Анкета “Дзеяслова”

1. Чым бачыцца Вам літаратурная творчасць: нябесным прызваннем, грамадзянскім абавязкам, прафесіяй, хобі, звычкаю? Што падштурхнула Вас да пісьменніцкай дзейнасці. Ці памятаеце свой творчы дэбют? Каго Вы лічыце сваім літаратурным “хросным бацькам”?

Літаратурная творчасць – гэта спосаб пражываць сваё жыццё, збіраць у словы і вобразы ўласны досвед, які складаецца з назірання за рознымі рэчамі, з’явамі, падзеямі, з удзелу ў гэтых падзеях, з адносінаў з іншымі людзьмі, з рэакцый на ўсё, што адбываецца з табой і вакол цябе, тваіх уласных рэакцый і чужых. Часам гэта нагадвае бязмэтнае збіранне каменьчыкаў на беразе мора. Але задача мастака – укласці каменьчыкі так, каб яны стварылі пэўнае адзінства, еднасць, вобраз, што будзе ўражваць і захапляць чытача. З гэтага занятку можна зрабіць прафесію, калі табе хопіць грошай на заспакаенне ўсіх жыццёвых патрэб. Але ў нашыя часы рэдка такое атрымліваецца не толькі ў беларускіх пісьменнікаў. Часцей за ўсё гэта толькі адзін з заняткаў: адначасова з пісьменніцкай дзейнасцю аўтар выкладае ў навучальнай установе, працуе ў музеі, СМІ, а бывае, што і ў іншых сферах, не звязаных з культурай, адукацыяй ці журналістыкай. Толькі ў любым разе да пісьменства трэба падыходзіць прафесійна, нават калі гэта пачынаецца як хобі, то яно альбо развіваецца ў прафесію, альбо робіцца проста звычкай (так з’яўляюцца графаманы), альбо застаецца на ўзроўні захопленасці – аўтар піша свае тэксты і нікому іх не паказвае, альбо чытачамі/слухачамі робяцца сям’я, сябры, нейкае кола знаёмых. Напрыклад, у нашай сям’і вершы прысутнічаюць як частка жыцця. Мой дзед запісваў свае вершы ў блакнот і чытаў іх усім нам (шкадую, што гэты блакнот не захаваўся), мая цётка напісала шэраг пародый на мае вершы і сабрала іх у самаробны зборнік, мой сын піша тэксты песень і сам іх спявае, часам мы складаем адно аднаму рыфмаваныя віншаванні альбо лісты.

Да творчасці мяне, напэўна, і пад­штурхнула жаданне занатаваць уласныя назіранні, перажыванні, настроі. Помню, як прыйшла са школы дамоў, узяла сшытак і пачала пісаць вершы пра Першамай на рускай мове. Напісала некалькі, пачытала, але яны мне не спадабаліся. Праз пэўны час я вярнулася да гэтага занятку, гэтым разам напісала па-беларуску верш пра восень. Я яго захавала. А каго можна назваць «хросным бацькам» – не магу сказаць. Вельмі важным момантам у сваёй творчай біяграфіі я лічу дэбют на старонках часопіса «Крыніца» ў рубрыцы «Я маю твор». У той час у рэдакцыі працаваў Алесь Разанаў, і тое, што ён узяў у друк мой верш, шмат для мяне значыла. Калі ж разумець «хроснага» як асобу, якая натхніла на творчасць, то тады ў мяне была «мамка», нават «мамкі». Я захоплена чытала вершы беларускіх паэтак: Раісы Баравіковай, Таісы Бондар, Ірыны Багдановіч – і мне тады моцна хацелася таксама пісаць вершы. Само слова «паэтка» мяне зачароўвала.

 

2. У чым адметнасць Вашай творчай працы? Які час сутак найбольш плённы? Да якіх “тэхнічных прыладаў” Вы найбольш звыклі: аловак, пяро, шарыкавая ручка, кампутар, дыктафон, інш.? Ці выкарыстоўваеце Вы “творчыя стымулятары”: кава, цыгарэты, віно, музыка, інш.? Што для Вас натхненне і ці чакаеце Вы яго, каб пачаць пісаць?

Не ведаю, ці ёсць нейкая адметнасць у маёй творчай працы. Вершы з’яўляюцца самі, калі прыходзіць разуменне таго, якім чынам можна скласці з каменьчыкаў досведу вобраз. У адным з вершаў я апісала працэс узнікнення тэксту: «вершы люблю пісаць, калі нечым занятая, калі да працы патрэбна рука, не трэцяя – пятая». І гэтая занятасць, уключанасць у руцінную працу з’яўляецца, напэўна, галоўным «стымулятарам», які выклікае ў мяне жаданне вырвацца з абцугоў штодзённасці, тады ў галаве пачынаюць гучаць словы, часам асобныя радкі альбо гатовыя тэксты. Таму я запісваю іх на любой паперы, якая трапіцца пад руку, а пісаць больш за ўсё люблю алоўкам. Хоць апошнім часам здараецца натаваць нешта адразу ў смартфон. А такія рэчы, як кава, віно, цыгарэты – ніяк не спрыяюць натхненню. Яны ствараюць момант, які хочацца пражываць напоўніцу, каб атрымаць асалоду, з яго не хочацца вырывацца – ён сам у нейкім сэнсе паэзія.

