Архіў нумароў:

Уладзімір Клімовіч

_____________________ Шаптаньне з Мексікай	Людміле Палкоўнікавай l l l Калiсьцi мне вельмi падабалася саграваць сваiм дыханьнем кактус, якi жыў у глiняным гаршчочку на падваконьні маёй кватэры, смактаў халаднаваты чарназём i намагаўся вырасьцi. Пасьля мне падабалася прыходзiць да сябра i сядзець на скураной канапе, побач з нейкiм дарагiм калекцыйным кактусам, якi стаяў на падлозе, кранаць доўгiя калючкі расьлiны... I нiколi ня думаў, што аднойчы буду мець магчымасьць стаяць пад кактусам і глядзець на яго зьнізу ўверх. l l l Апошнiм часам не даюць спакою некалькi пытаньняў: чаму я калiсьцi напiсаў апавяданьне “Лалiта i кактус” i назваў так кнiгу; чаму я калiсьцi напiсаў словы i музыку да песьнi “Дзецi вятроў” i гэтаксама аднайменна назваў аўдыёзборнiк; чаму так даўно, што здаецца, быццам, у іншым жыцьцi, напiсаў не зусiм звычайнае для мяне апавяданьне “Час, калi плавiцца Сонца”? Чаму?.. Я выходжу з двара, пераходжу вузкую брукаванку i ступаю на ўзбуялую пасохлым зельлем пустку. Тут расьце вялiкi, як дрэва, кактус. Мы стаiм з iм на вышынi больш чым дзьве тысячы метраў над узроўнем мора i, здаецца, я адчуваю стрыманую калючую пяшчоту кактуса. Гарачае сонца смалiць мне валасы i ахутвае нейкай гiпнатычнай немасьцю, а моцны вятрыска асьцярожна гайдае разьняволеныя рукi i нябачна падштурхоўвае, быццам малое дзiця, у сьпiну. Магчыма, любоў да Вялiкага Кактуса, да Вялiкага Сонца i да Вялiкага Ветру была даўно прадвызначаная мне лёсам. l l l Напiсаў: “...нейкаясьцi вышыня над узроўнем мора”. А пасьля падумаў, што ў Мексiцы больш правільна лiчыць вышыню ад узроўню акiянаў – Цiхага цi Атлантычнага. Гучыць цiкава: “Я жыву на вышынi дзьве тысячы дзьвесьце метраў над узроўнем Цiхага акiяну”. Ад аднаго ўяўленьня, што ты знаходзiшся гэтак высока над водным бязьмежжам, можна страцiць прытомнасьць. l l l Кактус – нацыянальны гонар Мексiкi: яго выява ёсьць на гербе дзяржавы. З кактуса мексiканцы вырабляюць iголкi, нiткi i, вядома, тэкiлу. А яшчэ ёсьць кактусы, якiя можна гатаваць. ...Я нясьпешна выкладаю на стол таўставатыя i плоскiя, як далонi, лiсты. Састрыгаю рэдкiя калючкi i наразаю кактус доўгiмi вузкiмi палоскамi. Кладу на распаленую i палiтую алеем патэльню, дадаю цыбулю, зялёны перац i праз некалькi хвілінаў маю незвычайную страву з простай назвай: “Смажаны кактус”. Асьцярожна каштую на смак... Нiчога, пад тэкiлу пойдзе. l l l Па-iспанску “Sol” – гэта сонца, а беларускае слова “соль” гучыць i пiшацца тут як “Sal”. Iспанская мова падкрэсьлiвае нейкую патаемную i няўлоўную сувязь памiж гэтымi двума словамi, памiж паняткамi. “Sal y sol”... Соль i сонца... l l l Вылiваеш на асфальт ваду з акiяна i праз хвіліну яна выпарваецца, пакiдаючы солевыя разводы. Белыя сьляды акiяну. l l l Калi спускацца з гары па серпанцiне, слухаючы ў салоне аўтамабiля класiчную музыку, то на хуткасьцi васьмiдзесяцi кiламетраў прыходзiць дзiўнае адчуваньне грандыёзнага танцу. l l l Пасьля вельмі хуткага, напружанага рытму жыцьця ў Менску, нярвовай мiтусьнi i прыкрасьцi за кожную дарэмна страчаную хвiлiну, мяне дзiвiць i трохi раздражняе нейкая прыродная запаволенасьць мексiканцаў, iх нясьпешнасьць i звычка адкладваць усё на заўтра. Быццам бы ўсю краiну ахутала бясконцая санлівасьць. Магчыма, гэта ад таго, што Мексiка ня ведае зiмы i не сьпяшаецца парабiць усе справы да першых халадоў, магчыма, яна разамлела на пякучым сонцы, а палкiя пацалункi двух верных каханкаў – акiянаў – дораць ёй асалоду i спакой. ...