“Вы жэ самі ўсё прэкрасна панімаеце”

Фрагмент аповесці

 

– Памежны кантроль! Рыхтуем дакументы!

Дзве маладыя дзяўчыны ў вайсковай уніформе ўварваліся ў цягнік на станцыі “Маладзечна” і пачалі дагляд пасажыраў. Разам з імі, нетаропка і дзелавіта, уступіў з цемры станцыі ў святло вагона мужчына-маёр. Стась чамусьці думаў раней, што ва ўсіх маёраў ёсць вусы. І што калі да іх звяртаюцца – “таварыш маёр”, тыя вусы адразу задаволена падскокваюць і варушацца. Але ў гэтага маёра вусоў не было. Затое ў яго была зброя і сабачка. Сабачка вельмі задаволена, весела і спрактыкавана скокнуў у цягнік у Маладзечне з гэтымі трыма, а цяпер абводзіў усіх разумнымі, амаль чалавечымі вачыма. У маёра ж вочы не выказвалі нічога. Ён гэтаксама безэмацыйна сканаваў позіркам пасажыраў, як адмысловыя машынкі ў ягоных калег сканавалі пашпарты. Нават самы законапаслухмяны грамадзянін пачынаў сумнявацца пад гэтым позіркам у сваёй законапаслухмянасці і адчуваў правіну невядома за што. А злодзей дык мусіў адразу скурчыцца, зніякавець і, запінаючыся на кожным слове, чыстасардэчна прызнацца ва ўсіх парушэннях, якія здзейсніў цягам жыцця.

Стась сядзеў ля праходу, недалёка ад дзвярэй, дзе грувасціліся валізкі і падарожныя торбы. Дзяўчына папрасіла ў яго пашпарт і зірнула на твар, уклаўшы ў позірк усю адказнасць службовай асобы. Твар Стася супаў з тварам на здымку ў ягоным пашпарце. Сур’ёзная памежніца рушыла далей. За ёй урачыстай працэсіяй пацягнуліся маёр і сабачка. Сабачка ўважліва паглядзеў на Стася, уцягнуў носам паветра і нешта пачуў. Ён пачаў пільна прынюхвацца, віхляць хвастом, церціся аб Стасеў заплечнік, што ляжаў ля фатэля. Маёр абрадаваўся. Ягоныя невыразныя вочы слізганулі па Стасю, па заплечніку і, відавочна, намацалі ў ім парушэнне.

– Ціха, Гром! – скамандаваў маёр.

– Што правозім? – з інтанацыяй безуважнасці і з кепска прыхаваным задавальненнем звярнуўся ён да Стася.

– Нічога, – нечакана для сябе занадта хутка адказаў Стась.

– Нічога? – гэткім жа безуважным голасам перапытаў маёр. А потым, набіраючыся пачуццём сілы і ўлады, больш пранікнёна, ужо нібы не запытваючыся, а даючы каманду, кіўнуў:

– У заплечніку што?

– Асабістыя рэчы, – адказаў Стась і паглядзеў маёру проста ў вочы.

– Падрыхтуйце, калі ласка, багаж да агляду, – ласкавым голасам папрасіў маёр, і вочы ў яго засвяціліся.

Стасю раптам падалося, што маёр ледзь не пляснуў у далоні. Гром працягваў абнюхваць заплечнік і нават пачаў нешта скрэбсці ля яго.

“Якога чорта ты там унюхаў?” – падумаў Стась.

Пасажыры, якія колькі хвілінаў таму млява сядзелі на сваіх месцах, апусціўшы галовы, пачалі іх падымаць. А самыя цікаўныя – дык і вызіраць у праход.

Стась выйшаў з маёрам на пляцоўку каля дзвярэй і расшпіліў маланку заплечніка. Маёр усунуў галаву і пачаў дасканала ўсё даследаваць. Бялізна, гігіенічныя прылады, кніга Марціновіча “Возера радасці”, дакументы, гаманец з папяровымі грашыма, скарбонка з манетамі. Маёр хацеў ведаць усе дэталі.

– Хвіліначку! – раптам узрушана замітусіўся маёр. – А гэта што?

Стась выняў скрутак белай паперы, памерам з гаманец. У скрутку было нешта мяккае.

“Гэта не маё!” – хацеў закрычаць Стась, як у фільмах пра мафіёзі, якіх скручвае паліцыя адразу ў клубе, калі яны ўдыхаюць какаін. Увесь гэты час пасажыры цягніка неадрыўна сачылі за тым, што адбываецца. Хтосьці губляў цікаваць, драмаў ці ўтаропліваўся ў гульню на тэлефоне, а хтосьці нават прыўздымаўся з месца, каб мець большы вугал агляду.

