Марскія запісы

(Капітан Барада тут жарэ селядзец і цэдзіць халодны шнапс)

1

Шведская глыбінка. Амоль. Увечары на машыне пра­е­дзеш – уражанне, што трапіў у нашыя Лынтупы. Цішыня і спакой. Калі раз на пятнаццаць хвілінаў сустрэнецца машына – лічы, што пашанцавала. Ці, магчыма, шведы не любяць увечары перасоўвацца на машынах? Бо, пэўна, лепей сядзець недзе каля каміна, глядзець на языкі полымя і пацягваць віно з келіха? У кожным разе, ад нашых Лынтупаў, безумоўна, ёсць істотнае адрозненне. У цэнтры гарадка, як кажуць у народзе: кавярня на кавярні, рэстарацыя на рэстарацыі. Іншая справа, што прашпацыруеш тут у звычайны дзень – і аніводнага наведніка не заўважыш.

Вось вы, даражэнькія, пра што думалі? Правільна. І я так падумаў. Дзе б прыдбаць пляшку чырвонага?

Алкаголь тут прадаюць толькі ў дзяржаўных спецыялізаваных крамах: Systembolaget. І таму ў галаве засела назойлівая ідэя адшукаць гэты вадкі скарб: “Шведскі бімбер – важны крок у ціхім размераным амольскім жыцці”. Інтэрнэт паведамляў, што крама па продажы алкаголю знаходзіцца на вуліцы Торгатан, 11. Здавалася, што пасля мясцовага спіртнога зваляцца нябачныя кайданкі – вызваляцца цела і дух! І тады распачнецца дыскусія пра сэнс жыцця. І хто пераможа ў ёй – невядома. Магчыма, гэтая перамога заўсёды эфемерная, няўлоўная і вельмі спрэчная. У кожным разе, я чую:

– Зноў выпіў?

– Выпіў і закусіў. Тыя агуркі былі проста цудам. У нас такіх няма. Бо мы не марынуем нарэзаных агуркоў. Для нас гэта парадокс. Шведская эстэтыка, у пэўным сэнсе, як нешта іншапланетнае.

– Дык ты знайшоў тую запаветную краму?

– Дзе там. Пакуль ужываем прывезенае з сабой. Віскі “Балантайнс” з дзьюці-фры – сапраўднае выратаванне, спатоленне адвечнай смагі.

– Пра палітыку будзем размаўляць?

– Не. Будзем весці гаворку выключна пра алкаголь і бабулек.

– Учора ты трапіў на імпрэзу – распавядзі калі ласка, свае пра свае ўражанні.

– Нібыта інтэрв’ю ў мяне бярэш. Ну ды ладна. Слухай. Было так.

 

Дом стаяў, ці гэта карабель перанеслі на бераг? Незразумела. У сваім жаданні плыць будынак быў фантастычным. Сонца, мабыць, вырашыла сёння пахрапці. Гэта значыць, спаць і напускаць паўсюль вецер. Красавік – прыгажун і правакатар. Асабліва калі боўтаецца па Швецыі. Была вясна і раптам схавалася. Яна нібыта змерзла, таму накінула на плечы шаль і боўць – у мясцовае возера Венерн. Паваліў снег. Незнаёмая жанчына паглядзела на мяне і сказала: «Выцягвай лыжы!»

Здавалася, што сёння на імпрэзу збіраюцца не людзі, а снегавікі, якія ўсё напаўзалі і напаўзалі ў бухту да карабля. Потым самы вялікі снегавік падняўся на мачту і з гонарам прычапіў пірацкі сцяг.

Снегавікі расталі, і на іх месцы з’явіліся мілыя бабулі і дзядулі. Пасля сытнага супу ў суседняй рэстарацыі яны займалі месцы ў зале і пацягвалі з келіхаў віно, шампань і піва. Паўсюдна лётаў дух ляноты і дабрабыту.

– Ах, падыміце вашую ножку вышэй!

– Танчыце! Танчыце! Скачыце да столі!

– Уключайце сафіты. Патрэбныя прамяні. Бурундукі, выпаўзайце. Рохкайце хутчэй.

– Песня вікінгаў, займай канапу. Храпі і грымі. Цягай за бароды дзецюкоў!

– Дзе тут вокны? Тут толькі ілюмінатары.

– Не кажы мне пра грэнкі. Хочацца піўной пенкі.

– Бабулі і дзядулі, хадземце на сцэну. Адкідайце прэч кубкі – танчыць, танчыць. Стукаць абцасам і ляпаць у далоні. І задаваць пытанні не аўтаркам твораў – рыбам, якія плёскаюцца ў возеры.

