Пётра Васілеўскі

Пётра Васілеўскі

_____________________
Білет у Парыж

В каналах вода зеленая нестерпимо.
И ветер с лагуны пронзительно сер.
— Вы, братцы, из Рима?
— Из Рима, вестимо!
— А я из-под Орши!
— сказал гондольер.
Александр Галич.

Пра гэтага мастака можна сказаць, што ён незаслужана забыты на радзіме, але належна ўшанаваны за яе межамі. Доўгія гады ягонае імя не прыгадвалася ў публікацыях па выяўленчым мастацтве, было выкрэсьленае з энцыклапедыяў і анталогіяў. Для Беларусі яго нібыта не існавала. Хіба што ў букіністычных крамах часам можна было натрапіць на аздобленыя ім некалі кнігі. Вядома ж, тыя мастакі і аматары мастацтва, чые густы і погляды сфармаваліся ў 60-я —70-я гады, яго добра памятаюць. Але маладзейшыя маюць вельмі цьмянае ўяўленьне і пра ягоную творчасьць беларускага перыяду, які скончыўся ў 1980 годзе, і, тым больш, пра перыяд французскі, які доўжыцца дагэтуль.
Тыя, хто прыйшоў у мастацтва пасьля Заборава, магчыма, і не ўяўляюць, якую ролю ён адыграў у 60-я — 70-я гады ў станаўленьні беларускай графічнай школы як графік-станкавіст, ілюстратар і дызайнер кнігі. Ягонае мастацтва прымусіла з павагай глядзець на Беларусь і прыбалтыйскіх снобаў, і фанабэрыстую Маскву, і Еўропу, якую цяжка чымсьці зьдзівіць. З ягоным імем зьвязаны прарыў беларускага мастацтва за межы СССР. Дыпломамі рэспубліканскіх, усесаюзных і міжнародных выставаў кнігі мастак пры жаданьні мог бы абклеіць сьцены майстэрні.
Барыс Забораў – класік, ягонае імя ўжо належыць нашай мастацкай гісторыі. Нашай і сусьветнай. А паколькі ў нашай краіне да гісторыі звыкла ставяцца як да неабавязковага прадмету, гэткага факультатыву для дзівакоў — дык і творчасьць мастака, які на зайздрасьць нашым суседзям нарадзіўся тут, у Беларусі, часткова забытая, часткова невядомая.
А вось імя мэтра ведаюць усе, хто мае хоць нейкае дачыненьне да мастацтва. Бо ён здолеў зьдзейсьніць “вялікую савецкую мару” — заваяваць Парыж. Для колішніх суайчыньнікаў ён абраньнік Фартуны. Згодна з міфам, гэта яна, Фартуна, сунула яму ў руку латарэйны білет, які аказаўся білетам на цягнік да Парыжу. Міфы хоць і грунтуюцца на фактах, але факты ў міфах трактуюцца вельмі вольна. Так і ў гэтым выпадку. Усьмешка фартуны бывае цынічнай. Насамрэч “білет” у Парыж каштаваў мастаку вельмі дорага. Не памылюся, калі скажу, што ён аплочвае яго дагэтуль. У сорак пяць гадоў (а менавіта ў такім узросьце Барыс Забораў пакінуў Беларусь) ужо ёсьць чым рызыкаваць, ёсьць што губляць. Нездарма Марк Шагал на Блакітным узьбярэжжы сумаваў па Віцебску, нездарма ў Парыжы Барыс Забораў прыгадвае Менск…
Я невыпадкова паставіў славутыя імёны побач. Барыс Забораў напрыканцы стагоддзя паўтарыў тое, што іншы творца з нашай зямлі — Марк Захаравіч Шагал зьдзейсьніў на пачатку веку. Сёньня Францыя называе Шагала і Заборава сваімі мастакамі... Радасна за Францыю, крыўдна за Беларусь. Багатая, аднак, наша краіна, калі можа рабіць такія падарункі суседзям, ладзіць такія “інвестыцыі” ў вялікія культуры.
