Уладзімір Сьцяпан

_____________________ Бацька і Барсэлона. Аповесьць	На той бок ракi перакiдаць каменьчык бацька навучыў. Бацьку прысьнiў аднойчы, хоць згадваю яго ледзь нi штодня. Сон быў кароткi. Тры iмгненьнi. Па-кiношнаму — адзiн ня надта доўгi план. Але ў маiх снах выява аб’ёмная, стэрэаскапiчная, i адразу бачу ўсё: i здалёк, i зблiзку, нават зьверху. Бацька быў па-моднаму, прыгожа апрануты. У жыцьцi ён так не апранаўся анiколi. Ён ня вы-мавiў нават слова. Стаяў i глядзеў. Так стаiць ча-лавек, якi ўпэўнены — побач анiкога, ён сам-на-сам. Твар, вочы такія, быццам ён у лесе, пад вы­-сокiмi соснамi, цi ў чыстым полi, дзе апроч даля-гляду, травы пад нагамi ды неба над галавой нiводнай жывой душы. Першае, што мяне ўразiла — модная вопратка, а другое — месца, краявiд нетутэйшы. Месца пазнаў iмгненна. Барселона, вiа Грацыя, вiтрына кнiжнай крамы. Бацька за мяжой! Такога не было, ды i быць не магло. Дзiўны сон; бязгучны, яркi... Я прахапiўся, схадзiў папiў вады. Доўга глядзеў у вакно на начны Менск, на Купалаўскi сквер, на выхапленую i абмаляваную пра­жэктарамi бронзавую постаць Купалы з кiйком i аперэтачнай рукой на сэрцы... На прастытутак, якiя сядзелi на тралейбусным прыпынку i чакалi, чакаюць i будуць чакаць аж пакуль не разьвiднее... Узяў цыгарэту, зацягнуўся. Зялёныя лiчбы на гадзiннiку паказвалi 3:17. Спаць не хацелася. Пра Гiшпанiю, Каталонiю, Барселону я яму не расказваў. I ў маёй новай кватэры ён ня быў, хоць абяцаў, распытваў, што да чаго, колькi, дзе. Я маляваў план, тлумачыў, што дзе стаiць, што перарабiў, i колькi гэта каштавала. Сумы, асаблiва бацькам, я звычайна вымаўляю асьцярожна... Ён казаў, што зiмой абавязкова прыедзе. Я ж абяцаў паказаць тады фотакарткi i кiно пра свае штогодныя вандроўкi на бераг Мiжземнага мора. Абяцаў, абяцаў, але так i не склалася, не атрымалася, не зраслося — адным словам, не пасьпеў. Для яго, што Барселона, што Парыж, цi Лондан, што Рым, што Токiо з Пекiнам — далёка-далёка, недасягальна... Зразумела, экран каляровага тэлевiзара — дзiрка, праз якую можна ўбачыць далёкi сьвет. Але экран — шкло, хоць i празрыстае. А яму б, ведаю было цiкава адчуць смак марской вады i водар паветра, гарачыню высокага паўднёвага сонца, дакрануцца да цыратавага камля платана, белых сьценаў, пакаштаваць гiшпанскага вiна, пiва, як лёд халоднага, пякучае гарэлкi, ежы... Пасьля iнсульту ў бацькi пачала балець галава. Яму навыпiсвалi процьму розных таблетак. Ён iх глытаў, глытаў, а потым кiнуў, быццам iх няма. Вынайшаў свой сродак змаганьня з надакучлiвым болем, i як палiчыў — найлепшы з усiх iснуючых. Ён пачаў пiць каву. Па ўласна распрацаваным графiку. А вось палiць так i ня кiнуў амаль да апошнiх дзён жыцьця. У любовi да кавы i цыгарэтаў мы з iм, як i ў шмат чым яшчэ цалкам супадаем. Кава i цыгарэты... У Барселоне яму было б добра. Там моцная i духмяная кава на кожным кроку, процьма самых розных цыгарэтаў, папiросаў, тытуню любых гатункаў: ад сьветлага, як пясок, да амаль чорнага, як ноч, доўгiх i кароткiх, тонкiх i таўстых цыгараў. I ўсё гэта можна палiць дзе i калi заўгодна, амаль паўсюль, а ня толькi там, дзе дазволена. Каву бацька пiў пяць разоў на суткi. За два тыднi cыходзiла тры стракатыя кансароўкi. Я прывозiў розную: змолатую, у зернях, распушчальную, дарагую i танную, нямецкую, калумбiйскую, польскую, iндыйскую... Ён