Архіў нумароў:

Павел Анціпаў

_____________________ Куды спяшацца... Два апавяданні Пераклад Уладзя Лянкевіча.	Цэмент Бабуля Ігара Танатава жыла ў невялікім горадзе, які разросся вакол цэментнага завода да памераў раённага цэнтра. Кожнае лета Ігар ездзіў ў гэты горад і ўдыхаў нябачны цэментны пыл, які трубы завода кругласуткава выпускалі ў неба. Ён штосекунду не жадаючы ператварацца ў аблокі, асядаў на шыферныя дахі драўляных дамоў і пасыпаў дарожкі светла-шэрым. Пыл прыліпаў да лістоты ў скверыках, дзе ў зарасцях збуцьвелай травы спрабавалі схавацца савецкія скульптуры і памяткі пра другую сусветную. Пыл пранікаў у кожную пору кожнага жыхара горада, ад чаго яны самі рабіліся падобнымі да скульптураў. Летам, у белыя ад сонца дні, горад выглядаў мярц­вей не бывае: па вуліцах не ездзілі машыны і амаль не хадзілі людзі, у вокнах дамоў не адчувалася якога-кольвечы жыцця. Толькі аблокі павольна плылі над усім тым, што адкрывалася Ігараваму позірку, і дыміла хаця б адна труба агромністага завода, на тэрыторыі якога таксама не заўважалася прысутнасці чалавека. “Так, напэўна, выглядае жыццё пасля смерці”, — сказаў Ігараў бацька, калі аднойчы прывёз сына да бабулі. Маленькі Ігар не звярнуў увагі на гэтыя словы, ужо тады ён увабраў у сябе гэты краявід разам з цэментам, што спадаў з неба. Ігара не бянтэжыла адсутнасць аднагодкаў і ўласная адзінота. Ён днямі хадзіў па горадзе ўздоўж роўных вуліцаў паўз цагляныя двухпавярхоўкі, а за пустым школьным стадыёнам — міма прыватных дамоў з агародамі. Далей былі могілкі, дзе быў пахаваны дзядуля, якога Ігар памятаў вельмі цьмяна. За могілкамі цякла рака. Часцей за ўсё Ігар у сваіх прагулках даходзіў да ракі і, пакідаўшы ў ваду каменьчыкі, вяртаўся дахаты. Там ён браў кіпу старых газетаў, залазіў на пакрыты цэментным пылам дах бабулінага дома і гартаў жоўтыя старонкі. Кожны дзень у горадзе чулася музыка духавога аркестру. Гралі адзін і той жа тужлівы пахавальны марш. Марудны-марудны, які складаўся нібыта адно толькі з фінальных акордаў: вось-вось, здаецца, гэта апошні, але труба грала дзве ноты, чуўся глухі ўдар барабана, і маркотныя гукі ляніва выляталі з дзесятка духавых чарговым апошнім акордам. Гэты марш быў бясконцы. Кожны дзень у горадзе некага хавалі. Незразумела было, адкуль бралася столькі памерлых. Ігар намагаўся не патрапіць у пахавальную працэсію і не глядзець на яе з даху, калі сумны натоўп ішоў міма. Ён баяўся, што ні нудная бясконцая музыка, ні журботныя твары сваякоў не стрымаюць ягонага смеху. Тады аркестр перастане граць, павярнуўшыся ўсімі трубамі да яго, спыніцца аўтобус з чорнай паласой, з кабіны высунецца кіроўца, натоўп падыме галовы, толькі нябожчык застанецца па-ранейшаму спакойным. Ігар з сорамам адварочваўся, але ўсё ж такі не мог стрымаць усмешкі. Ён не памятаў моманту, калі дазнаўся, што так будзе не заўсёды. Што ўсё: гэты дах, цэментны завод, рака і пахавальныя працэсіі — у нейкі момант перастануць існаваць для яго. Яго самога пакладуць у аўтобус з чорнай паласой і пад медны аркестр адвязуць на могілкі, дзе закідаюць зямлёй. Спачатку на ягоную магілу яшчэ будуць прыходзіць дзеці, можа з унукамі. Яны дастануць схаваны ў кустах венік, змятуць з магілы лісце, пакладуць букет кветак, пастаяць, паслухаўшы крумкачоў і шум ветру між дрэваў, нешта такое зразумеюць і сыдуць жыць далей. Потым іх адвязе аўтобус, іхніх дзяцей адвязе. І вось ужо стаіць нікому не вядомы помнік на могілках, а потым і помніка няма. Ігар удыхнуў смерць, як удыхаў цэмент, гуляючы па бабуліным горадзе. Штовечар бабуля рассцілала старую канапу з барвовай абіўкай, накрывала Ігара коўдрай, казала добрай ночы, але добра не было. “Я памру, — думаў Ігар, — мяне не будзе. Ніхто пра мне не ўспомніць”. Ён даўно забыўся, што калісьці мог заснуць без гэтых думак, якія востра аддавалі ўнізе жывата, і Ігар скручваўся ў ложку, ціснучы іх кулакамі. “Ты горбішся, бо спіш клубком, — казаў яму бацька, — гарбатыя да пятнаццаці не дажываюць”, — спрабаваў выпрастаць ён маленькага Ігара. Замест таго каб выпрастацца, Ігар зразумеў, што жыць ён будзе менш за астатніх. Але да пятнаццаці было яшчэ далёка, акурат столькі, каб паспець прызвычаіцца да думкі пра смерць і перастаць баяцца яе. І Ігар прызвычаіўся. У год ягонага пятнаццацігоддзя памерла бабуля. Спачатку яна дзень праляжала непрытомнай на падлозе свайго