Архіў нумароў:

Уладзімір Сьцяпан

_____________________ Дзьве навэлы	ПА ТОЙ БОК НОЧЫ У мяне заўсёды была і ёсьць упэўненасьць, што ў жыцьці няма выпадковасьцяў, усё зьвязана, зьнітавана, пераплецена, і, на першы погляд, падзеі, далёкія ў часе і па месцы дзеяньня – пачатак і працяг адно другога… Ланцуг – імя якому – жыцьцё. Залева…Парасон не ратуе. Раптоўны вецер выдзі­рае, разломвае, выхоплівае яго з рук. Што такое парасон супраць сапраўднай летняй залевы? Маланка, грукат перуна, перакуленыя пластыкавыя крэслы вулічных кавярняў і зьнявечаныя ветрам стракатыя парасоны. Праз сотню крокаў нічога не відаць… …На століку гарэлка, попельніца з цыгарэтай, ад якой уздымаецца струменьчык шызага дыму… і гісторыя – насамрэч дзіўная… Восем гадоў таму я пазычыў Кастусю грошы. Пазычаць не хацелася, добра памятаю, але ж даў… Грошы, хоць і са спазьненьнем – вярнуліся. Праз год грошы спатрэбіліся мне. Зьвярнуўся да Кастуся, бо ведаў, што ён «падняўся» і пры «бабках». Не нахабна і жорстка, што было б лепш, а спакойна і нават ласкава, ён адмовіў. Спаслаўся на цяжкія часы, а калі яны былі лепшыя, на тое, што грошы ў справе і вытаргнуць патрэбную суму ён ня можа, калі толькі праз месяц ці два. Ні праз месяц, ні праз год я да яго не зьвярнуўся… Выкрасьліў Кастуся Троса з нататніка. Ён перастаў для мяне існаваць. …Піўны бар – бліжэйшае месца пад дахам. Паўцёмны, ня вельмі ўтульны, са сваімі сталымі наведнікамі, і такімі ж выпадковымі, як і я. Над стойкай успыхвае, быццам змагаецца з маланкай, экран тэлеві­зара. Рэклама! Кліп! Рэклама!.. З келіхам у руцэ і мокрым, аж цячэ, парасонам азіраюся, шукаю вольнае месца, каб перачакаць залеву… Кастусь Трос (Трос – прозьвішча і мянушка адначасова) крануў мяне за плячо… Столік у самым далёкім і цёмным куце побач з акном. Шторы шчыльна ссунутыя. Гарэлка, попельніца… і навальніца там, за сьценамі. Спрабую схаваць сполах, стараюся на Кастуся не глядзець, але вочы самі… — Што, спалохаўся? — голас той жа, толькі самаўпэўненасьці бракуе. Рукі, шыя, падбароддзе ў чырвона-шэрай каросьце. На парэпаных пальцах амаль няма пазногцяў. — Ну, што скажаш? — Нават і ня ведаю. — Ты пі. Гарэлкі, хочаш, пліхну… Хвароба не перадаецца, — кажа Кастусь і сваім кілішкам чокаецца з маім келіхам. Узьнікае думка, што лепш было б пайсьці залевай, змокнуць, як сабаку… У тыя часы, калі мы пазнаёміліся, Кастусь ганяў машыны з Захаду ў Беларусь, а калі трэба, то і далей, нават за Урал. Перагоншыкі – людзі не зусім звычайныя. Як у кожнай справе прафесія, занятак зьмяняе чалавека. Рызыка, паліцыя, міліцыя, бандыты, вялікія наяўныя грошы, памежнікі, мытнікі, дакументы, з большага падробныя, хабар, зброя і гэтак далей. Перагоншчыкі – не бандыты, але і сумленнымі іх не назавеш. Шмат у іх працы трымаецца на слове: паабяцаў – зрабі. Не зрабіў – адказвай. Кастусю, ведаю, шанцавала. Танна купляў, а часам краў машыны там, а тут задорага прадаваў. Вялізны – пад два метры, дужы, але хуткі і абаяльны. Бабы, як ён казаў, на яго вешаліся, а ён не адмаўляў ні непрыгожым, ні састарэлым… Яго хапала на ўсіх: жонку, каханак, знаёмых, на прастытутак Гамбурга і Варшавы, Цюрыха, Уроцлава, Брэста, Гародні, Менску. — Гэтая брыда па ўсім целе… На сьпіне, дупе, на сьцёгнах і нават там, на ім… Не магу больш… Ты гэтага не зразумееш. — А як яна называецца? — Дактары дзівяцца… Сукі… Кажуць, што такой ня бачылі. Адзін перад адным хваляцца… А я бабу трахнуць не магу… Баліць… Як у полымя, ці ў кіслату трапляе… Кастусь п’е гарэлку, на мяне глядзіць так, быццам я магу дапамагчы. — А піць табе можна? — Нельга… Каб ты толькі ведаў, каб ты толькі ведаў, колькі я на лекі зьвёў… На дактароў блядскіх, на бальніцы, на шпіталі, на бабуляк і дзядкоў – каб іх… Ніхто ж не адмаўляецца… Кожны абяцае хваробу перамагчы… Я ж на Мёртвае мора тройчы езьдзіў. Гэта жах… У ваду заходзіш – быццам скуру жыўцом злупліваюць… А ты як… — … — Зразумела. — … — А мяне жонка кінула… Сьпілася, сучка… Гідлівая, сучка. Ня верыла, што хвароба не перадаецца. — А даўно? — Два гады. Пра незаробленыя грошы і незалечаныя хваробы чалавек можа гаварыць доўга і ўпарта. — А Віцькі няма… Паехаў без мяне, са мной жа не паедзеш… На мяжы Германіі і Польшчы паклалі… А хто, ня ведаю, зрэшты якая розьніца хто: паны, ці фрыцы…Бяз розьніцы. Вочы майго суразмоўцы цямнелі, правальваліся ў вачніцы. ………………………………………………………………………………... — Я таго салдата вось гэтымі рукамі прыдушыў бы… Усё праз яго, хрыпеў Кастусь і цягнуўся да маёй шыі зьнявечанымі хваробай пальцамі. У душы мастака, літаратара-творцы ёсьць кволае спадзяваньне, слабенькая надзея, што прыдуманае ім, перажытае, а потым перанесенае на палатно, паперу, ператворанае ў словы, выявы, вобразы – уратуе яго і лёс будзе літасьцівым, непазьбежнае абміне. Але гэта, ведаю, адно спадзяваньні… На жаль. Ад непазьбежных навінаў нават адключаны тэлефон не ўратуе. …Першы нумар беларускай газеты «Свабода» надрукаваў на разгорт­цы чатыры з васьмі карцінаў пад агульнай назвай «Страшны суд». На кожным з палотнаў – зьнявечаная галава, паўразбураная сьмяротнай хваробай – ракам скуры. Чаму менавіта гэты твор абрала рэдакцыя для першага нумара цалкам