зрабiў выбар, спынiўся на бразiльскай, распушчальнай, палiчыў, што гэтая кава лепей за iншыя ратуе ад болю. На вялiкi кубак сыпаў пяць лыжачак з добрым верхам i столькi ж цукру. Залiваў кiпенем i павольна разьмешваў. Потым рабiў колькi глыткоў i пачынаў скручваць цыгарку. Ад крамных цыгарэтаў i папiросаў ён адмовiўся гадоў шэсьць таму. Сам навучыўся вырошчваць, сушыць, рэзаць i правiльна захоўваць табаку. Пасьля яго застаўся цэлы мех тытуню — моцнага неверагодна, ад слабенькай зацяжкi перахоплiвае дыханьне, зацiнае горла, i, як на мой густ, то сьмярдзючага. Але тут нашыя густы не супадалi. Мама расказвала, што за колькi дзён да сьмерцi, а можа нават за тыдзень, бацька быў зусiм слабы, ён папрасiў яе скруцiць цыгарку. Яна круцiла, круцiла, тытунь сыпаўся, папера разгортвалася, цыгарка развальвалася... Бацька пасьмiхнуўся i махнуў рукой. Прашаптаў, каб кiнула марны занятак. Я да нясьцерпнага болю ў сэрцы адчуваю, як яму хацелася зацягнуцца, глынуць горкага дыму, адчуць сябе ранейшым, дужым... Шкадую, што мяне на той час не было побач. Першы i апошнi глыток кавы, як першая i апошняя зацяжка цыгарэты — самыя смачныя. Позьнi вечар. Задушлiвая сьпёка. Iду па праменадзе да гатэльнай штучнай прахалоды. Мой, да гэтага выдатны, настрой, калi на душы было пуста, лёгка i сьветла, сапсаваў афiцыянт. Разам з попельнiцай зьнёс фiлiжанку з апошнiм глытком кавы. Я яго разумею, ён хацеў як лепш... ... а мяне агарнуў сум. Такое бывае пад блiзкiмi паўднёвымi зорамi. Ня хочацца пiць, бо разумееш, што алкаголь ад суму не пазбавiць, не ўратуе. Надакучвала iсьцi — спыняўся, глядзеў на рыбакоў, якiя павыносiлi на пляж з блiзкiх да берагу вiлаў пластыкавыя сталы i крэслы, пазакiдалi, а потым паўстаўлялi ў мокры пясок шыкоўныя вуды, i ся-дзяць, смокчуць вiно, слухаюць радыёпрыёмнiкi. Чакаюць разьняволеныя каталонскiя рыбакi, калi рыба схопiць кручок з ракаўкай-слiмаком, заглыне i вуда сутаргова закалоцiцца, затрымцiць, зазьвiнiць блiскучая нiтка, i з яе сыпануцца кропелькi салёнай вады, а вудзiльна сагнецца ў бок цiхага начнога мора, катушка нярвова захрубасьцiць... Рыба ня бралася... Нясьцерпна захацелася пачуць родны голас. Тэлефоны i сьметнiцы ў маленькiх курортных гарадках — паўсюль, цi не на кожным скры-жаваньнi. Падыходжу да першага таксафону пад пластыкавым купалам. Пачынаю спрабаваць прабiцца праз голас робата-гiшпанца i праз доўгiя гудкi да Менску. Аблом! Тэлефон адключаны: зразумела — дачка сьпiць. Набiраю нумар бацькоў. Упэўнены, што не атрымаецца. Касьцюкоўка — гэта ня Менск, нават ня Гомель. Ведаю, што позна, розьнiца ў дзьве гадзiны. Позна, але палец цiскае зграбныя металiчныя кнопкi з лiчбамi. Гудок... Гудок... Гудок... I раптам бацькаў голас — “Алё?”. Голас гучыць зусiм побач. Нават палохаюся ад нечаканасьцi. Зрываюся на крык. — Алё, алё! Тата, гэта я! — Ты, а што здарылася? — Нiчога... — супакойваюся. Чую, як першая манета загрымела ў нетры тэлефона. — Я ў Гiшпанii. — Дзе? — Побач з Барселонай... — У Гiшпанii, а я думаў ты — з дому i нешта здарылася. Рэха апярэджвае словы, накладаецца на бацькаў голас. Ён тлумачыць, што мама паехала да сястры, а ён ня сьпiць яшчэ таму, што сёньня ўдзень выдралi зуб, прычым няўдала. Зуб, якi выдралi, працягвае балець, вось ён i сядзiць, пакутуе, палiць... Пасьля маіх пытаньняў i прапановы