пакоя, пакуль яе не знайшлі суседзі. Потым дактары спрабавалі вярнуць яе ў прытомнасць. Яны казалі, што ў іх гэта атрымалася, Ігар бачыў, што не. Апошнія дні бабуля ляжала ў кватэры Танатавых, нікога не пазнавала, дзякавала Ігару за тое, што той карміў яе, не разумеючы, за што пра яе так клапоцяцца. З кожным днём клапаціцца трэба было ўсё больш, а разумення ў бабулі станавілася ўсё менш. Працягвалася гэта да таго часу, пакуль бабуліна сэрца не спынілася, а кроў не перастала цячы па жылах, рот раскрыўся, і Ігар пачуў доўгі-доўгі выдых — цела пакідала смерць. Бо жыццё сышло яшчэ тады, калі бабуля падала на падлогу пакоя, у сваім горадзе, засыпаным цэментам. Ігар цяпер дакладна ведаў, што смерць знаходзіцца ў ім. Покуль яна ні на што не прэтэндуе, проста ягонае цела пакрываецца валасамі, вачыма трэба факусавацца ўсё далей, каб разгледзець ногі, павялічваюцца поры на носе, Ігар заканчвае школу, Ігар ідзе ў інстытут. Так, здаецца, думка пра архіў прыйшла да яго яшчэ ў інстытуце. Ён фізічна, да стомы ў цягліцах, адчуваў многія пакаленні родных, якія памерлі да ягонага нараджэння. У яго было жаданне дазнацца, хто яны, як жылі, чым займаліся, дзе яны цяпер. Ён пайшоў у архіў, запоўніў заяву, упісаў імя бабулі, назву ейнага горада, і яго пусцілі ў чытальную залу. Там стаялі парты, такія ж як у інстытуце, такія ж як у школе, толькі сядзелі за імі не Ігаравы аднагодкі, а старыя, што гарталі таўсценныя старажытныя кнігі, пакутліва кашлялі, але не пераставалі міліметр за міліметрам удыхаць трухлявыя старонкі. Ігар быў адзіным маладым чалавекам, які ў думках пра смерць дайшоў да архіва. У канцы вясны ў школе насупраць архіва быў выпускны, і ў расчыненае акно чытальнае залы ўварвалася дурацкая музыка, якую ставяць на школьных лінейках, былі чутныя галасы і крыкі саміх выпускнікоў, голас дырэктара, які нешта бурчэў у мікрафон. Ігар машынальна адарваўся ад дакументаў, жоўтых, як газеты з ягонага дзяцінства, і ўтаропіўся ў акно. Але гэта доўжылася ўсяго некалькі хвілінаў. Адна кабета, вельмі поўная, з накінутай на плечы белай хусткай, ад якой на прасвет былі бачныя сівыя варсінкі, ледзьве паднялася з-за сваёй парты і марудна падышла да акна. Калі яна зачыніла акно, то гукаў лінейкі было не разабраць, і Ігар зноў занурыўся ў стары рукапіс. Аднойчы ён знайшоў вельмі многа людзей з бабуліным прозвішчам. Гэта былі дакументы касцёла, пра які Ігар нават не ведаў, што ён быў. З вопісу было зразумела, што касцёл стаіць на тым месцы, дзе цяпер цэментны завод. Летапісец фіксаваў касцельнае начынне, вонкавы выгляд, колькасць дрэваў у парку вакол, а таксама ўказваў, што пры касцёле ёсць могілкі: цментар — так ён іх называў. «Закристія 2-я по правой сторонъ отъ олтаря; пустая, въ ней двое дверей окованныхъ съ замками, съ оной закристіи съни на крильцо, ведущее на цментарь». Потым ішлі спісы прыхаджанаў, дзе, мяркуючы па прозвішчах, былі дзесяткі Ігаравых сваякоў. І ўсе яны з часам знайшлі сабе месца на цментары. Гэта быў адзіны ягоны поспех. Знайсці нешта больш канкрэтнае ў яго б, можа, і выйшла, але ў той час ён ужо пазнаёміўся са сваёй жонкай і зусім забыўся пра смерць. Ігар кінуў хадзіць у архіў. Цяпер ён пачаў наведваць установы, дзе людзі былі нашмат маладзей­шыя, вяртаўся дадому позна. Спачатку апошні цягнік метро, а далей пешшу, бо аўтобусы не маглі чакаць, пакуль Ігар нацалуецца. Зрэшты, нацалаваўся Ігар вельмі хутка. Сам дотык да вуснаў, якія ад спаткання да спаткання рабіліся ўсё мякчэйшымі, не прыносіў Ігару ніякіх пачуццяў, ніякага ўзбуджэння. Нашмат больш ён любіў проста абдымаць жонку. У такія моманты Ігар распушчаўся ў ёй, распушчаўся ў навакольным свеце, адчуваў суцэльны спакой з якога, калі б на тое была ягоная воля, ён ніколі б не выйшаў. Але прыязджала апошняе метро і вызваляла яго з абдымкаў. Дома Ігар доўга не мог заснуць. Ён скручваўся клубком, як у маленстве, спрабуючы перамагчы тое, што зноў адгукалася болем унізе жывата. Цяпер гэта былі думкі аб тым, што жонка яго разлюбіць, што за гэтую кароткую ноч яна зразумее, што ён не той, хто ёй патрэбны, што ён недарэчны, згорблены, нягеглы, непрывабны малады чалавек, якога не трэба ні абдымаць, ні цалаваць. І толькі тымі начамі гэтага болю не было, калі ён засынаў побач з жонкай. Ён абдымаў яе, прыціскаўся да яе і адступаў не толькі боль, але і ўсялякія думкі. Ён адчуваў, што