Па вулiцы, з сiрэнамi i мiргалкамi, павольна едзе “Хуткая дапамога”. Кіроўца вытрымлiвае патрэбную дыстанцыю з суседнiмi аўтамабiлямi, прыглядаецца да прыдарожных знакаў i... соладка пазяхае. Пасьпее цi не пасьпее ён да хворага – як Бог дасьць. На тым сьвеце таксама някепска. l l l Тут, у гэтай гарачай краiне, пачаў разумець сапраўдную каштоўнасьць кожнай кроплi вады. I няхай сабе прагучыць банальна, але для такiх краiнаў, як Мексiка, вада – гэта жыцьцё. Пiтная вада прадаецца ў дваццацiлiтровых бутлях, iх называюць “гарафоны”. Шмат сьпецыяльна прыстасаваных машынаў развозяць ваду, i кіроўцы за дробную манету самi прыносяць у дом напоўненыя гарафоны. Вада для побытавых патрэбаў паступае ў абмежаваны час, напаўняючы сьпецыяльныя рэзервуары, што знаходзяцца на плоскiх стрэхах. Калi ты ашчадна ставiшся да вады – праблемаў ня будзе, але калi ты неахайны транжыра, дык абавязкова аднойчы застанешся намылены ў душы i будзеш роспачна клiкаць каго-небудзь з блiзкiх, каб прынесьлi шклянку вады, каб хоць працерцi вочы. Якраз у такiя моманты ты i пачнеш разумець сапраўдную каштоўнасьць кожнай кроплi. l l l Сьмешна, што сімвалам гораду Гуанахуата зьяўляецца жабка. Недалёка ад цэнтру ёсьць цэлая плошча з гранітнымі манументамі гэтых безабаронных і бяскрыўдных рэптыліяў. Там яны ўвекавечаныя ў самых неверагодных позах: жабкі скачуць, стаяць на адной і на дзьвюх лапках, разважаюць, амаль па-сакратаўску падпёршы галаву лапкамі, і нават... “займаюцца працягам роду”. А на майках у турыстаў жабкі граюць на гітарах і банджо, цягаюць нагружаныя срэбрам вазкі, загараюць на пляжах і вялікімі куфлямі п’юць тэкілу, зелянеючы ад свайго земна-воднага ці земна-тэкільнага існаваньня. l l l Аднойчы мы зайшлi ў маленькi рэстаран, дзе гатавалi смачныя кiсадзii – вялiкiя кукурузныя аладкі з гарачым плаўленым сырам, вострай падлiвай i дробна парэзаным, смажаным аж да сухога хрусту, мясам. У гэтым рэстаране мы засядзелiся да поўначы, бо сярод столiкаў, на драўлянай iмправiзаванай сцэне, пад акампанемент гiтары сьпяваў каржакаваты лацiнаамерыканец. Акустыка залы, правiльна выстаўленыя частоты мiкрафону, беззаганны лад дарагой гiтары i дыяпазон добра пастаўленага голасу сьведчылi пра тое, што выпала добрая магчымасьць паслухаць прафесiйнага сьпевака. I я расьцёкся ад задавальненьня ў мяккім зручным фатэлі, атрымлiваючы асалоду ад кожнай песьнi, ад тэатральных iнтанацыяў i ўздыхаў. Нечаканым падарункам было тое, што мексiканскiя сябры замовілi для мяне песьню i сьпявак аб’явiў: “Гэтая песьня для беларускага хлопца Уладзiмiра”. I дадаў яшчэ штосьцi, чаго я не зразумеў. Я з удзячнасьцю кiўнуў сьпеваку. А ў канцы выступленьня лацiнаамерыканец адставiў гiтару, падняўся з фiгурнага зэдліка, разьмiнаючы заседжаныя ногi, паднёс мiкрафон да самых вуснаў i, блiснуўшы чорнымi вачыма, з нейкай таемнасьцю ў голасе сказаў: — А зараз, асабiста ад мяне, песьня для беларускага хлопца Уладзiмiра, якi, па ўсім бачна, нiчога не разумее па-iспанску, але якi вось ужо больш за тры гадзiны гэтак уважлiва глядзiць на мяне, што забываецца пiць сваё пiва. Рэстаран засьмяяўся i гучна запляскаў і сьпеваку, i ўдзячнаму слухачу. Мне давялося ўстаць i прыветна махнуць рукой, сьцьвярджаючы, што я i ёсьць той самы хлопец з Беларусi. ...I проста дзiву даешся, як з намi можа часам жартаваць лёс: праз ты­дзень Вiнсэнт запрасiў мяне ў лепшы рэстаран гораду на сьвята “новай ўлады”, якую нядаўна выбралi, i ў якой ён атрымаў пасаду намесьнiка мэра Гуанахуата. Мы сядзелi за шчодрымi i багатымi сталамi, а на шыкоўна аздобленай сцэне... сьпяваў усё той жа каржакаваты лацiнаамерыканец, толькi ў суправаджэньнi аркестра