Сёньня зьехаць за мяжу не праблема. Хоць на кароткі тэрмін, хоць на сталае жыхарства. Хоць на працу, хоць на вучобу. На момант заканчэньня Беларускай Акадэміі мастацтваў у пашпарце студэнта могуць быць пячаткі-візы трох-пяці краінаў, якія ён наведаў як удзельнік пленэраў, семінараў, канферэнцыяў, стажыровак і іншых мерапрыемстваў па лініі культурніцкага абмену. Потым па гэтай натаптанай сьцежцы з Беларусі сыходзяць таленты, незапатрабаваныя часам і грамадствам. Колькі іх зьехала за мяжу пасьля скасаваньня “жалезнай заслоны” ўжо, бадай, і не падлічыш. Цяпер гэта рэч звычайная. Але ў 1980 годзе такі ўчынак быў у адным шэрагу з пераходам Рубікону. Прымаючы рашэньне, чалавек мусіў ведаць, што білет будзе толькі ў адзін канец.
Што прымусіла мастака, які ў сваёй справе валодаў ступеньню свабоды значна большай, чым асноўная маса ягоных калегаў, спыніць пасьпяховую кар’еру, пакінуць дом і майстэрню, пайсьці на канфлікт з сям’ёю, у вачах якой гэты ўчынак успрымаўся чыстай авантурай, і ехаць у краіну, мовы якой ён ня ведае і дзе яго ніхто не чакае?
Калі падумаць, дык ва ўчынку мастака нічога экстравагантнага не было. Псіхолагі сьцьвярджаюць, што жыцьцё — ланцуг крызісных сітуацыяў, пераадольваючы якія чалавек нешта губляе і нешта набывае. Асабліва балюча сутыкненьне з жыцьцём чалавек перажывае ў юнацтве, калі даводзіцца страчваць ілюзіі, недзе ў трыццаць гадоў, калі надыходзіць час рабіць з пражытага сякія-такія высновы, і бліжэй да пяцідзесяці, калі міжволі задумаешся: “Хто я ёсьць, і што мяне надалей чакае?” Чым вышэй інтэлект, тым больш крытычна чалавек ацэньвае пражытыя гады. Вынікам асэнсаваньня пражытага і зьдзейсьненага могуць стаць учынкі, абсалютна незразумелыя нават блізкім людзям, але для самой асобы глыбока абгрунтаваныя. Так перакананага матэрыяліста пошукі ісьціны могуць прывесьці ў храм, а чалавека глыбока рэлігійнага штурхнуць у атэізм і далей – у нігілізм.
У мастака гэта можа выявіцца ў зьмене стылістыкі, тэматыкі, сюжэтаў ці наогул у пераглядзе ўсёй сістэмы каштоўнасьцяў. Ён можа папросту адмовіцца ад зьдзейсьненага раней, калі лічыць, што новае бачаньне адкрывае невядомыя дагэтуль далягляды.
Барыс Забораў пачынаў кар’еру ня з роўнага месца, меў падмурак. У адрозьненьне ад большасьці беларускіх мастакоў ягонага пакаленьня, што прыйшлі ў мастацтва “ад сахі” і “ад станка”, ён — сын мастака. Дарэчы, бацьку ягонага, Абрама Барысавіча Заборава пасьля ад’езду ў Ізраіль імгненна “забылі”, выкрэсьлілі з гісторыі беларускага мастацтва (як пазьней і самога Барыса Заборава). Нягледзячы на тое, што мастак быў удзельнікам Вялікай Айчыннай вайны, што ўсё творчае жыцьцё рабіў на ніве “сацрэалізму” і прафесійнікам быў выдатным.