– Набыць кнігу і ўзяць аўтограф у вадалаза.

– Паветра. Халодны вецер раскідвае сняжынкі, і здаецца, што танец ператвараецца ў зімовую завіруху.

– Потым раздаць усім мячы і шчыты. Няхай звіняць імі. І не трэба ваяваць. Слухаць сэрцам. Шукаць гэтыя таемныя рытмы.

– У талерках ляжыць не пюрэ – цыбульны сум.

– Бяры лыжку і крышы яго! Крышы!

– Шышкі і крыжы. Пыжыкі і пончыкі. У выніку ўсім раздаць лыжы.

– Гэх, кветачка! Гэх, бухтачка!

 

Калі Малевіч маляваў чорны квадрат, ён, безумоўна, думаў пра Амоль. Пра ягонае месцазнаходжанне. Магчыма, ён думаў і пра залу са старымі, дзе прэзентаваліся дзве пісьменніцкія німфы. Бясспрэчна, гэта было так. Бо без супрэматызму цяжка ўявіць сучаснае жыццё мясцовых жыхароў.

Вернемся да кніг. Адна аўтарка таемна з прыдыханнем нешта нашэптвала, начытвала. Задавала сама сабе пытанні і сама на іх адказвала. Зазывала чытачоў у пасткі свайго твора. Здавалася, што яна распавядае пра жыццё на кухні. Вось тут яна памыла кубак, тут – талерку, там – лыжку, там – ножык, там – відэлец, а тут яна пачысціла зубы, а тут яна схапіла за каўнер хлопца і пацягнула яго ў ЗАГС. Усё, твор – атрымаўся!

Другая аўтарка выглядала кавалерыстам без каня. Яна рагатала, крычала, махала рукой, нібы шашкай. І нават аўдыторыя час ад часу падскоквала ад страху ў сваіх крэслах. Здавалася, што пахне порахам.

І потым аўтографы, падобныя да абаранкаў, нанізваліся на вяроўку і вывешваліся высушвацца на вуліцу.

 

2

Гэты чалавек быў не выпадковым у нашым аповедзе. Ён быў шэфам кнігарні. Сам узначальваў установу і сам стаяў на гандлі кнігамі. Здавалася, звычайны, нічым не прыкметны чалавек.

“Прекрасное далёко, не будь ко мне жестоко – я отправляюсь в путь”.

Святло разламалася. Так – святло разламалася! Ці, дакладней, так: у святле сафітаў з’явіўся чалавек. Ён быў апрануты, як каўбой: капялюш, боты са шпорамі, пісталеты. Ён крыкнуў:

– Вось і я! Буду забіваць чорнага злодзея! Дзе ён?!

– Я – тут! – крыкнуў яму ў адказ той, хто быў меркавана чорным злодзеем. Той, хто крычаў, быў празрыстым студзенем.

Каўбой выцягнуў свае пісталеты і стрэліў у празрысты студзень. Ад куляў студзень раптоўна счарнеў і зароў:

– А-а-а-а-а-а! Як балюча!!! Як балюча!!!

 

3

Што таго жыцця? Я нацадзіў у шклянку віскі, кінуў некалькі кубікаў лёду, наліў колы. І няспешна выпіў. Гэтую працэдуру я паўтараў разоў пяць. Нарэшце зразумеў, што захмялеў, і таму падумалася: “Аднаму піць сумна”. Падышоў да дзвярэй пакоя, дзе спаў капітан Барада, і пагрукаў яму.

– Што здарылася? – пачуўся заспаны голас капітана.

– Мне надакучыла піць у адзіноце. Хопіць дрыхнуць. Выходзь. Ужо птушкі паздыхалі ад твайго п’янага храпу, – адказаў я капітану.

– Зараз – пачакай, – азваўся капітан.

Праз колькі хвілінаў ён выйшаў. На яго было прыемна глядзець – быў ён бадзёрым, хоць алкаголь мы ўжывалі ўжо не першы дзень. На ім быў парадны кіцель, на якім свяціўся медаль.

– Чым снедаем? – запытаўся капітан.

– Віскі з лёдам і колай! – агучыў я.

– Тое што трэба, – пагадзіўся капітан і ўсеўся на скураной канапе.

 

4

Я слухаю аповед мясцовага ката: “Снег ператвараецца ў крышталь. Сонца робіцца курыным жаўтком. Вецер прыносіць крыкі кірляў. Макрэль на стале толькі ў выглядзе бляшанкі. І што рабіць табе ў гэтым свеце? Чаму для катоў не кансервуюць мышак і пацукоў? Мур-мур-мур”.