схадзiць у бальнiцу, дадае, што заўтра з ранiцы абавязкова пойдзе да стаматолага. Разважае, што там, вiдаць, застаўся аскепак кораня... Даведваюся, што ўвечары была сапраўдная залева, а цяпер цiха i цёпла. Манеткi зьнiкаюць адна за адной. Гудкi. Вешаю слухаўку. На душы сьветла i цiха. Iду да гатэлю. На рыбакоў не гляджу. Уяўляю, як бацька ўзьдзявае акуляры, падыходзiць да палiтычнай карты ў перадпакоi, павольна вядзе пальцам па склiзкай паперы ад Менску да Барселоны. Ён заўсёды цiкавiўся палiтыкай i паказваў, расказваў мне малому, дзе якая краiна. Тады, на праменадзе, пад нiзкiмi сузор’ямi-крыжамi паўднёвага неба, мне i ў галаву не магло прыйсьцi, што з выдранага зуба пачнуцца яго пакуты, пачнецца невылечная хвароба, iмя якой — рак. Адно, у чым я быў упэўнены, i нi хвiлiны не сумняваўся, да доктара бацька, хоць i абяцаў, ня пойдзе. Будзе крывiцца, палiць i трываць да апошняга. I яшчэ, я ведаў напэўна, гадзiнаў у пяць, на сьвiтаньнi, ён пап’е кавы, салодкай-салодкай, выпалiць уласна зробленую горкую цыгарку... Сыйдзе з пятага паверху. Вынясе з сутарэньняў свой ровар. Прышпiлiць драўлянай прышчэпкай калашыну i паедзе на агарод, на грады, дзе працы, асаблiва напрыканцы лета — мора. Гэта ён — тата... На дарослым ровары Езьдзiць навучыў. У Гатычным квартале Барселоны, недалёка ад порту, стомлены блуканьнем па вузенькiх брукаваных вулачках i завулках-дварах, зайшоў у бар. Цяжкiя, срэбна-шэрыя, патрэсканыя дзьверы з каламутным шклом, жалезная ручка, адкаваная каталонскiм кавалём напрыканцы пазамiнулага стагоддзя. Уваходжу, вiтаюся. Мае “Ола!” застаецца без адказу. Тры каменныя прыступкi ўнiз. Адразу каля дзьвярэй — барная стойка з мармуровай, у павуце расколiнаў, плiтой. Уражаньне, самае першае — гэтую плiту скралi з могiлак, а надпiсы зьбiлi... Мураваныя сьцены, з якiх аблушчылася фарба, iржавыя ланцугi, колькi якароў, компас, медны звон i розная, зьвязаная з морам i караблямi, драбяза. Адным словам, усё сапраўднае i старое-старое. Гэты барчык я ня здолеў знайсьцi нi на другi, нi на трэцi год. Маленькi барчык. А згадваю яго вось чаму. Блямкнуў, вiдаць, ад скразьняку, медны звон пад нiзкай стольлю. Блямкнуў цiха, прыглушана, я яшчэ падумаў, што павук абгарнуў яго сiвой павутой. Я сеў на высокае, не скрануць, крэсла да стойкi. Падсунуў да сябе попельнiцу з караблiкам, адлiтым на донцы. Пачаў аглядацца. У куце пад акном сядзеў стары гiшпанец. Такi стары, што сваёй нерухомасьцю нагадваў манекен-скульптуру. Працаваў вентылятар, хвалi паветра варушылi рэдкiя валасы... Драпежны профiль, бронзавая зморшчаная скура. Стары павярнуўся да мяне. Ярка сiнiя вочы! Ярка сiнiя, а не блакiтныя, валошкавыя — сiнiя, i ўсё! Такiя, як марская вада, калi глядзiш на мора сонечным днём з высокага месца, з гары, са стромы... Гiшпанец мiргнуў i перавёў позiрк на сваю чарку. Потым падняў правую руку, счарнелую, ссохлую ад пражытых гадоў i пякучага сонца. На сярэднiм пальцы блiснуў цяжкi залаты пярсьцёнак з чорным агатам, а потым стары апусьцiў руку на стойку. Мне падалося, што яна ўпала. Пярсьцёнак звонка цокнуў. Рэзкi гук у нечым падобны на той, як разьбiваецца аб кафляную падлогу крута зваранае яйка. Пальцы старога знайшлi чарку. На гук зьявiлася круглатварая, маладзенькая дзяўчына з перафарбаванымі з чорнага ў саламяны колер валасамi. Яна вынырнула з