“Гэта не маё”, – працягвала цюкаць у Стасевай галаве. – “Ага, не тваё, яшчэ як тваё, вунь і адбіткі пальцаў твае на паперы”, – сам сабе адказаў Стась.

– Разгарніце, калі ласка, паперу, – сувора працягваў прадстаўнік памежнага кантролю.

Стась падумаў, што зараз разгорне паперу, а ў ёй будзе торцік. Ну, як на 1 красавіка – Дзень усіх дурняў. Яму прыгадаўся жарт ад газеты “Камсамолка” некалькігадовай даўніны, нібыта замест Нацыянальнай бібліятэкі ў Менску збіраюцца будаваць вялізарны стадыён, а сам найкаштоўнейшы дыямент адпраўляюць у горад Магілёў, каб зрабіць з яго мясцовы Дыснейлэнд. Стась наглядзеўся на мясцовы Дыснейлэнд, і яму вельмі хацелася пабачыць у разгорнутай паперы торцік у форме Нацыянальнай бібліятэкі, урачыста працягнуць яго і прамовіць:

– Гэта вам, таварыш маёр.

Ці, можа, гэтаму сабачку, што пачуў пах вяршковага крэму і нясцерпна захацеў свята.

Потым яны сыдуць у Гудагаі – дзве дзяўчыны, бязвусы маёр і сабачка Гром, а Стась паедзе далей, у Вільню, выйдзе з цягніка разам з астатнімі пасажырамі, адстаіць чаргу, каб пакінуць на сканеры адбіткі сваіх пальцаў, і растварыцца ў натоўпе, у віленскім паху грубак, у лабірынце вузкіх вулачак.

У разгорнутай паперы аказалася з паўкілаграма белаватых паўпразрыстых гранулаў.

– Што гэта і як вы можаце патлумачыць знаходжанне ў вас забароненых да правозу рэчываў? – зусім металічным голасам адчаканіў маёр.

Ён, відаць, сам быў перакананы, што пабачыць у паперы бяскрыўдны торцік.

Стась адчуў, як халадок жаху прабег па ягонай спіне. Пасажыры заварушыліся. Дзве цёткі ў трэцім шэрагу зашапталіся, і адна з іх вельмі выразна адзначыла:

– Падазрыцільный ціп!

– Гэта не маё, – паспрабаваў пярэчыць Стась, дарэмна спадзеючыся на разуменне з боку маёра.

Чалавек-сканер змерыў хлопца халодным позіркам, у якім выразна адбіваўся вердыкт наконт апошняга: “злачынца”. А як паводзіць сябе са злачынцамі, маёр быў інструктаваны і меў пры сабе наказ наконт такіх выпадкаў.

– Што значыць – “гэта не маё”? Яшчэ як вашае, – зларадна вымавіў ён. І паспешна дадаў: – Вунь і адбіткі вашых пальцаў на паперы. Падрыхтуйцеся да выхаду. Мы вымушаныя затрымаць вас да высвятлення абставінаў.

Гром натапырыў вушы. Дзяўчыны-памежніцы, якія ўжо абышлі вагон, стаялі побач і крыху спуджана паглядалі ў Стасеў бок. Было ціха-ціха, ледзь чутна цягнік ляцеў над рэйкамі. Толькі ў самым канцы вагона нейкая дзяўчына размаўляла па тэлефоне, расцягваючы інтанацыі ў словах, нібы яна зараз не ехала пасярод лясоў і вясковых хатак паабапал чыгуначнага палатна, а ляжала недзе на пляжы, апалялася пад сонцам і размаўляць ёй было млява і абыякава:

– Ну, я такая заяўляю яму, што прыеду а восьмай вечара. А ён такі адказвае, што яго затрымліваюць на працы і ён не можа мяне сустрэць. Ну. Такі, кажа, тыпу – вазьмі таксоўку і дабярыся. Ты ўяўляеш? Казёл.

Тут маёр ссунуў бровы, сабачка падцяў хвост, а дзяўчыны-памежніцы спачувальна перакінуліся поглядамі. За вокнамі замільгацела святло станцыйных ліхтароў, цягнік хіснуўся, і голас з дынаміка выразна і неяк зухавата абвясціў:

– Гудагай!

 

Цалкам аповесць Янкі Вольскай чытайце ў 93-м нумары “Дзеяслова”.