хоча так заўсёды. Расцячыся па ейных жылах, перамяшацца з ейнай крывёй, уключыцца ў абмен ейных рэчываў, увайсці ў кожную клетачку, толькі б заўсёды адчуваць гэты вечны спакой і, як яму здавалася, шчасце. Зранку ён не заўсёды разумеў, ці спаў ён, ці быў яе часткай. Тады Ігар пазнаёміўся з бацькамі жонкі, паказаў сур’ёзныя намеры, патлумачыў, што як мага часцей хоча бачыць іхнюю дачку, толькі пасля гэтага яна па-сапраўднаму зрабілася ягонай жонкай. Афіцыйна. Пасля чаго Ігар яшчэ доўга не мог прызвычаіцца да гэтага слова “жонка”, такое яно было службовае, чужое, падобнае да ЖЭС або санвузел. І ўсё іхняе жыццё паступова запоўнілася гэтымі ЖЭСамі і санвузламі, паходамі да бацькоў, паездкамі да родных, планаваннем адпачынку, абмеркаваннем сямейнага бюджэту, пыласосіць, мыць посуд, праць, пральная машына, варыць абед, серыялы, надакучыла зіма, усе гэтыя размовы-размовы, непатрэбныя размовы, каб запоўніць вольны час ад раніцы да ночы, хаця каб кахаць жонку, Ігару зусім не трэба было з ёй размаўляць. Паступова слова “жонка” рабілася менш чужым, паступова больш чужой рабілася жонка. Сваркі былі спачатку непрыкметныя, але кожная наступная была больш працяглая і больш сур’ёзная за папярэднюю. А потым Ігар успомніў пра смерць. Гэта таксама была адна са сварак. — Смерць — гэта тое, што надае нашаму жыццю сэнс, — казала яна яму. — Калі б жыццё было бясконцым, хіба стаў бы ты чаго-небудзь дамагацца, да чаго-небудзь імкнуцца. А так, ведаючы, што ў цябе няшмат часу, ты будзеш жыць больш насычана. — Пачакай, — раздражнёна адказваў ён жонцы, усё ж такі гэта была ягоная тэма, — менавіта абмежаванасць жыцця пазбаўляе яго адзінага магчымага для мяне сэнсу. Бо калі я ведаю, што жыццё скончыцца, як вось гэтая цыгарэта, як мая любімая песня, я пачынаю шкадаваць, і ў мяне не застаецца часу для шчасця! — Дэмагогія! Ты мяне сапраўды не разумееш? — крыўдавала жонка. Ён разумеў толькі тое, што ўсе гэтыя размовы непатрэбныя. Ён абдымаў яе, каб закрыць тэму, але яна вырывалася, раззлаваная тым, што Ігар з ёй не згодны. Яны сварыліся. І сварыліся яны ўсё часцей. Каб пакараць Ігара, яна не дазваляла яму больш засынаць, прыціснуўшыся да яе. Яна круцілася і клалася на іншы край ложка. Ігар помсціў ёй рэзкімі размовамі. Аднойчы ён зразумеў, што за час сумеснага жыцця нічога ў ёй не засталося ад яе ранейшай. Усе клеткі ейнага арганізму аднавіліся. Па сутнасці, яна сама памерла ўжо, побач з ім цяпер нехта іншы. Проста рысы твару падобныя. Не стрымаўшыся ён сказаў ёй пра гэта. — У такім выпадку, ты таксама памёр, — адказала яна. Ейная праўда яшчэ больш раззлавала Ігара. Усё правільна, ён таксама памёр, вось толькі калі? На бабуліным даху? У пятнаццаць гадоў ад таго, што горбіўся? У архіве, ці цяпер, калі разлюбіў жонку? Апошняй сваркі між імі так і не адбылося. Ужо было сказана штосьці, на што Ігар пачаў пярэчыць, але запнуўся на паўслове, не хочучы ў соты раз паўтараць адно і тое ж. Але жонка паспела ўбачыць у ягоных вачах усё, што ён хацеў ёй сказаць. Яна моўчкі сабралася і сышла з кватэры. Ігар пачакаў роўна столькі, каб не заспець яе каля дома, і таксама выйшаў. Ён ішоў да вакзала, выбіраючы самыя бязлюдныя месцы, каб выпадкова не сустрэць яе. Увечары Ігар прыехаў у бабулін горад. Па дарозе ад станцыі лю­дзей рабілася ўсё менш. Каля бабулінага дома яны скончыліся і Ігар, паглядзеўшы на завешаныя вокны, на дах, дзе сядзеў малым, пайшоў сваім дзіцячым маршрутам: міма зарослага ў цэментным пыле парку да стадыёна. І хаця ўсё было так, як у маленстве, Ігар не мог пазбавіцца ад пачуцця, што нешта змянілася. Што? Ах, ну так, гэта ж ён змяніўся, памёр, — прыгадаў ён размовы з жонкай. Дайшоўшы да могілак, ён у прыцемках знайшоў бабуліну магілу. Сеў на яе і тупа ўтаропіўся на помнік. Калі сцямнела, ён адчуў такую стому, што нікуды не пайшоў, а лёг тут, проста на магіле. Плачучы аб сыходзе жонкі, шкадуючы сябе, ён спрабаваў успомніць, а што ж у ягоным жыцці засталося ранейшым, і не мог. Выплакаўшы з сябе ўсе думкі, ён звярнуў увагу на тое, што няма болю ў нізе жывата. Засталося толькі пачуццё поўнага спакою і, як яму падалося, шчасця. Лежачы на зямлі, ён адчуваў, як могілкі ўбіралі яго ў сябе. Неўзабаве Ігар быў усімі могілкамі, кожнай магілай, кожным дрэвам, ён ляжаў на дахах дамоў, на лістоце дрэваў, забіўся ў шчыліны старых помнікаў. Зрабіўшыся часткаю