Уладзімір Някляеў

_____________________ Няхай жыве 1 мая. Апавяданьне	1 траўня 2000 году двое мужчынаў сярэдняй зьнешнасьці, адзін высокі і хударлявы ў шэрым плашчы, другі ніжэйшы і паўнейшы ў бел-чырвона-белай куртцы, абодва з сумкамі цераз плячо, крочылі апоўдні па вуліцах рэдка калі сонечнага, затое заўсёды прахалоднага гораду Хель­сінкі, ня ведаючы куды. У той дзень сонца і прахалода ў Хельсінкі супалі, і гэта павінна было б радаваць нашых падарожнікаў, але, паколькі не былі яны жыхарамі фінскай сталіцы і ня ведалі, што супадзеньню такому трэба радавацца, дык яны зусім нават і ня радаваліся. Меліся таксама іншыя абставіны, якія заміналі ім адчуваць шчасьце жыцьця. Невядомы шлях – гэта пры любых іншых абставінах дастаткова непрыемнае і ў грамадскім, і ў асабістым сэнсе адчуваньне, а калі яшчэ валачэшся ты няведамай дарогаю не па роднай краіне і не пры фінансах, дык пачуцьцё гэтае проста мярзотнае. — Ну і што?.. — спытаўся той, які ў куртцы, у таго, каторы ў плашчы. — І куды далей? Па голасе ягоным, па інтанацыі, нават ня ведаючы мовы, на якой прагучала пытаньне, можна было здагадацца, што чалавек у куртцы глыбінна пакутуе, і віноўнік пакутаў ягоных — чалавек у плашчы. Але паколькі нікога, хто б зьвяртаў на іх сёньня, як, зрэшты, і ўчора, хоць бы найменшую ўвагу, ні паблізу, ні воддаль не праглядвалася, дык ніхто пра гэта і не здагадаўся, а чалавек у плашчы адказаў: — Я вас, Вадзім Альбертавіч, нікуды за сабой не цягнуў і не цягну. Ні ў Фінляндыю, ні па ёй. Тое, што мы зараз тут, гэта якраз вынік вашай ініцыятывы. Мушу прызнаць, што пры маім патураньні, але ня болей за тое... Так што, зрабіце ласку, паспрабуйце стрымаць свае пачуцьці. — Ах, як вытанчана вы загаварылі, Алег Мікалаевіч! Хоць на фінскую перакладай... А тое, што мы зараз не на цягніку ў Піцер на хакей едзем і не пахмяляемся, як усе нармальныя людзі, а цягаемся тут, як габрэі ў пустэльні, гэта вынік чыёй ініцыятывы? — Ды якая пустэльня, Вадзік, вунь вады колькі! — усклікнуў Алег Мікалаевіч і паспрабаваў ахапіць, раскінуўшы рукі, прастору аднаго з незьлічоных хельсінкскіх портаў, паўз які яны крочылі, ідучы, ня ведаючы куды. У порце загружаўся паром. Да яго пад’язджалі і пад’язджалі машыны, падыходзілі і падыходзілі людзі — і з неверагоднай нейкай хуткасьцю, без таўкатні і шуму, нібы ўсіх іх там разам і кожнага паасобку чакалі-перачакаліся, прападалі ў бяздонным чэраве парому. Памільгаўшы на палубе, дзе было сонечна, але ветрана, пасажыры адразу спускаліся ў каюты, дзе было ня сонечна, але цёпла. — Кіт, які паглынае Іонаў... — азябла, не ахапіўшы неахопнае, захінуўся ў плашч Алег Мікалаевіч. — Ці каго там кіт глынаў?.. Ды ўсё адно — пакатае іх і выплюне... — Былі б грошы, — летуценна сказаў Вадзім Альбертавіч. Ён уявіў, як утульненька разьмясьціліся б яны зараз у каюце і, надумаўшы, каб ня проста п’янка, а які-небудзь рытуал, ну, дапусьцім, пачакаўшы, пакуль паром адчаліць... Хоць не, наўрад ці... — Вадзім, а ты не габрэй? — спытаў Алег Мікалаевіч, і Вадзім Альбертавіч адказаў: — На жаль... Алег Мікалаевіч дрыготка прыўзьняў плечы. — А чаго шкадаваць?.. Тут, як па ўсім відаць, нават габрэям ніхто і ніколі за так не налівае. — А ўчора? — не згадзіўся Вадзім Альбертавіч. — Ну, учора гэта ўчора... — як па нечым дарагім і страчаным уздыхнуў Алег Мікалаевіч. — Учора — гэта сьвята. Масавае братаньне і ўздым сьвядомасьці. Зрэшты, ты ведаеш, хоць сёньня і панядзелак, але чамусьці мне здаецца, што дзень не безнадзейна будзённы. Калі ты кінеш глядзець у будучыню, як у тупік каля цэментнага заводу, а зірнеш у прасьвет вунь той вуліцы, дык убачыш у гэтую шчыліну з безвыходнасьці эпізадычнае мігценьне сьцягоў і транспарантаў. Дальбог, Вадзік, у іх першамайская дэманстрацыя! — Кінь ты, — вяла сказаў Вадзім Альбертавіч. — Нават у нас яе адмянілі... — Таму што ў нас пры ўладзе дэгенераты, а тут сацыял-дэмакраты! — раптам запаліўся і не прыняў блізка да сэрца безнадзейнай вяласьці свайго спадарожніка па далёкім замежжы Алег Мікалаевіч. — А ці ведаеце вы, Вадзім Альбертавіч, што такое ўлада сацыял-дэмакратыі?.. Ну, ведаць ты гэта, дапусьцім, ведаеш, але ці разумееш ва ўсёй глыбіні? Вядома, не, бо ў мяне не было выпадку табе пра тое распавесьці. Дык вось тлумачу... Улада сацыял-дэмакратыі — гэта ўлада абраньнікаў народу, якая гарантуе яму, — на дадзенай мясцовасьці, значыць, непасрэдна фінскаму народу, але, паколькі мы зараз тут, дык, запэўніваю цябе, і нам з табой, — сацыяльную абароненасьць. Не сацыялістычную, а сацыяльную, адчуваеш розьніцу? Гэта азначае, што спачатку шоўк ідзе на сукенкі і кашулі, а пасьля ўжо, калі кавалак нейкі застанецца — на сьцягі... І які б ты ні цягаў сьцяг, ніхто за гэта кашулю тваю з цябе не сьцягне... Ды ты ня слухаеш мяне, альбо не разумееш?.. Спрошчана можна сказаць, што сацыял-дэмакратыя — гэта тое, чаго заўсёды жадалі габрэі. А габрэі хіба могуць жадаць для сябе нечага кепскага? — Што цябе сёньня на габрэях заклініла? — ніяк не падзяляючы ідэйнага ўздыму Алега Мікалаевіча, адвярнуўся ад яго ў бок парома Вадзім Альбертавіч. — Гэбрэі, габрэі... Былі б грошы. — А цябе заклініла на грашах! — папракнуў яго ў сьпіну Алег Мікалаевіч. — І гэта горш, чым на габрэях!.. Хоць, зрэшты, адно і тое ж... Але я з габрэйкай, як толькі вярнуся ў Менск, ажанюся, а ты з грашыма — нідзе і ніколі! — Без грошай нікуды і ніколі ты ня вернешся... — меланхалічна пачаў адказваць нібыта самому сабе і воднай прасторы Вадзім Альбертавіч і раптам устрапянуўся. — Ты ўсё ж вырашыў пабрацца са Сьвятланай? — з цікаўнасьцю павярнуўся ён да Алега Мікалаевіча, і той, прыабняўшы сябра, пацягнуў яго па вуліцы далей ад порту, дзе адыходзіў, выклікаючы настальгію, паром. — Вось табе і на... Ты раней мне пра гэта не казаў. Яна, вядома, зусім не страхотная і ўжо, чаго не адняць, разумная жанчына, але ў яе сын — і гэткі падобны да габрэя... Не, ты мяне зразумей правільна, гэта выклікае толькі павагу, я, прызнаюся, і не чакаў ад цябе, але чаму ты ўсё ж надумаў з ёй пабрацца? — Бо яна апошняя, — сказаў Алег Мікалаевіч. — І болей шанцаў выбіцца ў габрэі ў мяне ня будзе... Ды кахаю я яе! — пляснуў ён сябра па сьпіне, убачыўшы, што той чакае ад яго зусім не дурнотных жарцікаў. — Ну што тут, здавалася б, яшчэ тлумачыць?.. А, бач ты, тлумач ты... Самі хрэн ведае хто, краіну прафукалі, па вушы ў дзярме сядзім, дык вось толькі тое і застаецца, што хоць бы не габрэі... — Габрэі і прыдумалі сацыял-дэмакратыю, — чамусьці незадаволена прамовіў Вадзім Альбертавіч. Алег Мікалаевіч катэгарычна не пагадзіўся. — Ні ў якім разе! Сацыял-дэмакратыя сама прыдумалася ў працэсе эвалюцыі. Гэты працэс, як бачыш, захапіў нават панылых фінаў, і нам трэба зараз як мага бліжэй падабрацца да іх сьціплага сьвята. Нехта там, нутром адчуваю, павінен быць, хто дапаможа нам з гэтай казачнай краіны вылузнуцца... Нам патрэбны Дзед-Мароз — і мы яго знойдзем! Вадзім Альбертавіч безнадзейна махнуў рукой. — Ды сьпіць ён, як мядзьведзь, такой парою... — Нічога, пабудзім. Выбачай, скажам, дзядуля, падымайся... Я, каб ты ведаў, аднойчы ў Ніжнявартаўску замёрз быў так, што на ўсё сваё мінулае жыцьцё забыўся, і пачаў засынаць на аўтастанцыі. Аўтастанцыя тая, каб ты ведаў, слуп з шыльдачкай — ды лаўка каля слупа. А мароз за сорак, ды яшчэ дзьме па нізе... І тут мяне два дэбілы трасуць: здымай, кажуць, валёнкі, калі жыць хочаш. — Дзіўна... І што? — І зьняў. Ногі, праўда, абмарозіў, затое жывы застаўся. Адным дыхам да бальніцы дабег, а то, бач ты, аўтобус мне падавай!.. Так, размаўляючы пра ўсё і ні пра што, Алег Мікалаевіч і Вадзім Альбертавіч выйшлі на Сілтасаарэнкату, вуліцу Маста на выспу, па якой сёньня ранкам яны ўжо, можна сказаць, прагульваліся, але тады вуліца была зусім пустэльнай і бязьлюднай. Цяпер жа па ёй, кіруючыся да іх былой гасьцініцы, у бок Хаканіеменранта, набярэжнай Крывога мысу, сапраўды рухалася штосьці падобнае да першамайскай дэманстрацыі. Так, менавіта штосьці толькі падобнае на яе, але ніяк не яна сама — шырокая, бурлівая, бясконцая рака Першамаю, якая выносіла сотні тысячаў людзей на плошчу, дзе на трыбуне, азіраючы сьвяточна ўзрушаны народ і робячы яму ручкай, стаялі мудрыя і недасягальныя, таямнічыя ў сваім завоблачным жыцьці правадыры. І як радавалася кожнае простае чалавечае сэрца, адчуваючы, што б’ецца ва ўнісон з геніяльным сэрцам Генеральнага правадыра, які жыве вялікімі клопатамі дзяржавы, але заўважае тым ня менш і яго, маленькага чалавечка, і па-бацькоўску яму ўсьміхаецца. І пахла чаромхаю, бэзам, гумай паветраных шароў, плакатнай паперай і транспарантным паркалём, вясной і надзеямі, і — эх, бляха-муха! — так сьвятлела, харашэла на душы, што немагчыма было стрымацца ў жаданьні неадкладна, тут і цяпер, ідучы ў шэрагах роднага заводу па галоўнай плошчы роднай сталіцы, каўтануць з гарла за здароўе правадыра, які мудра курыруе цэментную прамысловасьць, таму цэменту ў краіне хоць заваліся: і на будоўлі камунізму хапае, і паўсюль пад нагамі парассыпаны. У тым, каб каўтануць з гарла навідавоку ў правадыроў, была, зразумела, рызыка, бо павальнае п’янства дазвалялася толькі пасьля дэманстрацыі, але правадыры пра гэткае ўшчымленьне правоў свабодных грамадзянаў, вядома ж, ня ведалі і нават не здагадваліся. Паблажліва ўспрымаючы таемна ад іх забароненыя здравіцы: “За ваша здароўе!.. За родных правадыроў!..” — яны нават, як у чарзе, локцямі на трыбуне штурхаліся, першымі стараючыся паказаць адзін аднаму найбольш арыгінальныя эпізоды кансьпірацыі і спосабы камуфляжу алкагольнае тары, да якіх дадумваўся народ, спрабуючы — у абыход забаронаў — і правадыроў павесяліць, і сябе ў смутку не пакінуць. Так у калоне роднага цэментнага заводу, на якім тады брыгадзірам і майстрам, а зараз галоўным інжынерам і галоўным тэхнолагам працавалі Вадзім Альбертавіч і Алег Мікалаевіч, рухаўся грузавік з транспарантам “Наш цэмент мацней за вашу сталь!”, у кузаве якога двое рабочых гэты самы сталёвы цэмент і пералапачвалі. Махаючы шуфлямі і нібыта засыпаючы цэмент у бетонамяшалку, яны ўздымалі, трэба сказаць, немалы пыл, ад якога адзін правадыр пры ветрыку аднойчы нават чхнуў, але зьмікіціў не падаць выгляду, што чхнуў ад працоўнага пылу, а неяк так задуменна і заклапочана зірнуў у нябёсы, ці не пагаршаецца надвор’е... Дык вось тая бетонамяшалка, у якую рабочыя быццам бы насыпалі сталёвы цэмент, а на самой справе ён ссыпаўся з яе задраенай гарлавіны зноўку ў кузаў, была аніякая не бетонамяшалка, а падзеленае ўнутры на тры часткі ёмішча, бочка з адведзенымі ад яе да левага, схаванага ад трыбуны, борту кузава трыма трубапровадамі: з гарэлкай, віном і півам — кожнаму цэментніку па ягоным смаку і па фізічных магчымасьцях. Пасьля кожнай чарговай дэманстрацыі на заводзе чакалі, што дырэктар, які п’янку з цыстэрны ня толькі дазваляў, але і заахвочваў, бласлаўляючы прафсаюзны камітэт выдзяляць на яе грошы, па даносе паляціць за гэта і з работы, і з партыі, але, дзіва дзіўнае, ніхто за многія гады так ні разу на дырэктара і не настукаў, і ён з гонарам пайшоў на пенсію, пакінуўшы па сабе ў калектыве легендарную памяць. Невялічкі казус са сьвяточным афармленьнем калоны цэментнага заводу здарыўся ў яго толькі аднойчы — і зьвязаны быў не з “бетонамяшалкай”, а з транспарантам над грузавіком. На транспарант дырэктару ўказалі ў тым сэнсе, што чый, маўляў, цэмент, усім зразумела, але чыя канкрэтна маецца на ўвазе сталь?.. Указаньне гэтае паступіла ў сувязі з заўвагай з боку першамайскай дэлегацыі братняй Германскай Дэмакратычнай Рэспублікі, у складзе якой меўся прадстаўнік нямецкага металургічнага заводу, які пабываў некалі ў палоне ў Сібіры і вывучыў там мясцовую мову. Дырэктару прапанавалі зьняць з транспаранту двухсэнсоўны ў дадзеным выпадку займеньнік вашу, але дырэктар, які ня звык адступаць па стратэгічных накірунках і ня меў патрэбы ані ў чыіх тактычных парадах, напралом пайшоў на гранічную аголенасьць сэнсу: “Сацыялістычны цэмент мацней за капіталістычную сталь!” Калі Вадзім Альбертавіч, які працаваў у той час брыгадзірам, сказаў яму, што ў такім тэксьце лепей было б скарыстаць слова бетон, дырэктар брыга­дзіру адразу нічога не адказаў, а пазьней выклікаў да сябе ў кабінет і падарыў яму кнігу ягонага амаль што цёзкі па прозьвішчы, класіка савецкай літаратуры Фёдара Гладкова з надпісам: “Вадзіму Альбертавічу Гладзікаву дзеля паглыбленага вывучэньня тэхналогіі вытворчасьці сацыялістычнага бетону”. На фоне прамільгнулых успамінаў пра родны безьбярэжны Першамай фінскае сацыял-дэмакратычнае сьвята вясны і працы выглядала проста ўбогім і нікчэмным. Вадзім Альбертавіч ніколі б і не паверыў, што ён на сьвяце, калі б на тым рашуча не настойваў Алег Мікалаевіч, які хоць і ня быў ніколі ў фінскім палоне, аднак перад паездкаю ў Фінляндыю самастойна, маючы да таго прыроджаныя здольнасьці, вывучыў фінскую мову настолькі, што мог чытаць плакаты і транспаранты. Але нават па транспарантах і плакатах — праз адсутнасьць на іх тэкстаў з аголеным сэнсам — нельга было адназначна меркаваць