марыячы. Цяпер ужо сьпявак ня зводзiў з мяне ўсхвалявана-палахлiвага позiрку нават у перапынках памiж песьнямi. А я мог толькi ўсьмiхацца яму, зрэдку кідаючы позірк убок сцэны. Большага не дазваляў этыкет стала, за якiм сядзела кiраўнiцтва гораду i дзе я павiнен быў намагацца актыўна падтрымлiваць гутарку. l l l Каля мураванай сьцяны дому высокiм кустом расьце трубчастая бананавая пальма. Яе ствалы, быццам грандыёзныя дудкi, пустацелыя знутры. Доўгiя i шырокiя лiсты зьвiсаюць да самай зямлi, а нядаўна фiялетавая завязь выдала некалькi галiнак дробных зялёных бананаў. Я з цiкавасьцю чакаю, калi яны пасьпеюць. I ёсьць у нас два каты – чорны Фелiкс, i рыжы Тамагучы. Фелiкса кацянём знайшлі ў сьметнiцы, таму ён надта шкадлiвы, са сваiм вулiчным характарам. Тамагучы старэйшы, значна большы ў памерах, з шыкоўным густым футрам i правiльнымi манерамi. I калi яго дастаюць выхадкi вулiчнага прахвоста, Тамагучы пачынае вучыць Фелiкса “жыцьцю”. Звычайна, атрымаўшы пару раз важкай лапай па галаве, Фелiкс без аглядкi выбягае ў двор i з разгону ўзьбiраецца на пальму. Сядзiць там на пругкiм ствале, упiўшыся ўсiмi кiпцюрамi, i гайдаецца, адтапырыўшы хвост. Кот на пальме – такое дзiва яшчэ трэба пабачыць. l l l Ранiцай, калi барвовае сонца толькi прачынаецца, толькi ўбiраецца ў сiлу i самыя высокiя скальныя пiкi павольна i велiчна апранаюць ружовыя нiмбы, я выходжу на заднi двор i палiваю травяныя газоны. Iскрыстыя кроплi з мяккiм шапаценьнем падаюць на зялёныя праменьчыкi травы i ўпрыгожваюць яе дыяментавым зьзяньнем. ...Цiхiя скарбы вiльготнай травы. l l l Уладзiслаў зьбiраецца ў дзiцячы сад. Там шмат дзяцей, але ўсе яны гаво па-iспанску. I сын няшчадна лупiць з дзьвюх рук незразумелых мексiканскiх аднагодкаў за тое, што яны гавораць не па-беларуску. Пытаемся: — Ты ня будзеш бiцца ў садку? Сын уздыхае: — Трэба... l l l Калi пачынаецца сезон дажджоў i мясцовая Прырода з радасьцю сустракае кароткачасовую макрэчу, тады ўся дробная i непрыемная жыўнасьць шыецца ў цёплую сухасьць дамоў. Я называю гэтую пару па-свойму – “Сезон крывых абцасаў”, бо кожную ранiцу, перш чым абуцца, неабходна паставiць на падлозе вертыкальна туфлi, падэшва да падэшвы, i некалькi разоў моцна грукнуць абцасамi аб керамiчную плiтку вiтальнi. Гэтак правяраецца наяўнасьць у абутку няпрошаных гасьцей: жукоў, павукоў, скарпiёнаў ды iншай падобнай брацii... Спачатку я пасьмейваўся з гэтай працэдуры, якую выконвалi i Вiнсэнт, i Наталi, i жонка. Але аднойчы мой трохгадовы сын выбег у вiтальню першым, усунуў босую нагу ў чаравiк i зайшоўся iстэрычным крыкам, атрымаўшы ад вялiкай мексiканскай асы не дужа небясьпечны, аднак дастаткова балючы ўкус. Цэлы дзень для нашай сям’i быў сапсаваны. З таго часу я перастаў iранiчна ставiцца да шторанiшняга рытуалу наўмыснага скрыўленьня абцасаў маiмi блiзкiмi i старанна пачаў выбiваць сваiмi туфлямi “марзянку”. l l l Раство Хрыстова ў набожнай Мексіцы адзначаецца з пыхай i размахам. У касьцёлах да апоўдня iдзе служэньне i цэлы дзень не сьцiхаюць званы, у кожным доме рыхтуюцца сьвяточныя сталы са смажанымi iндычкамi, людзi дораць блiзкiм i знаёмым падарункi, i ў гэты дзень цяжка куды-небудзь датэлефанавацца: нават свой асабiсты тэлефон ты не выпускаеш з рук, бо праз кожную хвiлiну ён весела сiгналiзуе, што хтосьцi зноў iмкнецца выказаць табе самыя шчырыя i добрыя вiншаваньнi са сьвятам. ...