Архіў нумароў:

Галіна Багданава

_____________________ Рыгорава Зорка	Вандроўка між Сітніцавых хацінак і храмаў. Спачатку было Слова, што выказала Думку і ўвасобілася ў рэчы, зьявы, істоты. Рэч ёсьць матэрыялізацыя думкі, якая паядноўвае ў сабе зямное й нябеснае, мізэрнае й велічнае, адназначае й бясконцае, традыцыйнае й сучаснае... 3 гэтай высновы мастака і паэта Рыгора Сітніцы мы і пачнем спасьцігаць ягонае зямное ўзыходжаньне да сваёй, лёсам вызначанай яму нябеснае зоркі. На кожнай прыступцы для вас рэхам будуць гучаць ягоныя ўвасобленыя ў словы думкі. Прыступка першая. Каханьне. Усё вымяраецца па тым, як ты ставішся да таго, каго кахаеш... На вакне расквітнеў калючы пузан-кактус. Пэўна ж, многія з вас ведаюць — пяшчотная такая, ружовая, мякка-водарная кветка, якая трымаецца ўсяго нейкія суткі. Яна нагадвае музычны інструмент, а можа, прыслуханае да чароўных гукаў вуха. Рознае яму даводзіцца чуць у чалавечым атачэньні. Вось і вяне. У бабулі маёй, у Вялікім Боры Хойніцкім быў такі, у бацькі, тут, у Мінску, і ў мяне ў хаце таксама. I гэты, Сітніцаў — з Гомельшчыны. Дзіўная расьліна, дзіўная кветка. За нейкае ўсяго імгненьне, хві-лінку ейнае водарнае, хмельнае пяшчоты можна аддаць усё... Ведаеш, Рыгор, за што цябе больш за ўсё шануюць вучні? За твае адносі­ны да жонкі. Мужны, можа быць, адзін з самых мужных у сучасным беларускім мастацтве мастак (хто ж, як ня ты скамандаваў наструненым дзідам: “Рубон!” яшчэ тады, у 1993 годзе?), ты ўжо столькі гадоў хаваеш у сваёй душы нязнаную пяшчоту, рэальным сімвалам якой хочаш-ня хочаш сёньня ёсьць твой сын Міколка, адораны музыка, які сьпя-ваць пачаў раней, чым гаварыць... Але спачатку былі “Кветкі для Іны”. Партрэт, каляровая літаграфія, якой сёлета, паверыць цяжка, дваццаць гадоў. Юбі­лей. Ты ўбачыў сваю Іну ў хвіліну пяшчоты, такой чаканай, жаданай і недасяжнай для цябе на той час. Фёдар Дастаеўскі, параўноўваючы фатаграфію з партрэтам, пісаў: “У рэдкія толькі імгненьні чалавечы твар выяўляе галоўную рысу сваю, сваю самую характэрную думку”. Ты здагадаўся, спасьціг тую думку і адшукаў для яе слова... I Бог узнагародзіў цябе за тое... Неяк ты прызнаўся: — Перад тым, як намаляваць партрэт Іны, я зрабіў графічны аркуш нечым да яго падобны — “Багдановіч і Верані-ка”. Зараз разумею, што гэта невыпадкова. Свае пачуцьці заўсёды зьвяраеш з высокімі ўзорамі. У паэзіі Багдановіча я дакрануўся да найвышэйшай чысьціні. Бачыў чалавека і ягоны ідэал, чалавека, які ўзьвялічвае свой ідэал. Я рабіў партрэт ня дзеля таго, каб недзе яго паказваць. Намаляваў, павесіў у сябе і глядзеў на яго. Праз шмат гадоў, калі сталася ўжо так, як мусіла стацца, ты расказаў амаль дэтэктыўную гісторыю, пра тое, як прывёз партрэт Іны ў Гомель, хацеў падарыць яго ёй на дзень нараджэньня, як знаёмы хлопец панёс яго ёй, а ты застаўся чакаць на вуліцы. I міліцыянты прынялі вас за хуліганаў, адзін з якіх пайшоў ці