Архіў нумароў:

Галіна Багданава

_____________________ Космас зямное мары	Спроба расшыфраваць мастацкі псеўданім Аляксея Марачкіна. Традыцыйны беларускі ручнік шмат хто ўспрымае як сімвал жыцьцёвага шляху. Белы колер для мяне асабіста гэта ня толькі колер чысьціні, малака, семені, але, найперш, колер неспазнанага нябеснага сьвятла, з якога, магчыма, усе мы прыходзім у гэты сьвет і ў якое, хто ведае, можа быць, пераўтвараемся пасьля сьмерці. Гэта колер Мары, незьдзяйсьняльнай надзеі. Варта ёй спраўдзіцца – і няма куды болей ісьці. Час адлятаць у вырай... У даўнейшым беларускім пантэоне Мара – багіня канца, дух сьмерці. Таму бялюткія нашыя ручнікі і расквеціліся ўзорамі зямнога, недасканалага жыцьця. Чырвоныя ланцужкі арнаменту – гэта палкія зямныя пачуцьці, гэта кроў і агонь, што саграваюць і ўтрымліваюць нас на гэтай зямлі. У іх таксама ёсьць шмат неспазнанага, таемнага. Зямная чырвань вабіць, як і нябесная бель, яна ахоўвае, яна натхняе. Сёньня выдатны беларускі мастак Алексей Марачкін, які часьцей за ўсё падпісвае свае творы сьветлым словам МАРА, заслужыў права ахінуць ручніком свайго лёсу сьвятыя абразы. Ён стварыў абраз “Маці Божая Чарнобыльская”, пры асьвячэньні якога 26 красавіка 1990 году разам з праваслаўнымі і каталіцкімі сьвятарамі прысутнічалі сотні людзей. А цяпер яшчэ і расьпісаў царкву ў гонар Маці Божай Жыровіцкай у Кліўлендзе (ЗША), дзе вобразы сьвятых дзіўным чынам суразьмерныя нам, людзям. Яны гатовыя выслухаць нашую споведзь і па магчымасьці дапамагчы. У народзе ручнік, якім ахінаюць абраз, называюць набожнікам. Ручнік-набожнік згадаўся мне не выпадкова. Год ад году ў творчасьці Аляксея Марачкіна, якім захапляюся з юнацтва, усё мацней і мацней гучыць, усімі адценьнямі рэзануе асноўны, галоўны колер нашай зямлі, колер сьнежнае, касьмічнае белі, колер чысьціні, колер МАРЫ. Зрэшты, ён, гэты белы колер, як акцэнт існуе і ў ранейшых ягоных працах. 1968 год. “Вакно хаты, дзе я нара­дзіўся”. Вёска Новая Слабада (былая Папоўшчына) Магілёўскай вобласьці. Быў канец сакавіка 1940 году, дакладней, 30 сакавіка, дзень нараджэньня выдатнага іспанца Франсіска Гоі. Язэп Драздовіч, творчасьць якога стане ў будучым для Алексея Марачкіна камертонам жыцьця, у той час ствараў сваю кампазіцыю “Космас”, дзе ў вобразе сівабародага старога ён лунае між планетаў і зораў, трымаючы ў руцэ крохкую, безабаронную нашу Зямлю. Прадчуваньне вайны? Папярэджаньне? З гэтага вакна маці глядзела, як Аляксей штодня пачынаў сваю “Дарогу ў школу” (мастак успомніў пра яе, зімовую, у 1981 годзе). З гэтага вакна ён сам бачыў сваю маці “Хадору”, што прый-шла, вярнулася да яго фантастычным сном і ўвасобілася на палатне ў 1989 годзе... А ў 1995 годзе на выставе суполкі “Пагоня”, якая традыцыйна адчынілася 25 сакавіка ў Палацы мастацтва, я ўпершыню ўбачыла і літаральна апяклася аб сьляпучую бель карціны Аляксея Марачкіна “Сьнягі майго дзяцінства. Прысьвячэньне Маі Кляшторнай”. Ахінутае мамай і