскрамі. У той жа момант самалёт на павароце лёг на левы бок, з матора паваліў чорны, як сажа, дым, і ён загарэўся. У салоне пачуўся лямант. Нейкая руская кабета крычала: “Немцы, немцы!” Пачалася паніка. Я не мог адарваць вачэй ад палаючага матора, разумеў, што ў любы момант можа стацца нешта страшнае. Самалёт моцна лёг на левы борт, крыло з вогненным маторам паднялося ўверх, і якраз у гэты час я ўбачыў, як па краях крыла пабег сіні агеньчык і тут жа ўсё крыло ахапіла сіняе полымя. Я не паспеў нават нічога падумаць, як адчуў рэзкі штуршок, гром і трэск. Уражанне, што выбухнула ўсё крыло. Кадлуб (мне здалося) разламаўся проста перад маімі вачыма. Мяне ўдарыла аб борт так моцна, што я страціў прытомнасць, але імгненна ачуўся.
Кроў залівае вочы, але я бачу, што адзін у паветры, а нада мной шэрае неба і свішча вецер. Я зразумеў, што падаю ў мора, і жыць мне засталося, можа, некалькі секунд. Усё маё жыццё, як маланка, жыгнула ў свядомасці. Гэта было імгненне, але я ўсё ўбачыў, год за годам, дзень за днём. Я падаў тварам уверх, і шэрыя воблакі нада мной аддаляліся. Няма слоў, каб сказаць, як мне хацелася жыць. І ў гэты момант я крыкнуў з усёй сілы ў хмарнае неба: “Госпадзі, уратуй мяне, я ж веру, што ты ёсць!” У мяне хлынулі слёзы, я глядзеў у неба і чакаў, што Гасподзь пачуе мяне.
Мне здалося, што сціх вецер і свіст ў вушах, стала цёпла, і ў гэты час я акунуўся ў мора, нават не ўдарыўся, і адразу паплыў. Нідзе не было відаць берага, уздымаліся халодныя хвалі, але побач плавала вялікая драўляная бэлька. Я падплыў і ўхапіўся за яе, трымаючыся на паверхні.
Ну адкуль тая бэлька ў моры? Вядома, у моры яшчэ не тое плавае. Але ж я зразумеў. Я ўсё зразумеў. Мне стала неяк спакойна, як бы ніякага стрэсу, як быццам так і трэба. Сваімі словамі я стаў маліцца і дзякаваць Богу.
Можа, з паўгадзіны, можа, гадзіну я трымаўся на вадзе, учапіўшыся за бэльку. Я замярзаў, бо вада яшчэ была халодная, мяне курчыла і трэсла. Але ўсё роўна верылася, што і тут не загіну, і толькі шаптаў малітвы, успамінаючы словы з дзяцінства.
Неўзабаве я пачуў шум матора. Удалечыні плыў кацер. Мяне заўважылі і ўжо ледзь жывога выцягнулі на борт і адвезлі на бераг у шпіталь.
І вось тут пачалося тое, што і павінна было пачацца. Мяне пачалі дапытваць у КГБ, устанаўліваць, хто я такі, пытаць, навошта я ўзарваў самалёт і дзе падзеў парашут, на якім спусціўся. Мой расповяд успрынялі за дурную хлусню, разлічаную на цёмных прасцячкоў. Урэшце мяне пачалі біць і заціскаць пальцы ў дзверы.
Потым павезлі на псіхіятрычную экспертызу. Мне ўжо хацелася, хай бы лепш мяне прызналі вар’ятам і пакінулі ў спакоі. Але ў псіхушцы сказалі, што я здаровы, і гэбісты зноў пачалі мяне біць.
Я ўжо ведаў, што ад самалёта не знайшлі нават шчэпкі і ніводнага пасажыра, акрамя мяне. Катастрофу, як звычайна тады, відаць, засакрэцілі. Такое правіла, хоць, як я ведаю, савецкія самалёты падаюць увесь час. Гэбісты не маглі растлумачыць, якім чынам я застаўся жывы. А паколькі я расказаў ім такое, чаго не можа быць, і пры гэтым медэкспертыза пацвердзіла, што я здаровы, то яны западозрылі мяне ў дыверсіі. Дапытваліся, як пранёс на борт парашут, дзе ўзяў яго, у якім месцы ўтапіў у моры, якім чынам і навошта ўзарваў самалёт, ці маю родзічаў у Ізраілі і г. д.
Матэрыялаў для суда не было ніякіх, але і выпускаць мяне не хацелі. Паспрабавалі ізноў катаваць і збіваць, паламалі рэбры (гэта калі нагамі ў ботах таўклі). Але я цярпеў, крычаў і цярпеў, бо думаў, што не дасць мне Бог загінуць. Ды й не мог я здрадзіць Яму, нават калі б мяне яны рэзалі на кавалкі.
Дзесьці праз месяц катаванні спыніліся, і гэбісты супакоіліся, былі нейкія заклапочаныя. Мяне пратрымалі ў турме КГБ пяць месяцаў без суда. Зноў вазілі ў псіхушку, афармлялі нейкія паперы (як я зразумеў, дакументальна рабілі з мяне вар’ята). Потым выпусцілі, сказаўшы: “Мы еще к тебе вернемся. А о самолете советуем не распространяться, в твоих же интересах. Понял?” “Понял”, – кажу. “Тогда подписывай бумаги”. Гэта былі паперы “о неразглашении” таямніцы следства і факту катастрофы самалёта. Я падпісаў. Потым я даведаўся праз знаёмых, што той самалёт вадалазы, быццам бы, знайшлі на дне мора. І тады якраз гэбісты перасталі мяне катаваць.