то сьцены ў пад’езьдзе рась-пісваць, ці то дзьверы рэзаць, а другі застаўся чакаць пад домам. А ты расказаў ім усё шчыра, і яны прыйшлі ў захапленьне. Ня толькі паверылі, а яшчэ на сваім “варанку” да вакзала падвезьлі. Вось і твае вучні, у Рэспубліканскім каледжы мастацтваў імя Ахрэмчыка, дзе ты сам вучыўся, а цяпер выкладаеш, найперш шануюць цябе за тое самае. За шчырасьць і пяшчоту, якую — вы, мужчыны, лепш за нас, жанчын, ведаеце гэта — трэба мець вялікую мужнасьць, каб выказаць. Прыступка друтая. Настаўнікі. Найярчэйшае адчуваньне сябе мастаком было ў маленстве. Але пасьля чым болей я спасьцігаў нешта ў мастацкім сьвеце, тым большымі былі мае сумненьні ва ўласнай вартасьці, якія аднак кожнага разу змушаюць мяне новымі намаганьнямі ў працы даказваць сабе самому, што я тое-сёе ўмею. Гэтае перакананьне трывае нядоўга і ўсё пачынаецца наноў. Каханыя ўзносяць нас да нябёсаў. Настаўнікі, як і бацькі, цярпліва вучаць ха-дзіць па зямлі. Ізноў, Рыгор, згадваючы твой лёс, разумею, што жывое жыцьцё рэч значна больш захапляючая, чым якая б ні была кніга. Сёлета ў адну з газетаў зьвярнуўся твой, Рыгор, настаўнік Іван Пятровіч Малінкоўскі, той самы, што калісьці прыехаў у тваю родную вёску Курыцічы Петрыкаўскага раёну і навучыў цябе граць на баяне. Ён прачытаў пра тое, што цябе адзначылі медалём Язэпа Драздовіча і за-цікавіўся, ці ня той самы гэта Рыгор Сіт-ніца, якога ён калісьці з далёкай палескай вёсачкі (далёкай, і ніяк ужо не глухой, калі там жылі такі настаўнік і такі вучань!) прывёз у Мінск, у Рэспубліканскі каледж мастацтваў, вучыцца на мастака. I ты, Рыгор, зараз жа адказаў: той самы, Іван Пятровіч, даражэнькі, я той самы Рыгор Сітніца. I прызнаўся, што, згадваючы ягонае імя ў шматлікіх сваіх інтэрв’ю, ты спадзяваўся на сустрэчу. Калісьці Іван Пятровіч убачыў, як апантана, захоплена ты малюеш, ацаніў твае першыя спробы алоўка, ды фарбаў і здолеў угаварыць ня толькі бацьку твайго, але і маці адпусьціць цябе ў няблізкі сьвет па навуку. Уяўляю: пустыя калідоры тады Рэспубліканскай школы-інтэрнату (цяпер Рэспубліканскага каледжу мастацтваў), толькі рэха гуляе. Уступныя экзамены скончыліся, усе на канікулах. Каб не Ягор Батальёнак якога вы выпадкова сустрэлі, хто ведае, як склаўся б твой, Рыгор, лёс. А той, убачыўшы твае працы, паверыў у цябе, пераканаў прыняць па-за конкурсам. Потым было аддзяленьне графікі Беларускага тэатральна-мастацкага інс-тытуту (цяпер — Беларуская Акадэмія мастацтваў). Васіль Пятровіч Шаранговіч, Уладзімір Савіч, якія навучылі цябе быць вельмі сабраным, дысцыплі-наваным, і ў той жа час заўжды вольным у стыхійным, Боскім акіяне творчасьці. Разам з табою вучыліся такія яркія, вядомыя сёньня мастакі-графікі, як Уладзімір Вішнеўскі, Вячаслаў Паўлавец, Міхась Будавей. Люблю, калі кажуць: “Каб не было сябрыны, то не было б Скарыны”. Твая, Рыгор, Сябрына адмысловая, выкшталцоная. I калі ты прызнаўся аднойчы, як