Калі скончылася вайна, Барысу было дзесяць гадоў. Вайна пакінула глыбокі сьлед у беларускай мянтальнасьці. Для цэлага пакаленьня яна стала галоўнай падзеяй жыцьця. Барыс Забораў быў занадта малы, каб ваяваць. Але ён бачыў разбураны Менск, і на ягоных вачах горад адраджаўся. Такое не забываецца. Гэта адкладваецца ў падсьвядомасьць і потым нечакана выяўляецца ў творчасьці сталага майстра. З 1949 па 1953 год Барыс Забораў вучыўся ў Менскай мастацкай вучэльні, потым у Ленінградзе, у “Рэпінцы” — Інстытуце жывапісу, скульптуры і архітэктуры імя І.Рэпіна пры Акадэміі мастацтваў СССР. У 1956 годзе перавёўся ў Мастацкі інстытут імя В.Сурыкава (Масква). Скончыў яго ў 1961 годзе. Атрымаў сьпецыяльнасьць “мастак тэатру”. Вярнуўшыся з Масквы на радзіму, працаваў як жывапісец-станкавіст і ў большай ступені як кніжны графік. Менавіта кніжная графіка прынесла яму беларускую, усесаюзную, еўрапейскую вядомасьць.
60-я гады — вельмі супярэчлівы час у беларускім і ўвогуле савецкім мастацтве. Напачатку 60-х яшчэ мелі моцныя пазіцыі такія артадоксы “сацрэалізму”, як Зайцаў, Сухаверкаў, Шыбнёў. Але ўжо набірала вагу новае пакаленьне. Да таго ж ідэалагічнае кіраўніцтва краіны пачало ўсьведамляць, што калі мастацтва цалкам падкантрольнае, сюжэты просталінейныя, а вобразы трафарэтныя, дык не выратоўвае нават высокае майстэрства (а маляваць мэтры “сацрэалізму” ўмелі!). У лепшым выпадку такое мастацтва пакідае гледачоў абыякавымі, у горшым — правакуе агрэсіўнае непрыманьне як саміх твораў, так і ідэалогіі, у імя якой яны рабіліся. Жыцьцё прымусіла бальшавікоў крыху адпусьціць лейцы… Адліга: у фармальна-стылёвым сэнсе дазволеныя пэўныя вольнасьці, ідэалагічны падмурак савецкага мастацтва заставаўся непахісным. “Паслабленьне рэжыму” пайшло на карысьць культуры. Ім здолелі скарыстацца для самасьцьвярджэньня мастакі, чый творчы шлях толькі пачынаўся. А “каманда” тады ў Мінску сабралася проста на зайздрасьць!
У 1957 годзе атрымалі дыплом мастака Міхаіл Савіцкі і Уладзімір Стальмашонак, у 1958 — Май Данцыг, у 1959 — Арлен Кашкурэвіч, Віктар Грамыка, Анатоль Анікейчык, Леанід Шчамялёў, у 1960 — Аляксандр Кішчанка (у Беларусь прыехаў у 1963 годзе), у 1961 — Георгій Паплаўскі і Леў Гумілеўскі. З 1961 года ў Менску працуе Гаўрыла Вашчанка. Такі вось мастакоўскі асяродак склаўся ў Менску напачатку 60-х. Барыс Забораў у гэтым коле быў фігураю вельмі дарэчнаю. А вылучаўся ён сярод калегаў тым, што неяк абыходзіў тэмы, якія для ўсяго савецкага мастацтва лічыліся прыярытэтнымі, а для мастакоў — прывабнымі ў сэнсе ганарару і ўвагі начальства. Я далёкі ад думкі, што кожны, хто пісаў-маляваў-ляпіў “правадыра ўсіх працоўных”, “воіна-вызваліцеля” альбо “перадавіка вытворчасьці”, абавязкова мусіў быць беспрынцыпным кан’юнктуршчыкам. Шчыра захапляцца можна якой заўгодна ідэяй (у тым ліку і камуністычнай). Савецкая глабалізмам. Ды і пэўныя дасягненьні СССР у навуцы і вытворчасьці — не ідэалагічны міф, але гістарычны факт. Я не суддзя тым, хто зьбіраў ураджай на ніве “сацрэалізму” і сілкаваўся ад “дзяржзаказу” (тым больш, што іншага заказу не было). Іншая рэч, што вельмі цяжка было сьцьвердзіць сябе, ігнаруючы “сацрэалізм” як зьяву, як палітычную рэчаіснасьць. Барыс Забораў гэта здолеў. Мне падаецца, што ён чалавек, у якога на ідэалогію (якую заўгодна) штосьці накшталт алергіі. Магчыма на ягоны сьветапогляд паўплываў прыклад бацькі, які, трымаючыся ў сваёй творчасьці афіцыйна ўхваленага напрамку, фактычна змарнаваў талент. Як свабодны творца Абрам Забораў зрабіў бы для сябе і для краіны значна больш. Гаворка, зразумела, не пра колькасьць палотнаў, а пра іх мастацкую каштоўнасьць. Барыс Забораў абраў іншы шлях. Бескампрамісны.