за­сьнежаным дрэвам, але ж усё адно безабароннае, босенькае дзіцятка на сьнезе. І зусім дарослыя, проста касьмічныя туга і боль у вачах. Толькі жывыя, пульсуючыя лініі па­значаюць акругласьць зямлі і бясконцасьць космасу. Тады, у 1995 усе мы адчувалі сябе босымі на сьнезе. Такі ўжо наш лёс. На пачатку ХХ стагоддзя – “Босыя на вогнішчы”. У канцы — “Босыя на сьнезе”... А між тым ці ня лепшы ў гісторыі сусьветнага выяўленчага мастацтва ХХ стагоддзя мастак-фантаст, аўтар “Нябесных бегаў”, імя і творчасьць якога адкрыў сучасьнікам Аляксей Марачкін са сваімі сябрамі-паплечнікамі – Язэп Драздовіч, сьцьвярджаў: “Нішто не жыве, не расьце ў агні. Нішто не жыве, не расьце ў марозе. Толькі між агнём і марозам усё жыве, усё расьце, усё квітнее, разьвіваецца...” А нас усё кідае – то ў мароз, то ў полымя... І ці ня самаю запаветнаю зямною мараю застаецца, мара пра бесканфліктнасьць. Усе мы хацелі б проста жыць, працаваць, гадаваць дзяцей. Толькі самі, на сваёй Бацькаўшчыне, без прымусу і падказак збоку. Гаварыць, пісаць на той мове, якую нашаптала нам родная зямля, на якой сьпявалі нам калыханку. У Аляксея Марачкіна цудоўная сям’я, жонка Ірына, якая і акрыляе і дапамагае, сын Ігар, які таксама стаў мастаком, унукі, што гавораць, як дзед, як іхнія дзяды-прадзеды – па-беларуску. На лета ўсе разам выпраўляюцца на хутар Барсукі, далей ад цывілізацыі, дзе на старых дзьвярах можна раптам убачыць абрысы “Жывога куста” ці “Караля птушак” (у 1992 годзе Аляксей Марачкін сапраўды напісаў цэлую серыю працаў не на палатне, а на драўляных дзьвярах), дзе можна ўгледзець “Начныя прывіды” і “Паву”... ... Я бесканфліктны... Толькі зноў і зноў, Нібыта калатун мяне калоціць, І ўжо пазбавіўся салодкіх сноў. Жыцьцё віруе, Як цапом малоціць... Прызнаўся ў адным са сваіх вершаваных твораў Аляксей Марачкін. Вось тут і пачынаецца зямная плынь жывога жыцьця, чырвоны ўзор на сьнежнай белі дадзенага Богам, жыцьцёвага шляху... Аляксей Марачкін, скончыўшы мастацка-графічны факультэт Віцебскага педагагічнага інстытуту, а потым яшчэ і аддзяленьне жывапісу Беларускага тэатральна-мастацкага інстытуту, быў і цяпер ужо для нашчадкаў назаўжды застанецца сярод тых, каму выпаў гонар у другой палове ХХ стагоддзя вяртаць свайму народу гістарычную памяць. Цяпер паплечнікаў Аляксея Марачкіна часта называюць мас­такамі-этнаграфістамі. Лявон Баразна, Яўген Кулік, Міхась Раманюк, Уладзімір і Міхась Басалыгі, Мікола Купава, Віктар Маркавец, Аляксей Марачкін... Яны езьдзілі па Беларусі, апантана шукалі ў закінутых вёсках скарбы народнага мастацт­ва. У кожнага ў майстэрні – зьбіраліся цэлыя калекцыі – маляваныя дываны, ручнікі, посьцілкі, кераміка... Потым гэтыя творы рэхам адгукаліся ў іхніх карцінах і графічных аркушах... У Аляксея Марачкіна ёсьць унікальныя нацюрморты з “берасьцянкамі” (“Дзісенская кераміка”), цэлая серыя кампазіцыяў у стылі традыцыйных народных маляваных дываноў... Але вяртаньне памяці народнай не магло адбывацца без