  

3. Якія цяжкасці паўстаюць перад Вамі падчас напісання твора? Якое значэнне Вы надаеце слову, фразе, рытму твора? Ці звяртаецеся падчас пісання да даведачнай літаратуры, слоўнікаў, энцыклапедыяў?

Энцыклапедыі і слоўнікі я вельмі люблю чытаць. Нішто я так часта не чытаю, як слоўнікі і энцыклапедыі. Асабліва калі раблю пераклады, тады я проста абкладаюся слоўнікамі з усіх бакоў: тлумачальнымі, перакладнымі, сінонімаў, эпітэтаў ды іншымі. Калі пішу вершы, то словы шукаю ў сабе, намацваю ў памяці, варочаю на языку, а вось падабраць адпаведнае слова для перастварэння тэксту на іншай мове – гэта гульня ў пазлы, якія збіраеш з розных слоўнікаў. Мне падабаецца гэтая гульня. Бывае, што я чытаю слоўнікі і проста так, без нейкай практычнай патрэбы. Яшчэ люблю чытаць турыстычныя даведнікі. І з гэтага, напэўна, узнікла апошнім часам жаданне пісаць тэксты пра свае падарожжы. Для іх напісання даводзіцца чытаць не толькі слоўнікі і энцыклапедыі, але і даследчыцкія працы. Бывае, што мяне захапляюць ці здзіўляюць тыя ці іншыя факты, я пачынаю іх правяраць, удакладняць, збіраць інфармацыю з розных крыніц, некалькі дзён чытаю навуковую літаратуру, каб потым напісаць адзін сказ. Самая ж галоўная праблема з празаічнымі тэкстамі – знайсці час і месца, дзе б ніхто табе не перашкаджаў, каб можна было засяродзіцца, пачуць уласныя думкі, сабраць іх і запісаць.

  

4. Што/хто найбольш спрыяе ў рэалізацыі Вашых літаратурных за­думаў? Што/хто найбольш перашкаджае Вам у гэтым? Ці ўплывае на Вашую творчасць ацэнка сяброў, рэдактараў, чытачоў? Ці вяртаецеся Вы да напісаных твораў, каб перапісаць іх, перарабіць, удасканаліць?

Вяртаюся я часцей да перакладаў, чым да ўласных вершаў. Некаторыя істотна перапрацоўваю. Часам знаходжу памылкі ці абдрукоўкі ўжо ў апублікаваных перакладных і ўласных тэкстах. Нават пасля працы рэдактара і карэктара такія прыкрыя рэчы здараюцца. Але выдаць кнігу без рэдактара і карэктара – нават не магу сабе ўявіць такое. Усе заўвагі я ўважліва разглядаю. Не заўсёды пагаджаюся з варыянтамі, якія мне прапаноўваюць, але працую з тым словам, выразам, сказам, на які рэдактар звярнуў увагу. Для мяне заўвага ёсць выразным сігналам таго, што ў гэтым месцы нешта не так, што тут можна яшчэ нешта змяніць, каб палепшыць выказванне: зрабіць яго больш вобразным, дакладней сфармуляваць думку. Таму рэдактары і карэктары мне вельмі дапамагаюць, і я вельмі шаную іхнюю працу. А перашкаджае мне найбольш тое, што я моцна залежу ад настрою. Калі я нечым прыгнечана, то мне цяжка вырвацца з кола штодзённых клопатаў, я, наадварот, занурваюся ў самыя зямныя заняткі і справы. У такім стане, калі нібыта і хочаш нешта сказаць, але не можаш, а пры гэтым адчуваеш унутранаю патрэбу ў творчай працы са словам, ратуе пераклад, бо гатовы тэкст ужо існуе, ад яго можна ў любы момант адарвацца і вярнуцца пазней, а ён пачакае, не знікне. А незапісаны верш часам проста сплывае ў нікуды. Натхняюць мяне найбольш вандроўкі, у дарозе часта ўзнікаюць розныя задумы, толькі не заўсёды хапае імпэту на іх рэалізацыю. Бывае, што нейкія ідэі спеюць ува мне гадамі. Часам мяне падбадзёрваюць і заахвочваюць да працы сябры, з якімі я дзялюся сваімі творчымі планамі.

  

5. Ці задаволеныя Вы сваімі творамі? Што ў Вас не атрымалася ў творчасці? Чым Вы найбольш задаволены? Якія эпізоды сваёй біяграфіі Вы хацелі б перажыць наноў? Наколькі Вашая біяграфія паўплывала на творчасць і адбітая ў творчасці?