пра патаемнае, што выходзячы з майстэрні таго ж Савіча табе хочацца працаваць, што ён для цябе як матор... Гэта многага каштуе. I, ведаеш, твая маленькая майстэрня на прасьпекце Скарыны, у самым, можа, мітусьлівым, шумным месцы, для мяне таксама ўзыходжаньне да сьвятла і цішыні. Да Натхненьня і Творчасьці. Аловак, якім ты больш за ўсё любіш працаваць, такая дзіўная тэхніка. Аловак пакідае на белым аркушы, асабліва, калі ён вялікі, жывое паветра. I блукаючы разам з табою “уздоўж паркану” ці каля муроў Ішкалдзі, Каложы, ці Нясьвіжу, заўжды стае моцы дыхаць на поўныя грудзі... Так, як вучылі цябе, твае настаўнікі, Настаўнікі з вялікай літары. Прыступка трэцяя. Бацькаўшчына. Кожная нацыя спраўджвае сябе ў нацыянальна адметнай рэчаіснасьці, дзе думка, рэч, зьява маюць нацыянальнае аблічча, якое пераходзіць у вобраз, народжаны творчасьцю... Прызнаюся шчыра, у 1995 годзе менавіта твая серыя “Новы дом” — увасоблены табою з розных ракурсаў дах недабудаванае хаты — падказала мне, прадказала мне будучыню. Свае нататкі пра выставу, на якой упершыню экспанаваліся згаданыя графічныя аркушы, я назвала “Босыя на сьнезе”. I фізічна адчула — халодна нагам, і, страшней за ўсё — няма даху над галавой... Можна бясконца любавацца, захапляцца рытмікай, суладдзем бэлек і крокваў... Сёньня, гэта, бадай, адзінае, што нам застаецца. Затое праз недабудаваныя дахі так лёгка прасьвечваюць зоры... Ізноў на памяць прыходзяць твае, Рыгор, словы: — Мастак ня можа тварыць ці падрабляць тое, што аднойчы было ўжо створанае Богам, а таму творчасьць зьдзяйсьняе рух ад звычайных рэчаў і штодзённых зьяваў у бясконцую прастору пачуцьця і думкі, якія, пераасэнсоўваючы рэальнасьць, нараджаюць вобраз, знак, сімвал. Тваё, Рыгор, узыходжаньне да знаку, сімвалу ішло праз дакладнае вывучэньне рэальнасьці. Ты ведаеш усё тое, што малюеш ня толькі на вока, а і на вобмацак, і менавіта гэта дапамагае табе захаваць цэласнасьць, перадаць сутнасьць, абраць дакладны ракурс (“Шпацыр уздоўж паркану” — гэта твой шпацыр, ды і мой шпацыр у далёкім маленстве, а ля старажытных муроў ты становішся так, каб адчуць сваю мізэрнасьць у параўнаньні з вялікай, шматгадовай гісторыяй). Памятаеш, Рыгор, ты сказаў: — Структуру, характар, дух рэчаў я імкнуся вывучаць гэтак жа сама, як я ўглядаўся б у твар знаёмага чалавека. А калі падумаць, што ў камяніцах Сынкавічаў, Ішкальдзі, Каложы стагоддзямі гучала Слова Божае і людскія малітвы, дык хіба можна лічыць іх нежывымі? Твае малюнкі вельмі фактурныя (адразу пазнаеш, ці гэта бульба, ці цыбуля, ці старое дрэва, камень) і адначасова сімва-лічна абагуленыя. Пішу пра малюнкі (у малюнку алоў-кам табе сёньня на Беларусі, пэўна, сапраўды, роўных няма), але ж, ведаю ты працаваў у розных графічных тэхніках. Першая твая серыя была прысьвечаная народным майстрам. Мне, як і табе, пашчасьціла засьпець на гэтай зямлі, сустрэцца з многімі з іх. I калі