У 1997 годзе Барыс Забораў прыязджаў у Беларусь на Другі Шагалаўскі пленэр (быў ён і на першым — у 1994 годзе). Тады ў адным з інтэрв’ю ён патлумачыў, чаму, маючы схільнасьць да станковага жывапісу, стаў кніжным графікам: “Я сваю свабоду тады шукаў толькі ў прыкладным мастацтве. Я ведаў, што ў станковым мастацтве, гэта значыць у мастацтве, рэгламентаваным Саюзам мастакоў, Міністэрствам культуры, усялякімі дамоўнымі абавязкамі, я нічога рабіць ня мог. І нічога не рабіў. Знайшоў сваю нішу ў кніжнай ілюстрацыі, дзе свабода была па тым часе максімальная. Бо яна была абумоўленая літаратурным тэкстам. І ў гэтым сэнсе я лічу, што мастакі, якія займаліся кніжнай ілюстрацыяй, былі самымі свабоднымі”.
Высокі аўтарытэт, заваяваны праз высокае майстэрства, даваў Барысу Забораву магчымасьць самому выбіраць, над якой кнігай ён працаваць будзе, над якой — не. Найбольш яго вабіла класіка. Да класічнай літаратуры ў ілюстратараў асаблівае стаўленьне. Бо такая праца заўжды спаборніцтва, якое, у пэўным сэнсе, можна параўнаць з Алімпійскімі гульнямі: здараецца ня кожны год, і твае “канкурэнты” — гэта лепшыя з лепшых. Некаторыя ілюстрацыі настолькі “зрасьліся” з літаратурнымі творамі, што чыйсьці намер зрабіць іншую мастацкую інтэрпрэтацыю ўспрымаецца як нахабства, як кепскі жарт. Напрыклад той, хто хацеў бы праілютраваць “Боскую камедыю” Дантэ мусіць браць да ўвагі, што першы ілюстратар гэтага твору — Бацічэлі, што гэтая кніга натхняла Мікелянджэла і Дэлакруа, што ўжо на нашым веку яе ілюстравалі Рэната Гутуза і Эрнэст Неізьвесны. Сусьветная класіка ў творчасьці Барыса Заборава — гэта Шэксьпір (“Кароль Лір”), Дастаеўскі (“Пакорлівая”), Аскар Уальд (кніга казак “Салавей і ружа”). Ягоныя ілюстрацыі да названых твораў можна назваць шэдэўрамі, унёскам у сусьветную культуру кнігі.
Янка Купала, Якуб Колас, Марцін Андэрсэн-Нэксэ, Аляксандр Пушкін, Яніс Райніс, Януш Корчак — адносна гэтых аўтараў у ілюстратараў і чытачоў таксама існуюць стэрэатыпы ўспрыманьня, кранаць якія ня кожны мастак возьмецца. Прасьцей ісьці пратаптанай сьцежкай. Але Барыс Забораў ставіцца да тэкста, які трэба аздобіць, так, нібыта ён увогуле самы першы чытач гэтай кнігі і да яго ніхто яе ня бачыў.
