Архіў нумароў:

Міхась Скобла

_____________________ Сусед сонца	Алесь МARA: аўтаманаграфія. Мн., 2002. У горадабудаўніцтве за савецкім часам існавала неблагая завядзёнка – апошнія паверхі высокіх дамоў часам прыстасоўваліся пад мастацкія майс­тэрні. Праўда, не заўсёды хапала каналізацыйных трубаў на тыя паверхі, але тут ужо самі мастакі павінны былі паклапаціцца. Хвала тым архітэктарам, якія пасялілі паслужнікаў музаў бліжэй да нябёсаў, маглі б і ў падвалах майстэрні запраектаваць. Пад майстэрняй Аляксея Марачкіна на Старажоўцы – дванаццаць паверхаў, над майстэрняй – неба, сонца і зоры. Ды суседства Таго, Хто мастакоў цалуе ў лоб, надзяляючы талентам. Мастак у такім суседстве – як кватарант Бога, ці падгасподнік, як гаварылі нашыя продкі за даўнім часам. Падлога вясёлая, як вясёлка, сваёй каляровасьцю нагадвае вітраж. Пасярод майстэрні паруе, як саган з гарачай бульбай, хітры аппарат – выдыхаючы пару-не пару, хутчэй туман уласнай гадоўлі, каб палотны не псаваліся ад сухога паветра. У перадпакоі, на антрэсолях і па кутах грувасьцяцца кар­ціны, якім бракуе прасторы. Адразу з прыходу вас сустракаюць ваяўніча-шэрыя “Шчытаносцы”, і ўвушшу пачынаюць грукатаць міліцэйскія дручкі па пластмасавых шчытах – страхотлівая музыка вулічных шэсьцяў 1990 га­доў. З падрамніку ўсьміхаецца ў фацэтным пражскім капелюшы маладая Ларыса Геніюш. Затуляе ад ветру агеньчык трапяткой сьвечкі Зянон Пазьняк, сам як сьвечка на скавышах эпохі. На вышэйшых за аблокі электра­лініях вешае беларускі сьцяг няўлоўны Мірон. З кута выглядае прасьніца, з якое, бы фрэска са сьцяны полацкай Сафійкі, праступае адухоўленае аблічча… Майстэрня населеная сапраўднымі і міфічнымі героямі беларускай гісторыі, у яе сьценах лунае дух незацуглянай вольнасьці. Аляксей Марачкін выстаўляецца з 1966 году, аб’езьдзіў з персанальнымі выставамі ўсю Еўропу, дзесяткі ягоных палотнаў знаходзяцца ў замежных галерэях. І там мастака разумеюць і прапагандуюць. Як разумелі Шагала і Бялыніцкага-Бірулю, Фердынанда Рушчыца і Міколу Селяшчука. Але мы, суайчыньнікі мастака, ведаем, што піша ён найперш для нас. А таму выхад у сьвет аўтаманаграфіі “Алесь MARA” – найперш на нашай вуліцы сьвята. Так, сьвята, бо падобнага мастацкага праекту ў Беларусі яшчэ не было, і кожнаму, хто возьме гэтае шыкоўнае выданьне ў рукі, гарантаваны сьвяточны настрой. Мастак сабраў пад адной вокладкай свае жывапісныя творы, вершы і дзёньнікавыя запісы, фотаздымкі сваіх радакоў і сяброў. Пэндзьлем Марачкіна створаны ўжо цэлы беларускі сусьвет, укаранёны ў глыбіню стагодзьдзяў і разгалінаваны ў сучаснасьці. Дарога і неба – вобразы-дамінанты на пейзажах Марачкіна. Дарога – то каралавая ад шэрані ўзімку (“Дарога”, 1976), то месяцовая – як разьлітае па вадзе срэбра (“Абу-джэньне”, 1977), то кружная, агароджаная крыжамі, прарэзаная праз Курапаты бульдозерамі (“Крыжы пакутаў і змаганьня”, 2002). Неба абжытае Марачкіным, як родны падворак, яно – галоўны прасторавы кампанент многіх карцінаў. Мастакі 20-х гадоў у Віцебску пісалі на фасадах дамоў. Адчуваецца, што Марачкіну таксама зацесна ў звыклых маштабах. А паколькі за графіці на сьценах дамоў сёньня можна трапіць у пастарунак, застаецца спакуса нацягнуць на падрамнік сінюю асноведзь