Архіў нумароў:

Алесь Разанаў

_____________________ Версэты.	У невядомай далёкай сядзібе З няскоранасьці спрабую выкаваць зброю, але пад наглядам палі і ляды, і на да­ро­гах вораг. Старыя знаёмцы хаваюць твары, і вок­ны будынкаў у аканіцах. Я адыходжу ў пярэдадзень. За плячыма, чакаючы, што пе­рай­на­чыц­ца час, застаюцца нямымі хаў­рус­ьні­ка­мі магілы. У невядомай далёкай сядзібе, зрод­не­най з нетаропкай людскою га­вор­кай і гаманою дзіцячай, нанова пачну свой шлях. Узвышша Высьпела жыта, і перайшло поле па­во­лі з нізіны на ўзвышша. Тое, што здолела спраўдзіцца, спраў­дзі­ла­ся і зазірнула ў разгорнутае бязь­меж­жа, тое, што здолела высьпець, высь­пе­ла і аддало развазе празрыстую аба­лон­ку, тое, што здолела ўзьняцца, ззаду па­кі­ну­ла лук і стрэлы і засталося бяз мэ­ты. Кружляе з кароткімі ўсклікамі над уз­выш­шам ільсьністы сокал. Выходзяць да самай дарогі на ўз­выш­шы з жыта чырвоныя макі і сінія ва­сі­ль­кі. Драпежная птушка Драпежная птушка садзіцца на плот і ўсчынае са мною сваю размову. Блішчыць яе цёмнае вока, і востра ў дрэва ўцінаюцца кіпцюры. Яна прыцягнулася ўладна аб­ся­гам, дзе я пільную пакінутыя сядзібы, і я ёй прыношу ежы, якою жыўлюся і сам. Аднак яна не бярэ яе: гэта ня тая ежа, якую яна асягае ў сваім нес­пас­ьціж­ным палёце і якая яе вызваляе з-пад цём­най улады зямлі. Тады я наломваю ў жменю і падаю ёй сярнічных галовак: пэўна, гэта зусім ня ежа, але адну за адною драпежная птуш­ка зьдзёўбвае іх. «Ляцім!..» — яна ускліквае, зруш­ва­ю­чы­ся, і з дзюбы, бы корміць нядужае пту­ша­ня, у рот мне ўкладае часьцінку пры­ня­та­га ёй пачастунку — і я, супадаючы з нечым, дагэтуль уто­е­ным, бачу: нібы ў зярнятах, прас­то­ра ў зыркіх іскрынах, і чую: сядзібы — у галасах. * * * Самая большая навіна ўжо нам вя­до­мая адпачатку, і, нібы дарунак, у сло­вы ўкладаецца загадзя водгук. Мы ў зьменах, і, быццам няс­кон­ча­ны твор, не супадаем з сабой, і пакуль, вы­маў­ля­ю­чы, удакладняем, хто і нашто мы, трымае наводдалі нас наступнасьць, але калі то адной, то другою сва­ёю думкай угадваем першазадуму, з без­да­ні звоніць, яе выяўляючы, звон, а ў цем­ры запальваецца вясёлка. Дубы Заходняга краю На ўзгорку і ўздоўж дарогі волаты: так укладаецца век у вашы паставы, што, бачачы вас, міжволі мы ганарымся са­бой і сябе далучаем да вашай, паз­на­ча­най веліччу, грамады. Дубы Заходняга краю!.. Дужым памкненьнем вы па­ды­ма­е­це­ся над зямлёю і падымаеце з нетраў зям­лі вам давераны ёю цяжар, яго аб­ды­ма­ю­чы дбайна — нібы несяце пасланьне з пары, неза­леж­най ад непагадзі і пагоды, у другую та­кую ж пару. Вы адпачатку ў зьдзяйсьненьні, а мы вы­маў­ля­ем­ся толькі і, нетрывалыя ў тым, што нас вылучае, у знадворным шу­ка­ем апору, але, то западаючы ўдалеч, то аб­’­яў­ля­ю­чы­ся паблізу, вы, нібы досьвед, зьве­да­ны некалі намі, знаходзіце нас і моўчкі ўводзі­це нас у айчыну, намі пакінутую нез­на­рок. Лясьнік Амелька Лясьнік Амелька чытае ўначы ста­рую