нечага вялікага, ён заснуў. Раніцай Ігар прачнуўся і пайшоў між магілаў. Дайшоўшы да агароджы, ён знайшоў зламаныя весніцы і спусціўся па строме да ракі. Над ёй стаяў густы белы туман. Не было бачна нічога: ні процілеглага берагу, ні самой вады — адна суцэльная бель. Туман уцягнуў Ігара да той ступені, калі Ігар перастаў адчуваць сваё цела і не мог быць пэўны, што глядзіць на туман сваімі вачыма, што ў яго наогул ёсць вочы, што ён не сам туман. Калі туман рассеяўся, Ігар яшчэ нейкі час ішоў уздоўж ракі да чыгункі, адразу за якой, на месцы старых могілак, стаяў завод. З ягоных трубаў тыя, каго Ігар шукаў у архіве, асядалі цэментным пылам на дахі суседніх дамоў. Дача — Ой, мам, навошта ён табе? Давай я лепш электрачайнік куплю. — Ну так, самавар і самавар, але як узгадаю, што яго бабуля падаравала — і мне адразу неяк так шкада. І вось цяпер Ігар траціў свой выходны, каб з’ездзіць на напаўзабытае, напаўзакінутае лецішча, дзе сярод усялякага хлуду, раскіданага бацькам па двух пакоях, трэба было знайсці самавар, які дваццаць гадоў таму купіла ім бабуля. Бабулі ўжо даўно няма, але засталіся рэчы і фотаздымкі, якія пацвярджалі, што яна была. І гэта самае жахлівае — усе гэтыя фотаздымкі і рэчы. Лепш адразу ўсё рваць і выкідаць. Бывае, закахаешся, і разумееш, што гэта ўзаемна. Расплануеце жыццё да найменшых дробязяў і самага канца. І тут яна дорыць табе якіх-небудзь гліняных коцікаў, яны абдымаюцца, у іх яшчэ сардэчкі на шыі. І думаеш, ну што за коцікі, ну навошта гэта? Міла, канечне, але так па-дзіцячы. Ну і паставіш гэтых коцікаў падалей. А потым мінае шмат гадоў і нудзішся адзінотай, надумваеш вычысціць, вылізаць усю кватэру, вокны памыць, усе скрынкі перарыць і выкінуць непатрэбнае, каб жыццё наноў. Тут і наткнешся на гэтых коцікаў. Сядзяць у пыле, але гэтак жа сама міла ўсміхаюцца. Прывітанне, блін, сум: дадатковая нуда навальваецца, і гэты знакаміты камяк у горле, і ў носе шчыпле. Гладзіш іх анучкай, выціраючы аксаміт пылу з керамічнай поўсці, і так шкада ўсяго, што не здарылася. Пачынае здавацца, што ўсё праз гэтых коцікаў. Дакладней, праз тое, што ты іх не паставіў так, каб яны ўсім сябрам, знаёмым і ў першую чаргу ёй у вочы кідаліся. О, калі б ты правільна паставіўся да гэтых коцікаў, не як да глупства нейкага, а з усёй паважнасцю, то жылі б весела, ні аб чым не дбалі! Гэх, лепш і не думаць. Але неяк адначасова разумееш, што ўсё гэта румзанне і сентыментальнасць, што ніякія коцікі тут ні пры чым і для псіхалагічнага камфорту, для будучага спакою ўсіх такіх коцікаў трэба адразу ж выкідаць. Але ж “неяк так шкада”, правільна мама кажа. Ну й вось Ігар едзе па гэты самавар. Добра яшчэ, што не аўтобусам. У таты ў ягоным веку машыны не было. Ігар павольна выехаў з двара, утворанага з усіх бакоў хрушчоўкамі, паўз бульвар, і павярнуў на вуліцу, якая за горадам пашырыцца, потым звузіцца, паверне направа і давядзе яго проста да лецішча. Па левым баку ён бачыў прыпынкі прыгарадных аўтобусаў. Вось на гэтым раней сядалі яны з татам, за ім невялікі скверык, а на наступным іхні сусед па дачы, іконамі падзарабляў. Мама кажа, тэлефанаваў зімою: нейкая галіна, нейкае акно. Канец красавіка быў цёплым, ад сонца пад брылькамі прыпынкаў хаваліся пенсіянеры і пенсіянеркі са сваімі тачкамі, выцвілымі клятчастымі торбамі, поліэтыленам для парнікоў, з дубчыкамі чагосьці, што яны збіраліся пасадзіць. Гэтых пасажыраў Ігар памятаў з маленства. Цяпер гэта былі, канечне, не адрозныя ад іх дзеці, якія пераехалі на дачы, бо іхнія бацькі пераехалі на значна меншыя ўчасткі зямлі. Ну так, род праходзіць і род прыходзіць, узыходзіць сонца, і што тыя, што гэтыя марна марнуюцца: возяць расаду, нацягваюць поліэтылен на цяпліцы, стаяць на карачках, саджаюць, саджаюць, праполваюць. Трэба ж нечым час займаць. Толькі прапалоў усе градкі — бачыш, зноўку пустазелле. Не занудзішся да канца жыцця. Восенню збіраеш ураджай, многа ўраджаю. Трэба закруціць, засаліць, зацукрыць, нарыхтаваць, каб самым доўгім зімовым вечарам зварыць бульбачкі, адкрыць марынады і павучыць унука: бачыш, як добра, як смачна, вось для чаго патрэбна дача, вось так праца ўпрыгожвае наш стол. Дзеля гэтага ціснешся ў аўтобусе, адцінаеш у суседа лішні сантыметр зямлі, вывучаеш месяцовы каляндар, поўзаеш, поўзаеш на карачках, зусім ужо ў старасці падаеш ў склеп і ламаеш шыйку бядра — жывеш. Агіда