нябёсаў. У фільме рэжысёра Ул. Арлова “Мара” ёсьць эпізод, дзе Марачкін з лесь­віцай у руках перакрочвае экран і зьнікае за кадрам. Лесьвіца – таксама як сімвал параднёнасьці з небам. Вобраз і абраз – словы-блізьняты, але ня кожны мастак адважыцца пісаць ікону. Марачкін адважыўся. Мо таму “шчытаносцы” і не чапалі першых Чарнобыльскіх шляхоў, бо паперадзе шэсьця людзі несьлі яго асьвечаную Маці Божую ахвяраў Чарнобыля. А яшчэ адзін абраз мастака апынуўся на Гомельшчыне, у Гарошкаве — роднай вёсцы Анатоля Сыса, у тамтэйшай царк­ве. Судакрананьне з сакральным мастацтвам працягнулася ў Кліўлендзе (ЗША), дзе Марачкін разам з сынам Ігарам расьпісвалі беларускую аўтакефальную царкву Маці Божай Жыровіцкай. З аўтаманаграфіі мы даведваемся, які гэта быў няпросты працэс. Як адымаліся рукі пасьля працяглага стаяньня на рыштаваньнях пад купалам. Як даводзілася ўступаць у мастацка-тэалагічныя дыскусіі з уладыкам Мікалаем і адстойваць сваё бачаньне аздобы храма. Пытаюся ў мастака, чаго трэба больш: творчага нахабства ці веры ў Бога для таго, каб адчуць у сабе рублёўскі покліч да іконапісаньня? Марачкін адказвае імгненна, не задумваючыся, відно, што гэта – высьпеленае перакананьне: “Толькі вера ў Бога! Без яе я б не адважыўся на росьпіс храму. Вера мастака праяўляецца ў вобразах — гэтага немагчыма пазьбегнуць. Калі ў цябе чорная душа і ты пішаш сьвятыя вобразы, то яны ня будуць малітоўнымі. Чым больш духоўнай энергіі ты ўкладзеш у сьвятыя лікі, тым больш яны ўплывацьмуць на чалавека. Гэта было маёй звышзадачай, з якой я, вядома ж, да канца ня справіўся, паколькі я — сьвецкі чалавек”. Звычайна, мастакі, стараюцца пазьбягаць палітычных рэаліяў, маўляў, ёсьць вечныя тэмы, а на надзённыя няма чаго пераводзіць фарбу. Марачкін таксама найперш палоньнік Апалона, але не пазьбягае і публіцыстыкі, умее ператварыць палітычную падзею ў факт мастацтва. Прыгадваюцца выставы мастацкай суполкі “Пагоня”, на якіх уладамі забараняўся паказ інсталяцыі “Зона” альбо прыбіраўся твор з бяскрыўдным назовам “Шклоўскія агуркі”. Ды Бог з імі, з агуркамі, трэба ж і пра паэтычную частку аўтаманаграфіі дакінуць слова. Аўтар паспрабаваў сябе ў жанры балады, лірычнага верша, эпіграмы і нават хоку. І, трэба сказаць, удала: свайму беларускаму калегу могуць пазайздросьціць Басё і Маякоўскі, які ў “Окнах РосТА” мог бы гатовы матэрыял выкарыстаць, бо сам, здаецца, адмыслоўцам па акравершах ня быў. Думаецца, расейскі паэт, улюбёны ў беларускае слова “чуеш”, зразумеў бы подпіс да “Звычайнага нацюрморту” (2002) Марач­кіна без перакладу. Ляжу ля крамлёўскай сьцяны, халадзею. Узьлезьці наверх я ўжо страціў надзею. Каму я тут лішні, урэдзен і гадак? Адольф, памажы мне навесьці парадак! Дзеля справядлівасьці варта заўважыць, што традыцыйны лірычны верш вабіць Марачкіна ўсё ж болей. З чатырох дзесяткаў зьмешчаных у аўтаманаграфіі я вылучыў бы “Лазьню”, “Калодзеж у жыце”, “У небе белыя аўчыны…” Перад Старажоўкай шырока разьлілася Сьвіслач. Прывязаныя чаўны тыцкаюцца ў бераг, як сьляпыя кацяняты. Вуліца Няміга бяззубай пашчай моста ашчэрылася на студзяністыя хвалі. А на паддашку высокага дома — зьбеглы ад людской мітусьні мастак. Сусед сонца, палоньнік Апалона і падгасподнік Госпада. Міхась СКОБЛА.