сёньня бачу, з якім захапленьнем і дарослыя, і дзеці плятуць з саломкі, перад вачыма вобраз табой увасобленай выдатнай саломапляцельшчыцы з Брэсту, пачынальніцы сучаснага саломапляценьня, незабыўнай Веры Гаўрылюк. Як сьветла, таемна ўсьміхаецца яна сярод ёю сьплеценых саламяных, сонечных птушак... Былі ў цябе і творы, прысьвечаныя Вялікай Айчыннай. Балесныя творы, з радкамі апаленых вайною пісьмаў. Бацька твой ваяваў. Праз яго вайна табе была, як перажытая... Быў у цябе, Рыгор, і цудоўны аркуш, прысьвечаны вечнаму вандроўні­ку па зямных і касьмічных прасторах Язэпу Драздовічу. Ізноў, Рыгор, згадваючы твой лёс, разумею, што жывое жыцьцё рэч значна больш захапляючая, чым якая б ні была кніга. Сёлета ў адну з газетаў зьвярнуўся твой, Рыгор, настаўнік Іван Пятровіч Малінкоўскі, той самы, што калісьці прыехаў у тваю родную вёску Курыцічы Петрыкаўскага раёну і навучыў цябе граць на баяне. Ён прачытаў пра тое, што цябе адзначылі медалём Язэпа Драздовіча і за-цікавіўся, ці ня той самы гэта Рыгор Сіт-ніца, якога ён калісьці з далёкай палескай вёсачкі (далёкай, і ніяк ужо не глухой, калі там жылі такі настаўнік і такі вучань!) прывёз у Мінск, у Рэспубліканскі каледж мастацтваў, вучыцца на мастака. I ты, Рыгор, зараз жа адказаў: той самы, Іван Пятровіч, даражэнькі, я той самы Рыгор Сітніца. I прызнаўся, што, згадваючы ягонае імя ў шматлікіх сваіх інтэрв’ю, ты спадзяваўся на сустрэчу. Калісьці Іван Пятровіч убачыў, як апантана, захоплена ты малюеш, ацаніў твае першыя спробы алоўка, ды фарбаў і здолеў угаварыць ня толькі бацьку твайго, але і маці адпусьціць цябе ў няблізкі сьвет па навуку. Уяўляю: пустыя калідоры тады Рэспубліканскай школы-інтэрнату (цяпер Рэспубліканскага каледжу мастацтваў), толькі рэха гуляе. Уступныя экзамены скончыліся, усе на канікулах. Каб не Ягор Батальёнак якога вы выпадкова сустрэлі, хто ведае, як склаўся б твой, Рыгор, лёс. А той, убачыўшы твае працы, паверыў у цябе, пераканаў прыняць па-за конкурсам. Потым было аддзяленьне графікі Беларускага тэатральна-мастацкага інс-тытуту (цяпер — Беларуская Акадэмія мастацтваў). Васіль Пятровіч Шаранговіч, Уладзімір Савіч, якія навучылі цябе быць вельмі сабраным, дысцыплі-наваным, і ў той жа час заўжды вольным у стыхійным, Боскім акіяне творчасьці. Разам з табою вучыліся такія яркія, вядомыя сёньня мастакі-графікі, як Уладзімір Вішнеўскі, Вячаслаў Паўлавец, Міхась Будавей. Люблю, калі кажуць: “Каб не было сябрыны, то не было б Скарыны”. Твая, Рыгор, Сябрына адмысловая, выкшталцоная. I калі ты прызнаўся аднойчы, як пра патаемнае, што выходзячы з майстэрні таго ж Савіча табе хочацца працаваць, што ён для цябе як матор... Гэта многага каштуе. I, ведаеш, твая маленькая майстэрня на прасьпекце Скарыны, у самым, можа, мітусьлівым, шумным месцы, для мяне таксама ўзыходжаньне да сьвятла і цішыні. Да Натхненьня і Творчасьці. Аловак, якім ты больш за ўсё любіш працаваць, такая