да сельгаспрацы ў Ігара ад мамы. Тата тады аформіў ці то цэлую ваенную частку, ці то гімназію, намаляваў кучу школьных ці армейскіх плакатаў, атрымаў шмат грошай і набыў лецішча. Каб піць гарбату на гэтым лецішчы, трэба было неяк награваць ваду, і як на шчасце, бабуля падаравала маці электрасамавар. — Вось калі б нам мама дала самавар на першы час, то мы б там такую гарбатку спраўлялі! А я хутка столькі грошай атрымаю, што хоць дзесяць самавараў ёй куплю. На пачатку лета сонны Ігар, які ніколі яшчэ не ўставаў так рана, з заплечнічкам і самаварам трухаў побач з татам. Тата ж набраў столькі рамаў, колькі мог несці: ён жа быў мастаком і збіраўся ім заставацца нават на дачы, дакладней — менавіта на дачы ён збіраўся ім быць. Бо ўсе гэтыя “халтуры”, як ён называў афармленне школаў і ваенных частак, яны, канечне, давалі грошы, але не адчуванне творчае рэалізацыі. Гэтым летам яму спаўнялася трыццаць тры, час быў папрацаваць на вечнасць, а не на мастацкі камбінат. На прыпынку Ігар з бацькам дужа розніліся ад астатніх пасажыраў гэтымі сваімі рамамі і самаварам. Пенсійнага, збольшага, узросту людзі цягнулі на лецішча зусім простыя і гаспадарчыя рэчы: кавалак дроту, рулон поліэтылену, мяшок з угнаеннямі, кола ад ровара, рыдлёўку і мноства торбаў набітых халера ведае чым. Тата закурыў, а маленькі Ігар у скверы за прыпынкам знайшоў горку з дзьмухаўцамі ў някошанай траве і пачаў збягаць з яе. Тым летам вельмі хацелася бегаць і махаць рукамі. Увесь прыпынак углядаўся туды, адкуль мусіў быў прыйсці аўтобус, размаўлялі толькі дзве бабкі: — …гавару я ёй. Як на выхадныя прыехаць, дык усягда пажалуста, а як з агародам падмагчы? А я стары чалавек... — Мгм, мгм, прадстаўляеце, такія вялікія, такія рабрыстыя, — адказвала ёй суразмоўца. За пяць хвілінаў да аўтобуса нервы ў тых, хто чакаў, пачыналі не вытрымліваць, і яны выстраіліся ў чаргу, што ўпіралася ў слуп з раскладам. Тата не ўлавіў пачатку гэтага працэсу, заняў месца ў канцы, клікнуў Ігара. Ігар апошні раз узлез на горку і збег з яе ў бок прыпынку, але дабегчы да таты не здолеў — дзіцячыя ногі яшчэ не вельмі цвёрда адчувалі пад сабою зямлю, заблыталіся, і Ігар ляснуўся ўсімі каленкамі на асфальт. “Я ж гаварыў табе, не бегай”, — падняў яго тата. “Не гаварыў”, — адказваў Ігар, аглядаючы далоні і каленкі, дзівячыся, што нідзе не праступіла кроў. Чарга на імгненне забыла пра аўтобус і расчулілася сямейнай ідыліяй. — Ай-яй-яй. —Трэба слухаць тату. — Лётае як угарэлы. Тут на дарозе паказаўся пыльны і пахілены на левы бок ЛАЗ. Каля слупа з раскладам скрыпнулі пярэднія дзвяры, і чарга пачала марудна памяншацца. Куды спяшаешся? Малады, а туды ж — лезе! А куды ж мне лезці? Старшых прапусці, потым лезь! Маладыя людзі, прапусціце, прапусціце, — падбегла, прыпазніўшыся, бабка, у мяне праязны, прапусціце. Чарга здрыганулася, вылаялася, але прапусціла. Ігар і тата ледзьве ўвапхнуліся са сваімі рамамі. Зрэшты, Ігару пашанцавала больш за бацьку. Яго ўзяў на рукі нейкі дзед, што сядзеў ля вакна. “Хадзі сюды, герой! Як цябе зваць?” І Ігар глядзеў, як заканчваецца горад і пачынаюцца палі, лясы, лініі электраперадачаў, прыгарадныя вёсачкі, а калі надакучыла, то разглядаў агромністую бародаўку на твары бабкі з праязным, што сядзела насупраць. Дарога здавалася Ігару бясконцай. Аўтобус павольна разгружаўся, і пад канец яны змаглі сесці разам з татам. — А навошта гэты знак? — паказаў Ігар на перакрэсленую лічбу 60, што пранеслася насустрач. — Гэта значыць, што тут можна ездзіць толькі тым аўтобусам, у якіх менш за 60 чалавек, — адказваў тата. — Ой, глядзі, а там алень намаляваны? — тыкаў Ігар у наступны знак. — Ну так, алень або лось. — А тут ёсць ласі? — І ласі, і зайцы, і ваўкі. Бясспрэчна, лецішча Ігару падабалася. Вось бы яшчэ мама хутчэй пры­ехала. Выходзілі на перадапошнім прыпынку. Перайшлі дарогу, скіраваліся праз браму ў “Садовае таварыства “Агароднік” — так было напісана рознакаляровымі літарамі на шыльдзе зверху. За брамай на іх, брэшучы, кінуўся вялізных памераў дварняк з чорна-белай поўсцю. Ігар здрыгануўся і схаваўся за тату. — Не бойся, ён навязаны. Хутка ён цябе запомніць і перастане гаўкаць. Ігар вызірнуў з-за татавай нагі. І праўда, сабака быў зусім не страшны, смешна калматы, толькі брахаў гучна. — Лёня! — пачулася з іншага боку. Да таты ішоў мужык з чырвоным тварам. — Здарова! — паціснуў