сьвятую кнігу і ў ёй вычытвае, што ён сёнь­ня памрэ. Ён зачыняе наглуха дубовыя ака­ні­цы, замыкае на засаўку і завалу дзьве­ры, убівае ў сьцяну лесьніковы свой нож і кладзец­ца на лаву спаць. I чуе праз сон, як нехта настойліва сту­ка­ец­ца ў дзьверы і ў аканіцы, як за сьця­ною блукаюць трывожныя галасы, але абудзіц­ца ня можа. Ён сьпіць і ня ведае, што з-пад зям­лі прабілася раптам чырвоным вірлівым па­то­пам крыніца, што навакольныя вёскі ў ад’езьдзе і што яго хата ў крыві. Зімовыя прыцемкі Белая ціша ўслала палі і пагоркі. Цямнее ўдалечы лес. Нібы загарнуліся сьпісаныя ста­рон­кі і адгарнулася новая, адступілі ў мі­ну­лае вабныя краявіды і занямелі дзеі, што ўраж­ва­лі навіною, а з імі таксама людзі, каб ус­лу­хоў­вац­ца моўчкі цяпер у тое, што, не спы­таў­шы­ся ў іх, настала і авалодала на­ва­коль­лем. Запальваюцца ў невідушчых да­мах агні. Чыйсьці самотны голас, агор­т­ва­ю­чы­ся ў адгалосьсе, кліча кагосьці дамоў. Ля дарогі — капліца. Пажары Хто наступаў — наперад сябе па­сы­лаў пажары, хто адступаў — пакідаў іх ззаду, а хто заставаўся... Колішні першы ў сяле трактарыст Сяр­гей­ка зачыніцца ў хаце, пааблівае сьце­ны бензінам і чыркне сярнічкай; колішні першы ў сяле асілак Ва­сіль у збан пазьлівае з бутэлек шчырага пер­ша­ку, асьвеціць полымем сінім і пад­ня­се да вуснаў; колішні першы ў сяле пе­ра­куп­ш­чык Савэля будзе хадзіць кругамі вакол па­пя­ліш­ча і біць сябе ў грудзі... Вялікі Сялец, у Сяльцы пажары, а людзі то каля іх, то ў іх. У царкве Мы дужаемся ў царкве. Я з гэтага сьвету, а ён з таго: сяб­ры, разьяднаныя лёсам. Калі мяне адужае ён, ён забірае мя­не з сабою, калі адужаю я — ён зас­та­ец­ца тут. Кожны з нас мае тое, што мусіць пе­ра­маг­чы­ся і мусіць перамагчы. На нас пазіраюць пільныя абразы. Самі сабою запальваюцца і зга­са­юць сьвечкі. Лічаць мае і яго перамогі й па­ра­зы накрэсьленыя ў паветры крыжы. I царква вагаецца разам з намі між сьве­там гэтым і тым. Навальніца Зрушыўся з месца дол, усланы лаг­чы­на­мі і курганамі, і засланіў нябёсы. Хаваюцца гнёзды і норы ў рап­тоў­ны змрок, а ў гнёзды і ў норы тыя, што за­ся­ля­лі, нядаўна зусім, навакольле і, кож­ны па-свойму, у ім валадарылі. Каля ганку зьбіраецца і пе­рай­нач­вае час падзея, якая ня хоча акрэсьліцца і наз­вац­ца. Шукае маланка сьцежку. Па бездарожжы, адразу ва ўсе бакі, ра­зы­ходзіц­ца гром. Кожны На гэтым беразе грамада, і кожны ў ёй мае сваё імя і сваё аблічча, на тым ні­ко­га; на гэтым беразе гамана, адна, калі мір, і другая, калі вайна, на тым ні вайны, ні міру, ні гаманы; на гэтым беразе, што адбылося, ня можа адбыцца нанова, на тым няма ча­му адбывацца; на гэтым беразе кожны чытае ся­бе па словах і лічыць па лічбах, на тым за­гадзя зьлічаны і прачытаны. А між абодвума імі плынь, а між абодвума імі мост, а між абодвума імі кожны. Падарожжа Альжбеты па родным краі «I трэба ж!..» — не перастае зьдзіў­ляц­ца Альжбета. Учора яна падалася з сябрынай вы­дат­ных