пра характар і скіраванасьць мерапрыемства. Разрозьненыя купкі людзей, адны з якіх былі ўжо далёка за мастом, а іншыя да яго толькі падцягваліся і крочылі неяк няўпэўнена, нібыта раздумвалі, пераходзіць ім да канца гэты мост, ці пасярэдзіне з яго ў ваду скочыць, ніколькі не нагадвалі ня тое што стройныя, мэтанакіраваныя ў сваім руху калоны на падыходзе да трыбуны на галоўнай плошчы, а не раўняліся нават з працоўнымі шэрагамі, што толькі прымяралі крок на выхадзе з варотаў роднага цэментнага заводу. І ўжо да немачы ўражвала і ні ў якія вароты ня лезла тое, што дэманстранты, перайшоўшы ўсё-ткі мост, павярнуўшы на набярэжную і дапяўшы мэты, ніякай мэты не знаходзілі! Іх ніхто там не чакаў! На плошчы пры набярэжнай не было ні трыбунаў, ні правадыроў, ні наогул каго-небудзь ці нечага такога, што б іх вітала, ці хоць бы абазначвала канец шляху: малайцы, маўляў, людцы, дзякуй, што дайшлі... Ды любы цэментнік нават за брэжнеўскім часам начхаў бы з гары на пагрозу любых наступстваў і плю нуў бы на такую дэманстрацыю! Дзеля чаго ногі зьбіваць, калі ў выніку ты падыходзіш да пяцёх, дастаткова жахлівага выгляду, жалезных дзецюкоў, якія, закінуўшы галовы, трымаюць над жалезнай жанчынай з жалезным дзіцём жалезны шар у жалезным вянку? Ды набачыліся мы такога жалеза!.. Крутануўшыся па набярэжнай вакол гэтай абыякавай да іх скульптурнай групы і натыкаючыся на саміх сябе, дэманстранты дэманстратыўна скручвалі сьцягі з транспарантамі і бойкімі ручаінамі, абцякаючы штучныя перашкоды, скочваліся ўніз па вуліцы Невысокай гары — вось і ўсё! А да каго ішлі? А чаго хацелі? А фінал, кода, апафеоз?.. Лепш бы ўжо яны ў ваду з маста скакалі — дык і то болей логікі было б... — Глядзі, анархісты ідуць, — падштурхнуў сам разгублены Алег Мікалаевіч зусім зьбянтэжанага Вадзіма Альбертавіча. — Можа, хоць гэтыя што-небудзь адштукараць? На рэдкую чародку хлапчукоў і барадатых мужчынаў з чорна-чырвонымі сьцягамі і партрэтам Бакуніна былі слабыя надзеі — і яны не апраўдаліся. Сусьветная анархія нарадзілася, відаць, дзеля таго, каб стаць мацеркаю фінскага парадку: чорна-чырвоныя сьцягі фінскія анархісты скруцілі гэтаксама ціхутка і хуценька, як і паскручвалі перад тым свае спрэс чырвоныя штандары фінскія камуністы. — Ёрш тваю вош... — сказаў Алег Мікалаевіч. — Бакунін застрэліўся б. Ці застрэліў бы Крапоткіна. — А Ленін? — спытаў Вадзім Альбертавіч. — Яму ўсё гэта як? — Што Ленін? — не згадзіўся Алег Мікалаевіч. — Што яму? Ён падпісаў Фінляндыі незалежнасьць, так што нічога тут з ім ня станецца... Наогул, ты ведаеш, у гісторыі Фінляндыі і Беларусі шмат што падобнае, але вось гэта зусім рознае. — Рознае — гэта што? — не зразумеў Вадзім Альбертавіч. — Тое, што Фінляндыі Ленін падпісаў незалежнасьць, а ў Беларусь паслаў Тухачэўскага на кані і з шабляй. Вадзім Альбертавіч паспрабаваў успомніць: — Сюды ён, здаецца, таксама некага пасылаў... — Так, але ж не налева і направа галовы секчы, — падскочыў і нібыта шабляй махануў Алег Мікалаевіч. — Як-ніяк — родныя мясьціны... — І раптам застыў на скаку, нібы слупняк на яго напаў, і прашаптаў у разгубленасьці над вухам Вадзіма Альбертавіча, вачам сваім, мусібыць, не паверыўшы: — Глядзі, прэзідэнт!.. — Які прэзідэнт?.. — нечакана для самога сябе чамусьці таксама шэптам перапытаў Вадзім Альбертавіч. На рагу вуліцы Маста на выспу і Паасіварэнкату, вуліцу Невысокай гары, дзе мясьцілася іх былая гасьцініца і куды выбраліся яны нарэшце з анарха-камуністычных завіхрэньняў, стаялі наўпрост прад імі тры шчабятухі жанчыны і мужчына. Мужчына быў даволі рослы і дзябёлы, таму — пры сістэмным узьдзеяньні алкаголю і замглёным праз тое зрокам — яго яшчэ можна было палічыць за Гельмута Коля ці Барыса Ельцына, але нават пры алкагольным атручэньні і шкляных вачах — ніяк не за Аляксандра Лукашэнку, пра якога аўтаматычна падумаў Вадзім Альбертавіч як пра кіраўніка дэлегацыі братняй краіны на сьвяце фінскага Першамаю. І калі нават — пры вышэйназванай умове — мужчыну, што стаяў за тры крокі ад іх, і можна было палічыць за нейкага з двух першых прэзідэнтаў, дык толькі як за адстаўнога, але ніяк не за дзейнага прэзідэнта, бо ні далёка ні блізка, ні на зямлі ні ў паветры ня бачылася ніводнай прыкметы, якая б магла сьведчыць пра Ягоную тут прысутнасьць. Ні снайпераў на дахах, ні верталётаў у небе, ні падводных лодак пад мастом. Ня кажучы ўжо пра адсутнасьць целаахоўнікаў, якія заўсёды зьдзіўлялі тым, што на іх, такіх здаровых, ваду ня возяць, і якіх вакол прэ­зідэнта пры ягоных сустрэчах з народам віруе заўсёды столькі, што іх з лішкам хапіла б на даволі прыстойную па фінскіх мерках дэманстрацыю працоўных... Альбо, можа быць, пераапранутыя пад анархістаў, гэта яны і ёсьць? — Ды які табе гэта прэзідэнт... — тонам чалавека, які ведае ўсіх прэзідэнтаў і ўсе іх звычкі, сказаў Вадзім Альбертавіч, але Алег Мікалаевіч, ня слухаючы яго і не выходзячы са слупняка, неяк крыва, прыдуркавата ўсьміхнуўся і паздароўкаўся: — Тэрвэ, спадарыня Прэзідэнт! — Тэрвэ, — прыязна ўсьміхнулася і кіўнула яму ў адказ адна з трох шчабятух. Яна стаяла пад руку з мужчынам, якога можна было прыняць за прэзідэнта, і толькі тут Вадзім Альбертавіч раптам згадаў з потным жахам, што прэзідэнт Фінляндыі даўно ўжо ня сябар савецкага народа Урха Кэканэн, і што наогул цяпер ён нават не мужчына. — Мы... я і ён... госьці мы з Беларусі... і складанае ногул у нас становішча... — па-ранейшаму ўтрымліваючы сябе ў позе кавалерыста ў палёце, якога конь, узбрыкнуўшы, вертыкальна выкінуў з сядла, намагаўся скарыстаць, як мог, свае прыроджаныя здольнасьці да чужынных моваў Алег Мікалаевіч, ад чаго Вадзіма Альбертавіча з потнага жаху адразу ў халодныя дрыжыкі кінула: “Госпадзі, няўжо грошай папросіць?!.” — Так, — на зусім зразумелай, хай і замежнай, фінскай мове сказала ветлівая жанчына, самы натуральны, як выходзіла, прэзідэнт Фінляндыі, — у нас напачатку дзевяностых таксама было вельмі складанае становішча, нават крызіс. Нельга ўсю нацыянальную эканоміку прывязваць да партнёрства з якой-небудзь адной краінай, як мы гэта нядаўна рабілі з Савецкім Саюзам, а вы зараз з Расіяй. — Вы Тар’я Халанэн? — зусім ужо атупела, але нібыта на нешта яшчэ спадзеючыся, спытаў Вадзім Альбертавіч. — Так, — дасталася і яму ўсьмешка Прэзідэнта. — Са сьвятам вас! — Са сьвятам! — з палёгкаю паверыў нарэшце ў рэальнасьць гэтай нерэальнай сітуацыі Вадзім Альбертавіч і зрабіў рух, каб расшпіліць сумку, дзе ляжаў фотаапарат, які ён, д’ябал на яго, і цягаў з сабой толькі дзеля таго, каб сфатаграфавацца на памяць з Тар’яй Халанэн! Нябачны да гэтага моманту малады чалавек у акулярах, што стаяў непадалёку, тут жа апынуўся побач — і Вадзім Альбертавіч рэзка ўцяміў, што давядзецца абысьціся дома ў сямейным коле і ў лазьні ў коле сяброў вуснымі ўспамінамі. Вядома, калі б спытаць дазволу, Тар’я згадзілася б сфатаграфавацца з кіруючым складам цэментнага заводу — калі яшчэ такі выпадак падвернецца? Ды ніколі болей ён не падвернецца, выпадак табе не мядзьведзь, каб ляжаць ды з боку на бок варочацца! Толькі як спытаць дазволу, калі фотаапарат, каб візуальна намякнуць на яго, бяз гэтага самага дазволу не дастаць, а для вярбальных зносінаў з усёй Фінляндыяй адна ўсяго фраза прызапашаная, дый тая па-ангельску: “Sori, I don’t speak suomi”. Вадзім Альбертавіч ці да месца, ці не да месца згадаў, як ён з тэатрам сваёй першай жонкі, ну, з тэатрам, у трупе якога працавала ягоная першая жонка Ліда Гладзікава, у якой ён і падмёў прозьвішча на ўсё, колькі яго засталося, жыцьцё, першыя дваццаць два гады сьціпла пражыўшы Крывахвостам, ад чаго актрыса Гладзікава катэгарычна адмежавалася, сказаўшы: “І табе ня раю”, — дык вось Вадзім Крывахвост ужо Вадзімам Гладзікавым ухітрыўся зьезьдзіць з тэатрам на гэтаксама неверагодныя па тых часах, як сустрэча з прэзідэнтам на вуліцы, гастролі ў Лондан, дзе стаў сьведкам вулічнай сцэнкі, што ўпрыгожвала пасьля ўсе тэатральныя капусьнікі. Трыццаць рублёў, якія мянялі тады на валюту гордаму сваёй дзяржавай савецкаму чалавеку, накладвалі на яго гэткі цяжар адказнасьці, пра які малады фінскі мільянер Рыста Сііласмаа нават не здагадваецца. За гэтыя грошы, прыблізна суадносныя з сумай штрафу, які плацяць сёньня фіны — у чым Вадзіму Альбертавічу асабіста давялося непрыемна пераканацца — за няправільны пераход вуліцы, трэба было купіць усё! Ці хоць што-небудзь з усяго, але тады ўжо ўсім, колькі іх ёсьць, сваякам, сябрам ды знаёмым. Інакш цябе проста не зразумеюць і ня ўпусьцяць па вяртаньні ані ў адну прыстойную кампанію. А калі і ўпусьцяць, спадзеючыся, што ня кончаны ж ты прыдурак і павінен прыхаваць які-небудзь сюрпрыз, а ты там гвазданеш, што езьдзіў у Лондан выключна дзеля наталеньня культурай, якой ніяк не наталяешся ў клубе цэментнага заводу, усе з жалем паглядзяць на налітыя табе сто грамаў, і гаспадыня, пераміргнуўшыся з гаспадаром, зьедліва падчэпіць: “Ну, што ж, надта тонкі ангельскі гумар... Шкада, што мы тут ня лорды, і ня ўсё зразумелі”. У жаху перад такой персьпектывай акцёры, забыўшыся на ўсе духоўныя каштоўнасьці, з вылупленымі вачыма гойсалі па ўскрайках Лондану, дзе, як ім казалі, усё тое самае, што і ў цэнтры, толькі амаль задарма. Пераканаўшыся, што амаль задарма — гэта ўсё адно значна болей за тое, што ў іх ёсьць ва ўсіх разам узятых, яны ў адчаі кідаліся яшчэ далей, за горад, па бездарожжы ў бок Ірландыі, канчаткова губляючы арыенціры. Заблукаўшы ў гэтых бязьлітасных да народных і заслужаных артыстаў джунглях бездухоўнага сьвету капіталу, яны, прапускаючы рэпетыцыі, намагаліся вырвацца з гандлёвых лабірынтаў і пасьпець у тэатр хоць бы да пачатку сьпектаклю, але, ня ведаючы ўжо нават таго, у Лондане яны заблукалі ці ў Дубліне, тым больш не маглі ўцяміць, дзе тая вуліца, дзе гэты дом. Так якраз і пачувала сябе адна з вядучых акторак, калі Вадзім Альбертавіч заўважыў яе на супрацьлеглым баку вуліцы — каля скрыжаваньня зусім побач з тэатрам. Абвешаная пакункамі, панічна паглядаючы на гадзіньнік і безнадзейна азіраючыся наўкол, цьмяна здагадваючыся, што гэта недзе паблізу, але чорт яго ведае, дзе, яна, зусім ашалеўшы, ледзьве не пад машыны кінулася да агромністага негра-паліцэйскага, які стаяў на скрыжаваньні, і, заклінаючы, спытала: — Do you speak English?.. — А далей, ну, ніяк... а болей нічога, толькі вар’яцкае размахваньне пакункамі, што паліцэйскі павінен быў зразумець, як тэатр. —Yes, Miss... — на ўсё жыцьцё прыдурэў, стоячы ў цэнтры Лондана, негр-паліцэйскі і, ашаломлены, нават забыўся выпісаць штраф за стварэньне на скрыжаваньні аварыйнай сітуацыі. Пакуль эпізод гэты да месца ці не да месца тоўкся ў мазгах Вадзіма Альбертавіча, нейкае залатое імгненьне было ўпушчанае, і прэзідэнт Фінляндыі палічыла час аудыенцыі з беларускай дэлегацыяй скончаным. — Перадавайце мае прывітаньні Беларусі, — сказала Тар’я Халанэн і пад руку са сваім спадарожнікам пакрочыла па вуліцы Невысокай гары ў бок рэстаранчыка “Юттутупа”, куды ўсё яшчэ цягнула яе па даўняй партыйнай звычцы. За імі на паважнай адлегласьці рушыў і інтэлігентны юнак у акулярах, адзіны прэзідэнцкі ахоўнік і адзіны ва ўсёй Фінляндыі незнаёмы чалавек, які за ўвесь час знаходжаньня тут Вадзіма Альбертавіча з Алегам Мікалаевічам зьвярнуў на іх хоць нейкую, падобную да пільнай, увагу. Дзьве прэзідэнцкія сяброўкі аказаліся далёка не такімі ветлівымі дамамі, як першая ледзі Фінляндыі. Яны бесьперсьпектыўна адвярнуліся ад прадстаўнікоў дэлегацыі цэментнага заводу і лёгкадумна зашчабяталі пра сваё і па-свойму, таму, вядома ж, правільна, што ні адну з іх удумлівы фінскі народ не абраў прэзідэнтам. Вадзім Альбертавіч, блізкі да стану, у якім была некалі вядомая беларуская акторка на лонданскім скрыжаваньні, мкнуўся згадаць, на якой мове загаварыць яму з Алегам Мікалаевічам, каб паведаміць, што ён абсалютны ёлупень. Такія прыроджаныя моўныя здольнасьці, а такому дурню дасталіся! Са зразумелай нянавісьцю да ўсеагульнай сярэдняй савецкай адукацыі і незразумелым сорамам за тое, што толькі што адбылося, Вадзім Альбертавіч глядзеў усьлед Тар’і Халанэн і Пенцьці Араярві — а мужчына побач з Тар’яй, калі ён ня Біл Клінтан, мог быць толькі ім, толькі яе, як хітра прыдумалі гэтыя скандынавы, вольным мужам — і панічна ўяўляў, што ж яны, Божухна, зараз пра іх думаюць, што, даруй, Госпадзі, кажуць... — Тар’я, — мякка сказаў Пенцьці, які, як і Тар’я, таксама быў юрыстам, хоць і ня быў прэзідэнтам, — па-мойму, ты іх не зразумела... Яны ў нас грошай прасілі, а ты ім агульныя эканамічныя пастулаты стала тлумачыць. Даруй, але дзеля гэтага ты ня так ужо добра ведаеш эканоміку. — Што ж ты ім нічога ня даў, калі ўсё правільна зразумеў? — трохі пакрыўдзілася Тар’я, якая прыйшла паглядзець на першамайскую дэманстрацыю зусім не па эканамічных, а выключна па палітычных меркаваньнях, бо сацыял-дэмакраты ўпершыню за апошнія гады дамовіліся пра шэсьце па сьвяточных вуліцах разам з камуністамі. Камуністам, зразумела, гэтага адразу ж падалося мала, і яны запатрабавалі сумеснай прысутнасьці на дэманстрацыі ня