Нехта яшчэ мае прыйсці?!.

Зномы

*

Чалавек упісаны ў чалавецтва: яно ў ім набывае аблічча і голас, у ім ён месца і жыццяпіс.

Ці ў грамадзе, ці сам, чалавек – людзі.

 

*

Няўзнак стукнуў сякерай па камені, і з яго, шэрага, непрыкметнага, замкнёнага ў сабе, выбліснула іскрына.

Гэтак і ў людзях, знадворку звычайных і непрыкметных, захоўваюцца боскія іскрыны, і калі аб’яўляюцца, то як бы насуперак ім самім, н я ў з н а к.

І пакуль іскрына блішчыць, чалавек разумее, хто ён на самой справе, а калі згасае, згасае і разуменне ці, больш дакладна, хаваецца ўглыб, пакідаючы ў памяці з н а к пра тое, якім сабою самім ён можа быць.

 

*

Творачыся, твор – ці гэта верш, ці карціна, ці музычны эцюд – асягае пачатак, у якім усё ўпершыню і ў якім ён сам робіцца першатворам.

Ён змястоўны не тым зместам, што выяўляе, а тым, што выяўляецца сам і захоўваецца ў пачатку, і, адно асягаючы пачатак, слова знаходзіць сябе – аднаходзіцца.

 

*

У папярэднікаў свой асаблівы статус. І да якога б веку ні дажывалі наступнікі, да якой бы велічыні яны ні дарасталі, папярэднікі заўсёды застаюцца непераўзыдзенымі.

А сам сабе кожны і папярэднік, і наступнік.

 

*

На тым месцы, дзе бярэзіна займела якуюсьці драпіну ці рану, вырастае чага – грыб, што мае гаючыя ўласцівасці.

Прымаю паразу, калі несвядома, а калі і свядома, з яе мае выснавацца ўласцівасць, якою дагэтуль не валодаў, – ч а г а.

 

*

Вынік пасылае знакі дарозе і справе, але сам не можа ўвайсці ні ў дарогу, ні ў справу.

І таму дарога доўжыцца,

справа дзейсніцца,

а чалавек ёсць.

 

*

Suum cuique – кожнаму сваё… Што праміне каза, выявіць сабака, што праміне сабака, знойдзе певень, што праміне певень, заўважыць чалавек: усякая істота выявіць, заўважыць і знойдзе тое, што адпавядае ёй і чаму адпавядае яна сама, і ўсё роўна нешта – ці не самае істотнае – заўсёды застаецца не выяўленым, не знойдзеным, не заўважаным.

Нехта яшчэ мае прыйсці?!.

 

*

Якімі яны ні былі б – ці гэта тэрыторыя, ці радовішча, ці маёмасць, – людзі ваююць між сабою за частковасці – і самі ўвасабляюцца ў частковасці: чым большая частковасць, тым большая асабовасць, і наўзаем:

чым большая асабовасць, тым большая частковасць..

А кожнаму прысвячаецца ўвесь свет,

а кожнаму свеціць усё сонца.

 

*

Падарыў чалавеку, з думкай якога лічыўся, новую кнігу, а падарыўшы, узяўся яе перачытваць, суадносячы яе з тым, каму падарыў.

І ў засвоеных на памяць зместах пачалі выяўляцца новыя нюансы і гучаць новыя інтанацыі.

 

*

Камень, які Сізіф ускочвае на гару, – гэта ён сам, адасоблены ад сябе самога.

Справа не ў камені, які спадае з гары, а ў заклёне багоў – у той неад’емнасці, якой лучыцца Сізіф з каменем. Некалі, калі Сізіф укладзецца ў яго дарэшты, камень сам станецца гарою, а Сізіф вольным і ад яго, і ад сябе.

 

*

Пайду знаёмай дарогай – пабуду з зямлёю і з небам і з нечым яшчэ, што памятае дарога.

І яшчэ з тым і тым некім, кім некалі быў сам і хто застаўся ў дарозе.

 

*

Алфавіт, ці, інакш, абэцэда – дом, з якім людзі звыкаюцца і ў які ўпісваюцца сваёю істотай, і тое, з чым яны звыкаюцца і ўва што ўпісваюцца, становіцца для іх на ўсё жыццё алфавітам.

Знаёмая перакладчыца з Нямеччыны, што выдатна валодае рускай мовай, кажа, што найбольш не засвоеным у рускай мове для яе ўсё яшчэ застаецца кірылічны алфавіт.

 

*

Ці то ў мастацтве, ці то ў палітыцы, ці то ў надзённым жыцці ролю, якой бы выключнай яна ні была, гуляць не так ужо і складана, і гэта таму, што г у л я ц ь.

Складана б ы ц ь.

Гуляць – супадаць з уявай, быць – супадаць з явай.

 

*

Праўда – правільная веда, і правільная яна таму, што праведа, і хто яе вызнае, той праведнік.