Найбольш задаволеная я сваім другім зборнікам – «Каштаны ў кішэнях». Ён мне бачыцца амаль ідэальным: па форме, па змесце, па графічным афармленні. Я люблю, калі кніга прадумана і з’яўляецца завершаным творам: усе тэксты, нібы нанізаныя на нітку агульнай нарацыі. Не атрымалася ў мяне пісаць прозу. Магчыма, я проста яшчэ не знайшла свой жанр, сваю форму, але я шукаю. Вяртацца і перажываць нешта зноў я б не хацела. Я б не хацела вярнуцца ні ў ранняе дзяцінства, ні ў школьныя часы. У мяне няма настолькі цёплых і светлых успамінаў пра тыя часы, каб я хацела перажыць іх яшчэ раз. Нават у гады маладосці я б не хацела вяртацца – зноў тое самае? Напэўна, я проста не люблю паўтораў. Мяне гэта стамляе, нават калі было нешта добрае, то я пражыла яго і мне хапіла, засталіся прыемныя згадкі пра шчаслівыя моманты. І ўсё, што я перажывала, што адчувала і думала, запісана ў маіх вершах. Я тут зусім не арыгінальная: біяграфія творцы ў ягоных тэкстах.

  

6. Ці вядзеце Вы дзённікі? Як ставіцеся да правіла: “Ні дня без радка”? Ці знаёмае Вам пачуццё ляноты, ці змагаецеся Вы з ім (і як)? Калі “не пішацца”, што вы робіце, дзе/у чым шукаеце натхненне?

Дзённікі я некалькі разоў спрабавала весці, але кінула. Калі пазней іх перачытвала, зразумела, што нічога цікавага ў іх няма: найперш няма шчырасці, быццам пішу і баюся, што гэта нехта чужы прачытае. Нядаўна выкінула амаль усе, пакінула адзін невялічкі нататнік, самы позні. Лепшыя дзённікі – гэта мае вершы. З лянотай, ці, я б сказала, хутчэй з апатыяй, я не змагаюся. Усё, што зроблена праз сілу, атрымліваецца вельмі слабым, не ўражвае, не захапляе. Я часта задумваюся над тым, што вершы – нікому не патрэбная рэч, а ўжо дрэнныя вершы, то дакладна. Таму правіла «ні дня без радка» для мяне не працуе. Калі ж мне зусім не пішуцца вершы (а апошнія тры гады яны не пішуцца), то пішацца нешта іншае: пераклады, артыкулы, падарожныя нататкі.

  

7. Ці чытаеце Вы творы сваіх маладзейшых і старэйшых калегаў? Хто з творцаў Вам найбольш блізкі – з беларускіх і сусветных аўтараў? Назавіце творы, якія Вы любіце чытаць і перачытваць? Ці ёсць такія ў сучаснай беларускай літаратуры?

Вершы калег і каляжанак чытаю абавязкова. Празаічныя творы – не заўсёды. З цікавасцю сачу за драматургіяй, хоць яе вельмі рэдка ў нас выдаюць і амаль не пішуць па-беларуску. Чытаю і перачытваю я найчасцей дзіцячую літаратуру: творы замежных аўтараў – Астрыд Ліндгрэн, Тувэ Янсан, Клайва Льюіса, Свэна Нурдквіста, а таксама беларускіх пісьменнікаў – Уладзіміра Караткевіча, Янкі Брыля, Пятра Васючэнкі. З вялікім задавальненнем перачытваю вершы польскай паэткі Віславы Шымборскай. З беларускіх паэтаў вельмі люблю Рыгора Крушыну, Таню Сапач, Міхала Анемпадыстава. Вельмі блізкія мне вершы Сабіны Брыло. Гэта вельмі моцны і выразны голас у сучаснай паэзіі. Прозу перачытваю вельмі рэдка, але збіраюся перачытаць «Па што ідзеш, воўча?» Евы Вежнавец.

  

8. Чаго, на Вашую думку, не хапае сучаснай беларускай літаратуры і што чакае яе ў будучыні? Што пажадалі б Вы тым, хто робіць першыя крокі ў літаратуры?

З аднаго боку, нашай сучаснай літаратуры не хапае шмат чаго. Не хапае прамоцыі, фінансавай падтрымкі, не хапае чытачоў. Не хапае папулярных і папулярна-навуковых выданняў, энцыклапедычных і турыстычных даведнікаў. Не хапае беларускамоўных драматургаў. З другога боку – у нас надзіва шмат чаго ёсць (бо ў сённяшніх умовах магло б нічога не быць), і нават зацікаўленасць да беларускай літаратуры расце сярод чытачоў апошнім часам. Цяжка сказаць, што нас чакае наперадзе. Калі варункі не зменяцца, то нічога добрага. Адзіны спадзеў, што беларусы ўпартыя і ўсё ператрываюць. Толькі ці змогуць захаваць сваю мову? Вось гэтага я б і пажадала маладым аўтарам – зберагчы мову. Пажадала б таксама быць уважлівымі да кожнага слова, быць адказнымі за кожнае сваё слова. Вучыцца працаваць са словам і вучыцца адчуваць яго. Не баяцца крытыкі, прыслухоўвацца да заўваг. Чытаць слоўнікі і творы нашых класікаў. Тут я маю на ўвазе не толькі тых, якія ёсць у школьнай праграме, але і тых, а можа перадусім тых, якіх там няма. Шукаць забытае, цікавіцца сучасным, помніць, што добры пісьменнік – гэта найперш уважлівы чытач, слухач і назіральнік.