толькі іх саміх, але і іх лозунгаў. Самая вострая барацьба партыяў, якія пачалі лаяцца, не пасьпеўшы пасябравацца, разгарнулася вакол лозунгу “НЕ — НАТА!”, у чым былі своеасаблівыя тонкасьці, паколькі, з аднаго боку, Фінляндыя ў НАТА не ўступала і ўступаць нібыта не зьбіраецца, але з другога боку... — У мяне няма з сабой ні наяўных, ні крэдытнай карткі, — адказаў Пенцьці. — Шкада, — шчыра засмуцілася Тар’я. — А я сабе падумала, што зараз мы ў “Юттутупа” зойдзем. Пагамонім там, народ паслухаем, піва вып’ем... Сьвята ўсё ж, чаго дома сядзець? Ды й не гаваркі ты сёньня, маўчыш і маўчыш... Беларусам вунь ніводнага слова не сказаў, а такія слаўныя хлопцы — і што яны пра цябе падумаюць? Сугней нейкі... — Тар’я, — мякка спыніў яе Пенцьці, — па-першае, сапраўды няма грошай. Выбачай, але так сталася, не ў ахоўніка ж цяпер на піва прасіць. Па-другое, дазволь табе нагадаць, што ты здала свой партыйны білет і належыш цяпер усёй Фінляндыі, а не адным сацыял-дэмакратам з камуністамі ў рэстаране “Юттутупа”. А, па-трэцяе, калі нават першае можна выправіць, а на другое не зьвярнуць увагі, дык запэўніваю цябе, што ў “Юттутупа” цяпер яблыку няма дзе ўпасьці, і нам давядзецца там, як беларускім чаплям у тумане, стаяць на адной назе, ды яшчэ прабівацца пры такой няўстойлівасьці да піўной стойкі. — Так, дарагі, — уздыхнуўшы, была вымушаная пагадзіцца Тар’я. — У гэтым, бадай, праўда на тваім баку. Што ж, ва ўсялякім становішчы ёсьць свае перавагі і недахопы. Гэтак нетаропка перагаворваючыся і не сьпяшаючы ў хадзе, каб не стамляць ахоўніка, яны ў канчатковай згодзе павярнулі дадому, і ніхто староньні — ні звыклыя да прэзідэнтаў, што гуляюць на волі, фіны, ні тым болей Вадзім Альбертавіч з Алегам Мікалаевічам не маглі б здагадацца, што сёньня Тар’і Халанэн удалося пазьбегнуць адразу двух канфліктаў: міжпартыйнага і ўнутрысямейнага. За гэта сапраўды належала б выпіць хоць бы піва, але што паробіш... — Глядзі! — прызямліўся нарэшце ў палёце з каня і апусьціў шаблю Алег Мікалаевіч, і Вадзім Альбертавіч міжволі скалануўся. — Ды ня бойся, прэзідэнты скончыліся, дзяды-Марозы пачаліся... Бачыш шалёнага Пекку? Яно неверагодна, але гэта адзіны наш сябар ва ўсёй Фінляндыі — і мы яго згубілі і знайшлі! Пайшлі лавіць, а то, баюся, зьбяжыць. А ён, скажу табе, апошняя наша надзея. Я, вядома, спадзяваўся на тое, што на пралятарскім сьвяце працы мы не застанемся зусім ні пры чым, але на такую ўдачу не разьлічваў. Занятая імі пазіцыя на рагу вуліцы Невысокай Гары і вуліцы Маста на выспу была стратэгічна выгаднай дзеля таго, каб перагарадзіць дарогу Пекку, у якім бы напрамку ён ні рухаўся, і шалёны Пекка занадта позна іх заўважыў, каб пасьпець зьбегчы і згубіцца ў шэрагах дэманстрантаў, якія, згарнуўшы сьцягі, адступалі з набярэжнай да рэстарану. — Друг! Таварыш! Брат! — раскінуў насустрач Пекку першамайскія абдымкі Алег Мікалаевіч. — Дзе цябе чэрці носяць? — Дзень добры, — сказаў Пекка, — даўно ня бачыліся. — Даўнавата, — таропка згадзіўся з ім Алег Мікалаевіч. — Можна сказаць з раньняга раньня, а можна сказаць з позьняга пазна... Як бачыш, мы не паехалі! — Невыказна рады, — сказаў Пекка. — А калі паедзеце? — Ды разумееш, як табе сказаць... — не дачакаўшыся Пекку ў абдымкі, задуменна пацёр патыліцу вольнымі рукамі Алег Мікалаевіч. — Спазьніліся мы на цягнік. Пакуль да гатэлю дабраліся, пакуль рэчы сабралі, тое ды сёе — нашыя і зьехалі. — Усе да адзінага? — пацікавіўся Пекка. — Ну, ня ведаю, можа, нехта і застаўся... Толькі ў гатэлі нікога няма. Хтосьці ракавіну ў прыбіральні пабіў, з нас нават грошы за яе ўзяць хацелі, але, — ляпнуў па кішэнях Алег Мікалаевіч, — не змаглі. — Грошай у мяне няма, — кінуўшы вокам на гасьцініцу, заявіў Пекка. — Ня буду маніць нахабна, што зусім ня маю грошай, аднак два разы за адно і тое ж фіны ня плацяць. — А хто кажа пра грошы?.. — нібыта нават пакрыўдаваў Алег Мікалаевіч. — Мы проста рады, што спаткалі цябе... Нечаму ж трэба радавацца, сьвята як-ніяк. Мы вунь і прэзідэнта толькі што сустрэлі, таксама парадаваліся. — Якога прэзідэнта? — спытаў Пекка абыякава. — А што іх у вас — два? — расстроена, а таму ня надта ўдала паспрабаваў пажартаваць Алег Мікалаевіч. — Фінляндыі прэзідэнта, якога яшчэ... — Тар’я Халанэн тут была? — спытаў Пекка ў Вадзіма Альбертавіча, нібыта ведаючы, да каго з гэтым зьвяртацца. — І куды пайшла? — Туды, — махнуў у бок скверыку па вуліцы Невысокай гары Вадзім Альбертавіч. Тут Пекка прыняў нарэшце ўласьцівую яму барцоўскую стойку. — Даўно? — Толькі што. — Тады і мы пойдзем! — чамусьці зьмяніў у адносінах да іх сваю першапачаткова жорсткую пазіцыю шалёны Пекка. — Вам цікава будзе глянуць. Гэта тое месца, дзе ў Хельсінкі варта пабываць, асабліва ў гэткі дзень. А запрашаю я вас туды ня за так, а за атрыманую інфармацыю. Таму што інфармацыя — гэта тое, за кошт чаго жыве сёньня Фінляндыя. Гэта было ўжо адкрытае запрашэньне, і Вадзім Альбертавіч падумаў, што Тар’я Халанэн сёньня хоць у нечым ім ды памагла. І, можа, яшчэ дапаможа. Шалёны Пекка, вядома ж, ні чарта ім ня быў вінны, а зусім наадварот, яны былі яму вінныя, як зямля калгасу, бо ўчора ён іх несумненна ўратаваў ад немінучай пагібелі. Да таго ж — два разы за дзень, і калі не адразу абодвух, дык ужо Вадзіма Альбертавіча па першым разе — дакладна. Учора а шостай гадзіне вечару, надумаўшы разьвітацца з Хельсінкі, яны выйшлі вось адсюль, з гатэлю “Антон”, прайшлі бліжэй да цэнтру гораду і на подступах да Сенатскай плошчы заўважылі прыкметы незвычайна ўзрушаных і страката ўпрыгожаных людскіх натоўпаў, якія ўсімі вуліцамі звальваліся да скверу на Эспланадзі. Значная частка і мужчынаў, і жанчын была ў белых з чорным аколышкам і брылём, падобных да капітанскіх, кепі, і Вадзіму Альбертавічу спачатку здалося, што яны патрапілі хутчэй за ўсё на нейкае прафесійна-марское сьвята, але такой колькасьці капітанаў і капітаншаў, што сабраліся ў адзін і той жа час у адным і тым жа месцы, было зашмат нават для адкрытай усім марскім вятрам Фінляндыі. Пазьней высьветлілася, што належаць гэтыя кепі, якія называюцца па-фінску лаккі, зусім не марскім ваўкам, а былым і цяперашнім студэнтам: яны прыватызавалі сьвята спатканьня вясны, ваппуаатта, а яно выпадкова супала з пярэдаднем першамаю. Зрэшты, для Вадзіма Альбертавіча з Алегам Мікалаевічам ня мела прынцыповага значэньня тое, хто тут і што сьвяткуе, а было толькі цікава, як?.. Дапытлівасьць Алега Мікалаевіча нястрымна паклікала яго наперад, а Ва­дзіма Альбертавіча рашучасьць сябра ледзьве не пазбавіла жыцьця. Адзін з людскіх натоўпаў уцягнуў, усмактаў іх у сябе і вынес ад Сенатскай плошчы да Гандлёвай, адкуль ім адкрылася на Эспланадзі бліскучая ў падаючым сонцы і ўзьлятаючых стужках і шарах крыштальная прастора. Дакладней, прастора была толькі над імі, а побач з імі і ва ўсе бакі ад іх — непраходны чалавечы лес, ці, калі заўгодна, неадольнае людское мора, што хвалямі, якім немагчыма было супрацьстаяць, скочвалася і кацілася да скверу, і там, дзе яно пачынала віраваць, спакусьліва і прызыўна ўзвышалася над усімі аголеная ў бронзе Хавіс Аманда, якую сто гадоў таму кахаў, увекавечыў і, магчыма, памёр праз каханьне да яе скульптар Валгрэн Вільлі. Вадзім Альбертавіч ужо даволі даўно, пасьля разводу з другой сваёй жон кай, праз каханьне да якой ледзь не сканаў, дакладна ведаў, што там, дзе каханьне, там заўсёды побач небясьпека для жыцьця, таму паспрабаваў уперціся хвалярэзам і ня рухацца далей за ўмоўна вызначаную ім крытычную рысу. Але Алег Мікалаевіч, які ня меў падобнага досьведу ў каханьні і таму ва ўсім быў нецярплівы, падштурхоўваў яго і казаў: “Ну, што ты, дальбог, там жа самае цікавае, дзе і калі мы яшчэ пабачым адразу столькі страсных фінаў...” — і іх паглынуў вір. “Глядзі, глядзі, што яны робяць, яны яе апранаюць, бессаромніцу!” — у захапленьні трос кулакамі над галавой Алег Мікалаевіч, і Вадзім Альбертавіч пасьпеў яшчэ ўбачыць, як з трох высокіх пад’ёмных кранаў маладыя людзі навыперадкі, каму першаму ўдасца, спрабуюць накінуць на галаву Хавіс Аманды гэтую самую белую з чорным аколышкам кепі-лаккі, і тут вір людскі сьціснуўся, пашырыўся, сьціснуўся, пашырыўся і зноў, і гэтым разам ужо незваротна і канчаткова сьціснуўся — і Вадзім Альбертавіч, галава якога ў адрозьненьне ад галавы Алега Мікалаевіча была ў гэтым віры значна ніжэй за ватэрлінію, увесь сплюшчыўся і выпусьціў дух. “Вадзік, Вадзік, ды што з табой, Госпадзі, ды не памірай ты, як я цябе трупам дамоў адсюль дацягну?..” — пачуўся яму аддалены голас Алега Мікалаевіча, калі замест любімага ўласнага духу адчуў ён у сабе ненавісны пах нашатыру і апрытомнеў каля падножжа бясконцай, што ўзыходзіла ў неба разам з белым храмам, які лунаў на ёй, лесьвіцы. “Ну, вось я і памёр, — ціха і супакоена падумаў Вадзім Альбертавіч, — а то ўсё баяўся, як яно будзе... І, Божа мой, як хораша, прыгожа як: белы храм, што лунае ў небе, бясконцая лесьвіца да яго — і мусібыць, я зараз па ёй пайду, ці над ёй палячу... Так, напэўна, палячу, дзіўная лёгкасьць ува мне... Толькі адкуль і нашто тут Алег, і з ім яшчэ нейкі шалёны чалавек... і Карл Маркс, ці мы сапраўды не адразу ад іх адыходзім, а толькі на дзевяты дзень?..” — Вадзім, ты чуеш мяне? — зусім ня ў час і не да месца тармасіў яго Алег Мікалаевіч. — А ты? — на ўсялякі выпадак вырашыў Вадзім Альбертавіч праверыць, ці чуюць жывыя мёртвых. — Ды чую, Госпадзі, ачомаўся нарэшце! — прыпаў да ягоных грудзей Алег Мікалаевіч. — Што ж ты не сказаў, што табе кепска, дурань ты гэтакі?.. — Я казаў, але ты ня чуў мяне... А цяпер чуеш? — Ды чую, чую я цябе, Божа ты мой, і ты нават не ўяўляеш, як я рады, што цябе чую! — Значыць, трэба памерці, каб пачулі, — сказаў Вадзім Альбертавіч. — Шкада. — Чаго табе шкада? — не зразумеў Алег Мікалаевіч. — Столькі кранаў панагналі, каб на адну дзеўку ўзьлезьці, а нам хоць бы адзін такі на завод. — Знайшоў пра што думаць! — пад’ёмным кранам сагнуўся ў паясьніцы і зноўку прыпаў да яго Алег Мікалаевіч. — Ты ж цудам жывы застаўся — і дзякуй скажы за тое. — Дзякуй, — сказаў Вадзім Альбертавіч, гледзячы на шырачэзную, з белым храмам у канцы яе, лесьвіцу, і ўжо разумеючы, што яны зноў на Сенатскай плошчы — і палёты адмяняюцца. — Ды ня мне, а Пекку дзякуй, — кіўнуў Алег Мікалаевіч на апранутага ў майку з партрэтам Карла Маркса на грудзях чалавека, які Вадзіму Альбертавічу чамусьці адразу здаўся шалёным. — Калі б ня ён, нас бы абодвух, бадай, задушылі. Я там за табою ўніз, а яны на мяне. Пекка цябе, як сьцяг з акружэньня, вынес... Усіх разьмёў і затаптаў, а я ўжо па трупах за вамі. Вадзім Альбертавіч слаба ўсьміхнуўся Пекку: — Дзякуй... Толькі як вам гэта ўдалося? Выбачайце, але вы не выглядаеце Шварцнегерам. — Ён і Шварцнегера затаптаў бы, ён шалёны нейкі! — затрос перад сабой кулакамі Алег Мікалаевіч. — І па-руску размаўляе, як мы з табой. Шчасьце, што ён побач з намі апынуўся. Лёс, ёрш тваю вош. — З вяртаньнем на бурнае сьвята жыцьця?.. — сапраўды па-руску з амаль няўлоўным акцэнтам запытальна прывітаў Вадзіма Альбертавіча чалавек з партрэтам Карла Маркса на грудзях. — Паспрабуйце паварушыцца, паглядзім, колькі костак адваліцца. Вадзім Альбертавіч парухаў плячыма, рукамі, нагамі, уздыхнуў... Нельга было сказаць, што нідзе і нічога не балела, балела ўсё і паўсюль. І калі ён, пераморшчваючы боль, паспрабаваў падняцца і, падхоплены Алегам Мікалаевічам, ледзь ня плюхнуўся на хвасьцец, Пекка рашуча пастанавіў: — Яму ў лазьню трэба. Адразу ачомаецца. — Ды якія тут у вас лазьні! — выпрастаў і стараўся вертыкальна паставіць зноўку знойдзенага старога сябра Алег Мікалаевіч. — Саўны. — У мяне на дровах, — сказаў Пекка. — І венікі ёсьць. — На дровах?! — гэтак зьдзівіўся Алег Мікалаевіч, нібы і ня быў ніколі ў нармальнай лазьні з печчу на дровах, хоць меў адну такую ў асабістым карыстаньні на лецішчы і яшчэ дзьве ў службовым падпарадкаваньні на заводзе і ў заводскім прафілакторыі. — І венікі ёсьць? — Бяроза і дуб, — пацьвердзіў Пекка. — Прапаную папарыцца. — Не-не, дзякуй, нам зранку ад’язджаць, — адчуўшы сябе трохі лепей, пачаў адмаўляцца ад гасьціннай прапановы Вадзім Альбертавіч, але Алег Мікалаевіч так зірнуў на яго, што лепш бы ён усё ж памёр. — А далёка? — задаў ужо цалкам тэхнічнае пытаньне Алег Мікалаевіч, і Пекка выявіў ня толькі веданьне рускай мовы, а яшчэ і адпаведнае знаёмства з фальклорам: — Не далей, чым чайкам за мора какаць. У вачах Алега Мікалаевіча запаліліся блакітныя агеньчыкі, ды й пагляд Пеккі сьвяціўся ня лёдам... — Толькі на гадзіну-другую! — паспрабаваў яшчэ хоць неяк апярэдзіць грозныя падзеі, што замігцелі на даляглядзе, Вадзім Альбертавіч. — А хто і калі на болей дамаўляецца? — паціснуў плячыма Пекка. — Як адказваў адзін мой любімы прафесар Акадэміі грамадскіх навук пры ЦК КПСС, калі ў яго пыталіся пра час надыходу камунізму: там пабачым... Шмат якія з засвоеных у акадэміі сентэнцыяў я пасьля адпрэчыў, але некаторыя захаваў у сабе, як памяць. — І доўга вы іх засвойвалі? — спытаў Вадзім Альбертавіч. — Шэсьць гадоў, дзевяць месяцаў і