вяртаньня памяці гістарычнай. Таму “Гуканьне вясны”, “Зімовыя мроі” ствараліся Аляксеем Марачкінам у сугуччы з цэлымі серыямі партрэтаў “Дзеячы гісторыі і культуры Беларусі” (бяз іх цяпер немагчыма ўявіць падручнікі па гісторыі ці літаратуры!) і “Мае сучасьнікі”... Вітаўт, Рагнеда, Зянон Пазьняк, гісторык Мікола Ермаловіч... Жывая тканка імёнаў на белым ручніку Беларусі... Паэт і летуценьнік, а цяпер сьвятар і філосаф, адзін з герояў серыі Аляксея Марачкіна “Мае сучасьнікі” Алег Бембель – Зьніч, сказаў пра мастака: Казённым фарбнікам ня пара, Суладдзя крыўскага паэт, Ты зачароўваеш, як Мара, ў якой іскрыцца іншасьвет... І вось пасьля неўтаймоўнае плыні Чарнобыльскага болю, шматлюдных дэманстрацыяў і мітынгаў, многія з якіх мастакі ператваралі ў незабыўнае відовішча, пасьля вострых, дзёрзкіх выставаў суполкі ”Пагоня”, якую ўзначаліў Аляксей Марачкін, у ягонай творчасьці ізноў пачалі зьяўляцца “Зімовыя мроі” (1991), “Зімовыя прывіды” (1992), “Зімовы анёл” (1994)... Мастак інтуітыўна шукае выйсьце ў іншасьвет... Туды, куды адплывае Мара... — Вялікая мудрасьць у тым, каб ха­раство чалавека і прыроды паказаць так, што сутыкненьні супрацьлегласьцяў непатрэбныя, — сказаў неяк Аляксей Марачкін. Мне пашчасьціла гаварыць з ім у хвіліны філасофскага роздуму і паэтычнага натхненьня, у тыя самыя хвіліны, калі чалавек далучаецца да іншасьвету... ...Згадваю зімовы завейны вечар 1992 году. У майго мужа Пётры, тады яшчэ студэнта аддзяленьня жывапісу Беларускай Акадэміі мастацтваў быў дзень нараджэньня. І да нас прыйшлі ягоныя настаўнікі – Алег Маціевіч і Аляксей Марачкін. Аляксей Марачкін падарыў сваю работу (задумлівы жаночы твар лунае па-над возерам, па-над аблокамі) і цэлы скрутак белага палатна – мастакоўскі ручнік, на якім пішы-стварай свой непаўторны сьвет, свой творчы лёс... Гаманілі пра рознае, сьвечку запалілі, згадалі тады яшчэ жывога нашага паэта-эмігранта, таксама родам з Магілёўшчыны – Масея Сяднёва. І Аляксей Марачкін натхнёна, узьнёсла працытаваў: На капцох не было нашай стражы, нас тапталі, глумілі, клялі... Я хачу, каб у нас былі нашы Імператары і каралі... Потым мы слухалі вершы Масея Сяднёва – магнітафонны запіс. Свае вершы чытаў і Аляксей Марачкін... За вакном сьпявала завея... А 25 сакавіка 1988 году, гэта памятаю дакладна, было адкрыцьцё выставы мастака-аматара Уладзіміра Дурко з вёскі Лоск Валожынскага раёна. І Зянон Пазьняк, тады больш вядомы як мастацтвазнаўца і археолаг, які зьбіраўся там, на Валожыншчыне весьці раскопкі, запрасіў на вернісаж Аляксея Марач­кіна, яшчэ некалькі мастакоў і мяне, загадчыка аддзелу народнага мастацтва часопіса “Мастацтва Беларусі”. Усіх нас тады ўразіла, як паэтычна ўвасабляе Уладзімір Дурко неба... — Неба – гэта космас, нашая повязь з Сусьветам, — заўважыў Аляксей Марачкін, — І калі чалавек, мастак бачыць наба, значыць, ён моцна стаіць на зямлі... Потым мы падняліся на гару, ня прос­та гару, як сьцьвярджалі археолагі, сярэдневечнае