дзіўная тэхніка. Аловак пакідае на белым аркушы, асабліва, калі ён вялікі, жывое паветра. I блукаючы разам з табою “уздоўж паркану” ці каля муроў Ішкалдзі, Каложы, ці Нясьвіжу, заўжды стае моцы дыхаць на поўныя грудзі... Так, як вучылі цябе, твае настаўнікі, Настаўнікі з вялікай літары. Прыступка трэцяя. Бацькаўшчына. Кожная нацыя спраўджвае сябе ў нацыянальна адметнай рэчаіснасьці, дзе думка, рэч, зьява маюць нацыянальнае аблічча, якое пераходзіць у вобраз, народжаны творчасьцю... Прызнаюся шчыра, у 1995 годзе менавіта твая серыя “Новы дом” — увасоблены табою з розных ракурсаў дах недабудаванае хаты — падказала мне, прадказала мне будучыню. Свае нататкі пра выставу, на якой упершыню экспанаваліся згаданыя графічныя аркушы, я назвала “Босыя на сьнезе”. I фізічна адчула — халодна нагам, і, страшней за ўсё — няма даху над галавой... Можна бясконца любавацца, захапляцца рытмікай, суладдзем бэлек і крокваў... Сёньня, гэта, бадай, адзінае, што нам застаецца. Затое праз недабудаваныя дахі так лёгка прасьвечваюць зоры... Ізноў на памяць прыходзяць твае, Рыгор, словы: — Мастак ня можа тварыць ці падрабляць тое, што аднойчы было ўжо створанае Богам, а таму творчасьць зьдзяйсьняе рух ад звычайных рэчаў і штодзённых зьяваў у бясконцую прастору пачуцьця і думкі, якія, пераасэнсоўваючы рэальнасьць, нараджаюць вобраз, знак, сімвал. Тваё, Рыгор, узыходжаньне да знаку, сімвалу ішло праз дакладнае вывучэньне рэальнасьці. Ты ведаеш усё тое, што малюеш ня толькі на вока, а і на вобмацак, і менавіта гэта дапамагае табе захаваць цэласнасьць, перадаць сутнасьць, абраць дакладны ракурс (“Шпацыр уздоўж паркану” — гэта твой шпацыр, ды і мой шпацыр у далёкім маленстве, а ля старажытных муроў ты становішся так, каб адчуць сваю мізэрнасьць у параўнаньні з вялікай, шматгадовай гісторыяй). Памятаеш, Рыгор, ты сказаў: — Структуру, характар, дух рэчаў я імкнуся вывучаць гэтак жа сама, як я ўглядаўся б у твар знаёмага чалавека. А калі падумаць, што ў камяніцах Сынкавічаў, Ішкальдзі, Каложы стагоддзямі гучала Слова Божае і людскія малітвы, дык хіба можна лічыць іх нежывымі? Твае малюнкі вельмі фактурныя (адразу пазнаеш, ці гэта бульба, ці цыбуля, ці старое дрэва, камень) і адначасова сімва-лічна абагуленыя. Пішу пра малюнкі (у малюнку алоў-кам табе сёньня на Беларусі, пэўна, сапраўды, роўных няма), але ж, ведаю ты працаваў у розных графічных тэхніках. Першая твая серыя была прысьвечаная народным майстрам. Мне, як і табе, пашчасьціла засьпець на гэтай зямлі, сустрэцца з многімі з іх. I калі сёньня бачу, з якім захапленьнем і дарослыя, і дзеці плятуць з саломкі, перад вачыма вобраз табой увасобленай выдатнай саломапляцельшчыцы з Брэсту, пачынальніцы сучаснага саломапляценьня, незабыўнай Веры Гаўрылюк. Як сьветла, таемна ўсьміхаецца яна сярод ёю сьплеценых саламяных, сонечных птушак... Былі ў цябе і творы, прысьвечаныя Вялікай Айчыннай. Балесныя творы, з