калгасьнікаў і калгасьніц у па­да­рож­жа па родным краі, і малады настаўнік ім адкрывае во­чы на тое, што ёсьць. I бачыць Альжбета, што іхнія хаты ня проста хаты, а ўпісаныя ў абсягі ня­бё­саў саборы, што боханы хлеба, якія яны купілі на кірмашы, разгорнуты, нібы кнігі, і важ­кія словы выкладзены на іх, што іхняя рэчка Малечка ўваб­ра­ла­ся ў веліч і маляўніча плывуць па ёй за­раз з узьнятымі ветразямі чаўны... «А я і ня ведала, што так гожа лу­чац­ца Долы з Высокім, звыклае з нез­вы­чай­ным, тое, што бачыцца мне, са мной», — прызнаецца Альжбета, а іхні настаўнік ёй, пасьміхаючыся, тлу­ма­чыць: «Яшчэ мы ня скончылі па­да­рож­жа, мы толькі яшчэ пачалі адкрываць свой край!..» Габрайскія могілкі Яны зрасьліся з травой, яны зрасьліся з зямлёй, яны зрасьліся з няпамяцьцю і ня­бы­там... Мястэчка пашырылася і ўвабрала іх у свае абсягі, і напалам раскроіла іх да­ро­га, а камяні з незразумелымі лі­та­ра­мі местачкоўцы пабралі сабе — хто ў пад­мур­кі, хто ў мур. I з гэтага боку, і з гэтага, і з таго іх ату­ля­юць падворкі і агароды. Пасьвяцца гусі на іх і козы зна­ходзяць спажытак, а дзеці, калі збі­ра­юц­ца разам, гуляюць на іх у сваю лапту. На іх ня водзяцца здані страху, і над нікім ня маюць яны аніякай улады, а час — над імі. Так, яны ёсьць, але ёсьць у н я м а, Так, іх няма, але ў ё с ь ц ь. Шэрыя гусі Спачатку Ян думаў, што гэта кры­ла­тыя бомбы, і міжволі памкнуўся пад ша­ты блізкага дуба, а ўгледзеўся — уба­чыў, што гэта ляцяць да зямлі шэрыя гу­сі. Такое пасланьне паслалі нябесныя ка­раб­лі, што нейкі час нерухома, нібы раз­ва­жа­ю­чы, што ім рабіць, віселі над сьціх­лым, гатовым прыняць сваю долю, мяс­тэч­кам. А гусі, ледзь апусьціўшыся, па­да­лі­ся ўсёй чарадою да Яна і, абступіўшы яго, як брата, што быў згубіўся і вось ад­шу­каў­ся раптам, выкліквалі-вымаўлялі свае безназоўныя словы, якія, на дзіва, Ян разумеў. «Неба спусьцілася на зямлю, і пер­ша­па­ча­так з намі. У ім вызваленьне, у ім ра­ту­нак, у ім жыцьцё»,— сказаў, што спаз­наў і чым сам ужо стаўся, Ян са­ма­пер­шым людзям, з якімі спаткаўся, і шчаснай, зарослай травою му­рож­най, сьцяжынаю рушыў насустрач шын­кам і бажніцам з гусінаю чарадою ў бліз­кі, утулены ў лета, сьвет. Падзея Зямля нахіляецца. За паветра хапаецца чорны агонь. У сьведкі просіцца камень. Глядзяць то ў адно, то ў другое люс­тэр­ка маскі. «Паўторым, што мы праходзілі ўчо­ра», — вядзецца пад небам адкрытым ад­к­ры­ты ўрок. На іконе сьвяты ўздымае руку. Каля дзьвярэй — падзея. Рымская дарога Грувасткія важкія камяні ўклаліся ў дол... I калі я прыходжу да іх, паволі яны скра­на­юц­ца з месца і за абсягі зьнямелых ста­год­дзяў вядуць сустрэчу, і ў ёй су­па­дае, дзелячыся сабою, тое, што ўмее наз­вац­ца, і што бяз назвы зусім. Гэтак складаецца верш, і паэту ён — перамога, а дзе перамога — там Рым, але той, хто прыходзіць да крайняга ка­ме­ня рымскай дарогі, сябе забірае з прой­дзе­на­га, і нічога ня ведае ўжо нават верш аб ім.