Нравственность – праўдлівасць.

Нравственный – праўдлівы.

 

*

Гук адчувае, слова ведае: яно асягае мэту і надае гукам, якія яго наймяноўваюць, мэтазгоднасць.

 

*

Ведаю, што я недасканалы, і, ведаючы гэта, радуюся, што не вечны.

Недасканалы не вечны – не вечна недасканалы.

 

*

Ён ведае сабе кошт, – кажуць пра аднаго ўсюдыздатнага чалавека.

Цікава – які? Заўсёды тойсамы ці ўсякі раз новы? Кошт выяўляецца, калі нешта купляецца і прадаецца, і той, хто ведае сабе кошт, таксама ўваходзіць у гэтую суадносіну.

Той, хто не купляецца і не прадаецца, кошту сабе не ведае, а мо і не мае.

 

*

Ці спёка, ці дождж, ці завея, ці маразы, ці адліга, надвор’е палітыка прыроды і, у адрозненне ад усіх іншых палітык, самая адрасная – усе жывыя істоты з ёй у заўсёдным дыялогу.

*

З кожнай наступнай прыступкай папярэдняя пакідаецца, калі не пакідаецца – наступная не асягаецца.

Набытак тады набытак, калі ён адпускаецца і адпускае, набытак, што не адпускаецца, – пастка.

 

*

“Дарагія людзі!…” – кажу на сустрэчы з радакамі – сялецкімі людзьмі.

Яны згаджаюцца, але па-свойму: “Ну, так, ну, пэўна… І таму ва ўсе часы нас усё займалі ды заваёўвалі – бо дарагія”.

 

*

Горы вучаць рабіць свой крок сувымерным і абапірацца на трывалае.

Раблю гэта, а калі не раблю, ва ўсім, што слізкае, хісткае, знарокавае ды парахнявае, выяўляецца здрада.

Здрада – рада, якая паказвае, як не трэба было паводзіцца, што не трэба было рабіць, аднак рада – постскрыптум.

 

*

Чытаю “Рыгведу”. Перакладчыкі пазначаюць, якім памерам напісана тая ці гэтая мантра: гаятры, ануштубх, трыштубх, вірадж…

Гэта ў дачыненні да старажытнаіндыйскага эпасу. Аднак і ў айчыннай літаратуры ёсць палеткі, што чакаюць сваіх каморнікаў, якія падыдуць да іх не са стандартнай харэічна-ямбічнай меркаю, а з такою, што ўлічыць і вылічыць іхнія, яшчэ не азначаныя, адмысловасці.

 

*

Самай істотнай асаблівасцю ўсякага краявіду з’яўляецца далечыня, яна сама ягоная ўласцівасць.

Адымі яе – дрэвы не будуць ведаць, дзе яны ёсць, рэкі – куды цякуць, а курганы – што хаваюць.

Усё адыходзіць у далечыню і з далечыні прыходзіць, і ва ўсякім ландшафце далечыня самая блізкая і самая знаёмая з’ява.

Калі думка думаецца, у прысутным адкрываецца сутнае, а ў блізкім – далечыня.

 

*

Адною сцяжынай ішлося з дому, а назад… – адкуль іх столькі ўзялося?!.

Іду, збочваю, вяртаюся да развілак, распазнаюся – пакуль не схавалася сонца, усё-такі спадзяюся выйсці туды, дзе ўсё станецца знаёмым і пазнавальным.

Як бы ні блыталіся самі і ні ўблытвалі ў блуканне, усё-такі ў любым апынанні асноўнае, што ёсць яны, сцежкі, і што ёсць яно, сонца.

 

*

“І гэта міне…”

Тое, што мінае, мінае так, што пэўным чынам застаецца.

Жыццё – здзяйсненне, і ў ім да самай завяршальнай дзеі прысутнічае ўсё, што адбывалася раней, і тое, што адбывалася раней, збіраецца ў завяршальнай дзеі, каб сапраўды мінуць і сапраўды развязацца.

 

*

Перагортваю чарнавікі – іх адначасова і зашмат, і замала. Зашмат – бо расчытваць іх няпросты клопат, замала – бо ў іх, каб яны змаглі стацца творам, заўсёды нечага не хапае.

Яны як кірмаш (ці, калі на сербалужыцкай мове, – вікі), і пры тым чорныя вікі, дзе самае непрыдатнае (найменш здзейсненае) будзе каштаваць найбольш, а самае здзейсненае – найменш.

Лічуся з платай: што набываю, а што пакідаю нечапаным, каб калі-небудзь зноў да яго вярнуцца. Або не вярнуцца.

 

*

Твор:

хвіліны вымаўляюць;

гадзіны слухаюць;

дні выяўляюць;

месяцы чытаюць;

гады распазнаюць;

дзесяцігоддзі тлумачаць;

стагоддзі маўчаць і маюць.