зразумела. А што яшчэ можна прыдумаць і на­друкаваць, каб скалануць і зрушыць сьвядомасьць чытача? Шэрыя, з паліграфічным растрам фотаздымкі палотнаў «білі па мазгах» мацней за самыя гучныя лозунгі, шчырыя артыкулы і самыя дакладныя лічбы… Да моманту надрукаваньня палотны, амаль дзесяць гадоў нікому невядомыя, захоўваліся ў сутарэньнях Дома Літаратара, разам са стосамі, крыж на крыж перавязаных шпагатам, старых часопісаў, зжаўцелых газетаў і непатрэбных кніг. …Халоднай вясной тысяча дзевяцьсот семдзесят дзявятага году я з сябрам набыў у кнігарні «Дружба» насупраць уваходу ў Парк Чалюскінцаў невялікую польскую кніжачку ў мяккай вокладцы. Раней і пазьней у той кнігарні я набываў кніжкі адно па мастацтве. Ня памятаю колькі яна каштавала, але думаю, што ня шмат, а вось непрыемнасьцяў праз яе, як у маім жыцьці, так і ў жыцьці сябра дадалося. Кніжка тая была медыцынская: тэкст і два дзесяткі фотаздымкаў на ўсю старонку. Фотакарткі чорна-белыя: дзеці, мужчыны, жанчыны – розныя ўзросты, ад немаўляці да зусім старых. Рак скуры буйным планам, нават у паталагічным набліжэньні. Ад здымкаў калаціла, перахоплівала дыханьне, круціла ў жываце. Разглядаць доўга такое цяжка, але мы разглядалі. Летам таго ж году нам давялося працаваць на рэстаўрацыі касьцёлу ў Мсьціславе. Мы – студэнты-мастакі, лічылі сябе, і не безпадстаўна, геніямі. У дваццаць, калі яшчэ амаль нічога ня зроблена, а наперадзе доўгае жыцьцё, такое даравальна. А калі ты геній, то паводзіць і працаваць павінен адпаведна. Думаць-разважаць мусіш не над дробнымі тэмачкамі і праблемамі, а над вялікімі, усеабдымнымі… Максімалізм, адсутнасьць аўтарытэтаў, сьмеласьць на мяжы з нахабствам – усё гэта было, не адняць. Над баракальнымі фрэскамі: анёлы, кветкі-лілеі, капітэлі, сьвятыя, паўсьцертыя часам – працавалі з раньня да вечару, аж пакуль у касьцёле не рабілася сутонліва-змрочна. А потым, калі злазілі з рыштаваньняў на зямлю (адкуль толькі сілы браліся) – зноў працавалі… Мы прывезьлі ў Мсьціслаў дванаццаць палотнаў памерам пяцьдзесят на семдзесят сантыметраў. Фармат стандартны: што перадавіка вытворчасьці напісаць, піянера-героя, ці дзеяча тагачаснага палітбюро. Кніжачка «Рак скуры», набытая халоднай вясной, прыдалася гарачым летам. Мы вырашылі стварыць свой «Страшны суд», стварыць так, як разумелі на той час. А што? Чым мы горшыя за Мікеланджэла Буанароці, Дантэ Аліг’еры, Іераніма Босха, Агюста Радэна?.. Па вечарах, начах, сьлепячы вочы, па выхадных – мы пераносілі фотаздымкі на палатно, павялічвалі ў дзесяткі разоў сьмяротныя разбурэньні, якія несла з сабой хвароба. Старанна, рупліва – апантана, з вар’яцкай упэўненасьцю ў тым, што наша праца зможа зьмяніць сьвет да лепшага. Па крысе ўзьнікалі выявы: твары людзей, якія разбурае хвароба. Зьнішчэньне зьнешняй абалонкі… Карціны не выклікалі паталагічных адчуваньняў: акуратныя, шэра-алавяныя выявы… Калі палотны стаялі адвернутыя да сьцяны, то праз загрунтаваную срэбна-цёплую тканіну праступала хвароба, абрысы язваў – сьляды сьмерці… Менавіта за карціны, за «Страшны суд» рэстаўратары выгналі і мяне, і майго сябра Валодзю з працы, з касьцёлу, з храма, з Мсьціслава. Мы зьехалі аўтобусам разам з няскончанымі карцінамі, упэўненыя ў сваёй праўдзе – да выбуху рэактару на Чарнобыльскай станцыі заставалася сем гадоў… Ня часта, але бывае, што пры сутыкненьні з незразумелым, невытчальным, непазьбежным – душа сьціскаецца, зьмяншаецца да маленькай чорнай кропкі… Адчуваеш поўную бездапаможнасьць перад жыцьцём… І тады разумееш, што застаўся сам на сам, а той, хто вёў, падказваў – адыйшоў, пакінуў цябе на дарозе, і невядома ці вернецца, згадае пра тваё існаваньне і дасьць паратунак… …Анёл на дарозе. Вялізны, заляпаны гразёй, пыльны, а таму нават колер вызначыць немагчыма, джып імчыць па шашы. У машыне бліскучае і чыстае – працертае шчоткамі пярэдняе шкло. Нумары (транзітныя) прачытаць немагчыма, бо іх запэцкалі знарок. Пра што могуць гаварыць Кастусь з Віктарам? Зразумела пра грошы, жанчын, гарэлку, да іншыя ненадакучлівыя і дасягальныя кайфы. Яны пераганяюць скрадзены ў Нямеччыне, перакінуты ў Польшчу і там набыты ў пана з цяжказапамінальным прозьвішчам, амаль што новы аўтамабіль. Машыну вядуць па чарзе – трыста кіламетраў адзін, кароткі прыпынак, потым мяняюцца месцамі. Сьпяшаюцца, пакуль яшчэ ёсьць магчымасьць пасьпець да Піцеру ў час, зразумела, калі ўсё будзе добра. Харчавацца даводзіцца ў машыне. Восень. Кастрычнік. Краявіды абапал шашы бязрадасныя, над даляглядам нізкія і цяжкія, як тыя мяхі з зямлёй, хмары. Асфальт то чорны – намачыў дождж, то шэры і пыльны. Па шкле – то касыя ручаі бягуць і шчоткі ледзь пасьпяваюць скідваць ваду, то сонца б’е ў твар, у пачырванелыя вочы. Перагоншчыкі колькі дзён няголеныя, а таму твары зьвераватыя, як у кіношных бандытаў-дыверсантаў, стомленыя: хваляваньнямі, увагай памежнікаў, мытнікаў, паліцыянтаў, аўтаінсьпектараў… У машыне смурод ад тытунёвага дыму, поту, брудных шкарпэтак, вэнджанага мяса і мокрай вопраткі. Пакуль усё добра – мяжу прайшлі, адно ня выспаліся ў доўгай чарзе, едуць па сваёй зямлі, па Беларусі. А са сваімі і дамаўляцца прасьцей, калі што якое. Машына