Яшчэ седзячы ў турме КГБ, я шмат думаў пра Боскі цуд, які здарыўся са мной. Чаму Бог мяне ўратаваў і дазволіў жыць? Дзеля чаго? І я падумаў, што дзеля таго, каб сведчыць людзям, што Бог ёсць. Паперы КГБ не мелі тут для мяне ніякага значэння. Хаця, па-праўдзе, яны значэнне ўсё ж мелі. Мяне нідзе не бралі на працу. Але ж я мастак. Вольная прафесія. Цяжка, але зарабіць мог.
І ведаеце, калі я пачаў расказваць, пра тое, што са мной адбылося, мне амаль ніхто не верыў і пачалі сапраўды лічыць мяне вар’ятам (а тут яшчэ і «мнение» з КГБ). Вось тады я і задумаўся моцна аб тым, як данесці праўду, каб мне паверылі і не лічылі ненармальным.
Я разумеў, што жыць, як раней, ужо нельга. Мне проста хацелася служыць Богу, успрыняўшы Ягоны дар. І я вырашыў стаць салдатам, рыцарам Бога, Ягоным слугой у гэтым свеце. Я зрабіў такі зарок і змяніў сваё імя. Я змяніў прафесію і пайшоў у рэстаўрацыю. Рэстаўрую храмы, фрэскі і жывапіс. Гэтым я дапамагаю Боскай прысутнасці ў нашых душах, на нашай Зямлі. І канешне ж, я расказваю пра Боскі цуд, які здарыўся са мной, усім тым, хто здольны слухаць і чуць.
– Вы маглі пайсці ў манастыр, – сказаў я.
– І што б я там рабіў, у тым гета?
– Маліўся б?
– За збаўленне сваёй душы? Але ці дзеля гэтага Гасподзь дазволіў мне жыць, зрабіўшы цуд?
– А што кажа бацюшка-настаяцель? – спытаў я.
– Нічога не кажа. Я яму не расказваў. Бацюшка – кадравы сексот КГБ. Гэта не для яго розуму.
– Геранім, вы жанаты?
Геранім паглядзеў на мяне і засмяяўся:
– Я крыху ведаю беларусаў. Дык вы тыповы беларус. Ну да чаго ж асцярожны народ! Ведаеце, пасля радасці жыцця самае каштоўнае, што даў мне Гасподзь Бог, дык гэта добрую жонку. Мы жывем небагата, але ў нас чацвёра дзяцей – усе хлопцы і ўсе здаровыя.
– Та-а-к, – кажу, – нам трэба выпіць цудоўнага грузінскага віна, Геранім, за тое, што так добра і радасна жыць на свеце. Я зараз збегаю ў Лыхны…
– Не трэба нікуды бегчы, дарагі. Віно ёсць, сапраўднае, грузінскае.
Мы зайшлі ў рэстаўрацыйную бытоўку каля рыштаванняў і паднялі келіхі за знаёмства “двух добрых людзей”. Потым пілі за шчасце, за яго жонку і дзяцей, за Грузію і за Беларусь.
– І ўсё ж такі, што вы думаеце (Геранім увесь час гаварыў на рускі манер, ужываючы “вы”), што вы думаеце пра цуд над Каспійскім морам?
– Я думаю, што ён здзейснены дзеля падтрымання веры. Бязбожнікам расказваць няма сэнсу. А вось для людзей веруючых гэта падтрымка.
– Я таксама гэтак зразумеў, – кажа Геранім, – хаця напачатку расказваў усім.
Мы абмяняліся адрасамі (Геранім жыў у Тбілісі), нават сфатаграфаваліся на развітанні, папрасіўшы матушку-пападдзю нас “пстрыкнуць” маім фотаапаратам. Матушка “пстрыкнула” моўчкі, падціснуўшы вусны. Потым, калі я ўжо адыходзіў і развітваўся з ёй, на ўсялякі выпадак кажу: “Спасибо за гостеприимство, матушка. У вас работает в церкви такой чудесный человек”, – і гляджу на яе. Пападдзя хмыкнула:
– Да уж, чудесный пациент. Некоторым лапши навешает, а они и довольны. – Завярнулася і пайшла, варочаючы акруглымі формамі.
Выходзячы з Лыхнаў, кажу сабе: “Ну, расёмон, поўны расёмон”, – успамінаючы назоў і сюжэт японскага фільма. Аж бачу, ідзе мужчына прыблізна маіх гадоў. Вырашыў і яго зачапіць размовай пра Гераніма (раз ужо такі “расёмон”). Пытаю, дзе тут можна купіць віна?
– Вына? Слухай, дарагі, ты адкуль спусціўся? Якога вына? Ты што, не ведаеш? Гарбачоў адмяніў вына. З сённяшняга дня няма больш на Каўказе вына.
– Гарбачоў дурань, – кажу я, – але адзін разумны чалавек мне сказаў, што няма праблем у Лыхнах купіць віна.
– Ха! Гэта хто?
– Геранім з царквы.
– Які Геранім? А, гэты, памешаны. Ну, гэтаму сам Бог налье, цэлае Каспійскае мора.
Увесь час, як тупаў да Гудауты, я думаў пра Гераніма. Урэшце рэшт нічога неадэкватнага я ў ім не заўважыў, усе мае пачатковыя сумненні на гэты конт развеяліся, і сэрцам я адчуваў праўду ягонага цуду, паверыў яму. Але розум… пракляты розум супраціўляўся. Ён, гэты розум, хоча проста засумнявацца. Але сумнявацца тут бессэнсоўна.
Вечарам у прыцемку я сядзеў на лавачцы перад клумбай з цвітучымі ружамі і назіраў, як лётаюць светлячкі, мігцяць, нібы самалёты перад пасадкай.
21 студзеня 2013 г.