Архіў нумароў:

Алег Аблажэй

_____________________ Броўнаўскія думкі.	Чым лепшая думка прыйшла табе ў галаву, тым большая верагоднасьць, што яна ўжо наведвала чыюсьці іншую... Нельга вось так проста сесьці і напісаць верш. Гэта як бы тата Карла спрабаваў выразаць Бураціна з першага лепшага палена. Найперш трэба голас пачуць... Кожны пісьменьнік імкнецца пісаць такую кнігу, якую хацеў бы прачытаць сам. У барацьбе паміж кнігаю і кампутарам пераможа каменная сякера. Нідзе так не зайздрошчу багатым, як у кнігарнях. Яны ж усё гэта могуць купіць. І прачытаць. Але – не купляюць. І не чытаюць. Дом бяз кніг нагадвае труну. Недарэчна вызначаць для творцаў месцы – «нумар адзін», «нумар два». Яны – як вітаміны, кожны патрэбны. І вітаміну А не заменіць С, хоць ты яго жменямі еш. А то яшчэ – «буйны», «найбуйнейшы». Як парсюк які ці карняплод! Не разумею тых, што прагнуць пахвалы для сваіх твораў, ці абураюцца на крытыку. Творы ж ад гэтага ня робяцца ані горшымі, ані лепшымі. Талстой лічыў Шэксьпіра нікуды ня вартым драматургам. Брэжнеў атрымаў Ленінскую прэмію ў галіне літаратуры. Ну і што?... Даўно карціць сабраць калекцыю глупстваў, якія адны творцы гаварылі пра другіх. Ёсьць два спосабы стаць чысьцейшым за іншых: памыцца самому або абліць кагосьці брудам. Тое, што падаецца як адназначна правільнае, часьцей за ўсё няправільнае зусім. Пра што б чалавек ні апавядаў, ён тым самым расказвае і пра сябе. У літаратуры «постмадэрнізму» сустракаюцца сапраўдныя разынкі. Толькі што ўвесь батон – з апілак. «Постмадэрністы» – піянерская арганізацыя імя Герастрата. Уявім сабе футбаліста, які ніяк ня можа пацэліць у вароты, — здымае папярэчыну – усё роўна міма, выкідвае адну штангу – вынік той жа. Так вось і сучасныя паэты. Аблегчылі сабе задачу, выкінуўшы рыфму. Адмовіліся ад усіх гэтых ямбаў, харэяў, дактыляў. А гол забіць ня могуць. Бо нават б’юць ня ў той бок. Філасофія — гэта літаратура, якая сама сябе лічыць навукай. Веліч мора, краса аблокаў – усё гэта не ў прыродзе, а ў нас саміх. І Моцарт іграе не на струнах скрыпак, а на струнах нашай душы. Калі такія ёсьць. Прыгажосьці няма. Ёсьць уяўленьні аб прыгажосьці. Сіла моды такая вялікая, што многія выбівалі б сабе вока, каб запанавала мода на аднавокіх. Хочаш выглядаць недарэчна – ганіся за модай. Хочаш быць недарэчнай – змагайся з модай. Калі б я мог заснаваць нейкі фонд, мая ўзнагарода называлася б так: «За адвагу быць нармальным». Можна прымаць, можна аспрэчваць ідэю Бога. Бясспрэчна, аднак, тое, што з гэтай ідэі можна карміцца. І надзвычай сытна. «Сучаснае» мастацтва – фалацэтрычнае. А маё – «Тварацэнтрычнае». Гітлер вызваліў сваіх ваякаў ад «хімеры сумленьня». «Авангардысты» вызвалілі мастацтва ад «хімеры прыгажосьці». — Вашы творы занадта дарагія! — Бо я сам дорага за іх плачу. Сваім жыцьцём. Непарушнае правіла: чым менш мастак працуе сам, тым больш сурова ён крытыкуе іншых. Што лепш: злы розум ці добрае глупства? Абое рабое. Недарэчную, на першы погляд, варожасьць каталікоў і праваслаўных лягчэй зразумець, успомніўшы «Кока-колу» і «Пепсі-колу». Даўнія назіраньні: чым больш шчыры вернік, тым хутчэй ён уступае ў канфлікт са сьвятарамі. Усё цудоўна ў хрысьціянстве. Апроч хрысьціянаў. Сіметрыя стэрэатыпаў: амерыканцы ў савецкім кіно: тупыя «містэры» ў капелюшах з тоўстай цыгарай у зубах. Нічога не разумеюць у савецкіх парадках, якія спрабуюць ім растлумачыць будаўнікі камунізму з адкрытымі добрымі славянскімі тварамі. Расейцы ў амерыканскіх фільмах: эпізод з фільму «Армагедон» – амерыканцы, чыстыя, стройныя і мужныя, трапляюць на расейскую арбітальную станцыю. Расейскія касманаўты – грубыя, п’янаватыя, у вушанках з зоркамі і ватоўках. Буйным планам разяўленая пашча расейца: металічныя зубы чаргуюцца з гнілымі і запламбаванымі чорнай масай. Наўкол трубы, заматаныя анучамі, з якіх б’е пара і капае вада (ацяпленьне?)