цемры нiзенькiх дзьвярэй, якiя хавалiся пад палiцай, шчыльна запоўненай бутэлькамi. У чарку палiўся напой з рэзкiм пахам лiмону i сьпiрту. Выраз твару “гiшпанскага канкiстадора”, якi захаваўся, дажыў да трэцяга тысячагоддзя, не загiнуў, не патануў, не памёр з голаду i не сканаў у пакутах ад трапiчных хваробаў Паўднёвай Амерыкi, застаўся нязьменным. Тая ж адсутнасьць i недатыкальнасьць, тая ж, усё тая ж пагарда, уласьцiвая захопнiкам i пераможцам. Можа адно вочы крыху пацямнелi. У iх зьявiлася глыбiня акiяну. Блiснуў пярсьцёнак, бронзавая рука з чаркай спынiлася перад бяззубым ротам. Дзiўна, круглатварая бармэнка не разумела па-ангельску, не разумела яна i па-гiшпанску, вiдаць, была з каталонскае вёсачкi. Але неяк дамовiлiся, паразумелiся... Я пiў каву, палiў i глядзеў на старога гiшпанца... Абрыс ягонай постацi, непадуладнай разбуральнаму часу, профiль, як з манеты, урачыстыя рухi, механiчна-будзёныя i адначасова рытуальныя, залаты пярсьцёнак з чорным агатам, дым цыгарэты ў касьцяным мундштуку, кава ў шклянцы... Сваiм у барах i кавярнях каву падаюць толькi ў шкляным посудзе, у чарачках, падобных да нашых стограмовiкаў. Гiшпанец з ярка сiнiмi вачыма... Гэты барчык, занядбаны, партовы, абсалютна не разьлiчаны на турыстаў, бяззубы дзед, скульптурны, як рэльеф на магiльнай плiце — дазволiлi адчуць Гiшпанiю, Барселону, нораў вандроўнiкаў-захопнiкаў, доўгую вялiкую гiсторыю краiны на беразе мора — убачыць, запом­нiць, дакрануцца... У бацькi былi сiнiя вочы. Не блакiтныя, не валошкавыя, а сiнiя! Такiя, як мора, як вада ў калюгах сонечным восеньскiм днём... У Гiшпанii смачнае пiва. Там ёсць рознае: нямецкае, iрландскае, дацкае, мексiканскае, амерыканскае, адным словам, на любы густ, назваў i гатункаў не пералiчыць. Я каштаваў рознае, але ўпадабаў мясцовае “Эстрэла” — яно ёсьць паўсюль: на пляжах, пад чаратовымi парасонамi, у маленькiх гарадках i вёсачках, на чыгуначных станцыях, у метро, на цэнтральных вулiцах у кафэ, у барах, у рэстаранах. Смачнае лёгкае пiва “Эстрэла”. Да Барселоны я пiва ня пiў, не падабалася, не разумеў смаку. А бацька пiва любiў. Прыносiў, сядаў пад акном, на сваё месца, на драўлянае крэсла, зробленае яшчэ дзедам, i пiў проста з рыльца. Заўсёды прапаноўваў мне, а я заўсёды адмаўляўся... Апошнiя тыднi жыцьця бацька ня мог глытаць. Пухлiна, якую апраменьвалi, распаўзлася i з роту перайшла ў горла. Зубы-пратэ­зы ён зьняў яшчэ раней i таму выглядаў нязвыкла, састарэла... Ён адмаўляўся ад любой ежы, што толькi ні гатавала i ні прапаноўвала мама. Яму захацелася пiва. Мама хуценька схадзiла ў краму, прынесла. Ён пiў яго з лыжачкi, выпiў за дзень бутэльку. А потым i ад пiва ад-мовiўся... Я палюбiў пiва ў Барселоне, там яго пiць прыемна. Гэты занятак не напружвае. Сядзiш на якой-небудзь вiа, пад парасонам, у зручным крэсьле i пацягваеш нясьпешна прахалодны, залацiсты смак. П’еш i разглядаеш тое, што перад вачамi. А выява зьмяняецца штохвiлiнна. Бацькавы: кепка, шалiк, палiто... Яшчэ пахнуць тытунём. Свой самы лепшы, самы дарагi бярэт я набыў у маленькай краме, на скрыжаваньнi вулачак, усё таго ж прапахлага цьвільлю i тынкам Гатычнага кварталу. Утульная крама з металiчнымi ралетамi на вокнах i дзьвярах. На сiесту, а сiеста доўжыцца з адзiнаццатай гадзiны да шаснаццатай, яна заўсёды зачыняецца. Гiшпанцы любяць i ўмеюць