добрая – новыя машыны ўсе добрыя, кожны ведае. Пра «Джып» размовы забароненыя – можна сурочыць. Кастусь трымае сотку, ці сто дзесяць – гэта яго ўлюблёная хуткасьць. Віктар – дзевяноста пяць, а калі траса вольная – прыціскае пад сто трыццаць. Эх, неба, неба! Зноў дождж, чорна-алейны асфальт і даводзіцца скідаць хуткасьць… …Дарога зачароўвае, закалыхвае, цягне ў сон. Кастусь пачынае ківацца і засынае… Віктар выкалочвае з пачка цыгарэту і запальвае. Машына імчыць. На твары Віктара засяроджанасьць. Ён, пакуль Кастусь сьпіць, абганяе ўсе машыны: палахлівыя легкавікі, нахабныя вялізныя фуры, трактары, аўтобусы. Джып дазваляе імчаць і адчуваць сябе гаспадаром трасы. Кастусь уздрыгвае, расплюшчвае пачырванелыя вочы, скрабе няголеныя шчокі, трэ кулакамі вочы, лаецца: на дарогу, надвор’е, на сваё жыцьцё, перапоўненае клопатамі і збольшага непрыемнасьцямі… На пытаньне «дзе мы?» адказу не атрымлівае. Бярэ пластыкавую бутэльку і п’е мінералку. Вада цячэ па падбароддзі, па вопратцы, ліецца на падлогу, на гумовы дыванок. На заўвагу, што хопіць паскудзіць машыну, Кастусь адно грэбліва моршчыцца і пасьміхаецца, машына ж не яго… Кароткі прыпынак. Мужчыны мяняюцца месцамі і джып зрываецца, імчыць на Піцер, да якога, калі верыць указальніку, шэсцьсот кіламетраў… На ўскраіне, у мікрараёне з аднолькава-шэрымі дамамі Віктар вылазіць з джыпа і тэлефануе. На твары спакой і засяроджанасьць. Слухаўку здымаюць хутка. Прыемны жаночы голас. Віктар просіць па­клікаць да тэлефона мужа. У адказ чуе прабачэньні і прапанову патэлефанаваць на наступны дзень, бо муж зьехаў у Петразаводск па пільных справах і вернецца заўтра. Віцька вешае слухаўку і бяжыць да машыны. Шэрая восеньская раніца з пахмурнымі постацямі і чырвонымі агеньчыкамі цыгарэтаў. Віктар лаецца, кляне гандляра піламатэрыяламі для якога прыгналі джып. Кастусь пасьміхаецца… А што сварыцца? Ва ўсіх справы… Можна адпачыць, зрабіць кароткае сьвята. …Віктар – да сястры: адпачыць, памыцца, перабачыцца, а Кастусь загуляў. На наступны дзень перагоншчыкі сустрэліся. Віктар, як зазірнуў у машыну, так і «завёўся». Ён пачаў клясьці Кастуся, які так убрудзіў джып, быццам сьвіней ім вазіў. На гэта Кастусь аджартаваўся, стомлены і спакойны. Ён удакладніў, што не сьвіней вазіў, а піцерскіх «цёлак»… Віктар патэлефанаваў гандляру піламатэрыяламі, якому прыгналі джып. Слухаўку ўзялі імгненна, як чакалі. Не жаночы, знаёмы голас, а раздражнёны мужчынскі, паведаміў, што гаспадара кватэры застрэлілі ўчора ў Петразаводску, а пахаваньне адбудзецца праз тры дні. Віктар хацеў перапытаць, удакладніць, але слухаўку кінулі… …Спачатку не паверылі. Кастусь нават выпіць прапанаваў, каб «пераварыць2 навіну. Параіліся і ўзрадаваліся. Машына цяпер належала ім. Яе падзяліць немагчыма, а вось грошы можна. Пачалі прыкідваць каму, дзе, а галоўнае, за колькі збудуць крадзены (цяпер двойчы) джып. Кастусь узяўся чысьціць, месьці, мыць салон. А што, машына – яго уласнасьць. З Піцеру выехалі вясёлыя. Каму няшчасьце, а ім «карта легла», пашанцавала нарэшце, як ніколі. Набралі цыгарэтаў, потым пітва, ежы і памчалі да дому, на Беларусь. Да мяжы ехалі і ўзбуджана размаўлялі. Прыхаваныя крыўды ня згадвалі, а таму і сварыцца нагоды не было. Пасьля аўтазапраўкі памяняліся месцамі. Віктар машыну шкадаваў, бо пачаў падумваць, а ці не набыць яе сабе… Адразу за мяжой, можа кіламетраў дзесяць праехалі, убачылі дзяўчыну ў чырвоным, як кроў, паліто. Яна стаяла пры дарозе, вецер раскідваў чорныя валасы. Кастусь прапанаваў падхапіць «цёлку», каб весялей ехаць – Віктар катэгарычна адмовіў, нават хуткасьць ня скінуў. Кастусь пакрыўдзіўся і з паўгадзіны маўчаў. Попел зьбіваў на гумовы дыванок пад нагамі, ведаў – Віцьку гэта раздражняе і злуе. Салдата ўбачылі здалёк, стаяў побач з указальнікам: вецер адкідаў то адно крысо доўгага шыняля, то другое, падняты каўнер, пляцак… Кастусь прапанаваў, хоць ведаў напэўна, што сябар адмовіць падхапіць-падкінуць салдата. Джып праімчаў побач, салдат адвярнуўся, забінтаваная рука апусьцілася…Машына спынілася, паехала да салдаціка заднім ходам. Кастусь адчыніў дзьверы. Салдат, гадоў дзевятнаццаці, ня больш, з дзіцячым, ружовашчокім тварыкам, залез у цёплы салон… Віктар злаваў і маўчаў, калі Кастусь пачаў выхваляцца, што гэтая машына належыць ім. Салдацік не дзівіўся, не захапляўся, не распытваў… А вось што за бяда з ім здарылася, і чаму рукі забінтаваныя, як Кастусь ні дамагаўся, даведацца ня змог. З брудных бінтоў тырчэлі кончыкі пальцаў, ружовыя, як крэветкі, з рэшткамі белых, як лушпіньне яек, пазногцяў. Салдат зацяўся, змоўк, быццам анямеў. Ад цяпла, а можа ад хуткага руху ён задрамаў, шапка ўпала з галавы, і ён праха­піўся, пачаў спалохана шукаць яе. Кастусь з Віктарам сьмяяліся. Салдацік пачырванеў і сказаў мужчынам, што яны злодзеі, бандыты… Папрасіў спыніць машыну. Сам пачаў спрабаваць адчыніць дзьверы… Джып стаў, салдат выскачыў на дарогу, няўмела закінуў на плячо пляцак, надзеў шапку і ў незашпіленым доўгім шынялі пайшоў полем. Віцька з Кастусём памяняліся месцамі. Крануліся. На полі салдата не было відаць, як растаў у паветры. З паўгадзіны ехалі моўчкі, раздражнёныя, злосныя. Абагналі