сямнаццаць дзён. Таму прапаную вам перайсьці са мной на ты без намаганьняў. Як з сябрам, таварышам і братам. Іначай пайшлі вы... — Дамоўлена, таварыш! — пасьпешліва рукапаціснуўся з Пеккам Алег Мікалаевіч, а Вадзім Альбертавіч сваю руку ўскінуў у інтэрнацыянальным жэсьце “No passaran!”, з задавальненьнем убачыўшы, што яна не адвалі­лася... — Дык, выходзіць, вы сокалы Лукашэнкі? — спытаў Пекка, паказваючы ім лазьню, якая была большая за кватэры Алега Мікалаевіча з Вадзімам Альбертавічам, ці, ва ўсялякім разе, большай за адну з іх, а займала хіба чвэртку вялізнага і нейкага насьцярожана пустэльнага Пеккінавага дома. — А чаго сюды прыляцелі? Каб вас зьбілі і на плошчы прыдушылі? — Ды, як табе сказаць... — азіраючыся ў парыльні памерамі са сьвіран і не ўяўляючы, колькі ж трэба дроў і часу, каб напаліць яе хоць бы да першага поту, безнадзейна кінуў на падлогу бярэмя бярозавых круглякоў Алег Мікалаевіч. — Друг, куды ты нас прывёў? Што ты тут бяз нас звычайна робіш? — Сапраўды страшнавата... — глянуўшы з дзьвярэй лазьні ў панурыя прыцемкі дома, згадзіўся Пекка. — Можам сьвятло запаліць і ня мыцца. — Ну ўжо ня ўжо, — рашуча нахіліўся шчапаць бяросту і распальваць агромністую, пад уласным цяжарам падазрона скрыўленую печ, Алег Мікалаевіч. — Цяпер мне цікава, колькі мы, не сьпяшаючы, выпіць пасьпеем, пакуль гэтая домна крывая хоць да тэмпературы чалавечага цела нагрэецца?.. Выпіўку, паколькі крамы з нагоды сьвята былі зачыненыя, яны ўзялі па дарозе ў Пеккінавага знаёмага, з якім разьлічыўся за ўсё Пекка, не дазво­ліўшы ім патраціць сотню марак, што засталася ў іх да Піцера, хоць бы на піва. Гэта было зразумела, у Менску яны зрабілі б з ім тое самае і нават болей, але пасьля ўжо, калі распалілі лазьню і селі за стол, здалося некалькі незразумелым, навошта ўвогуле ён нейкую выпіўку дабіраў, калі ў бары ягоным яна паўстала ў асартыменце і колькасьці, разьлічанай на столькі гасьцей, колькі зьмясьціцца іх магло і ў доме разам з лазьняй, і ў падворку з буданамі, і ў бліжэйшай ваколіцы. — Гэта ўсё кантрабанда ў розных бутэльках, — патлумачыў Пекка. — Я падумаў, што, можа, вы яе прынцыпова піць ня станеце. Вадзім Альбертавіч і Алег Мікалаевіч перазірнуліся — і абодва яны адзін па адным заўважылі, што абодва не зразумелі, сур’ёзна гэта сказаў шалёны Пекка, альбо гэтак зьдзекліва, па-фінску пажартаваў. — Каб ты ведаў, трэцяя любімая жонка Вадзіма Альбертавіча трошкі працуе ў турыстычным бюро, а сам Вадзім Альбертавіч — у мінулым хакеіст, але таксама, можна сказаць, трошкі... — пачаў адказваць на пытаньне Пеккі пра тое, чаго яны сюды прыляцелі, Алег Мікалаевіч, разьліваючы ў родныя маліноўскія і таксама, мусібыць, кантрабандныя шклянкі некантрабандную, сьвежую, толькі што купленую ў Пеккінавага знаёмага фінскую гарэлку, якая дома была раскошай па сьвятах. — Як гэта трошкі? — спытаў Пекка, ківаючы на дзьве трэці напоўненыя шклянкі. — Ну, разумееш, хоць ён і прабіўся запасным абаронцам у зборную, але адносна невысокі рост трошкі супярэчыў высокім спартыўным дасягненьням — і Вадзім з хакею цалкам перайшоў у цэментную прамысловасьць, дзе рост ня мае значэньня, і дзе ён вырас да пасады галоўнага інжынера заводу. — Гэта дасягненьне, — з павагай сказаў Пекка. — Прапаную выпіць за цэментную прамысловасьць Беларусі!.. — А што ў Беларусі мацнейшае? — спытаў Пекка, калі ўсе без пярэчаньняў выпілі, і галоўны інжынер з галоўным тэхнолагам цэментнага заводу ад якаснай гарэлкі паморшчыліся, а Пекка не. — Гарэлка, ці цэмент? — Наш цэмент мацней за вашую сталь, — успомніў Вадзім Альбертавіч. — Гэтага ня можа быць, — не пагадзіўся Пекка. — Чаму? — Таму што няма ў Фінляндыі аніякай сталі. Ні цьвёрдай, ні мяккай. Паўсюль адна вада, скалы ды лес. — А жывяце... — пакруціў галавой Вадзім Альбертавіч. — Дык вось любімая жонка Вадзіма Альбертавіча, — працягваў, закусваючы, Алег Мікалаевіч, — дый тое, прашу заўважыць, толькі трэцяя жонка, а ня першая і не другая, прэзентавала яму суцяшальны тур у юнацтва — на чэмпіянат сьвету па хакеі ў Санкт-Пецярбурзе... І я згадзіўся Вадзіма Альбертавіча ў гэтай ягонай вандроўцы, як Мефістофель Фаўста, суправаджаць. — Калі Вадзім Альбертавіч быў запасным абаронцам у фінскай зборнай, — разважна сказаў Пекка, — тады ягоныя юначыя дасягненьні ў хакеі ніколькі ня меншыя за ягоныя дарослыя дасягненьні ў цэментнай прамысловасьці. Альбо вы папросту гарады і краіны пераблыталі, сокалы? — На жаль, Вадзім Альбертавіч не гуляў за фінскую зборную, а, на шчасьце, анічога мы не пераблыталі. Выйшла так, што Хельсінкі ўдала прышпі­ліўся ў гэтым суцяшальным туры да Санкт-Пецярбургу, толькі сьпераду. Дзесяць дзён там, а два дні тут. Так бы мовіць, дзеля разьмінкі. — Разь-мінаемся, — сказаў Пекка. — Налі-вай!.. — А што гэта мы проста так выпілі? — апамятаўся, праглынуўшы гарэлку, Алег Мікалаевіч. — Сапраўды, — падтрымаў яго Вадзім Альбертавіч. — У нас так не прынята... — Прынята, што так не прынята, — пайшоў ім насустрач Пекка. — Я ж помніў, што не прынята, таму з тосту і пачаў, а пасьля ўзяў ды забыўся. Дзеля выпраўленьня памылкі — налі-вай!.. Прапаную выпіць за перамогу! — Каго над кім? — спытаў Вадзім Альбертавіч. — Зборнай Беларусі над зборнай Расіі! — Нерэальна! — тонам знаўцы заявіў Вадзім Альбертавіч. — Тады ў заклад? — завёўся Пекка. — На сто марак? — І я ў долі, — ушчыміўся Алег Мікалаевіч. — З кім? — спытаў Вадзім Альбертавіч. — З табой, я хіба дурань, каб прайграваць? Вадзім Альбертавіч зірнуў на яго і завагаўся. — Што ж мы абодва супраць сваіх ставім?.. Неяк не патрыятычна... — І спытаўся ў Пеккі. — Калі б фіны з рускімі гулялі, ты б на каго паставіў? — Фіны ставяць толькі на сваіх, — сказаў Пекка. — Таму мы і фіны. Узьнікла маральная праблема — лепш бы Вадзім Альбертавіч не вагаўся і нічога ў Пеккі не пытаўся. — Магу на рускіх паставіць, я ўсё ж у Маскве вучыўся, — хітра падагрэў іх патрыятычныя пачуцьці, выйграючы на гэтым сто марак, Пекка. — Прынята! — адчайна працягнуў яму руку Вадзім Альбертавіч. — Ставім на сваіх, дзе наша не прападала! — Тут і прапала, — незадаволена буркнуў Алег Мікалаевіч. — Сто марак — гэта сто марак, а патрыятызм — хрэн ведае што... — За прынятае і прымем, — падняў шклянку Пекка. — І за хрэн ведае што!.. — І за перамогу! — чокнуўся з ім Вадзім Альбертавіч. — І за перамогу! — чокнуўся Пекка з Алегам Мікалаевічам. — Можна было і падзяліць, — выціраючы гарэлку ў куточках роту, заўважыў Алег Мікалаевіч. — А то тостаў на ўсё ня хопіць. — Грошай бы хапіла, — сказаў нібыта сабе самому Вадзім Альбертавіч. — А што гэта вы з такімі грашыма ды ў такое падарожжа? — спагадліва спытаў Пекка. — Усё ж інжынеры... — Так, але простыя, — уздыхнуў Вадзім Альбертавіч. — Не, у нас ёсьць грошы, — няўхвальна зірнуў на сябра Алег Мікалаевіч. — Толькі яны ў Сонечкі... Ну, у сяброўкі і каляжанкі трэцяй любімай жонкі Вадзіма Альбертавіча, якая ў нашай групе суправаджаючай. Яна параіла нам да Піцеру пакінуць у сябе толькі дробязь на сувеніры, сказаўшы, што Фінляндыя — ня тая краіна, дзе прапіваюцца грошы. — Вып’ем за жанчын, — прапанаваў Пекка, — хоць няпраўда Сонеччына... Фінляндыя якраз тая краіна, дзе прапіваюцца грошы... — Пекка, а ты хто? — спытаў, азіраючы некалькі прасьвятлелы дом, Алег Мікалаевіч. — Мы вось простыя савецкія інжынеры, а ты? — А я просты фінскі антысаветчык... — Як гэта? — затрымаўся з кавалкам селядца каля рота Алег Мікалаевіч. — А Карл Маркс на грудзях? — Па-першае, Карл Маркс не на грудзях, а на майцы, — удакладніў Пекка. — А майку заўсёды можна зьняць. Па-другое, Карл Маркс хоць і мае нейкія адносіны да марксізму, але ня мае ніякіх адносінаў да саветызму. Простыя, хоць, нібыта, і былыя, але ўсё адно савецкія інжынеры колькі часу памаўчалі, абдумваючы тое, што сказаў ім просты фінскі антысаветчык. — Тады на каго ж ты сем гадоў у Маскве вучыўся? — са зразумелым Алегу Мікалаевічу недаўменьнем спытаў Вадзім Альбертавіч. — На антысаветчыка і вучыўся, — нібыта не разумеючы таго, чаго яны не разумеюць, адказаў Пекка. — Таму што ні на каго іншага вывучыцца там было немагчыма. — Неяк гэта ўсё складана для нас... — здаўся Вадзім Альбертавіч. — Нам і ў простую партшколу не паступіць было... — Вось у тым і ўся справа! І я меў у вас на ўсім гатовым амаль дзьвесьце рублёў стыпендыю, а вы ў сябе — дваццаць! — нібы пачаў нешта тлумачыць шалёны Пекка — і ня стаў далей нічога высьвятляць. — А, налі-вай!.. — Можа, лазьня прысьпела?.. — выказаў меркаваньне Вадзім Альбертавіч, які стаў раптам пачувацца хоць і хмельна, але няўтульна. — Якая ўжо цяпер лазьня, — павёў рукой над застольлем Алег Мікалаевіч. — Чацьвёртую пляшку давальваем... Ці пятую?.. — Цяплей будзе, — пацепнуў плячыма Вадзім Альбертавіч. — Цяплей яму будзе!.. Сэрца пасадзіць хочаш? — І праўда што... — зірнуў на пустыя бутэлькі Пекка і некага, мусіць, працытаваў, калі сам не пісаў вершы: — “Мужыкі, што п’юць, гуляюць, Дух і цела аслабляюць...” — Ну, вось бачыш, нават фіны ведаюць, — да дна разьліў невядома якую пляшку Алег Мікалаевіч. — “…Эх, блядзь, тваю маць, Будзем яйцы аслабляць!” — скончыў цытаваць Пекка. — А, ну тады ў лазьню, — падняўся з-за стала Алег Мікалаевіч. — Пайду зірну, як яна там... Ня піце без мяне, каб на роўных паміраць. Бяз вас мне жыць сэнсу няма... — Правільна, усё і ўсе разам, — сказаў Пекка. — Разам п’ем, разам гуляем, разам парымся, разам паміраем. Разам пайшлі глядзець на агульную магілу. У лазьні было холадна, але ня так, каб замерзнуць. “Для фіна нармальна”, — сказаў Пекка і пачаў распранацца. — Можа, гарэлкай цябе нацерці, каб не прастудзіўся? — прапанаваў Алег Мікалаевіч. — Нацерці, — згадзіўся Пекка. — Але і я вас натру. Усё і ўсе разам. Алег Мікалаевіч павярнуўся ўжо, каб пайсьці па гарэлку, але зачапіўся позіркам за драўлянае вядро, што вісела на круку каля печы, і хвіліну памысьліў. — Я вядро вазьму драўлянае. Бутэлькі, калі пары падкінем, нагрэюцца. — Вазьмі, — падтрымаў яго Пекка. — Траім з вядра лацьвей націрацца. Алег Мікалаевіч пайшоў з вядром па гарэлку, а Вадзім Альбертавіч, гле­дзячы, як усё ня можа і ня можа сьцягнуць з сябе майку Пекка, і падумаўшы пра тое, як было б тут і зараз хай сабе і барадатаму Карлу Марксу, без імпэту пачаў здымаць туфлі. — Разумееш, — сказаў Пекка з-пад задранай на галаву майкі, — ніяк да канца не адпускае мяне марксізм. Душу вунь адпусьціў, а галаву — не. Вадзім Альбертавіч сьцягнуў з яго майку і дагала вызваліў ад марксізму. — Фух! — выдыхнуў Пекка. — Адразу лягчэй стала. Задушлівае ўвогуле нейкае вучэньне... Праз мінуту-другую, зьвесіўшы галовы і скурчыўшыся, як абадраныя пеўні пасьля п’янай бойкі, яны сядзелі на палку і, пакалочваючыся ад дрыжыкаў, парыліся. — Пары б падкінуць... — запытальна прапанаваў Вадзім Альбертавіч. — Не зашкодзіла б, але няма з чаго, — адмоўна адказаў Пекка. — Галоўны тэхнолаг вядро зьнёс. Алег Мікалаевіч вярнуўся, ашчадна несучы вядро паперадзе сябе дзьвюма рукамі. — Ані кроплі не расплюхаў! — з самапавагай канстатаваў ён, ня вешаючы вядро зноўку на крук, а асьцярожна ставячы яго на падлогу каля печы. — Нібыта і вядро невялічкае, а дваццаць пляшак увабрала! Я думаў, што не ўбярэ... Найбольшае, меркаваў, пятнаццаць... — Там столькі гарэлкі не было, — засумняваўся Пекка. — Было і яшчэ засталося. Я знайшоў за барам. Поўную скрыню. — За барам ты толькі сьпірт мог знайсьці. Я ж вас папярэджваў, што кантрабанда. А ну дай паспрабаваць... — Паддай, — сказаў, п’яна калеючы, Вадзім. — Куды? — спытаў Алег. — У печ! — ужо злуючыся і раздражняючыся, загадаў Пекка. І, як выя­вілася праз імгненьне, з ягонага боку гэта было няправільна: нельга фінам злаваць на славянаў, бо славяне тады разумеюць іхнія жарты ня так, як трэба, а па-свойму. — Ёсьць! — выканаў загад Алег і, падняўшы вядро і аступіўшыся на бярозавым кругляку, плюхануў з вядра, як выйшла, на яшчэ ледзьве цёплыя зьверху камяні, якія і прашыпець не пасьпелі, як сьпірт сьвістануў між імі цераз краткі ў топку — і ўнутры печы гухнула, ударыла ў дзьверцы, але, на шчасьце, ня выбіла іх на Алега, а печ падламілася ў супроцьлеглай, самай тонкай сваёй задняй сьценцы, адкуль, як з сопла ракеты, і шугануў агонь. Печ яшчэ хіснулася ўзад-уперад, нібыта намагаючыся самазахавацца, і, прагінаючыся, стала закульвацца назад, раскочваючы палаючыя камяні і з пылам, дымам і іскрамі ўсімі цаглінамі сама на сябе абвальваючыся. Алег, Вадзім і Пекка гайсанулі ад печы так, быццам і не былі п’янымі дурнямі. Адразу ж, як толькі гухнула, яны гарохам пакаціліся да дзьвярэй, але ўратавала іх ня столькі хуткасьць, колькі прастора, у якую пасьпелі яны адкаціцца, уратавала тое, што ў вялізным доме Пеккі і лазьня была надта ж вялікая. Такая вялікая, што і напалову не пасьпела згарэць, як ужо прыімчалі пажарныя. Трэба, праўда, сказаць, што і фінскія пажарнікі — ня п’яныя дурні, і на пажары прыязджаюць яны незвычайна хутка, у чым Алег Мікалаевіч і Вадзім Альбертавіч на ўласным вопыце змаглі пераканацца... Пакуль пажар, пакуль пажарнікі, пакуль тое ды сёе, пачало сьвітаць. Падлічыўшы хуценька