адпачываць. Гаспадар крамы, я мяркую, баск — бо мой чорны бярэт баскi. З сярэдзiны вiшнёвы шоўк i чырвоная з золатам лэйба, якая i сьведчыць пра пахо-джаньне бярэта. Гандляр ветлiвы, але не нахабны, не настырны. Пасьля таго як я зайшоў i павiтаўся, ён зачынiў дзьверы на замок. Мяне, турыста з далёкай, невядомай для яго зямлi, такiя дзеяньнi насьцярожылi. Не напалохалi, бо я ня надта палахлiвы, а менавiта насьцярожылi i зьдзiвiлi. Потым я ўсё зразумеў. Гандляр глядзеў на мяне, а я на яго. У краме пасьля трыццацiградуснай сьпёкi i таптаньня па ўласным цені, прахалодна... Азiраюся, аглядаюся — бачу вiтрыны з чорнымi бярэтамi, паказваю пальцам, спрабую тлумачыць адразу на трох мовах. Гладкапаголены чарнявы i спрытны баск кiвае — вочы блiшчаць. Гучыць: “Сi, сi!” Але ён не здымае з вiтрыны жаданы бярэт, а хапае мяне за руку i вядзе да стала, на якiм паверх цыратавай стужкi-метру ляжыць вялiкi драўляны цыркуль. Гандляр мерае маю галаву жоўтым лакавым цыркулем, а потым стужкай, i зьдзiўлена цокае языком. Зьдзiўленьне i ў яго зялёных вачах. Перамервае па другiм разе, пасьмiхаецца, але ня зьдзеклiва, а прыязна. На хвiлiну зьнiкае, каб зьявiцца з высокай кардонкай. Урачыста ставiць яе на стол, падымае накрыўку. Кардонка поўная чорных бярэтаў. Мне ён паказвае, дэманструе верхнi i адкладае яго на цыркуль. Другi, пяты... Нарэшце гандляр падае, цi не прадапошнi, з кардонкi. Ён трымае яго на руках, як талерку, разгорнутую кнiгу, птушку. прымерваю перад люстэркамi ў лакiраваных рамах. “Сi!”, — кажу задаволена. “Сi! Сi!”, — ня менш задаволена адказвае баск. Мы з iм амаль сябры. Мы за суверэнiтэт i незалежнасьць сваёй зямлi. Ён — горнае, я — балотна-лясной. “Ес! Гут! Добра!”, — кажу задаволена. Баск кiвае, сьмяецца. Пальцы сьцiскаюцца ў кулакi. Ес! Гут! Сi! Я паказваю кулак. Мы паразумелiся. А ўсё таму, што я набыў у маленькай краме на скрыжаваньнi вулiцаў не каўбойскi капялюш, не каланiзатарскую панамку колеру хакi, не самбрэра, не саламяны камбаджыйскi брыль, не бейсболку з ангельскiм лэйблам, цi аме-рыканскiм пасяста-зорным сьцяжком, не турэцкую фэску, нi габрэйскую ярмолку, а чорны баскi бярэт — просты i дасканалы. I бярэт яго баскае зямлi мне да твару, i гандляр-баск адчувае, што яго бярэт мне падабаецца... Я разьлiчваюся за набытак. Мы паказваем адзiн аднаму кулакi — на разьвiтаньне, на ўдачу. Ён адчыняе замок, глядзiць мне ўсьлед. Мой цень зьмянiўся. Мне здаецца, што i сутнасьць мая стала iншай. Адчуваю сябе вольным i дужым. Iду вузкай вулачкай, збочваю, зноў шыбую, сьпяшаюся да мора, там у мяне сустрэча. Вулiца стала такой вузкай, што цыратавага метра было б зашмат, зусiм цесна. Вялiзны мурын-бамбiза з магнiтафонам на плячы iдзе насустрач. Не разьмiнуцца. Да нiгера-бамбiзы крокаў дзесяць. Грымiць музыка, аглушальна грукочуць афрыканскiя тамтамы. Нiгер раптам зьнiкае, як пад зямлю правальваецца. Ён уплішчыўся ў глыбокi дзьвярны праём, уплішчыўся разам са сваёй музыкай. Праходжу. Кулакi расьцiс­каюцца. Папраўляю бярэт... На другi год я тры разы падыходзiў да любiмае крамкi, але яна была зачыненая. Сталёвыя ралеты закрывалi вокны-вiтрыны. I ня дзiва... Барселона, Мадрыд, ды ўся Гiшпанiя тымi днямi мi-тынгавалi. Вялiзныя, шматтысячныя дэманстрацыi плылi па вулiцах, вiравалi на плошчах. На грудзях дэманстрантаў — блакiтныя стужкi. Гiшпанiя абуралася