колькі вялізных лесавозаў і зразумелі, што калі ня вып’юць кавы – пазасы­наюць. Кавярня пры дарозе. Спыніліся, перайшлі шашу. На джып наляцеў лесавоз з даўжэзнымі абчасанымі бярвёнамі… Новая машына ператварылася ў пакарабачанае жалеза, пабітае шкло, раструшчаны пластык… Кастусь і Віктар стаялі на другім баку шашы, у якіх трыццаці кроках ад месца аварыі, гарачая кава апякала пальцы нават праз тоўстае шкло… Я бязмэтна ішоў па вуліцы. Асфальт блішчэў і плыў пад нагамі. У вушах працягваў гучаць голас Кастуся Троса. Душа сьціснулася да чорнай кропкі. І не было ў ёй ні спагады, ні спадзяваньня, ні шкадобы. Чорная кропка вісела ў пустаце. Верасень-кастрынік 2003. БЕЗНАЗОЎНАЯ РАКА I. Хлопчык спаў гадзіну. Праз сон пачуў тупат, але не зразумеў, што гэта: гукі, народжаныя памяцьцю аб пражытым дні, ці… Расчыніліся дзьверы і ў пакой увайшоў бацька. Успыхнула сьвятло – зьнішчыла цемру і пакінула чорным адно прамакутнік акна, за якім была ноч. Хлопчык інстынктыўна павярнуўся тварам да сьцяны, да цемры. Бацька наблізіўся і паклаў халодную далонь на плячо сына, нямоцна сьціснуў пальцы. У голасе за ўпэўненасьцю, можа празьмернай, хавалася хваляваньне. На твары застыла разгубленасьць, у вачах то зьяўляўся, то зьнікаў сполах. Плямістая камізэлька са шматлікімі кішэнямі, такія ж порткі і чаравікі на тоўстай падэшве, не рабілі мужчыну ваяўнічым і самаўпэўненым. Ён нярвова сьціскаў і расьціскаў пальцы… Хлопчык зьбіраўся хутка. Так хутка, як ніколі раней. Пры гэтым, заняты, захоплены пошукамі і складаньнем, увесь час намагаўся прыгадаць, чым жа скончыўся сон: каляровы, доўгі і неверагодна яркі. У якім жа месцы бацькаў голас перасек нітку, тонкую і жывую, напятую, як жылка, калі на кручку трапечацца вялікая рыбіна. Тую нітку, якая зьвязвае сапраўднае з несапраўдным, жывое і існае з прыдуманым. Плэер, дыскі, ліхтарык, дзьве вуды з катушкамі, цёплы швэдар, ваўняныя шкарпэткі, бляшанкі з кручкамі, грузікамі, паплаўкамі, старыя джынсы, гумовыя (ярка-сінія) боты, сьцізорык: а як жа без яго… Бацька са спачывальні – там жа ва ўбудаванай шафе знаходзілася жалезная скрыня, высокая, заўсёды замкнёная, вынес стрэльбу і патранташ, паклаў на сярэдзіну стала, навідавоку. З лядоўні пачаў даставаць і перакладаць у кардонную скрыню ежу. Чатыры пляшкі гарэлкі леглі на торбачкі з крупамі. Мужчына ўсё рабіў моўчкі і хутка, быццам перад вачамі меў доўгі, шмат разоў пераправераны сьпіс. Ён дзейнічаў спрактыкавана, нібыта штотыдзень вось так хутка даводзілася зьяз­джаць з дому. За два разы бацька з дванаццацігадовым сынам перанесьлі ўсё неабходнае з кватэры ў машыну пад пад’ездам. Хлопчык зірнуў на гадзіньнік – палова на першую. У іх кватэры на трэцім паверсе пачало згасаць сьвятло ў вокнах: спачатку ў спачывальні, потым у гасьцёўні, кухні і перадпакоі… Бацька зьявіўся на ганку з коўдрамі і падушкамі, на плячы вісеў патранташ, а стрэльба ляжала на падушцы, як спала. Рэчы зьніклі ў багажніку, пстрыкнуў замок. Хлопчык цёр кулакамі вочы. Машына выехала з паўцёмнага двара на прасьпект, які падаўся ноччу неверагодна шырокім, паімчала на ўсход. Хлопчык спрабаваў пералічыць у памяці ўсё, што захапіў, хоць і разумеў, што калі на нешта забыўся, вярнуцца не атрымаецца… За горадам бацька спыніў машыну і загадаў сыну перасесьці. Там, на заднім сядзеньні, паклаўшы галаву на цагейкавы каўнер бушлата, хлопчык заснуў… II. Шырокі і брудны «Форд» зьехаў з асфальта шашы на гравійку і спыніўся, а рухавік працягваў вуркатаць. Шэры ад пылу, як ніколі нямыты, легкавік з мінуту вуркатаў побач з бетонным слупам, на якім не было ўказальніка, а потым змоўк. Трое мужчынаў выйшлі з машыны. Гравійка, шэра-вільготная, па­блісквала белымі каменьчыкамі і крокаў праз пяцьдзесят прападала ў шчыльным тумане – там пачыналася лагчына. Мужчына ў шэра-чорным, як скура жабы-рапухі, камуфляжы з маёрскімі зоркамі на пагонах і цёмнай ад поту сьпінай запаліў цыгарэту. Другі праціраў шкельца гадзіньніка рукавом швэдара і заціскаў пад пахай перакладзеную ў колькі столак навюткую мапу. Трэці – кіроўца-маладзён адарваў травінку і ўзяўся яе грызьці. Травінка тырчэла з роту, як зьмяінае джала, уздрыгвала, трымцела. — Мы вось тут, чуеш, Франц. На маім чатыры – трыццаць дзьве, — і мезенцам скінуў кроплю з каляровай сьлізкай паперы мужчына па мянушцы Кіслы. — І што з таго, што мы тут. І я тут, і ты тут… — тонкім, не па паставе голасам адказаў Франц і пачаў прысядаць. — А ён там? – кіроўца-маладзён углядаўся ў туман, жаваў травіну, а потым падняў з дарогі каменьчык, белы, як яйка, і шпурнуў у кусты алешніку. – Недзе там… Туман пачынаў мяняць колер. Ён ружавеў зьверху, а над самай зямлёй рабіўся бэзавым. Быццам зьверху ў малако трапіла кропля крыві, а зьнізу атраманту. — Дзьверы зачыні, камароў наляціць, – загадна сказаў Франц і шпурнуў недапалак у траву. Бухнулі дзьверы не старога, але добра такі дабітага «Форда», і стала ціха-ціха. І ў гэтай цішыні, птушкі яшчэ не сьпявалі, зьявіўся незразумелы гук. Нечым ён нагадваў бразгат зброі на плячы салдата, звон маністы, бразгат ключоў на дне кішэні… Гэта быў гук, народжаны ў тумане – незразумелы, таемны. Мужчыны наблізіліся да