Я клаўся спаць, калi раптам пачуў кананаду. Выбег з дому i застыў, зьдзiўлены, сярод двара: над горадам квiтнелi ўспышкi такога грандыёзнага салюту, якi зусiм ня часта даводзiлася бачыць у жыцьцi. Прыгледзеўшыся, я заўважыў, што стралялi ад будынку кіраўніцтва гораду i... з кожнага касьцёлу. Пасьля, агаломшаны ўбачаным, я сядзеў за келiхам вiна i па-дылетантцку разважаў: напэўна, гэта добра, калі людзi гэтак радуюцца Нараджэньню Хрыста, якi прыняў пакуты, каб мы сталi лепшымi i якi вось ужо дзьве тысячы гадоў зьяўляецца сiмвалам нашай веры. l l l На Новы год у краiне друкуецца шмат сьвяточных паштовак з вiн­шаваньнямi i рознымi малюнкамi. I амаль на кожным малюнку прысутнiчае... сьнег. Неяк у магазiне я стаяў i доўга сьмяяўся з паштоўкi, дзе быў намаляваны Санта Клаўс з відочна мексiканскiмi рысамi твару. Ён спускаўся са стромай засьнежанай гары на лыжах i ў самбрэра, а на чырвоным пасе боўталася біклажка з надпiсам “Тэкiла”. Напэўна, апошнi атрыбут прадбачлiвы мастак намаляваў з намерам, каб мексiканскi Санта Клаўс не акалеў ад холаду падчас сьвяточнага падарожжа. l l l Сьвята Трох Каралёў вельмi жаданае для мексiканскай дзятвы – у гэты дзень Каралi iм “прыносяць” тыя падарункi, якiх дзецi даўно чакалi i прасiлi бацькоў перадаць Тром Каралям свае просьбы. А ўвечары сям’я сядае за стол i пачынае дзялiць сьвяточны пiрог, сьпечаны ў форме авальнага абаранку i ўпрыгожаны рознакаляровымi цукатамi i разынкамi. Застольле робiцца гаманкім i вясёлым, калi пачынаюць наразаць пiрог, бо дзесьцi ўнутры апетытных кавалкаў схаваны маленькiя фiгуркi Каралёў. Каму выпадзе пiрог з сюрпрызам, усе жаданьнi, задуманыя ім на гэты год, збудуцца. Мы асьцярожна парэзалi сьвяточную смакацень так, каб кожнаму выйшла па тры кавалкi. I трэба ж было такому здарыцца, што ў маю талерку завiталi ўсе Тры Каралi. Цэлы вечар мяне настойлiва прасiлi пералiчыць жаданьнi, якiя загадаў пад Новы Год. Я спрабаваў перамянiць тэму размовы, да непрыстойнасьцi доўга адмоўчваўся... Ня мог жа я сказаць мексiканскай радні, што адным з маiх жаданьняў было, каб усе яны адчапiлiся ад мяне са сваёй iспанскай мовай i не пе­рашкаджалi думаць і пiсаць па-беларуску. l l l Бывае, я заварваю моцную каву, выходжу ў двор i сядаю за круглы жалезны стол, упрыгожаны металёвымi ружамi белага колеру. Кучаравы эўкалiпт хавае мяне ад гарачых i колкiх сонечных промняў, а лёгкiя павевы ветру прыносяць пахi ссохлай травы i язьмiну, што цьвiце непадалёк. Я пацiху смакую каву i гляджу на горы – доўга і няўцямна гляджу на гэтыя горы, што сябруюць з тысячагоддзямi, на iх маўклiвую адзiноту і, незаўважна для самога сябе, упадаю ў нешта кшталту медытацыі. Напэўна, так калiсьцi на гэтыя горы глядзелi плямёны ацтэкаў i майя. Астывае кава... З пукатых хрыбтоў нясьмела спаўзаюць першыя цені. l l l Гуанахуата сярод іншых цiкавых музеяў мае настолькi незвычайны i ўнiкальны, што, па праўдзе кажучы, некалькi разоў адмаўляўся яго наведваць, пакуль не сабраўся з духам – гэта музей мумiй. Ён такi адзiны ва ўсiм сьвеце. У Японii, напрыклад, мумii бальзамуюць сьпецыяльнымi хiмiчнымi растворамi, каб яны змаглi зьберагчыся. Тут жа, у Мексiцы, iх проста выкопваюць з магiлаў i кладуць пад шкло. Неяк японцы для свайго музея ў Токiо вырашылi набыць мексiканскую мумiю. Прыляцелi на самалёце, дасталi сьпецыяльна сканструяваны мета­лiчны кантэйнер з рэжымам тэмпературы, вакуумнай камерай i ртутнай гарызантальлю; прыехалi ў музей Гуанахуата, зайшлi ў адведзены пакой, апранулi ледзь не скафандры i камбiнезоны, расчынiлi кантэйнер i пад­рыхтавалiся да прыёму незвычайнага экспанату. Якое ж было зьдзiўленьне i непаразуменьне на шырокаскулых тварах японцаў, калi прыйшлi два мексiканцы ў гумовых пальчатках i фартухах i, як бервяно, унесьлi ссохлую, жоўтую мумiю. Нямую