страты, высьветлілі, што ў Пеккі, апроч кута дома з лазьняй, згарэла майка з Карлам Марксам, а ў Вадзіма Альбертавіча майка без Карла Маркса, затое з порткамі і туфлямі. Добра яшчэ, што трусы ён у лазьні з-за холаду не зьняў, у якіх, накінуўшы на плечы паўпаліто, і міту­сіўся на пажары. Паўпаліто прапалілася іскрамі, вычарнілася ў сажы і выглядала праз тое лахманамі... У Алега Мікалаевіча з адзежы нічога не згарэла, толькі ён сам трохі апаліўся з броваў і чуба, а так болей нічога. Ну, згарэлі яшчэ два венікі, бярозавы і дубовы, але ў гэткай лазьні ўсё адно імі наўрад ці яны змаглі б пакарыстацца. — Куды ж мне голаму ў адным пінжаку? — спытаў Вадзім Альбертавіч, калі рабіць ім у Пеккі зусім ужо ня стала чаго і настала пара сьпяшацца на цягнік. Тады толькі Пекка і даў яму свае порткі, красоўкі і бел-чырвона-белую фінскую куртку, а ня тое што Вадзім Альбертавіч у Фінляндыю прыехаў беларускім нацыяналістам — у куртцы са спалучэньнем колераў, забароненым беларускімі ўладамі на мяжы тысячагоддзяў. — Усё, — сказаў Пекка, — дзякуй і бывайце. Болей мне ад вас, мужыкі, анічога ня трэба... Ад’езд ад гасьцініцы на вакзал Сонечка прызначыла а палове шостай, і трэба было б зьявіцца раней, бо і рэчы, і размовы непатрэбныя, і білет калектыўны, адзін на ўсю групу, каб таньней, а яны, у чужой адзежы і з абсмаленымі брывамі, стаялі чорт ведае дзе сьпінамі да пажарышча, не бачачы наперадзе, у смутным паўночным сьвітанку нічога, што магло б хоць кудысьці ехаць і да чаго-небудзь іх падвезьці. Пекка сказаў: “Ідзіце ўсё наўпрост, там будзе начны аўтобус...”, — але ці то яны пайшлі няправільна наўпрост, ці то аўтобус пайшоў правільней за іх, так ці інакш — у абодвух варыянтах нашыя падарожнікі безнадзейна спазьняліся. З-за такой мітрэнгі яны ўжо гатовыя былі запанікаваць, таму што, калі нават ты спазьняешся, але ведаеш, у які бок спазьняешся, гэта адно, а калі і не здагадваешся, у які бок спазьняешся, гэта зусім іншае, але тут Алег Мікалаевіч, які быў на дзьве галавы вышэйшы за Вадзіма Альбертавіча, заўважыў таксі, што стаяла метраў за трыста ад іх каля аўтобуснага прыпынку. Яны, як учадзелыя, бо такімі і былі, кінуліся да машыны навыперадкі, нібыта ў адным і тым жа таксі адзін з іх мог паехаць хутчэй за другога. Таксіст драмаў, яны расштурхалі яго і так закрычалі: “Антон! Антон! Антон!” — што той спрасоньня насьмерць перапалохаўся і, нават уцяміўшы, што яны не з рускай мафіі, усё ж яшчэ хвілінаў пяць стаяў, перш чым адчуў сябе здольным на тое, каб завесьці рухавік і ехаць, хоць неяк распазнаючы дарогу. Час сыходзіў — і адносна часу ад’езду раўняўся ўжо нулю з мінусам дзесяць, аднак заставалася, цеплілася яшчэ нейкая надзея, пакуль Вадзім Альбертавіч не зірнуў на лічыльнік таксі. У Менску за тыя сто марак, якія ў іх былі, яны б праехалі горад на любым таксі ва ўсе чатыры бакі, але тут, падавалася, ехалі яны не ў таксі, а ляцелі бізьнес-класам... І не даляцелі... Пазьней, паколькі не былі Вадзім Альбертавіч з Алегам Мікалаевічам чэмпіёнамі сьвету ў марафоне і не засталі ўжо нікога са сваіх ні ў гасьцініцы, ні на вакзале, яны доўга спрачаліся і вінавацілі адзін аднаго ў тым, што абодва крыкнулі ў адзін голас таксісту: “Стоп!” — як толькі лічыльнік шчоўкнуў лічбай 90. Ну хоць бы пачакалі, пакуль выскачыць 100... І наогул, чаму яны вылезьлі з машыны на паўдарозе, а не даехалі, плюнуўшы на ўсё, што там далей будзе, да канца, як зрабілі б гэта дома? Што іх за гэта — забілі б, ці што?.. А дзесяць марак рэшты ў таксіста не ўзялі! Таму і ўзрадваліся, убачыўшы на дэманстрацыі Пекку, хоць нармальныя людзі пасьля сёньняшняй ночы пастараліся б, вядома, вочы яму не мазоліць. Калі Пекка, як рыбіна ў сетку, патрапіў у іх першамайскія абдымкі, Вадзім Альбертавіч, глянуўшы на яго, падумаў, што фіны альбо наогул ніколі і ні з якой нагоды не пераапранаюцца, альбо, калі пераапранаюцца, дык зноў у тое ж самае. Пекка быў у тым жа, ці ў гэткім жа, як і ўчора, касьцюме, у той жа майцы — і на майцы красаваўся той жа, ці такі ж самы Карл Маркс на грудзях! Гледзячы на апранутага ва ўсё тое ж самае Пекку і жывога-здаровага правадыра сусьветнага пралетарыяту, можна было нават западозрыць, што анічога ўчора і ня сталася, што і лазьня цэлая, і Карл Маркс не згарэў!.. Але ж усё было і ўсё да д’ябла спалілася — і пасьля ўсяго гэтага Пекка яшчэ запрашае іх у рэстаран, каб пахмяліць! І што за людзі гэтыя фіны?.. Чухонцы нейкія... — Дзякуй, Пекка, што ты ўчора ўратаваў мяне, — стараючыся неяк і размову на больш высокі чалавечы ўзровень вынесьці, і сапраўды яшчэ раз падзяку выказаць, прамовіў Вадзім Альбертавіч. — Ня ведаў, што тварыў, — адказаў Пекка. Ну, і пра што, і як далей размаўляць з такім чалавекам?.. Прайшоўшы па скверыку паўз бронзавую скульптуру (ну, дасталі!), пары голых, у бойцы, дзецюкоў і наблізіўшыся да веранды рэстарану “Юттутупа”, яны ўбачылі двух мужчынаў, не зусім голых і яшчэ ня ў бойцы, але разагрэтых і да бойкі падрыхтаваных. Адзін з іх, спусьціўшы порткі па калені, адбягаў, віхляючы вялым азадкам, ад рэстарану да заліва, ціхай вады якога фінам было мала і яны ўмайстравалі ў ім яшчэ і бурлівы фантан, а другі нібыта зьбіраўся голазадага нягодніка і бессаромніка дагнаць — і лёгка дагнаў бы, калі б ведаў, што з ім пасьля рабіць. Але як толькі ён спыняў пагоню і паварочваў назад да рэстарану, голазады, не падымаючы порткаў, перабіраў усьлед за ім спутанымі нагамі, гразіў кулаком і штосьці крычаў яму ў сьпіну... Пекка пераклаў, што гэта п’яны (чаго можна было і не перакладаць), і што ён гразіць, ну, калі швейцар ня ўпусьціць яго ў рэстаран, накласьці на верандзе гэтага камуністычнага гнязда кучу да самага балкона. З безвыходным адчаем на твары швейцар паварочваўся зноў голазадага нібыта даганяць і забіваць — і ўсё паўтаралася спачатку... — З гэтага балкону, — паказаў Пекка на балкон над верандай рэстарану “Юттутупа”, — выступаў у верасьні семнаццатага году... —Ленін! — дурнавата паспрабаваў угадаць, думаючы, што дакладна ўгадае, Алег Мікалаевіч. — Сталін. Ня ўсім вядомы вялікі таварыш Сталін, а тады яшчэ ўсяго толькі маленькі грузін Іосіф Джугашвілі. Але і Ленін сюды заходзіў, хоць з балкона выступаў у іншым месцы. Любілі яны з балконаў выступаць. Раней гэта была ўласнасьць партыі, а зараз проста рэстаран. Але і цяпер кампаніі ў ім, асабліва па такіх днях, зьбіраюцца ранейшыя, тут вас не пакрыўдзяць. Можаце прысесьці за стол Куусінена, можаце за стол Ульянава-Леніна, але пачнем з майго. — Пекка, — з просьбаю ў голасе сказаў Вадзім Альбертавіч, — нам сёньня абавязкова трэба паехаць. Хоць бы ўвечары. — Я вас і зранку не затрымліваў, — нагадаў Пекка. — Тар’я Халанэн тут? — спытаў ён швейцара, які падымаўся на веранду з такім выглядам, нібы прыняў па голазадым канчатковае рашэньне — і йшоў узяць пісталет. — Каго за імі ўбачыш? — кіўнуў швейцар на ўпартага голазадага, які зусім спусьціў порткі і чамусьці ўважліва прыглядваўся да Вадзіма Альбертавіча. — Але Тар’і няма. Я забыўся ўжо, калі яна сюды заходзіла. — Кажы па-руску, Хуга, — паздароўкаўся за руку з ім Пекка. — Гэта новыя мае сябры, яны па-фінску не разумеюць. — А хто па-фінску разумее? — па-руску спытаў Хуга. — Гэты па-фінску разумее? — паказаў ён цераз плячо на голазадага. — Скажы, ну што мне з ім рабіць? Паліцыі здаць? — Ды хай сабе пакакае, калі хочацца, — прапанаваў Пекка. — Сьвята ўсё ж... Але ў заклад магу пайсьці, што ў яго ня выйдзе. Пасікаць, можа, яшчэ і пасікае, а пакакаць — не. Каб прылюдна пакакаць, трэба мець адпаведныя здольнасьці. Ты вось здольны прылюдна выступіць з балкона? Ну, скажам, заклікаць усіх да роўнасьці?.. Каб сікалі ўсе ў аднолькавы час і аднолькавым струменем незалежна ад колькасьці выпітага піва? — Ну, ты і параўнаў... — нават разгубіўся Хуга. — Што выступаць, а што сікаць ці какаць! — А гэта адно і тое ж, — сказаў Пекка. — Фракцыі розныя, а сутнасьць — адная. Хуга не спадабалася нічога з таго, што сказаў шалёны Пекка, і ён ня стаў ні яго, ні ягоных новых сяброў болей затрымліваць. З голазадым яму хоць і абрыдла, але голазады не ўскладняў... “Зараз здасьць паліцыі”, — падумаў Вадзім Альбертавіч і памыліўся. — Гэй! Ідзі накладвай! — крыкнуў голазадаму Хуга. — Во тут! — тыркнуў ён пальцам у самы цэнтр веранды. — Во такую кучу! — ускінуў ён, наколькі змог, рукі, і ўсьлед за Пеккам і ягонымі сябрамі падаўся ў рэстаран. — Пайшлі паназіраем, — падвёў іх Пекка да рэстараннага вакна... Голазады, убачыўшы, што ўсялякая грамадская цікаўнасьць да яго прапала, пастаяў крыху, паперабіраў нагамі, пачухаў жывот, плюнуў услед выпадковай машыне і, падцягваючы порткі, панура пасунуўся далей па вуліцы па сваіх голазадых клопатах. У абедзьвюх залах рэстарану “Юттутупа”, назву якога вытанчана можна было б перакласьці словам альтанка, калі б па-фінску ён проста і без выкрутасаў не называўся гаварыльняй, ці дакладней нават балбатоўняй, яблыку яшчэ было месца, дзе ўпасьці, але ўжо гарбузу ўпасьці не было дзе. Увайшоўшы ў рэстаран і ўбачыўшы за піўнымі куфлямі нядаўніх, паздаваўшых сваю ідэалагічную зброю, дэманстрантаў, Вадзім Альбертавіч з палёгкай канстатаваў, што логіка разьвіцьця падзеяў, якая пануе ва ўсім сьвеце, не абмінула і суровую зямлю Суомі з яе таямнічымі жыхарамі. Цяпер стала абсалютна зразумела, куды і навошта крочылі яны гэтай першамайскай раніцай, і чаму не пасаскоквалі па дарозе з маста. Знайшла сваё тлумачэньне і адносна невысокая масавасьць маніфестацыі: калі б дэманстрантаў было болей, дык большасьці з іх не заставалася б у персьпектыве нічога іншага, як бегаць вакол рэстарану “Юттутупа” са спушчанымі порткамі. Мусіць, усе тут пра тое ведаюць і папярэдне дамаўляюцца адны з аднымі, каму гэтым разам выходзіць змагацца на вуліцы, а каму заставацца ў кватэрах і на хутарах, падтрымліваючы барацьбу за лепшую будучыню ў хатніх умовах. У першай зале Пекка адразу ж, каб не пачуваліся яны ніякавата, узяў па куфлі піва, але тут ня тое што сесьці, а нават стаць так, каб злаўчыцца і выпіць хоць глыток, не штурхнуўшы суседа, было немагчыма. Пекка жэстам паказаў, каб прабіваліся за ім — і паўз дзьве велічныя калоны, што падпіралі скляпеньне першай залы, Вадзім Альбертавіч і Алег Мікалаевіч, узьняўшы над галовамі куфлі і абліваючыся пенай, прабраліся за Пеккам у аздобленую дрэвам другую залу. Сюды народ яшчэ толькі набіваўся, і ў гэтай зале можна было вольна пастаяць, але шалёны Пекка расьпіхаў за сваім сталом сваіх партыйных спаплечнікаў — і неяк між імі ўсе трое яны ўціснуліся і селі. — Мае сябры, — пазнаёміў Пекка тых, каго піхаў, з тымі, дзеля каго піхаўся. І пашырыў уяўленьне сваіх старых сяброў пра сваіх сяброў новых: — Вадзім і Алег з Беларусі. — А!.. — адразу пацягнуўся да іх з куфлем лысаваты і скуласты чалавек, падобны на фіна гэтаксама, як пустэча на лес. — Я Цімур, узьбек. Мінулым годам Іслама Карымава хацеў забіць, але ня выйшла. Таму зьбег у Фінляндыю. У Фінляндыі, між іншым, ня так хораша, як вам здаецца, але жыць можна. Хоць нуда невыносная... — Забіваць няма каго? — спытаў Вадзім Альбертавіч. — Не, чаму, ёсьць каго, я з сабой прывёз... Зараз піва нап’юся, нож навастру — пайду і заб’ю! — Не заводзься, Цімур, — папрасіў Пекка. — Адпачні, на сьвяты ў Фінляндыі не забіваюць. — Для мяне, як заб’ю каго-небудзь, дык і сьвята, — прызнаўся Цімур. — Так што будзённых дзён у мяне няма. — Ня варта з ім размаўляць... — сказала адстаронена-прыгожая жанчына ў акулярах, якая задуменна паліла, нібы аддаленая ад усяго, што побач. — Ну яго... Чаму наогул усе згаджаюцца трываць ягоную прысутнасьць?.. Яна сказала гэта ціха і ні да кога не зьвяратаючыся, таму ў словы яе ніхто і ня ўслухваўся, апроч Цімура. — Таму што я неўтаймаваны і геніяльна страсны! — адказаў Цімур чамусьці ня гэтай жанчыне, а прысеўшаму і замерламу насупраць яе Алегу Мікалаевічу. — Фіны праз гэта мяне не разумеюць і зьбіраюцца здаць у псіхушку. Уяўляеш: там — у псіхушку, тут — у псіхушку... Я, бач ты, сваю бабу хачу зарэзаць! Дык жа мая баба, хачу рэжу — хачу не. Ня сьвет, а псіхбальніца нейкая! І наўкол адны дактары! — А вам, вядома ж, свайго хочацца зарэзаць?.. Ці ўжо зарэзалі? — спытала, задуменна палячы, адстароненая жанчына замерлага Алега Мікалаевіча. — А-а? — пасьпешна сказаў Алег Мікалаевіч, які не чакаў, што яна ўважыць яго настолькі, што зьвернецца з пытаньнем. — Не, нашто?.. — А чаму вы так спалохаліся? — усьміхнулася жанчына, здымаючы акуляры, і вочы яе пры ўсьмешцы так блакітна закрасавалі, як першыя кветкі ў вясновай тундры. — Я палітыкай не займаюся, я па цэменце сьпецыяліст, — зусім ачмурэўшы ад яе ўсьмешкі, нібыта зусім ня сьмешна адказаў Алег Мікалаевіч, але тут нават Пекка засьмяяўся: — Замуруюць яны яго! Мафія! — Рэзаць у Грэцыі добра, — прыглядваючыся да Вадзіма Альбертавіча, узяў нож са стала Цімур. — Там за гэта год даюць, а праз тры месяцы выходзіш. І зноў рэж, каго хочаш. — Чуў звон... — махнуў рукой на яго Пекка. — У Грэцыі не за любое забойст­­ва год даюць, а за любоўнае, з-за рэўнасьці... — Усё правільна, — згадзіўся Цімур. — Я, ня