машыны. Ад капоту ўздымалася пара. Незразумелы гук павольна набліжаўся. — Бля…— прамовіў сьвісьцячым шэптам Франц. — Што гэта? – маладзён-кіроўца кінуў складзеную мапу ў машыну. З каляровага туману ўзнік чорны конь. Вялізны, з доўгай грывай, а за ім, на тонкіх нагах, выбегла на сярэдзіну гравійкі цыбатае жарабя. — Конь! — Кабыла! — А якая розьніца? З шыі кабылы зьвісаў і прападаў у тумане доўгі ланцуг. — Стой! – пачуўся стомлены голас, і на дарогу выйшаў высокі мужчына ў гадах. Кабыла зрабіла колькі крокаў і стала. Мужчына пасьпеў схапіць ланцуг. — Каб ты здохла, халера! – нягучна і ўзрадавана сказаў ён і таргануў за ланцуг. — Можа спытаць, Франц? — Стой! Гаспадар чорнай кабылы і прыгожага жарабяці пастаяў хвіліну на краі туману, падзівіўся на пыльны легкавік побач са слупам, на трох незнаёмцаў, разьвярнуўся і прапаў, як праваліўся, у тумане. Адно ланцуг яшчэ бразгаў і пазвоньваў, але яго гук больш не здаваўся незразумелым, а таму таемным. Нарэшце і гук прапаў. III. На хутары хлопчыку было добра. Яму падабаліся вялізныя ліпы, на якіх гулі пчолы, старая шаматкая бяроза і бясконцая колькасьць пахаў, якія прыносіў вецер. А больш за ўсё падабалася безназоўная рака. Зразумела, што ў яе мелася, як і ва ўсяго на гэтым сьвеце, імя. Да ракі ад хутару, калі ісьці напрасткі – зусім недалёка, можа сотні тры крокаў. А вось да вёскі, якая месьцілася пад сінім лесам, амаль на даляглядзе, далекавата. Для хлопчыка і вёска была безназоўнай. Тут, на хутары, ён быў упершыню. Ніколі раней бацька яго сюды не прыводзіў і нават не казаў пра яго існаваньне. А калі нечага ня ведаеш, то яно для цябе і не існуе. Чаго ня ведаеш – таго і няма. Ён, хлопчык, прачынаўся вельмі рана, ці не за паўгадзіны да світання. У прыцемках, за шклом, ярка зьзялі шматлікія зоры, хлопчык хутка навобмацак апранаўся. Калі нечага не знаходзіў, то сьвяціў сабе ліхтарыкам. Браў вуды і ціха сыходзіў. Ежу гатаваў сабе з вечару (чорны хлеб, дзьве лусты, масла, сыр і скрылікі марынаваных агуркоў). Бутэрброды ляжалі ў брызентавай торбачцы, якая стаяла на падваконьні. Пакарабачанае вядро вісела ў цёмных сенцах на вялікім цьвіку, вуды стаялі побач. Штодня, на сьвітаньні, па мокрай ад расы траве, ён ішоў да ракі, якая хавалася ў тумане. Над сувоямі туману, як горы, парослыя лесам, цямнелі купы вербаў. Адна зорка, проста над вербамі, гарэла неверагодна ярка. Але і яна была безымяннай. Пах ракі набліжаўся з кожным крокам: жывы, шчыльны, мяккі… Зломіш травінку, расьцісьнеш у пальцах доўгі лісьцік аеру, а ён духмяны. Вада, паветра, рэчы, гукі, словы – тут усё мела пах і колер. Тут усё было жывым, сапраўдным – нават цішыня і тая дыхала. Тут хоць і ня стомлены цяжкай працай і доўгім пражытым днём, хлопчык салодка засынаў, спаў бяз сноў, а прачынаўся бадзёрым. Ён увайшоў у туман і пачуў раку… Яна сычэла, булькала, вуркатала ў карэньні вербаў і трысьнягу. Бухнула вялікая рыбіна. Па вадзе яшчэ беглі хвалі, але рыбіну ён ня ўбачыў – не пасьпеў. І падумаў, калі на імгненьне прыпыніўся, што ніколі не атрымліваецца, каб спачатку ўбачыць, а потым пачуць. Заўсёды наадварот: спачатку ўдар, усплёск, гук… Адно хвалісты сьлед бяжыць па вадзе, але і ён хутка зьнікае, быццам нябачны прас разгладж­вае хвалі на паверхні цёмнай, яшчэ начной вады. IV. Мужчыны паселі ў машыну, рухавік затахкаў, захрабусьцелі каменьчыкі пад коламі і «Форд» няпэўнага колеру заехаў у падфарбаваны сонцам туман. Ехалі павольна, як на пахаваньні, быццам колы намацавалі дарогу. Той, у шэра-чорным камуфляжы, нярвова паліў і зьбіваў попел сабе пад ногі. Кіроўца, самы малады (яму крыху за дваццаць), да каламуці ў вачах узіраўся ў туман, хапаў пакамечаную анучу і пачынаў церці перад сабой шкло, а яно амаль імгненна рабілася вільготным. Вільгаць хутка зьбіралася ў кроплі, і яны зьбягалі… На тым месцы, дзе звычайна месьціцца магнітола, чарнела дзірка, з якой віселі рознакаляровыя ніткі дроту. — А ты ўпэўнены, што так трэба ехаць? – спытаў Франц і зацягнуўся.— Дай даб’ю! — На, – пакамечаны пачак цыгарэт паляцеў на задняе сядзеньне, на калені Кісламу. — Здаецца гэтай дарогай ехалі, – з сумненьнем прамовіў кіроўца і нярвова перакінуў пагрызеную травіну ў роце з боку на бок. Машына раптам спынілася. — Што? Чаго стаў? — Там нехта ёсьць, – кіроўца цёр шкло. З туману выбегла рудое танканогае жарабя, з кароценькай, як знарок абрэзанай, грывай-шчоткай, матлянула хвастом… Высокі мужчына з чорнай, а ў тумане, як мокрай кабылай, стаяў на краі дарогі. І ён сам, і кабыла, цыбатае жарабя правялі позіркам легкавік. Мужчына таргануў за повад, грымнуў ланцуг, і яны ўтрох сышлі з гравійкі на толькі ім вядомую, і ў тумане нябачную сьцежку. Кіламетры праз чатыры гравійка скончылася. — Здаецца, тут паварочвалі… Лес быў, – няўпэўнена прамовіў кіроўца-маладзён. — Ня бачу лесу, – Франц адкаркаваў бляшанку з півам, зьлізнуў пульхную пену і пачаў піць. — Мне пакінь, чуеш? — Перакалацілася. Легкавік выехаў з лашчыны і апынуўся ў цёмным ельніку. Давялося пазачыняць вокны. Яловыя лапкі білі па шкле, хвасталі машыну, размазвалі пыл, зьмешвалі вільгаць з брудам. — Стас сказаў, каб да вечару вярнуліся з ім, – пачулася з задняга