 

*

Народная прымха: калі чорны кот перабег дарогу – чакай няўдачы.

Усякая дарога – пераадоленне абмежаванасці, і ў кожнага яна свая, і свой чорны кот, які спадцішка выпільноўвае дарогу, каб раптам аб’явіцца ў самы вырашальны момант, – ён з’яднаны і злучаны з чалавечай самасцю.

І адно самасцю высноўваюцца і самасці адрасуюцца прымхі.

 

*

Рытм – тое, што фармуе паставу верша;

інтанацыя – тое, што вызначае яго аблічча.

 

*

Калі быў у войску, час-почас звяртаўся да сваіх пабрацімаў-саслужыўцаў па дывізіёне са словам “хлопча”.

Праз нейкі час гэты зваротак вярнуўся да мяне і стаўся маім знакам, мянушкай: хлопча казаў, хлопча дзяжурыць, спытайся ў хлопча, хай хлопча зробіць…

Што вымаўляем – маем.

 

*

На памылках спыняюцца, аб памылкі спатыкаюцца, у памылкі ўдумваюцца і ўглядаюцца: роўнае мінаецца без увагі, а памылкі запамінаюцца – і памылкі здабыткі, калі яны намацваюць і знаходзяць утоены ў словах і ў рэчаіснасці змест.

Нехта і не хацеў бы – а піша з памылкамі, нехта свядома, уводзячы ў мову асаблівасці сваёй гаворкі, дапускае ў пісьме памылкі, а нехта іх вынаходзіць і аб’яўляецца з імі як з творамі, што прыналежаць адно яму.

 

*

Колькасць пераходзіць у якасць – закон, упісаны ў падручнікі дыялектычнага матэрыялізму.

Але як пераходзіць – сама? Самохаць? Механічна і аўтаматычна? Не, не аўтаматычна і не механічна, не самохаць і не сама, а тады, калі дзейсніцца з’ява пераходу і калі ёсць той, хто ў ёй удзельнічае.

І тады адна зрэнка відушчасці істотнейшая за ўсю масу поцемкаў, і тады адна гранула разумення змястоўнейшая за цэнтнеры цемрашальства.

Творчасць – у пераходзе.

 

*

У Рабкоры, што ў Акцябрскім раёне, калі выходзіў з тамтэйшай крамы, супаткаўся з бабуляй-няўклюдай: абапіраючыся на дзве кульбы і трымаючы торбу, яна ўскарасквалася на ганак.

Як мог дапамог ёй, і ўжо ў самой краме, нібы ўзважваючы ў галаве нейкі кошт, яна запыталася ў прысутных – усе яны ёй, было відаць, былі знаёмыя ці мо нават блізкія: “Адкуль гэты чалавек?”

Прысутныя няўцямна маўчалі.

Нічога больш не прамовіла і яна і, ніяк мне не падзякаваўшы, пасунулася да прылаўка.

Пэўна, каб дзякаваць, трэба найперш ведаць, каму дзякуеш.

Я другі раз выйшаў з крамы.

 

*

Сярод малых і вялікіх, простых і ганаровых помнікаў, калі абыходзіў сялецкія могліцы (могілкі), найбольшую ўвагу прыцягнула і кранула нейчая магіла з невядома якіх часоў: на ёй не было ні крыжа, ні хоць якога знаку, і яна амаль уцягнулася ў зямлю.

У ёй выяўлялася нешта, што было сутнасцю саміх могліцаў: не ўзвышацца над зямлёй, а супадаць з зямлёй, не заставацца, а знікаць.

 

*

“І сонца некалі пагасне…”

Як для каго і як якое сонца: чалавек не толькі тая самая постаць, што аб’явілася і распазнаецца, але і не тая самая, і, жывучы, не толькі памірае, але і нараджаецца – з новым сонцам і для новага сонца.

 

*

Калі ў далёкай далечыні рэйкі пачынаюць супадаць – так і павінна быць. Але калі яны пачынаюць супадаць у блізкай блізіні – гэта ўжо катастрофа.

З там і тады катастрофа настойліва ссоўваецца ў тут і цяпер, даказваючы і паказваючы, што няма нічога, што магло б з ёю зраўняцца, адужаць яе, пераўзысці.

І бесперапынна, сцвярджаючы нейкае правіла ці паўтараючы мантру, соўгаюцца па рэйках цягнікі, не дазваляючы ім ні канчаткова супасці, ні раз’яднацца.

*

Адкладаю меч – ён нецярплівы, і з ім я небяспечны найперш самому сабе, бо дарэшты не ведаю, хто мне ёсць хто (хто сябра, хто вораг, хто здрайца, а хто проста старонні) і хто самому сабе я сам;

абапіраюся на шчыт – ён умее чакаць.

 

(Цалкам зномы Алеся Разанава чытайце ў папяровай версіі “Дзеяслова”).