любячы, і не забіваю. І тут за суседнім сталом, застаўленым піўнымі куфлямі так, што між імі і соль бы не прасыпалася, усталі і засьпявалі “Варшавянку”. Засьпявалі па-фінску — і толькі цяпер Вадзім Альбертавіч зьдзівіўся, што ўсе да іх за іх сталом зьвярталіся па-руску, і нават зараз магутны фін у чырвоным швэдары з дальняга канца стала гучна, па-руску спытаўся ў Пеккі: — Перасьпяваем? — Перасьпяваем! — прыстукнуў піўным куфлем Пекка, падняўся з куфлем і засьпяваў “Інтэрнацыянал”. Як яны стараліся перамагчы! Стараўся перамагчы Пекка, стараўся перамагчы мужык у чырвоным швэдары, стараўся, ня ў такт размахваючы нажом, Цімур, стараліся ва ўсе грудзі яшчэ пяць фінаў і дзьве фінкі — і толькі адстаронена-прыгожая жанчына з вачамі вясновай тундры сядзела і ўсьміхалася так, нібы даўно ўжо ўсіх перамагла... — А вы чаго? — крыкнуў ім уніз Пекка, і Вадзім з Алегам падняліся і таксама сталі старацца, неўпапад выкрыкваючы разам з Цімурам нешта азіяцкае, таму што ні па-французску, ні па-фінску ня ведалі, па-руску забыліся, а па-беларуску ніколі і ня помнілі. Праз гэта было няёмка, ніякавата, але Пекка падміргваў ім — маўляў, нічога, галоўнае старацца! — і яны стараліся, стараліся, стараліся, і ў рэшце рэшт суседзі ім запляскалі і ўзьнялі ў іх гонар куфлі: яны перамаглі!.. Пераможаныя прысунулі свае сталы да сталоў пераможцаў, пачаліся пераходы, перасядкі, куфлі пайшлі кругам — і праз паўгадзіны яны ўжо ўсе разам перамагалі яшчэ некага за нейкімі сталамі, дзе таксама ўсе былі разам, і ўсё зьмяшалася... — Тост хачу сказаць! — запатрабаваў Вадзім Альбертавіч. — У нас бяз тостаў не прынята — і гэта абы што!.. — Да таго ж яму здалося, што на іх, прадстаўнікоў вялікай краіны — а прадстаўніком адной толькі маленькай Беларусі ўнутрана ён ніяк не згаджаўся сябе лічыць — не зьвяртаюць належнай увагі: балбочуць ды балбочуць пра сваё, ці нават зусім ні пра што не размаўляюць. — Скажы! — заахвоціў яго Алег Мікалаевіч, які паўсюль цяпер ладзіўся побач з Элізабэт, як звалі адстароненую, што ўсё задуменна паліла, прыгожую жанчыну, і глядзеў у яе прахалодна-блакітныя вочы, ужо не хаваючы закаханасьці. — У доме гэтым бываў Ленін, у гэтым доме бываў Сталін... — пачаў Вадзім Альбертавіч і зрабіў невялічкую паўзу, патрабуючы большай павагі да такіх значных, названых ім імёнаў. — А цяпер тут мы — і няхай жыве Першае Мая! — уклініўся ў паўзу ўсё той жа Алег Мікалаевіч, які пры кожным зручным выпадку — і па зразумелых прычынах — спрабаваў вытыркнуцца над усімі... Да гэтай ягонай рэплікі Вадзіму Альбертавічу хацелася сказаць пра тое, што, дзе б і якія ні кіравалі дыктатары, якія б і дзе ні вяліся б войны, дыктатары і войны заўсёды заканчваюцца, а людзі з іх простым жыцьцём і размовамі за куфлем піва, кветкі і дзеці, вясна і сонца застаюцца. І раптам, глянуўшы ў задымлены гоман рэстарана, у прасьвет паміж гатовым зачаць Алегам Мікалаевічам і гатовым забіць Цімурам, ён неяк нечакана і пранізь­ліва зразумеў, што і дыктатары, і войны ніколі ня скончацца — і ўсё пустое. Усё, апроч, можа быць, адзінага: вось гэтага імклівага імгненьня жыцьця, якое і ёсьць усё адначасова і ў мінулым, і ў будучым. І што, і хто ў гэтым імгненьні?.. П’янка за п’янкай... Цімур... Іслам Карымаў... Дыктатары… Не, ёсьць яшчэ Пекка, ёсьць яшчэ шалёны Пекка, у якога сваё імгненьне, і які мог бы на іх узяць ды напляваць, а ён ім узяў ды дапамог — ды яшчэ як! — Тут бываў Ленін, тут бываў Сталін... — зноў пачаў Вадзім Альбертавіч, з цяжкасьцю ўяўляючы, як цяпер ён ад Леніна-Сталіна пазбавіцца... — У Леніна было слабое здароўе, таму ён да гэтай пары ляжыць у Маўзалеі. У Сталіна было здароўе лепшае, таму ён наведаў Маўзалей і пайшоў... Таму Ленін памёр, а Сталін — грузін... “Госпадзі, якую лухту я таўку!..” — прысаромеў ён самога сябе, але ўсім было ўсё адно, апроч, бадай, Цімура і Алега, якія глядзелі на яго з разуменьнем і ўсё большай цікаўнасьцю. — Таму я хачу выпіць за здароўе нашага сябра Пеккі, які за сем гадоў вучобы ў Маскве ніводнага разу ня быў у Маўзалеі! — скончыў Вадзім Альбертавіч, выпіў і сеў. Тост нечакана спадабаўся і выклікаў нават нейкае ажыўленьне, якое выявілася ў тым, што фіны паднялі куфлі і выпілі па глытку. — Я таксама хачу тост сказаць! — не ўтрываў, зразумела, Алег Мікалаевіч. — Ведаеце, якія б і дзе ні кіравалі дыктатары, якія б яны ні змушалі нас весьці паміж сабой войны, дыктатары і войны канчаюцца, а людзі, каханьне, вясна, дзеці... карацей, жыцьцё застаецца і доўжыцца. І вось калі нараджаецца чалавек, з неба зьлятае анёл і цалуе гэтага толькі што народжанага чалавека. Калі ён цалуе яго ў галаву, чалавек вырастае разумным... ну, як Ленін, ці, як Пекка. Калі анёл цалуе чалавека ў плечы, чалавек будзе ду жым... ну, як Артсі, — зрабіў рэверанс Алег Мікалаевіч у бок здаравяка ў чырвоным швэдары, якога палічыў ня лішнім на ўсялякі выпадак вылучыць сярод астатніх. — Калі ж за гэтым сталом знойдуцца сапраўдныя мужчыны, якіх пацалаваў анёл і ў галаву, і ў плечы, і яшчэ туды, куды трэба, я прапаную ім падняцца — і, стоячы, выпіць за жанчынаў! Гэта быў каронны, фірмовы, так бы мовіць, тост Алега... Дома ён яго ніколі не падводзіў. Якая б ні была за сталом кампанія, нахабныя сантэхнікі ці сарамлівыя інтэлектуалы, узьдзеяньне тоста было ўсеахопным і заўсёды прыблізна аднолькавым. У застольлі — у нейкай ягонай частцы імкліва і парывіста, у нейкай частцы нясьмела і няўпэўнена, а ці так ужо яно трэба? — узьнікаў вертыкальны рух, пачыналіся хуткія жаноча-мужчынскія пераглядваньні, але ў рэшце рэшт, хай нават пры пашлаватасьці тосту, не паказваць жа, што ты на гэта самае ня здольны, — і пайшлі-паехалі падколкі, кпіны, прыжарачкі-жарцікі... Тут жа імкліва і парывіста ўскочыў адзін Цімур, а астатнія, ці то не разабраўшы словаў, ці то не зразумеўшы не да канца аголенага сэнсу іх, тосту як бы і не пачулі. Падняўся ўсьлед за парывістым Цімурам толькі запаволены Артсі, аднак ня болей як з рэверансам у адказ на рэверанс. Так што лепш бы Алег Мікалаевіч ня кідаўся, як цецярук на таку, перамагаць Вадзіма Альбертавіча, які ў сапернікі яму і не набіваўся, адстароненай прыгажосьці Элізабэт папросту баючыся. — Падарылі індзейцу новы бумеранг. Замарыўся індзеец стары бумеранг выкідваць, — у цішыні прамовіў Вадзім Альбертавіч, але зараз яго зразумелі хіба што разгублены Алег Мікалаевіч ды Пекка, які абыякава прамаўчаў. — Я вам што сказаць хачу, пакуль пры памяці, — запрасіў іх адыйсьці ўбок Пекка. — Трымайце два талоны на метро і сто марак, якія я вам, мусіць, прайграю, а як пасьля перадам?.. Даедзеце на метро да станцыі “Кампі”, там побач плошча з турысцкімі аўтобусамі, знойдзеце любы з рускімі нумарамі, дамовіцеся з вадзіцелем — і не адзін дык другі без пытаньняў за гэтыя грошы вас да Піцера давязе. Усё. — Я нікуды не паеду, — сказаў Алег Мікалаевіч. — Я тут застаюся. З Элізабэт. — Што ж, заставайцеся, — ня стаў пярэчыць Пекка. — Пайду скажу пра гэта Элізабэт, яна ўзрадуецца. Дом вы ёй, канечне, ня спаліце, бо яна вас у дом ня ўпусьціць, але што-небудзь прыдумаеце. Хлопцы вы вынаходлівыя. — Чаму гэта яна ў дом нас не ўпусьціць? — непрыязна спытаў Алег Мікалаевіч. — Яшчэ як упусьціць, мы тут ва ўсе дамы хадакі! Вунь колькі візітовак насунулі... — Ён жартуе, Пекка, — паспрабаваў апраўдаць Вадзім Альбертавіч сьвінскія, мякка кажучы, паводзіны Алега Мікалаевіча, але Пекка ўжо завёўся. — А ну давайце выйдзем на хвіліну, — голасам, не абяцаючым нічога добрага, прапанаваў ён сваім новым сябрам. — Я нікуды не пайду, — адхіснуўся ад яго Алег Мікалаевіч. — Я тут застаюся. З Элізабэт. — Але Вадзім Альбертавіч настойліва ўзяў яго пад руку і вывеў на вуліцу. На вуліцы Пекка паспакайнеў, памаўчаў, нібы прыкідваючы, трэба яно ўсё яму, ці ня трэба, і ўрэшце махнуў на сумненьні рукой: трэба, ня трэба — якая розьніца, калі хочацца... — Я вас калі ўчора ўбачыў, ну, узрадаваўся, падмог усё ж Бог на сьвята з кампаніяй! На мяне гэта іншым разам накочвае — як-ніяк сем гадоў... Я за гэты час стаў для сваіх як бы сапсаваным фінам, ну ды гэтага вам не зразумець і гэта вас ня тычыцца. Дык вось да гэтых сямі гадоў я быў адзін Пекка, пад канец гэтых сямі гадоў я стаў другі, зусім іншы Пекка, а цяпер я трэці Пекка. Вырашыў я Карла Маркса не мяняць на некага іншага — і не мяняю, а ў астатнім зьмяняюся, таму што жыву, думаю, натуральна рэагуючы на тое, што адбываецца наўкол мяне і ўва мне. І не таму, што я хамелеон, чалавек без перакананьняў, а таму якраз, што я перш за ўсё чалавек, а пасьля ўжо, скажам, фін, альбо сябар нейкай партыі. У вас жа што толькі ні адбываецца — путчы, перабудова, страляніна, свабода слова, а вы ні чарта не зьмяняецеся! Нібыта спачатку вы рускія, а пасьля ўжо людзі... — Мы ня рускія, — трохі пакрыўджана нагадаў, закаханы ў жанчыну з вачамі вясновай тундры, Алег Мікалаевіч Ільін, які і па бацьку, і па маці быў чыста рускім чалавекам, па недаглядзе запісаным у беларусы. — У гэтым сэнсе вы ўсе рускія! — пераканана адрэзаў Пекка. — І беларусы рускія, і грузіны рускія, і ўзьбекі! Вы там у гэтым былым вашым Савецкім Саюзе, самі нічога ня маючы, самі для сябе вырашылі, што вам усё прыналежыць! А тое, што не прыналежыць — не прыналежыць часова, па неда­глядзе! І хутка ўсё вернецца. І Прыбалтыка вернецца, і Сярэдняя Азія, і Каўказ вернецца, ды і Польшча з Фінляндыяй... А таму: для чаго намагацца, нашто разьбірацца, як яны там жывуць, чым яны жывуць — зажывуць па-нашаму! І па-нашаму загавораць, таму на што іх дзікунскія мовы вывучаць, і па-нашаму засьпяваюць, і пад нашу дудку заскачуць! І разумець не жа­даеце, што гэтага ня можа быць, бо гэтага ня можа быць ужо ніколі. А вы прыязджаеце сюды, бегаеце тут па дахах з нажамі... — З якімі яшчэ нажамі? — стараючыся адбіцца ад абвінавачваньняў Пеккі, якія ў адносінах да іх падаліся яму несправядлівымі, не зразумеў Вадзім Альбертавіч. — А вы думаеце Цімур жартаваў пра сябе?.. Ён тут закахаўся ў жанчыну, якую ў страсьцях пачаў зьбіваць, а калі яна праз гэта пайшла ад яго, пастанавіў яе зарэзаць. Яго з нажом з даху на доме гэтай жанчыны паліцыя зьняла. Яму турма пагражала — і мой сябар, які яму, як мог, дапамагаў, з вялікімі высілкамі зьвёў гэтую справу да псіхічнага расстройст­ва. А ў нас гэта зрабіць — гэта ня ў вас. І нават ня ў Грэцыі, бо ў нас і за любоўнае забойства восем гадоў даюць. Дык Цімур цяпер усяму сьвету распавядае, што фіны яго, героя барацьбы з дыктатарскім рэжымам, у псіхушку пасадзіць хацелі. — Але ж мы ня псіхі, — сказаў Алег Мікалаевіч. — Я не зьбіраюся з нажом па даху бегаць... У мяне ў адносінах да Элізабэт самыя сур’ёзныя намеры. Вадзім Альбертавіч успомніў пра Сьвятлану, з якой па вяртаньні ў Менск Алег Мікалаевіч зьбіраўся ажаніцца, а Пекка спытаў: — А што за птах хвастом вышэй за дах? — Дым... — задуменна сказаў Алег Мікалаевіч. — Гэта я, вядома, разумею... — Ды нічога вы да гэтай пары так і не зразумелі! Усё ў вас па-ранейшаму, як у дыме — і ў саміх вас амаль нічога не зьмянілася. Хібы што раней вы прыязджалі сюды жабракамі і хадзілі ціха, а цяпер, накраўшы, вырабляецеся пад нуварышаў, кідаецеся грашыма... — Выбачай! — яшчэ раз паспрабаваў утаймаваць шалёнага Пекку далікатны Вадзім Альбертавіч. — Што да нас... — Што да вас, дык дзякуй скажыце Сонечцы. — Ага... — сказаў Алег Мікалаевіч. — Што ага?.. Вас я, зразумела, пад адзін грабеньчык са зладзюгамі не прычэсваю, але жанчынам сваім вы павінны ногі мыць і ваду потым піць. Я там у вас на вас наглядзеўся... Калі б ня вашыя бабы, дык вы б так і думалі, што жыць-пажываць — гэта гарэлку хлябтаць. — А ты з намі ўчора што рабіў? — зачапіўся за відавочны пракол шалёнага Пеккі, павучэньні якога пачалі яму абрыдаць, Алег Мікалаевіч. — На скрыпцы граў? — Таксама праўда, — згадзіўся, адразу падвяўшы, Пекка. — Зрэшты, рабі­це, што хочаце... Мужыкі вы нармальныя, гэта я так, у агульным кантэксьце... Шкада, венікі спалілі, а ўсё астатняе нічога... Весела пагулялі. — Вадзік! — вываліўся на іх з дзьвярэй рэстарана “Марка Пола”, куды адыйшлі яны ад веранды “Балбатоўні”, нібыта знаёмы, але неяк здалёк, туманна знаёмы Вадзіму Альбертавічу мужчына. — Ты што тут робіш, Ва­дзіла? Ты чаму да гэтай пары ня ў турме за згвалтаваньне? Мянушку Вадзіла, дадзеную яму не адно па сугуччы з іменем, але і за тое, што ён часьцяком ператрымліваў шайбу, як і дуркаваты жарт пра турму за згвалтаваньне, маглі ведаць толькі людзі з ягонага хакейнага жыцьця, якое, здавалася, было даўно, а скончылася быццам бы зусім нядаўна. Вадзім Альбертавіч глядзеў — пазнаваў і не пазнаваў... — А ты здорава зьмяніўся, — ледзьве не са спагадай сказаў мужык, які сам відавочна маладзіўся. — Я цябе напачатку і за свайго не прыняў — лапар нейкі... Ну, давай абдымемся, чаго стаім, столькі гадоў не бачыліся! Мужык прыцягнуў да сябе Вадзіма Альбертавіча і, абдымаючы, штурхануў яму вялікімі пальцамі пад абедзьве лапаткі — і па гэтым подлым жэсьце варатара Глеба Бургі па мянушцы Клей абаронца Вадзім Крывахвост па мянушцы Вадзіла яго і ўспомніў, і пазнаў. — Клей! — ткнуўся Вадзім