замчышча... Летам тут у Лоску павінны былі весьціся раскопкі... Мы стаялі па калена ў сьнезе і марылі пра тое, каб у нас, беларусаў, калі-небудзь хапіла сродкаў і сілы аднавіць замкі, каб было ў нас, як ва ўсёй Еўропе... Свае замкі, палацы, храмы... А па дарозе назад мае спадарожнікі спрабавалі ўпэўніць мяне, што нам, беларусам, ёсьць чаму вучыцца ня толькі на ў Захаду, але і ва Усходу. Маўляў, на Заха­дзе людзі прызвычаіліся ўвесь час узыходзіць да нейкага ідэалу. Адсюль расчараваньні, песімізм. А ўсходняя культура, кітайская, японская, ву­чыць углядацца ў навакольле і ў самога сябе, бачыць хараство ў нязьменнай зьменлівасьці... Каб намаляваць сто відаў Фудзі, трэба бясконца ўслухоў­вацца і ў гару Фудзі і ў сваё ўласнае адчуваньне гэтай гары. Толькі калі ўжо я вярнулася дамоў, зірнула на каляндар, я ўспомніла, які быў дзень... І неяк за філасофскімі развагамі пра палітыку і ня згадвалі. Праз год гэты дзень адзначалі на вулі­цах. Мы стаялі ля парогу новай эпохі... Бель сьнегу зьмянялася зямнымі фарбамі... А той замак у Лоску, здаецца дасюль так і не раскапалі. ...А цяпер яшчэ тры гады долу. Травень 1985 году. Да нас у рэдакцыю “Мастацтва Беларусі” прыйшлі мастакі Аляксей Марачкін, Рыгор Сітніца, Васіль Ясюк і паэтка Любоў Тарасюк, каб пагаварыць пра Каханьне... “Прага чысьціні”, так назвалі мы тую гаворку... — Калі жывеш каханьнем — то яго не заўважаеш. Гэта, як усё роўна ходзіш – і рады ад таго, што ходзіш... – так Аляксей Марачкін пачаў тады сваю споведзь, — Такое, мусіць, у нас было жыцьцё, што менавіта жанчына зьберагала каханьне. Хоць бы тая ж Рагнеда, якая ўзьнімае меч на нялюбага Уладзіміра. Жанчына стаіць за сьветлае, чыстае пачуцьцё. Прыгадайце Бандароўну – у народнай баладзе і паэме Янкі Купалы... Калі мой бацька пайшоў на вайну, маці засталася адна, чакала яго. Добра, што ён вярнуўся. А колькі мы ведаем салдатак, якія не дачакаліся самых блізкіх, каханых. І яны не выходзілі замуж, гаварылі, што лепшага чалавека не было і ня будзе. Гадавалі, выхоўвалі сваіх дзетак. Гэта гордае, адзінокае, трывалае каханьне. З нотай высокага драматызму, які адбіўся і ў народных песьнях. Праўда, ёсьць у тых песьнях і шчасьлівыя, сонечныя імгненьні. А дзе ж тая крынічанька, Што голуб купаўся, А дзе ж тая дзяўчыначка, Што я закахаўся... Вось яна, зямная, пульсуючая існасьць жыцьця... Чырвоны палкі ланцужок на бялюткім ручніку-набожніку... Можна было б напісаць пра пленеры Язэпа Драздовіча, якія цяпер з лёгкай рукі Марачкіна ладзяцца штогод, пра ягоныя палітычныя сатыры, якія параўноўваюць з “Капрычас” Гоі, пра вандроўкі Аляксея Марачкіна ў Нямеччыну, дзе яго прымаюць як Мэтра... Але цяпер я трымаю ў руках ягоны каталог з аўтарскім подпісам МАRА і з лёгкімі сьлядамі па белым сьнежным цаліку вокладкі... Гартаю. “Настальгія па белым сьнезе”... Людзі, што ўзьлятаюць як птушкі... “Вакно ў зіму”... Стыне адзінокі човен і човен месяца люструецца ў вадзе... Хутка вясна... Люты 2003 г.