з дзеяньняў баскiх тэрарыстаў. Баскi ўзрывалi, палi­лi прыгожыя машыны, бралi закладнiкаў — патрабавалi суверэнiтэт. Мiтынгi з дэманстрацыямi запаўнялi тэлевiзiйны эфiр, з iх пачыналiся навiны, i па сто разоў, па розных праграмах паказвалi вялiзныя натоўпы i партрэты закладнiкаў. Той год я не набыў сабе новы берэт. А ўсе свае кепкi раньняй вясной завёз бацьку. Яму падабалiся кепкi. Колькi памятаю — кепка пры iм, вясной, улетку, восеньню. У кепцы хадзiў i яго бацька — мой дзед. Кепкi — у нас сямейнае, i калi б ня той баскi бярэт, я i сёньня насiў бы шэрую кепку. Калi я быў маладзейшы, бацька аддаваў мне свае кашулi, пiнжакi, гальштукi. А вось абутак не. I не таму, што шкадаваў, а проста ў яго памер меншы. А калi я хацеў зрабiць яму падарунак, то звычайна купляў пальчаткi, або чаравiкi. Пальчаткi амаль заўсёды гублялiся, зьнiкалi. Калi па адной, а калi парай. I аднойчы ён сказаў, каб я не прывозiў пальчаткi, бо яны ў яго не жывуць, некуды зьнiкаюць, а мацi тады сварыцца, кажа, што ён не беражэ сынавы падарункi. А чаравiкi ж не губляюцца анiколi... У чорных лёгкiх i прыгожых чаравiках, якiя мiнулым годам я прывёз яму ў падарунак, у якiх ён нi разу не прайшоў па вулiцы, тату i пахавалi. Пра Гiшпанiю i Барселону, пра сiняе Мiжземнае мора i парослыя нiзкiм, рэдкiм лесам шэрыя горы, пра дарогi ўздоўж берагу, на якiх забаронена спыняцца, i таму дзiвiцца бясконцай панарамай даводзiцца, калi iмчыш на вялiкай хуткасьцi... Я расказваў сябрам, сваякам, суседзям, былым i новым, карацей кажучы ўсiм, хто бачыў i хто ня бачыў Каталонiю. Згадваў сьвяты-фэсты, калi, зачыняюцца ўсе да адной крамы, калi немагчыма памяняць даляры на песеты, калi на вулiцах граюць музыкi, а людзi сьпяваюць, танчаць i п’юць маладое вiно... Расказваў пра вэнджанае мяса — хамон, пра сыр, крэветкi, з якiмi добра п’ецца пiва, пра вялiзных крабаў i кальмараў, гумова-сьлiзкiх, пра розную рыбу, выкладзенную на кавалкi лёду... Пра доўгi, краю не вiдаць, шырокi пляж, пра цёмназялёныя кедры i пра фiнiкi, якiя падаюць з пальмаў пад ногi... Пра вiлы, пабудаваныя франкiскiмi палкоўнiкамi i генераламi, пра чаратовыя балоты ўздоўж берагу мора пад старажытнай Тарагонай, у якіх гiбелі легiёны Македонскага... Пра тунэлi, прабiтыя ў гарах. Заязджаеш — i правалiўся ў ноч, у сон, а вочы пры гэтым застаюцца шырока адкрытымi... Пра кляштары на даляглядзе, пра маленькiя замкi, пра вiнаграднiкi на кожным прыдатным кавалачку зямлi... Пра заводскiя мiкрараёны, шматпавярховiкi, шэрыя i занядбалыя, на гаўбцах якiх панавешана зьлiнялых апранахаў... А яшчэ пра сьмярдзючага жабрака-валацугу ў вагоне шыкоўнае электрычкi, якому вымушаны даваць грошы, каб ён не стаяў побач, а як мага хутчэй сышоў прэч... Пра залатыя ўпрыгожаньнi, без якiх гiшпанец — не гiшпанец: ланцужкi, бранзалеты, пярсьцёнкi зiхацяць намажных кабетах i маладзенькiх дзяўчатах, на чыноўнiках у чорных стройчыках, на гандлярах, на палiцыянтах i кіроўцах таксовак... А яшчэ каталонцы любяць сьпяваць у вагонах метро i доўгiх падзем-ных, гарачых, як пекла, пераходах. Бачыў чыноўнiка ў чырвоным матацыклетным шаломе — ён стаяў побач з матаролерам, чакаў дзяўчыну i гучна сьпяваў. Палiцыянт спынiўся побач. На два галасы яны прасьпявалi куплет. Палiцыянт сышоў, але пры гэтым працягваў на-сьвiстваць мелодыю... Пра вялiзны, колеру сьвiнца вайсковы