 

5

Спачатку я віскі льдом засыпаў і колай заліваў. І неяк мне не па­дабалася. Смак не той. Пачаў эксперыментаваць. І ўсё мне падавалася, што атрымліваецца нейкае мярзоцце. Ці напой нейкі хімічны, ці гурок атручаны воцатам. Потым, нарэшце, вынайшаў унікальную шведскую формулу ўжывання віскі. У звычайных шведскіх крамах алкаголь прадаюць не большы за тры з паловай працэнты, і тут хаваецца таемны цудзік – цуд. У гэтых месцах у іх прадаецца шмат слабаалкагольнага сідру (а можа, і без алкаголю) – глынеш, і разліваецца ўнутры неспадзяваная смаката. Сідр ёсць самы розны – яблычны, грушавы, вішнёвы. І на бутэльках з сідрам не пазначаецца працэнт алкаголю. Гэта значыць, ліманадзік – чыста “для аблізнуцца”. І вось вып’еш пяцьдзясят грамаў віскі і зап’еш гэтай ліманаднай смакатой. І атрымліваецца – кайф. Сідр пачынае танчыць і збіраць працэнты шчасця.

 

6

Я мушу прызнацца. У дзяцінстве заўсёды зайздросціў Сервантэсу. Я таксама хацеў сядзець у вязніцы і пісаць творы.

Я тады разважаў прыкладна так: “Ты толькі пішаш, анічога больш не робіш, а цябе яшчэ і кормяць…”

 

7

Я шпацыраваў уздоўж возера Венерн, разглядаў караблі і лодкі. І раптам у мяне ўзнікла непераадольнае жаданне заскочыць у яхту, якая велічна гойдалася на хвалях. Гэтую яхту хацелася параўнаць з лебедзем. Нядоўга думаючы, я сігануў на борт прыгажуні. І адразу – да штурвала. Як раптам:

– Я ўсё бачу.

Хто там? Азіраюся. Ба-а-а-а! Бубулька. І выглядае вельмі каларытна. На ёй – нейкае экзатычнае футра. Прычоска ўяўляе з сябе амаль Эйфелеву вежу.

– Так-так – гэтае футра з сапраўднай афрыканскай гіены, – адказвае бабулька на маё невымоўнае пытанне.

– Вы ўпэўнены? Штосьці футра грае на ветры вельмі спецыфічна. Мабыць, на паверку знялі футра з мёртвай балонкі.

Бабулька злосна цыкае скрозь зубы. Потым супакойваецца й пачынае нешта насвістваць. Дарэчы, па прыездзе ў Швецыю я заўважыў, што шведскія бабці любяць свістаць – вось і гэтая старая ад іх набралася.

– Якім ветрам вас сюды занесла? – пацікавіўся я. – Ці не мясцовы лось вас раптам завабіў?

– Я на кангрэс прыехала, – з гонарам паведаміла бабця.

– Які такі кангрэс? Гэта, напэўна, той які сабраў майстроў па вязанні швэдараў?

– Так, – сказала бабулька. – Гэта менавіта той. Галоўны якут Іван Іванавіч Барбюр будзе прысутнічаць на ім. Сам.

– Ну, калі сам Іван Іванавіч, тады ўсё зразумела, – хмыкнуў я.

 

8

Дзе знойдзеш, там і згубіш. Насамрэч, сцвярджэнне філасофскае. Я пачухаў няголенае падбароддзе. Навошта капітан Барада мяне пацягнуў у Амоль? Ну, гэта ж было, відавочна, не проста так. І гэты падазроны дырэктар кнігарні. Тут, магчыма, была нейкая сувязь. Якая? Я мог пакуль толькі здагадвацца. Нечага канкрэтнага пакуль я не ведаў і не знаходзіў.

Я перакладаў бляшанкі з рыбай і блішчастыя пляшкі з ромам. Разглядваў паштэт у пластыкавым пакунку, асцярожна нюхаў смярдзючыя агуркі. Потым закідваў бульбіны ў рондаль. Не абіраў іх, бо як кажуць: “у мундзірах” атрымліваецца смачней. Потым адвараную бульбу можна ачысціць і падсмажыць на алеі разам з кавалкамі сала.

 

9

У Доме літаратуры Амоля панавала атмасфера творчасці.

Дырэктар сустрэў мяне радасна.