радкамі апаленых вайною пісьмаў. Бацька твой ваяваў. Праз яго вайна табе была, як перажытая... Быў у цябе, Рыгор, і цудоўны аркуш, прысьвечаны вечнаму вандроўні­ку па зямных і касьмічных прасторах Язэпу Драздовічу. мастацтва гэтай загадкавай краіны... Вось побач з калонаю яшчэ адна — упала і рассыпалася на ўжо нічым не змацаваныя кавалкі-барабаны, з якіх і складаюцца ўсе калоны. А вось прыступкі знаёмага ўсім амфітэатру, блізка-блізка, так, што можна ўгледзець усе трэшчынкі. I раптам, у нейкае імненьне цябе ахоплівае проста касьмічнае, глабальнае адчуваньне зыходу, пустэчы, якая рэхам блукае сярод калон... У гэтай пустэчы, у гэтым рэху знойдзецца месца фарбам і голасу кожнага з нас... У падарожжа выпраўляюцца, каб убачыць сьвет сваімі вачыма і перадаць свае ўражаньні так, як не рабіў да цябе ніхто... Таму, што ж дзівіцца, твае творы сёньня ёсьць у розных краінах сьвету, а ў адной нямецкай прыватнай калекцыі іх зьмясцілі між Вазарэлі і Гутуза. Прыступка пятая. Сусьвет. Усё нашае жыцьцё — гэта барацьба за чысьціню. I задача кожнага творцы – уздымаць, узвышаць гэтую чысьціню да ўзроўню класічных паняцьцяў, агульначалавечых каштоўнасьцяў... І ўсё ж невыпадкова, Рыгор, што мы з табой пазнаёміліся на Купальле. Дачка незабыўнага нашага старэйшага сябра, нашага выкладчыка, выдатнага этнографа і мастака Міхася Раманюка Алеся сёлета, сустрэўшы мяне каля Акадэміі мастацтваў, радасна, узьнёсла так сказала: “Я сёньня была на Купальлі. Ведаеце, — я ўсё адно як хрышчэньне Купальлем прыняла..” У той год хрышчэньне Купальлем прымала я. Да драбніцаў памятаю тое сьвята. Як мы чакалі ачышчэньня вадою і агнём. Як дзяўчаты, пускалі вяночкі, а хлопцы скакалі праз вогнішча. А потым між хвоек блукалі агеньчыкі паходняў, а ты іграў на гармоні-ку. Танчылі, сьпявалі да раньня... Калі-небудзь тое Купальле, дакладней, рэха таго Купальля я пачую ў адным з тваіх твораў... Перачытваючы твае вершы, якія ты пісаў з самага юнацтва, а адважыўся аддаць у друк толькі цяпер пасьля сарака (першая публікацыя ў “Полымі” і адразу — прэмія! Фенаменальна, але заслужана!), дык вось, перачытваючы твае вершы, я чую рэха твайго голасу і тых вечароў, калі слухала іх ад цябе. Я пасьля доўга не магла нічога чытаць. Усё было ня тое, мне не ставала глыбіні і вышыні... I яшчэ я хачу аднойчы пачуць у тваіх графічных аркушах рэха аднаго Лагойскага вечару (вы тады з Інаю і Міколкам некалькі дзён гасьцявалі ў нас у Лагойску). Калі мы ішлі праз сонны гарадок і сьпявалі. Дакладней, сьпявалі вы з Міколкам, гучна, прыгожа. А мы ўсе былі вашым рэхам. І закінь галаву — такія зоркі буйныя. Проста душу засмоктваюць... “Мы ўсе ляцім да зораў”. А сварак і звадак няма між намі, калі мы сьпяваем, творым, ці, стаўшыся рэхам, слухаем адно аднаго і спрабуем зразумець. Так пракладаецца шлях у вечнасьць.. Дзякуй табе, Рыгор, за мужнасьць і пяшчоту. I лёгкага ўзыходжаньня табе да сваёй Зоркі.