карабель, якi быў самым агромнiстым у порце. Памятаю нумар яго — 117. Белыя лiчбы на шэрым баку. Агромнiсты карабель — маўклiвы, як прывiд, i побач сноўдаюць на хвалях, хiстаюцца-пагойдваюцца маленькiя стракатыя ад сьцяжкоў яхтачкi... Пра непрыгожых гiшпанскiх жанчын i на зайздрасьць дагледжаных дзяцей... Пра, пра, пра... Мастака-будаўнiка-архiтэктара-вар’ята Антонiа Гаўдзi, якi зрабiў з Барселоны БАРСЕЛОНУ... Пра Саграду з крыжамi-зорамi на вежах. Вежы Сабора па вечарах ззяюць, i вiдаць iх ад усюль, бо яны — неад’емная частка каталонскае сталiцы, яе блакiтна-ружовага краявiду. З чым iх параўнаць? А нi з чым, яны самi па сабе... Трымаюць засмужанае неба i трымцяць, зiхацяць, плывуць вузкiмi ветразямi на даля-глядзе... Пра бетонныя лавы i гнутае, нiбыта ветрам, цi плыньню ракi, жалеза кратаў i агароджаў — лiхтары Гаўдзi, лавы Гаўдзi на вiа Грацыя... Пра, пра, пра... Дом на гары, фундацыю Хуана Мiро. Карцiны ў пакоях-залах, без iх не зразумееш Гiшпанiю, як без iероглiфаў Кiтай, цi Японiю. Агромнiстыя цяжкiя габелены, скульптуры з пазелянелай бронзы з драўлянымi ўстаўкамi, да якiх цягне дакрануцца рукой, пагладзiць, як плячо любiмай жанчыны... Пра Пабла Пiкаса i яго музей, дзе жывуць iнфанты... Пра фокуснiка Сальвадора Далi i яго дом... Мне хапала, для адчування паўнаты жыцьця, гораду: вiрлiвага i стрыманага, сьвяточнага i трагiчнага, стракатага i шэрага, працятага сонцам i змрочнага. У музеi я заходзiў, каб пасядзець у прахалоднай цiшынi, каб адпачыць i перавесьцi дух... Карцiны, скльптуры, малюнкi я ведаў, бачыў, калi гартаў альбомы, i, насамрэч, на сьценах залаў, яны не надта зьдзiўлялi. Менавiта такiмi я iх уяўляў. У Барселоне мастацтва паўсюль, толькi глядзi. Спынiўся на вулi-цы — зазiрнi ў адчыненае вакно, цi дзьверы. Можаш убачыць расьпiсаную дзьвесьце гадоў таму высокую столь: анёлы, аблокi, птушкi, цi краявiд у цяжкой раме з абшарпанай пазалотай, цi гатычны кандэлябр з тонкiмi пальцамi-сьвечкамi. Мне падабаецца зазiраць у вокны. Iншаземцам гэта даруюць. Што з iх возьмеш? Сёньня яны ёсьць, а заўтра будуць далёка-далёка... Аднойчы я сядзеў за кубачкам кавы, пад вялiзнымi платанамi. З дрэваў сыпалася лiстота, гарачы вецер гнаў яе па вулiцы, i лiстота шапацела, трымцела шаргацела. Я заплюшчыў вочы, схаваныя за шкельцамi цёмных акуляраў, сьцiшыўся. Мне падалося, што вакол хутка перагортваюцца кнiжныя старонкi. Сотнi старонак, тысячы, мiльёны... Пахла восеньню. Не нашай беларускай, у якой вiльготны пах блiзкага дажджу, грыбоў, вады i пакуль яшчэ амаль зялёнага лiсьця, а сухой i гарачай, з каменным пылам i водарам тытуню, з вострым пахам парфумы i сьвежай анiлiнавай фарбы. Калi я зняў акуляры, то ўбачыў маладую дзяўчыну... Чорная доўгая блiскучая спаднiца, бурштынавая кашуля без каўняра. Чорныя, неверагодна густыя, як навальнiчная хмара, валасы, мармурова-малочны твар. Дзяўчына прайшла побач, чырвоныя вусны крывiлiся, я гэта пасьпеў заўважыць... У Гiшпанii на тысячу жанчын — прыгожая ўсяго адна — i гэтая была той адзiнай з тысячы, а можа i з мiльёну. Франсiска Гойя мог адпачываць з усiмi сваiмi аголенымi i неаголенымi Махамi. Дзяўчына — гiшпанка, не цыганка, не габрэйка, а самая што нi ёсьць гiшпанка. Я выхапiў з пляцака фотаапарат, ускочыў, пабег, дагнаў Барселонскую прыгажуню. Паднёс камеру да вока, прыцэлiўся, схапiў яе