яму ў плячо. — Клей... А мне казалі, што цябе забілі. — Спрабавалі... Але ж ты мяне ведаеш: я іх першы прышыў. Давялося праз гэта пасядзець трохі. А ты, Вадзіла, ты як?.. Бачу — жывы! Толькі састарэлы нейкі... Не, ну ты зусім стары! Цэментам цябе запарушыла, ці што? “Няўжо я такі ж, як ён? — ледзьве не ўпершыню паспрабаў успомніць сябе самога, ня гледзячыся ў люстэрка, саракавасьмігадовы Вадзім Альбертавіч. — Не, ня можа быць...” — Дык паўста амаль... — сказаў ён Глебу. — Не хлапчук. — Што з таго? Я ўжо год як на паўсотні праехаў... Пра гэта мне не кажы! Вы там у Беларусі, мусіць, ад радыяцыі загінаецеся. Правільна я ад вас драпануў. — І куды ты драпануў? — А ты што — забыўся? Спачатку ў Маскву, а пасьля ў Піцер. Там і прыжыўся, дзе весялей страляюць. — Дык зараз ты ў Піцеры? — перапытаў Вадзім Альбертавіч, запрашаючы да размовы Алега Мікалаевіча. — Гэта сябар мой Алег. — А то я ня помню яго! Здароў быў, Гусь лапчасты! Глеб сапраўды ўсё помніў: у Алега была ў юнацтве мянушка Гусь. Часовая, прахадная, але была. — Дык што вы тут робіце, гусі пералётныя? — абняўшы Алега Мікалаевіча і штурхануўшы яму пад лапаткі, спытаў Глеб. Алег Мікалаевіч павёў занылымі крыламі. — Вясна... Дамоў зьбіраемся. — А мой дом спалілі, — сказаў Пекка. — Добры дзень. — Вітаю, — даволі прахалодна прывітаўся Глеб. — Па-руску гаворыш?.. Гэта добра. А то фіны апошнім часам залупацца пачалі: не разумеем, не разумеем... Нічога, яшчэ зразумеюць. — Не зразумеюць, — не згадзіўся Пекка і ня стаў далей знаёміцца, а павярнуўся і пайшоў на веранду “Балбатоўні”. — З чаго гэта ён у вас ганарысты такі? — нядобра паглядзеў яму ў сьпіну Глеб. — Пару піва праставіў? Дык зараз я ўвесь гэты кабак гарэлкай зальлю. Захлынуцца на халяву — ведаю я гэтых жлабоў. — Ён не ганарысты, а шалёны, — незадаволена сказаў Вадзім Альбертавіч. — І дарма ты да яго чапляешся. Усё ж ты ў яго ў гасьцях, а ня ён у цябе. — У каго гэта я ў гасьцях?.. У чухонцаў гэтых?.. Нешта ты ня правільна разумееш, Вадзік. Яны ўсё жыцьцё на нашым карміліся — і зараз кормяцца. Шкада, што іх Сталін пад канец вайны не дадушыў. — І што б было? — спытаў Алег. — Што значыць, што б было? — Ну, што б было, каб дадушыў? — Ды нармальная Чухонія была б! Без усялякіх ганарыстых і шалёных... Вунь наш губернатар з чухонцаў. Дык у-у-у, як карані свае закапаў — не дакапацца! А чаму? А таму што ня дурань, ведае, што робіць. Прызнаўся б ён, што чухонец — і зьліў бы ваду. — Ня ведаю, — сказаў Вадзім Альбертавіч. — Я трэці дзень тут — і мне падабаецца. Усё, як у нас, толькі ў сто разоў лепей. — Значыць, ты пры бабках, Вадзіла! — зноў надзеў яго на вялікія пальцы Глеб. — А пры бабках паўсюль хораша, у любой чухоніі... Як жа мы з табой даўно ня бачыліся, га?.. Жыцьцё мінула, Вадзік, цэлае жыцьцё! І куды яно, маць яго, падзелася? — Глеб Сяргеевіч, — зьявіўся ў дзьвярах, з якіх вываліўся на іх Бурга, брытагаловы мардаварот з мабільным тэлефонам у руках. — Гарык з Чыкага... Кажа, што ўсё зразумеў. — А як яму не зразумець, Чыкага ня так далёка... — узяў трубку Глеб. — Ну што, підэр, адумаўся?.. Ну і дзе тая падла?.. Зараз, пачакай, Рабчык запіша, у мяне на гэтыя іх назвы памяці нямашака. — І Глеб вярнуў тэлефон брытагаловаму. — На, ён табе адрас скажа, а ты запішы. І пазвані Чэку, што праз паўгадзіны рухаемся. — Глеб, а ты што тут робіш? — праводзіўшы паглядам брытагаловага бандыта, з відавочнай насьцярогай спытаў Вадзім Альбертавіч. — Бізьнесам займаюся, Вадзік, буйным бізьнесам! А ты ўжо, відаць, падумаў, што я рэкецір, ці кілер?.. Дык для гэткіх справаў у нас бязмозгіх хапае. Я ў кампаньёнах у Пашы Капыша быў, пакуль яго з гранатамётаў не забамбілі. Ну ды для цябе гэта гук пусты, хоць Паша Капыш, Вадзік, — гэта нафта. Уцяміў? — Уцяміў... Ты ў нафтавыя каралі выбіўся? — Не, ну што ты! Каралём быў Паша, з-за чаго і перастаў быць. А я ўжо так, у каралеўскім цянёчку. Кантракцік тут адзін падпішу — і ў Піцер. Шка да, часу ў нас з табой мала, але паўгадзіны маем. Пайшлі, а то ў мяне там стол прападае!.. У рэстаране “Марка Пола” гудзела гэткая ж піўная таўкатня, як і ў “Балбатоўні”, але для Глеба быў накрыты каля вакна асобны, сервіраваны на чатырох, стол, над якім гарой навісаў адзін Рабчык. — Не зьявіліся кампаньёны, — перахапіўшы недаўменны позірк Вадзіма Альбертавіча, разьвёў рукамі Глеб. — Самі ж тут дамовіліся, каб народу, відаць, наўкола болей было, а не прыйшлі. Зараз пад’едзем, даведаемся, чаму... А вы сядайце, чаго пасталі? — Пекку трэба было б запрасіць... — няўпэўнена сказаў Вадзім Альбертавіч. — Пасьпеецца з Пеккам! — кіўнуўшы Рабчыку, каб наліваў, паморшчыўся Глеб. — Вам калі ад’язджаць? — Учора, — сядаючы за стол, уздыхнуў Вадзім Альбертавіч. — Цягнік прапілі? — угадаў Глеб. — Во гэта па-нашаму! Дык я вас да Піцера дакіну, а далей ужо не праблема... Далей у нас адна краіна, малайчына ваш Лукашэнка! Наш мужык, хакеіст!.. Ну, за хакей, Вадзіла? За юнацтва?.. Ці за што? — Давай за сустрэчу, Клей. Хто б мог падумаць... — Жыцьцё падумала, — сказаў, прыгубіўшы, Глеб. — Гэта ня вы цягнік прапілі, гэта яно яго прапіло. І правільна зрабіла!.. За жыцьцё!.. А ўсё ж як вы тут — ніяк толку не даб’юся? — На хакей мы ў Піцер сабраліся... Тур такі турыстычны: два дні тут — і дзесяць у Піцеры. — Ды ну?.. Тады ў нас навалам часу, мужыкі! І жыць у мяне будзеце. — Нашто ў цябе?.. У нас гасьцініца. — Якая гасьцініца! Вас чорт ведае дзе паселяць, чэмпіянат сьвету як-ніяк... А ў мяне палац! Ты жыў калі-небудзь у палацы? Жыў, канечне, толькі ў разьдзявальнях... Ладна, гэта мы пасьля абгаворым, а пакуль пастанаўляем так. Я зараз адскочу па сваіх справах, а вы застаецеся гуляць. Калі я праз паўтары-дзьве гадзіны за вамі не заеду, сустракаемся ў гасьцініцы “Антон”. Гэта побач. Ведаеце, дзе?.. — Ведаем, — кіўнуў Алег Мікалаевіч. — Жылі... У ёй ды каля яе ўсё ў нас і круціцца. — Там у нас аўтобус свой, бярэм транты — і дахаты! — падняўся Глеб, але Вадзім Альбертавіч спыніў яго: — Чакай... А разьлічвацца нам за ўсё гэта чым? Глеб расьсьмяяўся. — Ну, Вадзіла!.. Ты што, падумаў, што я цябе кінуць хачу? Як цябе прастытутка некалі ў Маскве кінула? Вадзім Альбертавіч зьніякавеў. — Ды нічога я ня думаю... Грошай няма. — За ўсё, што на стале, заплачана. І трымай крэдытную картку на ўсялякі выпадак. Можаце хоць увесь гэты кабак купіць і прапіць, а то ім Пекка пару піва праставіў... Гонар трэба мець савецкі! — Які? — спытаў Алег Мікалаевіч, але Глеб, выходзячы ў дзьверы і хаваючыся за квадратнай сьпінай Рабчыка, на пытаньне гэтае яму не адказаў. За Глеба як бы паспрабаваў адказаць Вадзім Альбертавіч. — Памятаеш, Алег, у Роберта Раждзественскага: “Па нацыянальнасьці я савецкі!..” Гэта з намі — і назаўсёды. — За гэта і вып’ем?.. — прапанаваў Алег Мікалаевіч. — Вып’ем, — пагадзіўся Вадзім Альбертавіч. — А што ў тым кепскага?.. Я з савецкай уладай не змагаўся, мне яна ні жыць, ні гуляць не замінала. — І мне не замінала, — прыкінуў, што і ў што наліць, Алег Мікалаевіч. — Усялякае, праўда, здаралася, але ўсялякае здараецца пры любой уладзе. Там засталося ўсё, што ў нас было, Вадзік, як за гэта ня выпіць?.. А, давай гарэлкі — і па келіху!.. Як, з кім і пад якія тосты пілі яны далей, абодва потым згадвалі цьмяна. Чамусьці менавіта гэтыя найбагатыя ў іх жыцьці паўтары-дзьве гадзіны на ўспаміны аказаліся самымі беднымі. Алег Мікалаевіч успомніў, што яны за­прасілі Пекку і Элізабэт... Вадзім Альбертавіч успомніў, што яны запрасілі ўсіх і ўсім прапанавалі выпіць за вялікі Савецкі Саюз... За Савецкі Саюз ні за вялікі, ні за малы ніхто, апроч іх, піць ня стаў, і тады Алег Мікалаевіч заскандаліў і заявіў, што фіны за рускіх ня п’юць, бо ліжуць азадак амерыканцам. “Son of bitch”, — адстаронена гледзячы на яго вачыма вясновай тундры, сказала Элізабэт, мяркуючы, мусібыць, што Алег Мікалаевіч не зразумее. Аднак Алег Мікалаевіч, маючы прыроджаныя здольнасьці да іншаземных моваў, у тым ліку і да мовы ангельскай, усё, як мае быць, зразумеў і, носячы ў сабе нападпітку натуру ўражлівую і крыўдлівую, адказаў нешта накшталт таго, што гэта якраз Элізабэт і нарадзіла яго на сьвет. Тут на дзіва спакойны і нават нібы тагасьветны Артсі, здаравяк у чырвоным швэдары, устаў, перавесіўся цераз стол, уважліва ўгледзеўся ў Алега Мікалаевіча і ўрэзаў яму ў нюхаўку. Вадзім Альбертавіч ускінуўся бараніць сябра, Артсі прыбіў яго да крэсла, падышоў Хуга — і сяброў-таварышаў ледзьве ня выкінулі з амаль купленага і амаль прапітага імі рэстарану на вуліцу, туды, дзе звычайна бегаюць у фінаў голазадыя... Толькі і гэтым разам умяшаўся і выручыў шалёны Пекка: усіх утаймаваў, уціхамірыў, разагнаў па месцах. На месцах гэтых, трохі пабітага Алега Мікалаевіча і зусім цэленькага Вадзіма Альбертавіча, прыснулых мордамі ў талерках, і знайшоў, вярнуўшыся па іх, Глеб Бурга. Як яны засталіся ўдваіх, калі і куды падзеліся ўсе астатнія, чаму і за што іх кінулі, гэтага яны ўцямна не змаглі б растлумачыць, ды Глеб пра тое і не пытаўся. Ну, напіліся — і напіліся, дзіва дзіўнае, дзеля гэтага ён тут іх і пакідаў... Абрыўкамі ўспамінаючы, як і чаму ўсё выйшла, Алег Мікалаевіч і Вадзім Альбертавіч цьмяна здагадваліся пра нешта не найлепшае... — Добра яшчэ, што кішкі ня выпусьцілі, — сказаў Глеб, глянуўшы на распухлы нос Алега Мікалаевіча. — Гэта ў іх проста: фінкай чык — і гатова. У японцаў харакіры, а ў чухонцаў гэтых пуукоттаа... Бандыты. Яны ў васемнаццатым годзе ўвесь рускі Выбарг выразалі, не прайсьці па кішках было... — Дык Выбарг нібыта не зусім рускі, — прыхаваў рукамі жывот Вадзім Альбертавіч. — А Рабчык дзе?.. — спытаў Алег Мікалаевіч такім голасам, быццам Рабчык быў яму найбліжэйшым сябрам, таму дзіўна, што ў такую цяжкую хвіліну яго не аказалася побач. — У Чыкага паляцеў, — дапамог ім падняцца з-за стала Глеб. — Нашыя рабчыкі цяпер далёка разьляталіся. — А нашых сокалаў далёка не пускаюць, — сказаў Вадзім Альбертавіч. На вуліцы, дзе сырым ветрам шумелі прыцемкі, перагулялыя сябры трохі аддыхаліся, і Глеб паціху павёў іх да гасьцініцы. — Цемра ды вецер, — пацепнуўся Алег Мікалаевіч. — Не даляціць да Чыкага ні рабчык, ні сокал. — Няёмка... кепска выйшла... — праходзячы каля тых жа, якія ўсё біліся, бронзавых дзяцюкоў, паспрабаваў казаць нешта Вадзім Альбертавіч, але Глеб яго ня слухаў: — Давай, давай, пайшлі, пайшлі... Дыхаем глыбей, у аўтобусе яшчэ з народам піць паўночы. Алег Мікалаевіч чамусьці пацікавіўся: — А аўтобус чый?.. — Глеб Сяргеевіч! Глеб Сяргеевіч! — з п’яным захапленьнем замахалі рука­-мі і закрычалі з аўтобуса. — Глеб Сяр-ге-е-віч!.. Глеб паблажліва махнуў рукою ў адказ. — А ты пытаешся, чый?.. У мяне ўсё маё: і аўтобус, і народ. Супрацоў­нікаў сваіх на пару дзён адцягнуцца прывёз, каб мацней любілі... З вінавата-спалоханым тварам, нібы чакаючы наганяю, насустрач ім бачком высунуўся вадзіцель. — Дваіх нямашака, Глеб Сяргеевіч. — Рабчыка і Чэкі... І ніхто ня ведае, куды падзеліся. — У эміграцыю кінуліся, сукі, радзіму прадалі... — сплюнуў Глеб. — Ну і хрэн з імі! — Не папярэдзіўшы... — разгубіўся вадзіцель. — У мяне ж пагалоўны сьпіс... Глеб падміргнуў Вадзіму Альбертавічу і Алегу Мікалаевічу. — А ты б папярэдзіў, калі б драпануць сабраўся?.. Ды атрад не заўважыць страты байцоў, я ім знайшоў замену... Так што давай сядай за руль і рухаемся, калі ўсе астатнія на месцы. — Стоп, — раптам сказаў Алег Мікалаевіч, ступіўшы ўжо на падножку аўтобуса. — А дэманстрацыя?.. Ні Глеб, ні нават Вадзім Альбертавіч адразу ня ўцямілі, што гэта ён надумаў, і Глеб стаў падпіхваць Алега Мікалаевіча ў салон. — Якая табе яшчэ дэманстрацыя? — А такая! Сёньня Першае Мая! Яшчэ ня скончылася... Вадзік, растлумач яму, няхай не піхаецца... Калі ўжо з Элізабэт нічога ня склеілася, дык няхай будзе дэманстрацыя! Я бяз гэтага не паеду, без дэманстрацыі якое да д’ябла сьвята? — Ноч ужо, Алег, — паспрабаваў праціснуцца міма яго ў салон аўтобуса Вадзім Альбертавіч. — Дый стаміўся я, паехалі... Алег нечакана ўхапіў яго за плечы і пачаў трэсьці. — Стаміўся ты? З чаго гэта ты стаміўся? Гарэлку піць стаміўся? А доўг?.. А сімвалы?.. А нашыя ідэалы?.. Вадзім Альбертавіч павіс на руках Алега Мікалаевіча і, ледзьве ня грымнуўшыся, садраў іх са сваіх плячэй. — Ды ў цябе клёпкі з мазгоў павысыпаліся! Які доўг? Якія сімвалы? Мы ў Фінляндыі!.. — Ну і што? — зноў, але ўжо спакайней узяў яго за плечы Алег Мікалаевіч. — І добра, што мы ў Фінляндыі. Тут дэмакратыя, свабода шэсьцяў і дэманстрацыяў. Вось і скарыстаем тое, што дае свабода. — Пусьці ты мяне... зранку трэба было свабоду скарыстоўваць... — настойліва прарываўся да мяккага аўтобуснага сядзеньня, уяўляючы, як яно будзе калыхаць і люляць, Вадзім Альбертавіч, але Алег Мікалаевіч яго не адпускаў. — Зранку кожны дурань можа!.. Бачыў бы ты, Глеб, што тут раніцай было! Нікчэмнасьць! Не дэманстрацыя, а пародыя, цырк нейкі... прафсаюзны турпаход! Ганебная параза і адступленьне працоўных масаў перад зьвярыным выскалам капіталу! — Суціш ты яго, Клей, — з мальбой паглядзеў на Глеба Вадзім Альбертавіч, але той нешта прыкінуў — і