Складалася ўражанне, што чалавек склеены з яркіх сонечных прамянёў.

На цябе наплываюць караблі.

Махаюць рукамі вясёлыя маракі.

Спявае вецер.

Дом праглынуў мяне. Здавалася, што мяне ператраўлівае вялізная рыбіна. Я слухаў яе сэрца, назіраў за працэсам стрававання. Было шмат нечаканага й прыемнага, а часам недарэчнага й абсурднага. Бо жыццё рыбіны было шматгранным і важным.

Зрэшты я навучыўся гатаваць розныя прысмакі для рыбіны.

І працягваў гэта рабіць, пакуль яна сама не ператварылася ў страву.

 

10

На мяне не міргаючы глядзеў дзяцюк – выглядаў ён вельмі сытым. Ягоныя белыя рукі ўпрыгожвалі тоўстыя пальцы. На твары былі раскіданыя радзімкі й бародаўкі – быццам нехта не шкадуючы іх тут сеяў. Я нават уявіў таго невядомага з салонкай над тварам дзяцюка й пачуў ягонае балбатанне “бу-бу-бу-бу-бу”.

– Ты – расейскі шпіён, – раптам паведаміў таўстун.

 

11

Варта сказаць, што ў Швецыі я быў некалькі разоў. Першы раз наведаў Стакгольм з перформансам у далёкія 90-я. Тады яшчэ не было інтэрнэту і мабільных тэлефонаў. Цяпер больш за ўсё згадваецца, як у мяне разбалеўся зуб і анічога не дапамагала. Шведы жартавалі з гэтай нагоды – прапаноўвалі прывязаць да зуба нітку і выдзерці.

Потым яшчэ раз я прыязджаў у Швецыю ў 90-я з нагоды выхаду кнігі “4 + 4 + 4”. Тусаваліся разам з Алесем Разанавым, Рыгорам Барадуліным, Карласам Шэрманам ды Алесем і Ірынай Туровічамі. Тады адзін дзень мы прабавілі з Сержуком Мінскевічам у гатэлі за гульнёй у більярд. Гулялі азартна і весела. Потым увечары пілі разам з Алесем Разанавым. І спадар Алесь тады радаваўся, як дзіцё, салу і гарэлцы, прывезеным Мінскевічам з Беларусі. Памятаю ягоную ўсмешку і прымружаныя ад задавальнення вочы.

Пазней я наведваў і Гётэборг.

Яшчэ з дзяцінства я думаў пра Швецыю як пра краіну вікінгаў. У першы прыезд я зазіраў праз шкло крамаў і галерэяў і ўсё шукаў міфічных вікінгаў. І смяяўся, калі знаходзіў іх цацачныя выявы.

 

12

заўтра зранку я еду да Гётэборга

адтуль я лячу ў Варшаву

потым цягніком да Берліна

і далей – у Віперсдорф

буду слухаць грукат вагонаў і

рокат самалётаў

 

сёння апошні дзень і

наперадзе апошняя ноч у Амолі

я планую ўначы прыйсці ў Дом літаратуры й

папрацаваць над раманам

(падыхаю на матылька

паказычу жука

пашапчуся з ветрам)

бо здаецца

што менавіта ў цямрэчы мяне наведаюць

тутэйшыя таемныя спадары й

распачнуць гутарку пра літаратуру й

жыццё каля возера Венерн

я чакаю на размову Жывую стронгу

Філосафа ласося Змрочную качку Шчырага Лася й

маленькага кніжнага курдупеля

ўпэўнены што сустрэча мусіць быць незабыўнай

 

у маім кабінеце – пах кавы й

спявае птушка

сусветныя дыктатары тут

уяўляюцца нейкімі цацачнымі і гумовымі

хочацца думаць не пра сусветныя рэвалюцыі

хочацца марыць пра сусветныя вандроўкі

на круізным лайнеры

жоўтыя кветкі

пазіраюць на мяне й

чакаюць на паэтычныя дыфірамбы

і безумоўна партрэт Евы

што вісіць на сцяне

не пакідае мяне ў спакоі

 

з капітанам Барадой абмеркаваны

новы план палёту на планету Марс

на стале – заўсёды “Тэлеграм” з голасам каханай

 

далёкі смех дачкі

натхняе мяне на творчыя падарожжы

з усімі вышэй пералічанымі героямі

праз вакно бачу як хістаюцца яхты

 

дзякуй Дому літаратуры Паўночных краін

адзін аўтар анікуды не з’едзе й

застанецца ў гэтым кабінеце назаўсёды