сядзеньня. — Вернемся, а куды дзецца… – Франц высмактаў піва да апошняй кроплі, расьціснуў бляшанку, і перадаў праз плячо. – На, попел зьбівай, разумнік. V. Учора з раніцы хлопчыку пашанцавала. Ён злавіў трох галаўнёў, ладнага акуня і сем плотак. Ён паразумеўся з ракой, хоць і ня ведаў яе імя, адчуў да яе павагу і зьявілася ўпэўненасьць, што ён заўсёды зможа злавіць рыбу. Адну вуду закідаў пад бераг і паглядаў на белае пёрка паплаўка зрэдку. Пад берагам, у глыбокай яміне, вада амаль не плыла, толькі закручвалася, ледзь заўважна. Другая вуда закідалася далёка ад берагу і паплавок павольна плыў аж пад самыя вербы, пакуль не рабіўся ледзь бачнай рыска-кропкай. Там, пад вербамі звычайна і трапляліся палахлівыя і асьцярожныя галаўні. Выцягваць іх адтуль, здалёк – сапраўдная асалода. Хлопчык сядзеў на перакуленым вядры і ўздрыгваў ад ранішняй прахалоды, з вербаў сыпаліся на рукі і шыю буйныя кроплі. На тонкай травінцы-мяцёлцы сядзела страказа, яна яшчэ не прасохла, крылы зьліпліся, і яна, нават пры вялікім жаданьні, паляцець не змагла б. Ён асьцярожна, мокрымі і халоднымі пальцамі, узяў яе за хвост, патрымаў колькі, а потым кінуў у раку. Плынь ціха панесла яе, закруціла. Страказа варушыла крыламі, моршчыла шкло паверхні. Плыла, плыла, плыла і раптам зьнікла. Бязгучна, толькі кругі пабеглі… Бацькі думаюць, што іх дзеці ня вельмі разумныя – што яны зусім дзеці і ў жыцьці не абазнаныя, але насамрэч ня гэтак. Хлопчык у свае дванаццаць разумеў значна больш, чым меркавалі бацькі. Гадоў да дзевяці хлопчык глядзеў на бацьку зачаравана, меў абсалютную ўпэўненасьць, што яго бацька – сама дасканаласьць, пры чым ва ўсіх пытаньнях. Цяперака ж бачыў і нярвовую мітусьлівасьць, і спалоханасьць-разгубленасьць, якую бацька спрабаваў хаваць, не паказваць, але атрымлівалася непераканаўча. Нават ня сполах, а сапраўдны жах жыў у вачах, быў прыклеены да твару, трымцеў у голасе, у кожным сказе, слове, гуку… Хлопчык засынаў, а бацька сядзеў за сталом, засланым цыратай, з бутэлькай і шклянкай, круціў прыёмнік, прыслухоўваўся да галасоў дыктараў, аднастайна ўпэўненых, а таму ідыёцкіх. А за сьценамі дому, ускрыквалі ў цемры начныя птахі, іржалі, далёка-далёка пад вёскай, коні… Як толькі навіны заканчваліся надвор’ем і пачынала гучаць музыка, бацька пераключаўся на іншую станцыю, ці хвалю, а хлопчык засынаў. VI. Легкавік няпэўнага колеру вынырнуў з лесу. Сьвяціла нясьцерпна яркае сонца, біла проста ў вочы. Кіроўца-маладзён і Франц адначасова адпусьцілі брылькі, але сонца вісела нізка, і гэта амаль не дапамагала. Яны мружыліся, крывіліся, прыкрывалі вочы далонямі. “Форд” ледзь сунуўся, цяжка перавальваўся па разьбітай трактарамі дарозе. У тры бакі разгарнулася панарама. Менавіта такія краявіды зды­маюць фатографы для тоўстых альбомаў: краявіды – візітоўкі краіны. Луг, поле і стужка ракі са старымі вербамі па берагах. Над ракой вісеў залацісты туман, а вада дзе-нідзе сьляпуча зіхцела. Неба сіняе-сіняе з празрыстай квадрай і кропкамі птушак. Шэрая чапля ляцела над ракой, цяжка ўзмахвала крыламі. — Стой, адліць трэба! – загадаў Франц. — Вунь там, – кіроўца паказаў на раку, на цёмную купку дрэваў, амаль на даляглядзе. Усе трое зрабілі сваю справу з задавальненьнем. У Франца з-пад шэра-чорнага плямістага камуфляжу выпаў у траву пісталет. Ён нязлосна мацюкнуўся, зашпіліўся, падняў зброю і выцер крысом курткі, пахукаў, як на азяблыя рукі і запхаў пад пас. Пісталет быў халодны да непрыемнасьці, і гаспадара зброі аж калатнула. — А як праз раку? – спытаў у маладзёна-кіроўцу Кіслы і прыкрыў вочы складзенай мапай, пачаў углядацца. — Можна праз мост і праз вёску… — А яшчэ як? — Ня ведаю…Я тут толькі раз быў. Ноччу прыехалі, па цемры і зьязджалі: восень, дождж, брыда.Усе трое нерваваліся. Маладзён-кіроўца грыз травіну і без супыну цёр няголеныя шчокі. Па разьбітай трактарамі дарозе легкавік не даехаў да кладкі, вузенькай – не разыйсьціся, і разьвярнуўся, стаў у стракатым цені старой разгалістай вярбы. — Пайшлі, – ціха, ціха, але ўпэўнена загадаў Франц і абцягнуў крысо плямістай курткі. Яны дайшлі да кладкі, да трох зьвязаных дротам і сьцягнутых сталёвымі скобкамі абчасаных асінавых жэрдак. Кладка прагіналася ці не да вады, пахіствалася. Плынь калыхала доўгія ярка-зялёныя водарасьці. Паблісквалі срэбнымі бакамі імклівыя, як тыя іскры, рыбкі. Першым раку перайшоў Франц. За ім рушыў Кіслы, а кіроўца ўсё стаяў і стаяў перад ракой. Франц і Кіслы спыніліся на пагорку, павярнуліся да ракі. На твары Франца паблісквалі чорныя акуляры, а калашыны амаль да каленяў былі мокрымі ад расы. Маладзён перайшоў раку і спыніўся. Потым нагнуўся, стаў на каленцы, набраў у прыгаршні вады і плёхнуў у твар, а потым яшчэ і яшчэ. — Пайшлі! Разьвёў… — А вада цёплая – сам сабе сказаў кіроўца і рушыў па цёмным сьледзе амаль подбегам. VII. Чырвонае з белым пасам пёрка паплаўка, вуды, закінутай у ціхае глыбокае месца пад берагам, хіснулася, загайдалася, а потым хіснулася яшчэ двойчы. Хлопчык убачыў гэта краем вока. Пачырванелыя ад сьвітальнай прахалоды пальцы высьлізнулі з задоўгіх рукавоў тоўстага швэдара. Чырвона-белае пёрка выперла з вады, паплавок упаў на бок