раптам рашуча падтрымаў Алега Мікалаевіча. — А гэта ідэя! Гэта, блін, па-нашаму! Начная першамайская дэманстрацыя на часова захопленай ворагамі тэрыторыі! Дзе яшчэ было такое!?. У Глеба, відаць, ня склалася гэтым разам з бізьнесам, ці чым ён тут з Рабчыкам і Чэкам займаўся; яму хацелася скінуць раздражненьне — і ён завёўся злой весялосьцю, скочыў у аўтобус і ўключыў мікрафон. — Любімы правадыр вітае народ! Усё як сьлед, п’яных няма? — Усё нармальна! — адгукнуўся народ. — Дзякуй правадыру! Усе п’яныя, сьпім... — Нікому ня спаць! Выходзім на першамайскую дэманстрацыю! У каго ёсьць чырвоныя хусткі, насоўкі, шалікі — прывязваем да парасонаў. Ануч не шкадаваць, фірма кампенсуе. На выхад!.. Жаночы голас захіхікаў візготкай: — У мяне толькі станік і трусікі чырвоныя! Здымаць?.. — Усё адно ж здымеш, Насьцёна! — засьмяяўся Глеб. — Дык здымі аднойчы не па бляцтву, а па ідэі... Народ, чалавек трыццаць мужчынаў і жанчын, пераважна маладых, сытых, нагуляных, пачаў насьцярожана і няўпэўнена выбірацца з аўтобуса... Выбраўшыся, сталі купкай і дуркавата ўсьміхаліся, мяркуючы, мусібыць, што з дэманстрацыяй Глеб Сяргеевіч дазволіў сабе пажартаваць. Але Глеб і сам не жартаваў — і астатнім не дазволіў. — Я сказаў: узяць парасоны! Я сказаў: цягнуць усё чырвонае! Хто не зразумеў — вярнуцца і ўзяць!.. Рыхтуем сьцягі з транспарантамі, пераходзім вуліцу і на плошчы строімся ў калону! Усе ўсё ўцямілі? — Усе! — чамусьці шчоўкнуў абцасамі і казырнуў вадзіцель. — У мяне вымпел у кабіне з сярпом і молатам. — Прывязвай да манціроўкі, паперадзе панясеш, — задаволена кіўнуў Глеб. — Хоць не, я сам паперадзе панясу... Мы ім, блін, пакажам, як радзіму любіць! “Яны вар’яты! — у зьдзіўленьні, у зьнямелым жаху думаў Вадзім Альбертавіч, гледзячы, як наўкол, у ліхаманкавай мітусьні, набіраючы ўсё болей энтузіязму, нармальныя з выгляду людзі рыхтуюць неверагоднае афармленьне рускай начной першамайскай калоны ў самым цэнтры сталіцы Фінляндыі. — Яны насампраўдзе псіхічна хворыя, на іх вірус нейкі напаў...” — Наце! — пырснуўшы сьмехам, сунула яму вялізны парасон з прывязаным да яго чырвоным станікам Насьцёна, Насьця, спакусьлівая маладая кабетка. — Глеб Сяргееевіч сказаў, каб я вам дала! — І яна, давалкай зірнуўшы Вадзіму Альбертавічу ў вочы, замахала над галавой трусікамі на парасоне. — А класна, калі за ідэю!.. З доўгіх шалікаў змайстравалі нешта накшталт транспарантаў, кофты, сукенкі з хусьцінкамі пайшлі на сьцягі — і тры дзясяткі вар’ятаў, перайшоўшы вуліцу і стаўшы па трое ў шэраг, калонай рушылі ўздоўж набярэжнай па плошчы Хаканіеме... Вадзім Альбертавіч з самага пачатку не хацеў станавіц­ца ні сьпераду, ні ззаду, спрабаваў адасобіцца ад усіх, кідаў парасон з чырвоным станікам Алегу Мікалаевічу — і той нарэшце раззлаваўся. — Глеб, да д’ябла яго, ён толькі пад нагамі блытаецца! Хай коціцца да манументу, стане там і нас вітае! Як быццам парад прымае... Разьюшаны Вадзім Альбертавіч замахнуўся на яго парасонам: — Ды йдзі ты!.. — Ідзі! — злосна і сур’ёзна працадзіў Глеб. — Нас павінен нехта вітаць. А ня пойдзеш — у аўтобус ня возьмем. Вадзім Альбертавіч глянуў на Глеба, на Алега, на астатніх — і да яго дайшло, што сапраўды ня возьмуць. Уявіў, як яны будуць ехаць у цёплым і ўтульным аўтобусе, піць гарэлку, сьпяваць песьні, ціскацца... а Насьцёна без трусікаў... Не, гэта ня той выпадак, калі адбіваюцца ад калектыву. Тым болей, што дурнаватая забава з дэманстрацыяй неспасьцігальным чынам перарастала ў штосьці сур’ёзнае, ва ўсякім разе яна ня ўсім ужо, як ён заўважыў, здавалася толькі жартам. “А што гэта я сапраўды зафырдыбычыўся?..” — няўцямна падумаў пра самога сябе Вадзім Альбертавіч і кароткімі перабежкамі пасьпяшаў да манументу, да бронзавых дзецюкоў, што ўздымалі зямны шар над бронзавай бабай з бронзавым дзіцём на руках. Вадзім Альбертавіч бег — і над ім калыхаўся доўгі складзены парасон, і двума пухірамі надзімаўся на ветры чырвоны станік. Плошча была даволі добра асьветленай і зусім бязьлюднай, калі не лічыць паліцэйскага, які, намагаючыся асэнсаваць фантастычнае відовішча, уваж­ліва назіраў за ўсім, што адбывалася, стоячы каля сваёй машыны непадалёк ад трамвайнага прыпынку. Як толькі натоўп з анучамі на парасонах пачаў строіцца ў калону, ад якой адарваўся і пабег да манумента мужык са ста­нікам, паліцэйскі паціснуў плячыма, пачухаў патыліцу і вырашыў пазваніць па тэлефоне. Праз пару хвілінаў пад’ехала яшчэ адна паліцэйская машына і спынілася побач з першай. — Праблемы, Тойва?.. — Пакуль не... Але як ты мяркуеш, Мацці: што яны робяць? — Рускія?.. — Рускія. — Калі рускія, значыць, гуляюць. — Ты ў гэтым упэўнены? — З рускім ні ў чым нельга быць упэўненым, Тойва... Але што ім яшчэ ўночы рабіць на плошчы? — Так і я думаю... У нас ёсьць падставы іх затрымаць? — А чаго думаць?.. Па законе няма падставаў. Хіба што піць пачнуць, тады... — Наўрад ці... Усе рускія ведаюць, што піць на вуліцы нельга... — Рускім тое, што нельга, якраз самае тое, Тойва. Пачакаем... — Пачакаем, Мацці, — згадзіўся Тойва і сеў у сваю машыну. Калона дэманстрантаў на чале з Глебам Бургой, які ўздымаў вымпел на маньціроўцы, рухалася па плошчы ўсё болей зладжана, усё больш рашуча і строга, нібы ўперадзе акрэсьлілася і паўстала выразная і дакладная мэта. Стоячы каля манументу, Вадзім Альбертавіч бачыў, як сур’ёзьнелі твары і цьвярдзелі позіркі, як, раўняючы крок, змыкаліся плячом да пляча шэрагі, і калона з разрозьненых і выпадковых людзей пераўтваралася ў маналіт, у адзінае цэлае. Трапяталі хусьцінкі, ветразямі напіналіся нацягнутыя шалікі, хліпалі на ветры кофты і сукенкі, але гэта ўсё меней здавалася сьмешным і ўсё болей уяўлялася Вадзіму Альбертавічу ўрачыстым, нават велічным. Нечаканае пераўвасабленьне п’янай кампаніі ў народную масу, у калектыў, аб’яднаны адзіным парывам, адзіным імкненьнем, Вадзіма Альбертавіча настолькі ўразіла, што ён адчуў, як нарадзілася недзе ў пахаладзелых шлунках і пачало падымацца вышэй і вышэй, да грудзей і горла, ледзь не вырываючыся з яго крыкам “ура”, дрыготкае захапленьне. Ён згадаў гэтае захапленьне, соладка яго пазнаў — і ў яго аж галава закружылася: ня згубленае!.. У вушах загучала музыка, замігцелі ў вачах малюнкі: прахадная завода, расхінутыя гарадскія вуліцы, кветкі і паветраныя шары, плошча, сьцягі, трыбуна правадыроў, прывітаньні і здравіцы — і ўзрушанае, бясконцае людское мора, у якім кожны шчасьлівы быць, адчуваць сябе маленькай кропляй, не жадаючы і не патрабуючы большага, таму што большага, чым гэтая аб’яднаная, усенародная радасьць, нічога не бывае. Вадзім Альбертавіч міжволі ўзьняў парасон з чырвоным станікам так высока, як толькі здолеў, і выцягнуўся ў струнку. У падманным, штучна дзённым неонавым сьвятле — скрозь ноч і вецер — калона рухалася наўпрост на яго; Глеб, задаючы рытм, мерна ступаў, амаль чаканіў крок, і ў вачах ягоных бліскала; Алег Мікалаевіч, сапраўдны правафланговы, вышэй за ўсіх уздымаў транспарант, які ён, не падабраўшы сабе такога ж рослага напарніка, нёс на двух парасонах адзін, упарта супраціўляючыся ветру, нахіляючыся наперад і не адрываючы позірку ад сярпа і молата, што трапяталіся на вымпеле над галавой Глеба; спакусьлівай Насьцёне, якая ўручыла Вадзіму Альбертавічу станік і нача­піла сьцягам на парасон свае трусікі, вецер раз-пораз расхінаў плашчык і задзіраў прыпол сукенкі, цела яе бела-блакітна сьвяцілася ўсімі сваімі ніжнімі акругласьцямі, але, адухоўленая ідэяй, яна не зьвяртала на тое, што ідэя голая, аніякай увагі; нізкарослы мужычок, што крочыў сьледам за ёй, нахіляючыся, як і ўсе, наперад, закідваў твар угору, да транспарантаў і сьцягоў, нібы ня бачыў перад сабой такой голай і такой спакусьлівай бабскай зад­ніцы, — і тут захапленьне кальнула Вадзіма Альбертавіча іголкаю ў сэрца, і ён панічна падумаў: “Але ж раструшчаць яны мяне, затопчуць!.. Ды што там мяне, дзецюкоў гэтых бронзавых за мной раструшчаць, шар зямны затопчуць, Госпадзі!..” Тойва выйшаў са сваёй машыны, падышоў да машыны Мацці і сказаў: — Я, бадай, каля цябе пастаю, Мацці... І нічога ж ня робяць, проста ідуць, а страшна... — Так... — задуменна згадзіўся Мацці. — Няма падставаў... Крокаў за пяць да манументу Глеб рэзка павярнуў калону ўлева і павёў яе правым флангам міма Вадзіма Альбертавіча. Упарта нахіляючыся наперад і закідваючы ўгору твары, Глеб, Алег, Насьцёна, мужычок за ёй, усе яны йшлі перад перапалоханым Вадзімам Альбертавічам і йшлі, крочылі і крочылі, тупалі і тупалі, нібыта было іх ня тры дзесяткі, а тры сотні, трыста тысячаў, трыста мільёнаў... Раскіданыя і згубленыя на неабсяжнай прасто ры, яны тым ня меней былі ўсе разам, адзін у адным, уяўлялі сабой страшную, дзікую, незразумелую сілу — і сіла гэтая здавалася неадольнай. “Вітай нас!” — ударыла ад іх ветрам, і Вадзім Альбертавіч узьняў вольную руку і паківаў ім далоньню, і яны, яшчэ вышэй уздымаючы сьцягі і транспаранты, учапіліся ў яго запаленымі, з прагай нечага невыносна-невядомага, паглядамі, у захапленьні ўскідваючы, цягнучы да яго рукі. “Ура!” — выдыхнуў Вадзім Альбертавіч, разумеючы і баючыся разумець, што ён нічога ня варты прад гэтай сілай, стыхіяй, перад гэтымі людзьмі з закінутымі ўгору тварамі, і яны, як заклінаньне, тройчы прадыхалі ў адзіным дыханьні: “Ура! Ура! Ура!..” Калона яшчэ раз павярнула ўлева і стала аддаляцца... Вочы ў Вадзіма Альбертавіча ад напругі затуманьваліся, яго хістала пад бронзавым манументам, падарункам горада Масквы гораду Хельсінкі, і яму здавалася, што і сьцягі, і транспаранты, і людзі разьліваюцца ў сьвятле, расплываюцца ў цемры, ператвараючыся ў нішто і сыходзячы ў нікуды... “Міраж, — падумаў ён, — міраж гэта ўсё, страсеньне паветра... Алкагольныя галюцынацыі, белыя коні...” Недзе далёка над морам, на самым ускрайку неба бліснула маланка, вецер узмацнеў — і праз хвіліну пырснулі першыя кроплі дажджу. Ня скручваючы сьцягі і не раскрываючы парасоны, калона прыпынілася каля сьвятлафору, пачакала зялёнага сьвятла і па ўсіх правілах перайшла вуліцу. — Мудакі! — пагардліва кінуў вадзіцель, азірнуўшыся на паліцэйскія машыны. — Нашыя б схаваліся, а пасьля як штрафанулі! Па дзьвесьце пяць­дзесят марак з рыла, амаль па сорак даляраў, такія бабкі!.. Нехта засьмяяўся. — Хто б ім заплаціў!.. Вадзім Альбертавіч ніяк ня мог адвязаць ад парасона станік, а Насьцёна гульліва глядзела яму ў вочы. — Што гэта было, Мацці? — спытаў Тойва, назіраючы, як рускія грузяцца ў аўтобус. — Нічога, — адказаў Мацці. — Няма падставаў. — Дзіўныя гэтыя рускія... — паківаў галавой Тойва. — Манумент нам падарылі... Цяпер ходзяць каля яго... А ты б хацеў быць рускім?.. На гэтае бесталковае пытаньне Мацці не адказаў, з зайздрасьцю думаючы пра тое, як гэтыя рускія ў аўтобусе нап’юцца і будуць спаць, а яму яшчэ куваць да раніцы... Мацці і сам любіў і паспаць, і выпіць... Аўтобус крануўся, у ім было цёпла і ўтульна. Адразу пачалі піць гарэлку, а пасьля і сьпяваць песьні. Вадзім Альбертавіч пакінуў Алега Мікалаевіча, падсеў да гульлівай Насьцёны, лашчыўся з ёй і ўспамінаў прыемнае. Згадвалася сьвята, на якім яго ледзь не задушылі, храм і белая лесьвіца, шалёны Пекка, лазьня, Элізабэт і ўся рэстаранная кампанія, але ніяк не ўспаміналася штосьці галоўнае, што абавязкова трэба было ўспомніць, толькі вось што, што?.. Насьцёна, прыціскаючыся да яго, пасоўгалася на сядзеньні, прыпаднялася і дастала з-за сьпіны фотаапарат. — Думала, што... — пырснула яна. — Наверх пакладзі... Успомнілася, бляха-муха, успомнілася! Як гэта ён забыўся?.. Ён цяпер асабіста знаёмы з прэзідэнтам Фінляндыі! Проста падышоў і пазнаёміўся, як чалавек з чалавекам! Якая жанчына, якая жанчына!.. І Вадзім Альбертавіч, соладка пацягнуўшыся, шчасьліва задрамаў у абдымках Насьцёны і ў сьне ўсьміхаўся... 10 траўня 2000 году, у дзень інаўгурацыі прэзідэнта Расійскай Федэрацыі, на чэмпіянаце сьвету па хакеі на лёдзе ў Санкт-Пецярбурзе зборная Беларусі нечакана для ўсіх узяла ды перамагла зборную Расіі. З мінімальным лікам 1:0, але перамагла. Гэта трохі азмрочыла сьвята новаму расійскаму прэзідэнту Уладзіміру Уладзіміравічу Пуціну, але ўзрадавала Вадзіма Альбертавіча Гладзікава з Алегам Мікалаевічам Ільіным, якія на заклад выйгралі ў шалёнага Пеккі сто марак. Выйшла ўрэшце, што іх далёкая вандроўка ў хакейнае юнацтва ва ўсім удалася. Толькі, як вядома, калі адразу падвальвае столькі шчасьця, дык сьледам чакай непрыемнасьцяў. Калі Вадзім Альбертавіч і Алег Мікалаевіч вярну­ліся дамоў, іх там ужо чакалі і панура спыталіся, навошта яны на хакейным матчы Беларусь-Расія, які паказвалі па тэлебачаньні, нацыяналістычным бела-чырвона-белым сьцягам размахвалі?.. І дарэмна галоўны інжынер і галоўны тэхнолаг цэментнага заводу спрабавалі растлумачыць, што гэта быў зусім ня сьцяг, а куртка, якую ім падарыў фінскі сябар шалёны Пекка. З кіраў­нічай работы іх пратурылі, ніякай іншай яны, як ні шукалі, не знайшлі. Так што, калі б давялося Пекку доўг вяртаць, дык і не было б чым — і было б няёмка, сорамна, не па сумленьні было б. Травень 2000 — сакавік 2001, Вуасары — Расьціла.