... Чым шукаць невядомых «гуру» недзе за марамі ды гарамі, лепш пайсьці ў бібліятэку. Мабыць, думаць самастойна – такі цяжкі і небясьпечны занятак, што як жа многія вандруюць аж на край сьвету, у якую-небудзь Індыю ці Тыбет, каб атрымаць «гатовы прадукт». Вяршыня альтруізму: стаматолаг, які рэкламуе зубную пасту, у выніку ўжываньня якой ён страціць працу. Прыгажосьць – не галоўнае. Шчасьце – не ў грашах. Падрабязнасьці – у творы над назваю «Ліса і вінаград». Адзін з самых бедных людзей, якога я спаткаў у сваім жыцьці, мае два гатэлі і будуе сабе трэці. Сон – апошні сябар бедных. Найдаражэйшыя пачастункі – бясплатныя. Адна з самых цяжкіх хваробаў – маніякальнае імкненьне быць здаровым. Чым большыя дамы робяцца ў людзей, тым менш у іх месца для сяброў. Ёсьць асобы, якія робяць усё, каб стала немагчыма іх любіць, а потым скардзяцца і пакутуюць. Найменш сьвятасьці ў тых, каторыя патрабуюць яе ад іншых. Філасофія – як дом з карункамі. Можа быць вельмі прыгожы, толькі карысьці мала. Я не зьяўляюся ворагам сучаснага мастацтва. Я – вораг таго, што прысвоіла сабе гэта найменьне. Але мастацтвам не зьяўляецца. Мова сучасных мастацтвазнаўцаў – «эсьперанта» наадварот – ня каб усе паразумеліся, а каб усіх заблытаць. Каб зьнішчыць ці то грамадскі лад, ці то мастацтва, найперш трэба перавярнуць шкалу вартасьцяў. І хто быў нічым, той стане ўсім. Цяперашнія «авангардысты» нагадваюць дзяцей, якія так захапіліся бунтам супраць бацькоў, што й не заўважылі, як самі вырасьлі, і калі бацькі паўміралі – усё працягваюць кідацца зьмесьцівам начных пасудзінаў. Паміж многімі рэчамі можна правесьці мяжу. Але паміж глупствам і даверлівасьцю – не. Творы мастацтва, як і людзі, маюць свой лёс. Але найперш трэба іх нарадзіць. Найлепшая маска для канфарміста – маска бунтара. Адзін з найбольш рафінаваных зьдзекаў над творцам – пасьмяротная ўзнагарода. «Джаконда» ў Луўры і яна ж на поліэтыленавым пакеце. Там – усё, тут – нічога. А такія падобныя! Мастаку дарогу падказвае ня толькі тое, што ён умее, але і тое, што яму не даецца. Талент і годнасьць таямніча зьвязаныя паміж сабою. І калі асоба страчвае адно — губляе і другое. Думаю, што ў пекле прыбіральні будуць такія ж, як і ў беларускіх вёсках. Некаторыя ганарацца тым, што ніколі нікому, нічога не выбачаюць. А трэба гэтай якасьці саромецца. У расейскіх інтэлігентаў — ад Пушкіна да Салжаніцына — паталагічная няздольнасьць разумець іншых. «Паду лі я, дручком пропэртый Чі мімо прошпындаріт він?! Гэта, паводле «зоркі» сучаснай рускай літаратуры М.Велера, так сьпяваюць «Анегіна» ў Беларускім оперным тэатры... Жорстка, але для Горкага своечасоваю сьмерць была б адразу пасьля публікацыі «Нясвоечасовых думак». Два незайздросныя варыянты лёсу пісьменьніка: быць забытым, або патрапіць у школьныя хрэстаматыі. Усе мае думкі круцяцца вакол адной — як пражыць, зарабляючы думкамі. Я не асуджаю жанчын «лёгкіх паводзінаў». Куды страшнейшыя кабеты цяжкіх паводзінаў! ХХ стагоддзе скончыцца тады, калі міне мода на джынсы. Сутыкнуўся ў супермаркеце з рэдактарам адной буйной газеты, з якой некалі супрацоўнічаў. Мы абодва маем праблему з жыватамі. Ён ня можа спыніць рост уласнага, я — думаю, што пакласьці ў свой. Патрабаваньні крытыкаў: «Рабі ўсё, што хочаш, апроч таго, што сапраўды хочаш». Свабода прыходзіць аголенай. Затое, як добра апранаюцца тыя, хто яе распрануў... Найбольш людзей мы пакрыўдзілі не падазраючы аб гэтым. Сьвет з адных толькі разумных, добрых і справядлівых – немагчымы. Бо ў ім не было б вітаміну ірацыянальнасьці. Мастак гадамі «ставіў вока», дасканаліў мастэрства, а трэ было найперш трэніраваць локці. Чамусьці кнігамі для дарослых лічацца тыя, у якіх найбольш сэксу і парнаграфіі. На справе, яны найцікавейшыя для падлеткаў. У сапраўдных «кнігах для дарослых» галоўныя тэмы — іншыя. Ну прызнаешся сабе — «Я — дурань». А як жыць далей?.. Цяжка, калі ўсе перамены ў тваім жыцьці ты можаш назіраць толькі ў люстэрку. Зусім нялішне спытаць самога сябе, скончыўшы твор: чаго ў сьвеце стала болей — сьвятла ці цемры?.. NB. Афарызмы — ня творчасьць. Проста прадукт жыцьцядзейнасьці мозгу.