паўзу, якая мiжволi ўзьнiкла, мексiканскi вучоны, што ўвайшоў сьледам, перарваў словамі: — Калi вам не падабаецца гэтая мумiя, мы прынясем яшчэ з тузiн – выбiрайце... А хочаце, выкапаем больш сьвежых. Уся справа ў тым, што ў Мексiцы ёсьць землi, вельмi багатыя сьпецыяльным спалучэньнем мiнералаў, i гэтая акалiчнасьць, плюс высокая тэмпература, даюць незвычайны эфект прыроднага мумiфiкавання нябожчыкаў. Звычайна, для гэтага хапае шасьцi гадоў. Дзiўна, але мексiканцы радуюцца магчымасьцi прыйсьцi ў музей i пабачыць свайго родзiча ў якасьцi мумii. Яны лiчаць, што чалавечыя правы тут не парушаныя, дарма, што вучоныя раскапалi магiлу i цела блiзкага чалавека дасталi з-пад зямлi на белы сьвет. Ходзіш па музейных сутарэньнях і мурашкi бягуць па сьпiне, калi зьвяртаеш увагу на апошнiя, перадсьмяротныя, выразы твараў нябожчыкаў. Амаль на ўсiх прысутнiчае адбiтак нейкай вялiкай пакуты, проста жахлiвага страху, у многiх закусаныя жоўтымi зубамi напаўсатлелыя языкi... Пасьля я наважыўся i спытаў у Вiнсэнта, як можна растлумачыць такую зьяву. Ён на хвiлiну задумаўся, блiснуўшы шкельцамi акуляраў у чорнай рогавай аправе, i паведамiў, што вучоныя тлумачаць жахлiвыя выразы на тварах мумiяў тым, што з часам ссыхаецца чалавечая скура i сьцягваецца, быццам у грымасе болю, твар нябожчыка. Але ёсьць i iншае меркаваньне: мексiканскi народ, як нiякi iншы, пакутуе на незвычайнаю хваробу каталепсiю — чалавек раптам упадае ў глыбокую кому, з яўнымi прыкметамi сьмерцi: спыняецца сэрца, выпадае язык, панiжаецца тэмпература цела... Нябожчыка хаваюць, а пасьля, пад зямлёю, ён ажывае... Калi аднойчы раскапалi магiлу, дзе была пахаваная цяжарная жанчына, там знайшлi дзьве мумii – жанчыны i малога дзiцяцi, якое нарадзiлася ў труне. Я ўспомнiў, што ў Еўропе, даўней, у труну да нябожчыка апускалi вяроўку i ставiлi над магiлай звон – на выпадак, калi чалавек раптам ажыве. Вiнсэнт, зазначыўшы, што калi б такое рабiлi ў Мексiцы, то на могiлках iгралi б цэлыя сiмфанiчныя аркестры, гучна зарагатаў. Не стрымаўся i я, паддаючыся нейкаму дурному, нярвоваму сьмеху. Трэба ведаць мексiканцаў: цяпер мне зразумела, чаму на сьвята Халуiн (нашы Дзяды) яны робяць з печанага цукру чарапы, устаўляюць у пустыя вачнiцы сьвечкi i весела маршыруюць па вулiцах. Самы вялiкi чэрап лепяць для мэра гораду, а ён стаiць на трыбуне, пляскае ў далонi i рагоча ад задавальненьня. ...Цэлую ноч мне сьнiлiся нябожчыкi, якiя скрэблiся ў трунах, задыхалiся i ў жахлiвым адчаi стагналi, крычалi з-пад зямлi праклёны тым, хто iх закапаў жывымi... l l l Галоўны архiварыюс горада i штата, паважаны гiсторык, неяк за сталом спытаў у мяне: — Ну, што ты будзеш пiць, сын Сталіна і Хрушчова: напiтак, апельсiнавы сок цi чорную ваду капiталiзму “Кока-Колу”? l l l Нават цяжка ўявiць сабе на адной тэрыторыi, абмежаванай паняткам “горад”, дваццаць пяць мiльёнаў чалавек, якiм кожны дзень трэба пiць i есьцi, бегчы на працу i з працы, заводзiць, паркаваць i запраўляць аўтамабiлi, выкiдваць кудысьцi сьмецьце, самае элементарнае – дыхаць... Смог чорнай плямай вiсiць у небе, быццам фантастычны асьмiног, якi захапiў нябачнымi прысмочкамi навакольле i цяпер чакае, калi горад памрэ ад удушша. Вулiцы перанапоўненыя транспартам, пакутуюць ад затораў, таму ўезд у мегаполiс строга рэгламентаваны. Глыбокiя тунелi, высокiя хмарачосы з люстранога шкла i бетону, паветраныя масты i шматлiкiя банкi, у драпежным выскале белых калонаў па фасадах будынкаў, паступова выцясьняюць з персьпектыўных раёнаў кварталы трушчобаў — сяк-так змацаванага з картону i полiэтылену часовага жыльля