і закруціўся на паверхні, быццам вада зьмяніла, прычым імгненна, сваю шчыльнасьць – зрабілася цьвёрдай, як шкло. Ледзь бачная жылка, што да гэтага моманту вісела над паверхняй упала на ваду. Заўчасна зру­дзелы, ссохлы лісьцік вярбы зачапіўся за жылку і пацягнуў яе. Хлопчык, як вучылі, палічыў да пяці… Азяблыя пальцы леглі на вудзільна, сьціснулі яго. Павольны ўзмах, жылка напялася, з яе веерам сыпануліся кроплі, катушка піскнула і застракатала. Нябачная рыбіна пайшла ўбок, потым супраць плыні, потым пад супрацьлеглы бераг у трысьнёг. Дазволіць рыбіне ўбіцца ў траву – страціць яе… «Галавень?.. Акунь?.. Лешч?..» – сутаргава разважаў і круціў ручку катушкі хлопчык. Ён, як мог, стараўся ня даць нябачнай пакуль яшчэ рыбіне слабіну, трымаў вуду сагнутай, а жылку напятай. Пластыкавае вудзільна выгіналася, уздрыгвала, жылка трымцела – вось-вось парвецца… Нарэшце кілаграмовы лешч, стомлены барацьбой, а можа спаралізаваны болем ад загнанага ў рот кручка, падняўся з глыбіні, цьмяна бліснуў бронзавай луской і вывернуўся, лёг на бок. Хлопчык, зусім па-даросламу, падвёў рыбіну да берагу і на імгненьне разгубіўся… А потым апусьціўся на калені: вуда ў левай, а правай рукой сьціснуў сьлізкую, цьвёрдую галаву ляшча і спрытна выкінуў рыбіну на бераг, у траву, да перакуленага вядра. Пляскаты, як патэльня, склізкі лешч заскакаў, зяхаючы ротам і давялося яго прыціснуць далонямі да зямлі, прытрымаць. На гадзіньніку было пяць – семнаццаць… Рукі хлопчыка калаціліся ад стомы і хваляваньня. Ён шмыгаў носам і выціраў рукавом мокры твар, раз-пораз кідаў пераможныя позіркі на рыбіну і часта дыхаў. Калі б ён быў дарослым, то напэўна б мацюкнуўся з асалодай, а потым выбіў з пачка цыгарэту, і каб перамагчы, пазбавіцца хваляваньня – запаліў. Але яму было толькі дванаццаць… Шэрая чапля ляцела над трысьнягом. Вялікая, цяжкая, але наструненая і прыгожая. Адно бачыць вялікую птушку ў тэлевізары, і зусім іншае вось так, калі сядзіш побач з вадой, і чуеш узмахі яе крылаў… Хлопчык правёў позіркам чаплю і заняўся сваімі справамі. Вялікі чарвяк, вялікая рыбіна. Пальцы, якія яшчэ чвэрць гадзіны таму здаваліся азяблымі і непа­слухмянымі, спрытна знайшлі ў кансароўцы самага лепшага чарвяка: вялікага, пругкага і рухавага. Чарвяк выгінаўся, спрабаваў высьлізнуць, але вастрыё кручка тройчы пракалола яго, прашыла наскрозь, зрабіла жывое адным цэлым з мёртвым жалезам. Хлопчык трымаў кручок за жылку і задаволена разглядаў чарвяка, які працягваў выгінацца. Узмах вудзільнам, асьцярожны, ціхі і можна сесьці, адкласьці вуду і чакаць, чакаць… Спачатку ён убачыў дзьве цёмныя постаці, а потым трэцюю. Мужчыны ішлі ад кладкі на пагорак, паўз жытнёвае поле, кіраваліся да хутару. Праз чвэрць гадзіны на пагорку зьявіўся мужчына з чорным канём. За імі бегла жарабя. Часам яно хавалася ў жыце, прападала, каб потым выскачыць і ляцець наўздагон. Лепш за ўсё ў краявідзе глядзіцца мужчына з касой на плячы, калі нагойстраная каса зрэдку блісьне, зырка ўспыхне на зялёным аксаміце травы. Вясковец, доўгагрывы конь і тонканогае жарабя перайшлі раку за паваротам. Хлопчык ведаў, што там за кустамі алешніку і вербалозу, безназоўная рака робіцца плыткай, па цьвёрдым пяшчаным дне можна пераходзіць з берагу на бераг, пераязджаць на кані, пераганяць кароў… На думку хлопчыка, лепей за ўсё ў краявідзе глядзіцца чалавек з вудай на плячы, але рыбакоў, акрамя яго паблізу не было. VIII. Высокае жыта, за сьцяной якога можна было ісьці і не прыгінацца, скончылася. Да хутару на пагорку засталася сотня крокаў. Франц перавёў дыханьне, зьняў і зноў надзеў цёмныя акуляры, якія зусім не пасавалі з маёрскай плямістай курткай. Кіроўца грыз травіну. Кіслы сеў і ўзяўся забэрсваць красоўку. Згаслы недапалак тырчэў з роту. — Ты падыйдзеш адтуль, чуеш, Кіслы, — сказаў Франц і рукой намаляваў у паветры паўкола.— А ён страляць ня будзе? – мокры матузок зацягнуўся тугім вузлом. — Ты што, Кіслы! – Франц засьмяяўся. — А калі ён там не адзін, — Кіслы падняўся на ногі і падскочыў. — А з кім? — З жанчынай, — сумна прамовіў кіроўца. — Пайшлі. — Стойце, пачакайце, глядзіце! – самы маладзейшы, кіроўца, выструніўся, амаль на дыбачкі падняўся. Франц і Кіслы павярнуліся да ракі. Над трысьнягом, над рэшткамі залатога туману, над гарамі-пагоркамі дрэваў і кустоў ляцела шэрая чапля, вялікая і такая дзіўная, што… — Цаца! – прашаптаў кіроўца, амаль як дзіцёнак. — Пайшлі, птушак ня бачыў… — Франц плюнуў і таргануў Кіслага. — Знайшлі чым зьдзівіць! Чапля сваім палётам паўтарала кожны паварот роднай для яе ракі… IX. Дзеці больш абазнаныя, чым лічаць дарослыя, іх веды пра жыцьцё глыбейшыя і часам больш дакладныя… Хлопчык праз другія дзьверы, праз цёмныя і прахалодныя сенцы, па шырачэзных нефарбаваных масьніцах, яны нават ні рыпнулі, ні ўздыхнулі – не здрадзілі, прасьлізнуў у дом. Дзьверы і вокны ў доме былі расчыненыя і ён чуў галасы; варожыя, злосна-абыякавыя, але каму з мужчынаў належаў тонкі, вісклівы, глухаваты, хто папярхнуўся і закашляўся – ён, зразумела, ня ведаў. А вось стогны і ўскрыкі – пазнаў імгненна. Ён чуў удары, лаянку, крыкі… Фарбаваныя масьніцы ў самім доме таксама не рыпнулі. Хлопчык