тату руку. — Сын твой? Як цябе зваць? Ігар не адказваў. Тата сказаў мужыку колькі словаў і павёў Ігара між участкаў. — Тат, а хто гэта? — Ды так, алкаголік мясцовы. Саша Маліноўскі — малінавая морда. Плот іхняй дачы быў драўляны, што адрознівала яе ад большасці іншых, якія былі абцягнуты сеткай-рабіцай. “Лёгка запомніць, — тлумачыў тата, — ідзеш па першай вуліцы да першага драўлянага плота”. Сапраўды, у гэтых участках можна было заблытацца, як на могілках, калі дакладна не ведаеш, дзе патрэбная магіла. На ўчастку апроч дамка, абкладзенага цэглай, быў яшчэ драўляны хлеў з іржавымі інструментамі, а побач з хлявом — такая ж драўляная прыбіральня. Тата пайшоў углыб участка, уключыў ваду, якой можна было толькі паліваць і мыць посуд. Каб набраць пітной, яны пайшлі на крыніцу. Дзесяць хвілінаў хады паміж аднапавярховых дамкоў, цяпліц, людзей, што корпаюцца ў градках — і яны падышлі да мяжы пасёлка. Далей спусціліся па чорнай вязкай зямлі да збудавання, падобнага да сабачай будкі. Туды збоку была ўстаўлена труба, праз якую на камяні лілася празрыстая халодная вада. Ручаінка крыніцы праз колькі метраў упадала ў вузкую рачулку. Тата падставіў вядро пад струмень і паглядзеў за рачулку. Там быў луг, у цэнтры якога рос стары вузлаваты дуб. — Яму, напэўна, гадоў трыста. Пад дубам прагналі чараду козаў. Ме-е-е. Вярнуліся на лецішча. Тата наліў вады ў самавар, уключыў яго ў ра­зетку. Пакуль вада закіпала, ён схадзіў у краму па цвёрдыя мінулагоднія пернікі, якія трэба было кідаць у кубак і чакаць некалькі хвілінаў, пакуль хаця б верхні слой размокне. Тады іх можна было есці. Увечары знайшлі ў хляве арэлі, што засталіся ад папярэдніх гаспадароў. Дзве вяроўкі і дошка. Тата прымацаваў іх на тоўсты сук яблыні. Прыйшоў знаёміцца мужчына з суседняга ўчастку. Выявілася, што ён таксама мастак, малюе абразы. Тавар добра разыходзіўся па цэрквах. Сусед ціхенька пагойдваў Ігара на арэлях і задаваў свае дурацкія пытанні, пра тое, як завуць, колькі гадоў, кім хочаш стаць, калі вырасцеш. А Ігар падумаў-падумаў, дый зразумеў, што вырастаць яму зусім не хочацца. Хочацца заўжды вось гэтай дачы, сабакі ля ўваходу, хадзіць на крыніцу, грэць ваду ў самавары, есці каменныя пернікі і гушкацца на арэлях пад яблыняй. — Я хачу, каб мне заўсёды было шэсць гадоў. Не хачу расці. Колькі ён ужо не ездзіў на лецішча? Гадоў дзесяць? Пятнаццаць? Усё змянілася. Адразу за кальцавой, замест прасёлкавай дарогі, цяпер паўночная шаша, з завязкамі і развязкамі. Некалькі палосаў, а абапал плот, каб шчаслівым жыхарам прыгараду не шумела. Няўжо не шуміць? Ці шчаслівыя жыхары прыгараду? Нядаўна чуў такі верш пра шчасце: нешта там хачу да мамы, да таты на плечы, хавацца ў шафе і браць цукеркі без дазволу… … І красці ў суседа слівы, І быць маленькім, і лёгкім, І, ё… вашу маць, шчаслівым. Вось бы сусед здзівіўся, калі б Ігар так адказаў. Хаця ніякіх сліваў у яго тады на ўчастку не было. А ў Ігара былі. І лета напраўду доўжылася бясконца. Час спыніўся, і Ігару заўсёды было шэсць гадоў. Нейкае пастаяннае сонца і кожны дзень заняты нечым новым. Ён ускопваў градкі, перасаджваў клубніцы, завяз у балоце, знайшоў жабіну ікру і разварушыў яе палкай. Бацька грунтаваў палотны, уставаў рана-рана. Пакуль Ігар спаў, паспяваў збегаць на сажалку і скупнуцца. Купляў сырадой і нейкія прадукты, што прывозілі мясцовыя з суседняй вёскі, гатаваў сняданак. Будзіў Ігара. “Рота, пад’ём!” “Шчы ды каша — ежа наша!” Накладаў вялізную порцыю смажанай бульбы, наліваў з трохлітровага слоіка густога някрамнага смаку малака. Пакуль Ігар калупаўся ў талерцы, бацька з’ядаў сваё, ішоў да сябе ў пакой, асветлены сонцам з двух вокнаў, і маляваў. Нейкія кветкі і пейзажы на продаж. Зрэдку на маленькіх простакутных аркушах, разлінаваных на двухсантыметровыя клеткі, тата алоўкам рабіў накіды дуба, падобнага да таго, што рос каля крыніцы. Ігар бегаў на суседнюю вуліцу да новых сяброў. Ішоў дождж — Ігар прамакаў наскрозь. Тата спахопліваўся толькі ўвечары, паліў у печы, захутваў Ігара ў коўдру. Расказваў пра армію. — Тата, а што значаць лічбы на значках у салдатаў? — Якія? — Адзін, два. — Гэта ў кіроўцаў. Адзін — значыць, можа ездзіць з адным заплюшчаным вокам, два — з другім. — А тры? — З двума заплюшчанымі вачыма. … — Толькі спачатку складана. Трэба па некалькі гадзін штодня бегаць. Затое потым напрактыкуешся