для беспрытульных гараджанаў. I паўсюль – у будынках, на вулiцах, у парках, у крамах, у метро – людзi, людзi, людзi... Адным бясконцым натоўпам. Мехiка. Вялiкi мурашнiк урбанiзацыi. l l l Слова “зяць” пiшацца на iспанскай мове, як “nijo politiko”, што даслоўна азначае “палiтычны сын”. Я стрымана ўсьмiхаюся: сапраўды, трэба быць вялiкім палiтыкам i тонкім дыпламатам, каб размаўляць з цешчай. l l l У мiжгароднiя аўтобусы часта заходзяць вулiчныя сьпевакi. Аднойчы мы выязджалi з Лiёну i перад самым адпраўленьнем у салон увайшоў каржакаваты мексiканец. хаваючы смаляныя пасмы валасоў пад шырокiмi палямi белага самбрэра, ускiнуў гiтару i пачаў сiплаватым голасам сьпяваць штосьцi пра прыгожую дзяўчыну з гарачай крывёю i пра свайго худога каня. Я даў сьпеваку дробную манету, бо мне падалася цікавай гэта местачковая балада. Сьпявак удзячна павярнуўся да мяне i, сьмешна ўздымаючы густыя бровы, зацягнуў штампаваную песьню пра адчайнага рэвалюцыянера. І стала так не цікава слухаць, што я пашкадаваў дарэмна страчаны пес. l l l У хвiлiны лёгкай настальгii я прыдумваю сабе розныя сiтуацыi. напрыклад, каб сабралiся за мяжой расiянiн, украiнец i беларус, кожны са сваёй нацыянальнай стравай, якая для кожнага тут своеасаблівы сiмвал радзiмы. Расiянiн, напэўзна, узяў бы бляшанку чырвонай iкры ды бохан чорнага хлеба. Украiнец – вялiкiя, памерам з кулак, варэнiкi з тварагом ды смятанай. Ну, а я, як сiмвал сваёй Радзiмы, прыхапіў бы пляшку швагроўскай самагонкi, кавалак лiдскага сала ды пару печаных на вуголлi бульбiн. I, калi б я раскаркаваў “швагроўку”, думаю, першым ня вытрымаў бы расiянiн i, з уласьцiвай яму пралетарскай адкрытасьцю, працягнуў бы чарку ў дрыготкай руцэ: “Налi сто грамаў”. А пасьля, калi б мы з расiянiнам пачалi закусваць, “здаўся” б i украiнец: “Слухай, пазыч сала, га? Магу даць варэнiкi ў заклад”. l l l Вечарамi на вулiцы Гуанахуата высыпаюць студэнты i на скрыжаваньнях паказваюць прадстаўленьнi. Звычайна, да iх далучаюцца мінакі i тады атрымлiваецца тэатральнае вiдовiшча. Калi прымаеш удзел у такiм сьпектаклi ў якасьцi гледача, заўсёды думаеш, як добра, што ўвечары ўезд у цэнтр горада на аўтамабiлi забаронены. l l l Немагчыма пiсаць пра “марыячы” без мiжвольнай усьмешкi на твары. Калi ў цябе сьвята, цi проста ты сядзiш за ўтульным рэстаранным столiкам, вынесеным на вулiцу, а ад шчасьця i радасьцi ў цябе, здаецца, хутка лопнуць грудзi; i ўжо нi цеплыня застольнай кампанii, нi смак добра вытрыманай тэкiлы ня ў стане дапамагчы гэтай радасьцi пакiнуць тваё хмельнае цела, каб вылiцца на прысутных, тады ў цябе застаецца толькi адно – паклiкаць марыячы. Яны, як звычайна, стаяць непадалёку ў шырачэзных, расшытых кiдкiмi ўзорамi самбрэра, у вузкiх цёмных штанах, з нашытымi манетамi замiж лампасаў, у квяцiстых кашулях i, вядома, высокiх ботах з кракадзiлавай цi страусавай скуры. Ты падымаеш руку, пстрыкаеш пальцамi, як кастаньетамi, выгукваеш: “Мар-рыячы!!” I ўмомант твой столiк абступаюць музыкі. Ускiд­ваюцца гiтары i банджо, падстаўляюцца кантрабас i барабан, уздымаюцца трубы i скрыпкi, расьцягваюцца мяхi акардыёнаў. Марыячы граюць i сьпяваюць толькi нацыянальныя песьнi – гэта сьвятая традыцыя, таму іх прафесiя вельмi паважаная ў народзе. Яны ходзяць па ходніках гораду, сьмешна дзынькаючы панашыванымi на вопратку вiсюлькамi, сядзяць у парку, ганарова трымаючы паставы, падвязаўшы тулава каляровымi кашнэ паверх кашуляў. Калi пажадаеш i заплоцiш зусiм невялiкiя грошы, яны будуць граць табе там, дзе ты iх сустрэў. Гуанахуата i, увогуле, Мексiка, зусiм не ўяўляецца бяз гэтых самабытных