Да прыкладу — “Кароль Маціюш” Януша Корчака. Са свайго дзяцінства памятаю цудоўныя, адпаведныя духу і зьместу кнігі ілюстрацыі суайчыньніка Корчака мастака Ежы Срокаўскага. Версія Барыса Заборава была для мяне вельмі нечаканай, але ня менш пераканаўчай. У ілюстрацыях да выбранай лірыкі Янкі Купалы мастак здолеў пазьбегнуць вузка этнаграфічнай трактоўкі творчасьці Песьняра. А гэтым, дарэчы, грашылі многія мастакі. Забораў перадае праз беларускія рэаліі наднацыянальны, агульначалавечы зьмест Купалаўскай паэзіі. Нязвыкла, у стылі, што выклікае ў памяці творы Марка Шагала, ілюструе Барыс Забораў “Сымона-музыку” Якуба Коласа. Забораў увогуле выдатны майстар вобразнай стылізацыі. Шэраг ягоных працаў сьведчыць пра цікаўнасьць да творчасьці Пікасо, ужо прыгаданага Шагала, да мастацтва Усходу — найперш Японіі. Дадам, што мастак цудоўна адчуваў нацыянальны тыпаж, умеў увасобіць нацыянальны каларыт.
Барыс Забораў аздобіў мноства кніг сучасных беларускіх пісьменьнікаў. Найбольш вядомыя ў гэтым шэрагу ілюстрацыі да твораў Рыгора Барадуліна. Зразумела, што для мастака ня ўсе кнігі, над якімі ён працаваў, былі аднолькава цікавымі. Але аздобу кнігі пісьменьніка, скажам так, ня надта чытэльнага, ён рабіў гэтаксама сумленна, як аздобу кнігі генія. Ня дзіва, што пісьменьнікі былі гатовыя стаяць у чарзе ля дзьвярэй ягонай майстэрні. Разумелі: ілюстрацыі Заборава — гарантыя посьпеху. Кнігу набу-дуць, ці будуць чытаць — невядома, але абавязкова пагартаюць.
На маю думку, вышэйшае дасягненьне беларускага перыяду творчасьці Барыса Заборава — аздоба кнігі казак Аскара Уальда “Салавей і ружа”. Гэтым творам мастак засьведчыў, што як ілюстратар, як перакладчык літаратуры на мову выяўленчага мастацтва, як інтэрпрэтатар чужых словаў і думак — ён можа абсалютна ўсё. Магчыма, у часе работы над кнігай Уальда мастак усур’ёз задумаўся: што ж далей? Ня ў тым сэнсе, якая кніга якога аўтара будзе для яго наступнай, а пра тое — ці не пара нешта зьмяніць у жыцьці і творчасьці.