і ляціш, як птушка. … Хадзілі ў лес, тата тлумачыў Ігару слова “адаптавацца”, збіралі чарніцы. Назад ішлі праз луг, па якім доўга гойсаў заяц, потым ён перабег перад імі дарогу і знік у лесе. Пасадзілі градку цыбулі. Хадзілі ў лес, пілавалі дровы, Ігар перавозіў цэмент у суседскай тачцы, зграбаў спілаванае голле. Прыязджала мама, шпацыравалі ўтрох, мама збірала кветкі. Дзесьці тут трэба павярнуць. Цяпер яшчэ кіламетраў дзесяць. Абапал сосны. Ага, вось знак “60”, а вось і “лось”. І тут сапраўдны лось выскачыў з лесу, збіраючыся перабегчы дарогу. Джып, што ехаў перад Ігарам, пачаў рэзка тармазіць, Ігар таксама націснуў на тормаз. Бампер, кропелькі крыві на лабавым шкле, лось споўз на асфальт. Ледзьве падняўся, дайшоў да кювету, упаў, перавярнуўшыся капытамі дагары. Ігар уключыў аварыйку і падбег да джыпа. З яго выйшаў хлопец гадоў дваццаці, рукі трасуцца, на твары нераўнамерны румянец. Адзаду спынілася яшчэ адна машына, з яе выскачыла двое мужчы­наў. — Во дзеўбануў! — Малайчына! Хлопец папрасіў у Ігара закурыць, той працягнуў яму пачак. — ДАІ, напэўна, трэба выклікаць, — сказаў Ігар. Хлопец маўчаў, паліў і глядзеў на лабавое. — Чакай, — сказаў адзін з мужчынаў, збегаў у машыну па нож, спусціўся у кювет і пачаў выразаць з задніх ног лася кавалкі мяса. — Выдатны шашлык выйдзе, табе адрэзаць? Ігар не адказаў, сеў у машыну, аб’ехаў джып, мёртвага лася, павольна паехаў далей. ...Якая ў Лёнькі жонка баявая! А-э А якога хлопца забацаў! Ён у мя-е малчына. Лёнька, за твайго хлопца. Бульк дзынь чвак Лёнь, а што гэта ў нас усё закончылася? На-а. Плясь пачак грошай на попельніцу і бутэрброды з паштэтам. Піва купіць? Півм дшу не падманш. Фаўста бяры. Шчоўк пшш. Чырвоны агеньчык цыгарэты. Пачак прмы купі. “сорамна й брыдка думаў няхлюдаў” пі, Лёнька, пі, не кожны да трыццаці трох дажывае, а хто дажывае, той на халеры навошта не знае, а ў цябе такі сын, такі хлопец. і жнка. і жонка... Мама забрала Ігара ў горад. Трэба было рабіць даведку для школы. На татаў дзень народзінаў рэзка пахаладала, пайшоў дождж. Ігар з мамай везлі ў перапоўненым аўтобусе торт: спецыяльна выбіраў, каб было пабольш крэму. Ігар не мог дачакацца, калі ён будзе аб’ядаць гэты крэм, а бісквіт пакіне. У доме было накурана. Акрамя знаёмага Ігару Маліноўскага, тут сядзелі яшчэ два нейкія мужыкі. Усе ўтрох аб нечым спрачаліся, а бацька сядзеў, маўчаў і ўсміхаўся. На падлозе валяліся пустыя бутэлькі, з самавара на падваконні вырываліся клубы пары, але ніхто не звяртаў на гэта ўвагі. Мама пляснула торт на стол, трохі пакрычала для парадку, выключыла самавар. Мужчыны прыціхлі, але не сыходзілі. — Сорамна й брыдка, думаў Няхлюдаў, брыдка й сорамна, — толькі і змог сказаць тата. Ігар зазірнуў у свой пакой, на ягоным ложку спаў яшчэ адзін незнаёмы мужчына. Мама пацягнула Ігара за сабой. Яшчэ можна было паспець на той аўтобус, якім яны прыехалі. За плотам стаяў сусед-іканапісец. “Трэці тыдзень бушуюць, — паскардзіўся ён. — Трэба нешта рабіць”. Мама не адказала. Лета скончылася. Тата выпіваў і раней. Кожны раз казаў так упэўнена: “Гэта апошні раз”. Упэўненасць перадавалася Ігару з мамай. Але апошні раз паўтараўся зноў і зноў. Яшчэ колькі гадоў Ігар ездзіў на лецішча. І бывала амаль як тым летам. Але ў глыбіні памяці заўжды хаваўся той дзень народзінаў. Ігар ведаў, што ў любы момант гэта можа паўтарыцца. Трэба будзе вярнуцца ў горад. Пакінуць бацьку аднаго, няхай падумае, з кім яму лепш — з тым дзядзькам, у якога малінавая морда, ці з Ігарам. А тата ўсё ніяк не мог вырашыць. Скандалы між татам і мамай зрабіліся звыклай справай. Бацька стараўся бываць дома як мага радзей. Скандалы ад гэтага рабіліся яшчэ мацнейшымі. Апошнюю стадыю ап’янення можна было вызначыць па фразе “Сорамна й брыдка…”. У нейкі з Новых гадоў Ігар захацеў сказаць тост. “Я хачу, каб нашая сям’я зноў была разам, каб ніхто не сварыўся, — бацькі глядзелі на яго з замілаваннем, — каб тата заўсёды начаваў дома, а летам мы б разам жылі на дачы”. Тата моцна абняў Ігара, укалоў дзіцячую шчаку сваімі вусамі. У ягоным дыханні адчуваліся тыя сто грамаў, што ён выпіў у краме, калі хадзіў па маянэз. Потым Ігар заснуў. Бацькі зноў пасварыліся. Тата паехаў на лецішча. Усё ў снезе. Кароткія дні, доўгія ночы. Дарожка пратаптаная толькі да хаткі вартаўніка і да аднаго з лецішчаў. У вартаўніка прозвішча Маліноўскі. То