музыкаў, бяз iх заўсёднай прысутнасьцi i весялосьцi. Ты можаш сьпяваць разам з iмi, можаш скакаць — адзiн, цi, запрасiўшы якую-небудзь пекную метыску, круцiць яе ў вiхуры танцу мiж столiкаў рэстарану – гэта нармальна, i на цябе будуць глядзець як на чалавека, які паважае незалежнасьць Мексiкi. Некалькi разоў з удзячнасьцi і п’янаватай радасьці, я парываўся выхапiць у марыячы акардэон i ўрэзаць беларускую польку, але для гэтага ўчынку мне заўсёды не хапала чаркi тэкілы. l l l Цяжка прывыкнуць, што, каб згатаваць шашлык, трэба спалiць на вугольле эўкалiпт. Эфiрныя пахi высакароднага дрэва перадаюцца мясу, i яно, на мой густ, атрымлiваецца незвычайнага смаку: быццам хтосьцi загадзя вымачыў мяса ў парфумнай вадзе; альбо якая-небудзь сьвецкая сеньёра патрымала шампур у доўгiх дагледжаных пальцах i перадала яму водар “Клiма” цi “Сальвадора Далі”. Толькi, напэўна, калi б я палiў на вугольле хвойку, тое ж самае падумалi б i мексiканцы. l l l Ну вось i дачакалiся: прачнуўся мой добры “знаёмы” – вулкан Папакатэпетл. Мексiканцы называюць яго коратка: “Роро”. Неяк я наведаў гэтага свавольніка i правёў цэлы дзень на аграмадным скалiстым падножжы. Мне падабалася доўга ўглядацца ў дымок, якi безупынна вiўся над кратэрам i апускаўся мне на плечы ледзь заўважным шэрым попелам, а пасьля я падаў на сухi i калючы мох, што ўкрываў сьляды апошняга вывяржэньня стогадовай даўніны, прыцiскаўся ўсiм целам да вулкана i слухаў яго трывожную дрымоту. Ля падножжа вулкану зьбегліся ў некалькі купак хаты з дробнай гаспадаркай небагатых ранчэра. У адной такой вёсцы, дзе пралягала больш-менш прыстойная дарога да Папакатэпетла, я спынiўся, каб купiць фруктаў i пiтной вады. Там я даведаўся, што мясцовыя жыхары называюць вулкан пяшчотна i з павагай – “Don Goyo”. Што па-беларуску азначае “Панiч Рыгорка”. Цяпер панскi сынок прачнуўся. I, дзякаваць Богу, у добрым настроi. Ён стрымана кашлянуў, выпускаючы клубы попелу, пары i газу, падняў распаленую магму да самых краёў згаладнелага жэрла, але не пералiў яе, а толькi растапiў вялiкай тэмпературай сваю сьнегавую шапку. Ручаi талай вады пацяклi па яго схiлах, быццам змываючы апошнiя прыкметы даўняга сну. Вулканолагаў вельмi ўсхвалявала нечаканае абуджэньне, бо Папакатэпетл – самы буйны вулкан з тых нямногiх, якiя стаяць на стыку вялiкiх пластоў зямной кары. I калi аднойчы здарыцца вялiкае вывяржэньне, якое абавязкова суправаджаецца моцнымi выбухамi i землятрусамi, зямная кара можа даць глыбокую трэшчыну i частка неўтаймоўнай энергii планеты абрынецца на паверхню праз жэрла Папакатэпетла. Тады блiжэйшыя гарады — сталiцу штата, Пуэбла, i дваццацiпяцiмiльённы мегаполiс Мехiка не ўратуюць нiякiя навуковыя дасягненьнi чалавецтва... Пакуль жа вулкан дражнiцца, свавольна плюецца дробнымi i гарачымi камянюкамi, вагой да дзесяцi кiлаграмаў, у блiжэйшае навакольле. Жыхароў тых вёсак, дзе я даведаўся мясцовае iмя вулкана, у тэрмiновым парадку адсялiлi ў больш бясьпечнае месца. А “Панiч Рыгорка”, забаўляючыся, ломіць дрэвы, завальвае попелам вулiцы i агароды, рушыць няхiтрае людское жыльлё i, па ўсім вiдаць, яшчэ доўга не зьбiраецца засынаць. l l l Прыемна выйсьці ўвечары на ўзьбярэжжа акiяну. Ззаду застаецца сьцiшаны камердынер, зьмяiнае цела неонава-крыклiвай назвы атэлю, зыркiя агнi лiхтароў i iдзеш да прыбою. Яго перарывiсты шум, быццам гукавы маяк у цемры блiзкай начы, вабiць цябе i клiча. Ты сядаеш на яшчэ цеплаваты пасьля дзённай сьпякоты пляжны пясок, нецярплiва зрываеш сандалi i з задавальненьнем выцягваеш босыя ногi. Поўня адразу сьцеле дываном да цябе сваю