мармуровы профiль... Нацiснуў кнопку... Фоцiк загудзеў i пачаў перамотваць стужку. А прыгажуня спынiлася побач з чорна-лакавымi дзьвярыма. Паставiла на калена скураны партфельчык, дастала з яго ключы, адчынiла зграбным ключыкам замок, расхiнула цяжкiя дзьверы з вiтражом... Крыўдна, але яна нават не зiрнула на мяне — незнаёмца з чорнай “мыльнiцай” у руках, якая гудзела, гудзела, гудзела... аж пакуль не зачынiлiся дзьверы. У першыя разы я фатаграфаваў бясконца i паўсюль, бывала, што за дзень сыходзiла цэлая стужка, усё падабалася, зьдзiўляла... А потым я перастаў здымаць, бо зразумеў марнасьць гэтага занятку. Нi фотакарткi, нi вiдэа анiколi ня змогуць перадаць тое, што бачыш. Фотаздымкi спыняюць iмгненьнi, а горад, Барселона — жыве, рухаецца, дыхае... Лепш проста глядзець i ўсмоктваць уражаньнi, запамiнаць дэталi, сачыць за сонечным промнем на баракальным карнiзе сабору, за хiсткiм адлюстраваньнем сьпiчастых вежаў у вадзе, за лёгкiмi крокамi цыбатага падлетка па парэнчыне акведуку часоў Рымскай iмперыi ўТарагоне, за яго срэбным калматым сабакам на доўгiм блiскучым лан­-цужку... Назiраць за старымi гiшпанцамi ў шэрых кепках i белых кашулях, якiя сядзяць у вулiчнай кавярнi, п’юць кальвадос i сочаць праз сiняваты дым сваiх цыгарэтаў, якi сплывае, зьнiкае разам са зьменлiвым натоўпам замежных турыстаў... А можна стаяць або сядзець на прамінадзе, слухаць усхлiпы i шэпт мора, цiкаваць за геямi, якiх на пляжы процьма, якiя мiлуюцца бессаромна, лашчаць адзiн аднога, а потым iдуць да мора, каб зайсьцi ў салёную ваду i там стаяць, абдымацца i глядзець на далягляд... Гiшпанцы, калi i зьдзiўляюцца нечаму, то не сьпяшаюцца сваё зьдзiўленьне паказваць. Кожны раз, калi бываю ў Гiшпанii, абавязкова прыходжу ў Бар-селонскi порт. I ня дзеля таго, каб зрабiць колькi здымкаў “на доўгую памяць”, на фоне караблёў, каралеўскага палаца, помнiка Хрыстафору Калумбу... Прыходжу, каб прайсьцiся па мосьце, пасядзець на лаве, выпалiць цыгарэту i ўбачыць, як адплываюць яхты i караблi, каб адчуць, як павольна цячэ час. Цячэ, адыходзiць, як тыя караблi, але ў адрозьненьне ад iх, не вяртаецца... А яшчэ для таго, каб падзiвiцца на рыб, якiя ўспыхваюць срэбнай луской у сонечных промнях, плаваюць проста тут, пад мостам, пад нагамi, побач з бетоннай набярэжнай. Я заўсёды кiдаю ў мора коль-кi манетак. Заўсёды — бо прагна жадаю, хачу спадзявацца, спадзяю-ся абавязкова вярнуцца ў гэты горад. Манеткi ляцяць, зырка ўспыхваюць у блакiтна-зялёнай вадзе, а вялiкiя рыбы iмклiва хапаюць iх, глытаюць... Гiшпанскiя манеты: з дзiрачкамi i проста круглыя, з выявамi, архiтэктурных помнiкаў, спартоўцаў, караля Хуана Карласа... Манеты з дзiрачкамi... Калi труну з бацькам апусьцiлi ў дол, калi мама на iмгненьне зьнерухомела, падняла вочы да хмарнага (вось-вось iзноў пойдзе дождж) неба, я дастаў з кiшэнi партманетку, выкалацiў у далонь гiшпанскiя песеты i сыпануў iх на вечка труны... Зьбягаў, сьцякаў, абсыпаўся струменьчыкамi залаты жвiр, згасалi зыркiя манеткi... Зьнiклi, пераўтварылiся ў еўра гiшпанкiя манеты, а беларускiх i так даўно няма... Няхай з iм там — будуць песеты, прывезеныя на вясковыя могiлкi з берагоў Мiжземнага мора, з Барселоны, у якой ён ня быў анiколi i пра якую я не пасьпеў яму расказаць. На тым беразе: лодка, вогнiшча, бацька. На тым беразе... Менск, кастрычнiк, 2002