Кніга выйшла ў сьвет у 1978 годзе. Як цяпер мы ведаем, да ад’езду ў Парыж заставалася два гады. Дык вось у гэтых кампазіцыях паводле Уальда намацваецца тое, што ў сьценах парыжскай майстэрні набудзе філасофскі грунт і эмацыянальна-стылёвую акрэсьленасьць. Гэтыя кампа зіцыі нельга назваць люстэркавым адбіткам сюжэтаў, але ў вобразным сэнсе яны ім вельмі пасуюць. Мастак ня толькі асэнсоўвае канкрэтны літаратурны твор — ён разглядае яго ў кантэксьце асобы аўтара. Праз карціны паводле твораў пісьменьніка мастак малюе дакладны псіхалагічны партрэт Аскара Уальда: прыгожае на мяжы з пачварным. Так Уальд успрымаў сьвет, такім сьвет успрымаў яго. Створаныя Заборавым вобразы прыцягваюць і адштурхоўваюць адначасова. Ня ведаю, для дзяцей тая кніга атрымалася ці для дарослых…
Калі мастак здольны так успрымаць чужы твор, так чытаць чужую думку, — гэта дакладны знак, што надышоў час зазірнуць у душу ўласную. Барыс Забораў занадта доўга быў ілюстратарам чужых кніг, інтэрпрэтатарам чужых думак. Пры ўсім ягоным таленце ён фактычна заставаўся “перакладчыкам”, альбо ў лепшым выпадку — суаўтарам пісьменьніка. Між тым, ён адчуваў, што здольны на большае. У абранай ім галіне мастацтва, кніжнай ілюстрацыі, ён дасягнуў максімальнай свабоды, якая магла быць на той час у той краіне. Большая свабода патрабавала ад творцы рызыкоўнага ўчынку. Каб дасягнуць большай ступені самарэалізацыі, каб рабіць сваё, а не пераказваць чужое, хай сабе і блізкае мастаку па духу і характары, трэба было вырвацца са звыклага асяроддзя.
У 1979 годзе пакідае Беларусь бацька Барыса Заборава Абрам Барысавіч. Ён едзе ў Ізраіль. Праз год нібыта ў Ізраіль едзе наш герой. Але ў Вене, якая была перавалачнаю базай для тых, хто меў у кішэні ізраільскую візу, ён зьвярнуўся ў тамтэйшае аддзяленьне французскага талстоўскага фонду. “Я заўжды хацеў у Парыж” — так тлумачыць сёньня свой учынак мастак. У талстоўскім фондзе яго зразумелі, узялі мастака і ягоную сям’ю пад апеку на тры месяцы. За гэты час з Францыі мусіў прыйсьці адказ. Прыйшла адмова. І усё ж мастак свайго дамогся. Напрыканцы паўгадавога знаходжаньня ў Вене прыйшоў станоўчы адказ. Травень 1981 году — найважнейшая дата ў біяграфіі мастака. Ён у Парыжы — горадзе сваёй мары.
Нагадаю: на момант ад’езду з Беларусі (тады — БССР) Барыс Забораў меў усё, што звычайнаму чалавеку дае падставы быць задаволеным і нават шчасьлівым. Уладкаваны побыт, сяброўскі асяродак, агульнапрызнаны аўтарытэт, прыстойныя па савецкіх стандартах заробкі, прэстыжныя ўзнагароды. Усё ішло да таго, што быць яму з часам “заслужаным дзеячам”, а потым і “народным мастаком”. А ў сталіцу Францыі, сусьветную сталіцу мастацтва, ён прыехаў як той д’Артаньян. Без багажу. Бяз грошай і сувязяў, але з адвагай і надзеяй. Барыс Забораў прыехаў у Парыж не па славу і матэрыяльны дабрабыт, усё гэта ён меў у іншай краіне і пакінуў у іншым жыцьці. Барыс Забораў ехаў у Парыж дзеля самога Парыжу. Мабыць, у гісторыі беларускага мастацтва ён апошні рамантык. Можна шчыра любіць краіну, у якой нарадзіўся, і горад, у якім жывеш. Аднак, калі лёс прывядзе мастака на плошчу Сіньёрыі, што ў Фларэнцыі, альбо на парыжскі Манмартр, ён мае права сказаць: “Вось, нарэшце, я й дома!” І гэта не бяспамяцтва, не здрада іншай зямлі. Проста мастацтва – гэта асобны сьвет, са сваёй гісторыяй і геаграфіяй. Кожны мастак крыху касмапаліт. А ў Парыжы кожны мастак — дома. Таму, як ні дзіўна гэта гучыць, Забораў прыехаў у Парыж на радзіму. На радзіму сваёй душы.