залацiста-бясконцую сьцежку, i акiян прахалодным дотыкам хвалi, запрашае ў непрадказальнае падарожжа па тваiх думках. Праз некалькi хвiлiнаў, загiпнатызаваны Прыбоем, Поўняй i Вялiкай Адзiнотай, якiя прынялi цябе ў сваю кампанiю, ты цалкам аддаешся рамантычным мроям, спадзяваньням, альбо ўспамiнаеш мiнулае, якое гэтак часта вяртаецца да цябе саркастычна-шчымлiвай усьмешкай. l l l Калi прыходзiць зiма, цёплую Мексiку наведваюць чароды птушак з Канады i натоўпы пенсiянераў. Найчасьцей прыязджаюць заможныя амерыканцы. Гэтыя людзi, даўно ня першай маладосьцi, сумленна адпрацавалi неабходны дзеля забясьпечанай старасьцi тэрмiн i цяпер асьцярожна гайдаюць на зеленаватых хвалях акiяна жыцьцёвую стому сваiх маршчынiстых целаў, альбо падсьлепавата прыглядаюцца да пiрамiд i iншых гiстарычных помнiкаў, спрабуюць спасьцiгнуць культуру майя. А ў небе безупыннымi чародамi ляцяць белыя пералётныя птушкi. Мексiканцы называюць іх: “Канадскiя прадвесьнiкi зiмы”. l l l На вулiцах Гуанахуата часта можна ўбачыць восьлiкаў. Ранчэра на iх прывозяць дровы для тых рэстаранаў, дзе ў меню маюцца экзатычныя стравы, прыгатаваныя на агнi. Восьлiкi спускаюцца з гор пасьля апоўдня. З акуратна складзенымi вязкамi на сваiх пузаценькіх баках, яны iдуць ланцужком па штодзённай i звычнай дарозе. На першым восьлiку едзе гаспадар-ранчэра i цiха пасьвiствае, каб падбадзёрыць свой маленькi караван. Гуанахуата – горад даўнiх каланiяльных традыцыяў, i яго вулiцы ня маюць нi аднаго сьвятлафору. Але раптам, быццам па камандзе, спыняюцца драпежна-рыклiвыя джыпы i зiхоткiя лiмузiны: з каралеўскiм велiкадушшам яны саступаюць дарогу нагружаным жывёлам. Ранчэра з удзячнасьцю прыпадымае зашмальцаванае самбрэра i ўскiдвае калматыя бровы. Людзi ў машынах кiваюць галовамi i ўсьмiхаюцца. l l l У двары буйнымі кветкамi расьцьвiла магнолiя. Магчыма, ад сваiх незвычайных памераў i ад нечаканай формы лiста, кветкi падаюцца штучнымi. Калi глядзiш здалёк, можна падумаць, што хтосьцi сьпецыяльна зрабiў iх з тонкiх белых аркушаў паперы, начапiў на дрэва, i цяпер бутафорскiя кветкi цiха гайдае вецер, а калi падыходзіш блiжэй, цяжка ўтрымацца, каб не набраць у грудзі як мага болей насычанага саладжавым водарам паветра. Надвячоркам бель магнолiевай квеценi кiдаецца ў вочы, быццам успышкi вялiкага салюту. l l l У цэнтры гораду ёсьць плошча Крывых Лiхтароў. Там сапраўды стаяць даўнiя крывыя лiхтары: яны бяз шкла i лямпачак, бо напаўняюцца, як i калiсьцi, газай. Запальваюцца лiхтары ў час фестывальных вечароў “Серванцiна”, i на плошчы, пад зорным небам можна паглядзець якi-небудзь сьпектакль. У такiя вечары мне падаецца, што лiхтары пакрывiлiся ад стагоддзяў, якiя нябачным цяжарам навалiлiся на iх слабыя плечы. l l l У канцы сьнежня раптам на некалькi дзён панiзiлася тэмпература i аднойчы пайшоў дробны дождж. “Гэта сьнег, якi не пасьпявае даляцець да зямлi. Ён растае ў паветры”, — кажа Наталi i хутае ногi пледам, трымаючы каля самага твару кубак з пахкай гарбатай. Вiнсэнт абставiў свой ложак ацяпляльнiкамi, завязаў на шыю тоўсты шалiк i з няшчасным выглядам пакрыўджанага вялiкага дзiцяцi, залез пад коўдру. Я ж, ускочыў у аўтамабiль, апусьцiў шкло ў дзьверцах i дапазна езьдзiў па горадзе, слухаў цiхiя сьпевы дажджу, разглядаў вольнае падзеньне яго блiскучых кропляў. Мне здавалася, што я пачаў зусiм па-iншаму адчуваць кожны подых ацяжэлага, вiльготнага паветра, дыхаў на поўныя грудзi i ня мог надыхацца. Увечары, кашляючы над шклянкай духмянага глiнтвейну, я падумаў, што, магчыма, менавiта так i пачынаецца настальгiя. Мексіка, Гуанахуата, 2002.