дзейнічаў без развагаў, як па раней прыдуманым і шмат разоў паўтораным сцэнары. Стрэльбу і патроны, на другі дзень, як прыехалі на хутар, пасьля таго, як прыбралі ў доме, бацька схаваў у высокую, паточаную шашалем шафу з філянговымі дзьверцамі. Шафа мела замочак і ключык. Яна стаяла за грубкай у спачывальні. Хлопчык ведаў, дзе зброя!.. Хлопчыкі заўсёды ведаюць, дзе зброя!.. Яна там, у шафе, пад старым, зношаным зімовым паліто, вісіць на цьвіку… Шафа замкнёная, ключык у бацькі, у верхняй кішэні паляўні­чай камізэлькі… Хлопчыкі ўмеюць і без ключоў адкрываць замкі. Са сьцізорыка вышчаўкнулася бліскучае лязо. Яно прайшло ў шчыліну паміж дзьверцамі. Так хлопчык ужо рабіў колькі разоў, калі бацька зьязджаў у райцэнтр па ежу і, каб патэлефанаваць. Лязо сьцізорыка падчапіла язычок замка. Націск – і язычок заскочыў у замок. Зімовае паліто ўпала, абсела, амаль як паранены, ці п’яны чалавек пад сьцяной, сьціснулася. Стрэльба не падалася ні вялікай, ні цяжкай. Яна лёгка, без супраціву, пераламілася праз калена. Два патроны ў кішэнь, запэцканых, з наліплай луской, джынсаў, а два ў чорныя сталёвыя норы. Стрэльба склалася. Куркі шчоўкнулі. Ён дванаццацігадовы хлопчык, са зброяй у руках ішоў праз пакоі. Ішоў туды – на ганак. Яго бацька, са зьвязанымі за сьпінай рукамі, ляжаў тварам у зямлю. Скронь і шчака чырванелі ад крыві. Мужчына ў шэра-чорным камуфляжы з маёрскімі пагонамі чысьціў рукавом калашыну. Кіроўца-маладзён з травінкай, заціснутай зубамі, сядзеў на кукішках побач са зьвязаным і нерухомым хлопчыкавым бацькам. Кіслы з непадробнай увагай вывучаў разьбіты кулак і моршчыўся, быццам кулак баліць нясьцерпна – аж трываць неяк. Хлопчык са стрэльбай стаяў за вакном. На яго твары адсутнічалі і хваляваньне, і зьдзіўленьне. Кіслы з кіроўцам-маладзёнам паднялі хлопчыкавага бацьку, паставілі на ногі. — Пайшлі, да машыны цягніце яго! – загадаў Франц сваім тонкім голасам. Хлопчык толькі зараз зразумеў, чаму бацька не падае голасу. Яго рот быў залеплены шырокай празрыстай стужкай, ад вуха да вуха. Кіслы штурхнуў зьвязанага ў сьпіну. Той хіснуўся і зрабіў колькі крокаў ад ганку. — Франц, а кіндар яго дзе? – спытаў кіроўца. — А табе справа? — Стас і яго загадаў прывезьці. Х. Дзьверы грымнулі-ляснулі, старыя, цяжкія, скразьняк расхінуў іх. На верхняй прыступцы нізкага ганку стаяў хлопчык з паляўнічай стрэльбай. Спакойны, рашучы, немітусьлівы, можа нават абыякавы да ўсяго, акрамя трох незнаёмцаў. — Кіндар, — прамовіў, нават з нейкай радасьцю, кіроўца. — Кінь стрэльбу! – ня вельмі цьвёрда загадаў Кіслы і зрабіў крок. Хлопчыкаў бацька хістаў галавой. Вось зараз, а не тады, калі білі, калі схапілі – ён па-сапраўднаму спалохаўся… Кіслы зрабіў крок, выставіў руку з разьбітым кулаком, наблізіўся да ўзброенага хлопчыка. — Кінь, — крыкнуў Кіслы і падаўся наперад. Стрэл быў гучны… Ніхто з дарослых яго не чакаў. Але з шасьці крокаў не патрапіць шротам немагчыма, асабліва, калі патрапіць жадаеш. Шэрыя сьвінцовыя шарыкі, памерам з гарошыну, такія прыдатныя на грузікі, упіліся, разарвалі, развалілі жывот Кісламу, павалілі, кінулі на зямлю. Ён зайшоўся ад пякучага болю, скурчыўся, пачаў заціскаць далонямі скрываўлены жывот. Ён, які ня верыў у сур’ёзнасьць намераў хлопчыка, цяпер паверыў – уласная бездапаможнасьць і нясьцерпны боль – пераконваюць лепш за іншыя аргументы. Травінка ў зубах кіроўцы стала нерухомай, як кавалачак дроту, умураванага ў сьцяну. Ён і сам скамянеў, адно вачамі пераводзіў, то на нага ў сьцяну. Ён і сам скамянеў, адно вачамі пераводзіў, то на скрываўленага, смяротна-параненага Кіслага, то на дванаццацігадовага забойцу. Рукі кіроўцы ўзьняліся дагары. — Да што ты сцыш! – крыкнуў у сьпіну кіроўцу Франц. Грымнуў другі стрэл. Ён быў не такі гучны, як папярэдні. Буйны шрот ударыў маладзёну-кіроўцу ў твар, у шыю, у грудзі… Франц і хлопчык колькі імгненьняў глядзелі адзін на аднога. Мужчына ня вытрымаў і пабег. Хлопчык пераламіў стрэльбу. Дзьве гарачыя і бліскучыя гільзы, выпалі з руляў пад ногі. Франц спыніўся. Ён згадаў пра сваю зброю, пра пісталет, схаваны пад курткай… Хлопчык засунуў першы патрон і пачаў запіхваць другі. Патрон высьлізнуў, упаў, пакаціўся, заскакаў на прыступках… Франц набліжаўся нясьпешна. Хлопчыкаў бацька памкнуўся стаць паміж сынам і Францам, загарадзіць сына, але зачапіўся за сьмяротна-параненага Кіслага і ўпаў. Рука з пісталетам пачала падымацца. Два стрэлы прагучалі адначасова… XI. Два стрэлы прагучалі адначасова… Франц прапоўз колькі крокаў і зьнерухомеў… Хлопчык хацеў пераламіць стрэльбу праз калена, але яна выпала з рук. Стрэльба зрабілася занадта цяжкай… Ён ляжаў на заднім сядзеньні машыны. Нясьцерпна пякло ў гру­дзях, хацелася піць… Яму здавалася, што цяпер ноч, што ўсё толькі пачынаецца, і ён едзе на хутар на беразе ракі… Бацькаў голас і яшчэ адзін зусім незнаёмы, але не варожы, а заклапочаны, спалоханы, гучалі побач… Яны і перасеклі нітку, тонкую і жывую, напятую, як жылка. Тую нітку, якая зьвязвала сапраўднае з несапраўдным, жывое і існае з прыдуманым. Шэрая чапля ляцела павольна. Так павольна, што здавалася нерухомай. Шэрая чапля ляцела да безназоўнай ракі. 22.10.2003г., Менск.