Я не вазьмуся аналізаваць французскі перыяд творчасьці Барыса Заборава. Выстава на радзіме, якую даўно чакае культурная эліта краіны, пераносіцца на няпэўны тэрмін. Па віне айчынных чыноўнікаў. Дасьведчаная публіка лічыць абсалютна ненармальнай сітуацыю, што ягоная выстава праходзіла ў Маскве і Санкт-Пецярбурзе (1995 год), але дагэтуль не даехала да Менску. Усё, што я бачыў, гэта некалькі альбомаў рэпрадукцыяў, якія ёсьць у менскіх сяброў Заборава, ды карціна, якой мастак быў прадстаўлены на Першым Шагалаўскім пленэры. Гэтага, зразумела, недастаткова, каб рабіць абагульненьні, каб прэтэндаваць на аб’ектыўныя высновы. Пра творчасьць Барыса Заборава апошніх дваццаці гадоў я маю фрагментарнае ўяўленьне. Ды і наўрад ці хто-небудзь у Беларусі мае перад вачыма цэльную карціну ягонай творчасьці. А творчасьць гэтая сёньня надзвычай разнастайная. Жывапіс, пластыка, сцэнаграфія. Мяркуючы па інтэрв’ю, якія мне даводзілася чытаць, ёсьць у мастака і літаратурны талент.
Французскія карціны Заборава нагадваюць старыя фатаграфіі — партрэты, зробленыя недзе напачатку мінулага стагоддзя правінцыйным фатографам. Чамусьці першае, што прыходзіць на розум: “Гэтых людзей ужо няма…” Невясёлая думка. Калі гэта праява настальгіі, дык нейкая дзіўная настальгія. Як вандроўка па забытых могілках. Містыка прысутнічае і на карцінах, дзе персанажы выразна пазбаўленыя часовага і геаграфічнага кантэксту. Яны адначасова прыцягваюць і адштурхоўваюць (як прыгаданыя раней кампазіцыі паводле Аскара Уальда). Іх прымае вока, але адштурхоўвае розум. Мне думаецца, атрымаўшы рэальную свабоду, мастак сутыкнуўся з абаротным бокам сваёй мары. Вельмі часта свабода ператвараецца ў самоту.
У інтэрв’ю 1997 году, на якое я ўжо спасылаўся, Барыс Забораў на пытаньне аб ролі Беларусі ў ягонай сёньняшняй творчасьці адказаў: “Я думаю, што маё мастацтва ўсё афарбаванае жыцьцём на гэтай зямлі. Не наўпрост, не ў сюжэтным сэнсе. А ў сэнсе маёй сьвядомасьці, майго выхаваньня, лінія, якая працягваецца ў маёй крыві. Гэта ўсё зьвязана з Беларусьсю. Фатальны для майго мастацтва матыў — беларуская хата, якую пішу па некалькі разоў у год. Гэта як быццам фундаментальны сюжэт, які сілкуе мяне. Я адчуваю, што калі працую над ім, быццам бы вяртаюся сюды”.
Парадокс лёсу, парадокс творчасьці. У Менску ягонае мастацтва ўвасабляла сабою еўрапейскасьць, малавядомы нам заходні досьвед ХХ стагоддзя — тое, што выпадкова можна было пабачыць праз шчыліны “жалезнай заслоны”. У нейкім сэнсе для тагачаснай Беларусі мастацтва Заборава было экзотыкай. А ў Парыжы Барыс Забораў зьвяртаецца да беларускай этнаграфіі, да дзіцячых успамінаў, да прыкметаў адыходзячай рэчаіснасьці.
Кажуць, палову жыцьця чалавек глядзіць наперад, палову — азіраецца назад. Можа для мастака Барыса Заборава надышоў час азірнуцца? А можа, сапраўды, каб адчуць сябе беларусам, трэба зьехаць у Парыж.

Ілюстрацыі да артыкулу:

Ілюстрацыя да кнігі Р.Барадуліна “Раскідач”.

Ілюстрацыя да аповесьці
Ф. Дастаеўскага “Пакорлівая”.

Барыс Забораў.