ён ходзіць да мастака, то мастак да яго. Часам хто-небудзь з іх ездзіў у вясковую краму па хлеб, паштэт і чарніла. Усе вокны на дачы зацягнутыя поліэтыленавай плёнкай: так цяплей. Печка чадзіць. Поліэтылен пакрыўся чорнай сажаю. Але так цяплей. Час ад часу ў пасёлку з’яўляюцца розныя мужыкі. Яны напіваюцца разам з вартаўніком і мастаком, яны жывуць на лецішчы. Кагосьці збівае машына, калі ён ідзе ў краму, хтосьці цверазее і едзе зарабляць грошы. Вельмі халодная зіма. Пакуль дойдзеш да лесу, абмарозіш усе ногі і рукі. А яшчэ трэба вяртацца. У печку спачатку ідзе хлеў. Потым паступова, дошка за дошкай, у ёй знікае драўляны плот. Так дачу таксама лёгка знайсці. Грошы заканчваюцца. Ежы няма ніякай. Хтосьці прыязджае з заробленымі грашыма. Прывозіць скрыню гарэлкі. Тыдзень можна жыць. Ён і жыве ў былым Ігаравым пакоі. Да канца скрыні ягонае сэрца не вытрымлівае. Нябожчык ляжыць у Ігаравым ложку. У яго ў кішэні засталося яшчэ дастаткова грошай. На іх можна дажыць да лета. Працягні руку, вазьмі сабе, жыві да лета. Мастак выклікае “хуткую”. Грошы застаюцца ў кішэні мерцвяка. Ці была яшчэ такая халодная зіма? Зусім няма ежы. Гаў-гаў-гаў. Сабаку таксама няма чаго жэрці. Лёнь, сягоння ў нас мяса. Мастак і вартаўнік дапіваюць скрыню. Псіна больш не брэша. Часам ён тэлефануе дадому. — Ігар, ну як жывы-здаровы? — Усё добра, дзякуй. — Як у інстытуце? — Надакучыла, тат. — Ды ну кінь ты. — Вось хутка і кіну. — Скончы спачатку. — Многа ты інстытутаў скончыў. … — Я ў больніцы тыдзень ляжаў. Апендыцыт. — А я ўжо якую раніцу прачынаюся — бок баліць. Ледзьве рухаюся, як стары лядашчы хворы дзед. — Ты ўжо і ёсць дзед. — Ды кінь ты. Я, можа, заеду хутка, мне трэба забраць рэчы там, фарбы і сёе-тое з карцінаў. … — Ігар, ты ў мяне такі малойца. — Напіўся зноўку, ці што? — Ну, ладна-ладна. Яшчэ рана. — Чаго рана? — Мы пагаворым з табой яшчэ. — Пра што нам гаварыць, працверазей спачатку. — Хутка ўжо будзеш разумець, сур’ёзна пагаворым. Сорамна й брыдка… … Правал у часе, страта двух тыдняў. Усё пакідаю між радкоў. Пастаўлены пад нуль у 51 год. 350 р. — квіток, 750 р. — малако, 500 р. — тварог, 500 батарэйкі, 1 т. 670 р. — тушонка 750 р. — сухары. Разам — 4 т. 500 р. Засталося 5 т. Купіў малака ў настаўніка. Сёння грунтоўка, і толькі заўтра вазьмуся. Вось так з месяца амаль 10 дзён сышло на падрыхтоўку. 1. Даклеіць шпалеры, 2. Нацягнуць два палатны, 3. Пачаць пераводзіць малюнкі. Дастаў свае працы, вось дзе непачаты край. Пачаў пераводзіць. Па сутнасці, толькі з сённяшняга дня ўзяўся за працу. Перавёў Рэйнальдса “Балота”. Прачнуўся ў 5:10, схадзіў па малако, грошы скончыліся. Купіць — шкіпінар, палатно, цвічкі, жэлацін, пэндзлі, стронцый, бялілы, жоўты сярэдні. Працаваў цэлы дзень. 21 — праца. 22 — праца. 23 Серада — поўная абыякавасць. Праз сілу прымусіў папрацаваць сябе гадзіны чатыры. Увечары хадзіў да Віктара і Сашы, узяў кавалак хлеба, тры яйкі (абодва п’яныя)… і хлеб, і тры яйкі. Усё гэта тачылава, уся гэтая драбяза, вымотвае, робіш-робіш, а воз як быццам на месцы. Свая праца. Нарэшце. “Душы друідаў”. Эск. 39см-50см. Сёння ў Ігара апошні дзень заняткаў у школе. Прадукты заканчваюцца. Надумаў зварыць суп гарохавы на тры дні (ад якога ў мяне пякотка). Заправіў часныком, крапівой. Варыў тры гадзіны, адшкадаваў апошні кавалачак сала з мясам, вырашыў дадаць трохі перцу. Побач стаялі два слоічкі адзін з перцам, другі са шкіпінарам. Адным спрытным рухам уліў шкіпінару ў суп… Праўда, я тут жа зліў усю вадкасць, гарох з бульбай не паспелі нацягнуць паху ды й гаркоты сасновай жывіцы. Усё гэта з’еў і атрымаў лёгкі прыступ алергіі ў выглядзе свербу па целе. У гэты ж дзень я прыняў рашэнне наконт працы. “Не адступаць ні на крок. Насуперак усяму — да канца, да канца.” Заклён. Цэлы дзень працаваў з “паляваннем”. Зрабілі рукамыйнік і перастаноўку, Саша адрамантаваў самавар. Квіток ужо 680 р. Зарабіў за месяц нуль. Поўнае адчуванне жыцця. Энергія цераз край. Званіў Ваню, ён паведаміў, што памёр Лёня Давідэнка, памёр у майстэрні 12 дзён таму. Памёр Віця Качан. Памёр Мятліцкі — скульптар. Памёр Альберт Шафікаў — сын башкірскага народа. Квіток ужо больш за 1000 р. Купіў 6 літраў малака. Праводзіў Сашу, схадзіў па малако, раблю падрамнікі. Прыйшоў Віктар з чарнілам і крывяной кілбасою. Паставіў квас з бярозавіку, аддаў п’янтосам апошнія 3 т. 200 р. Грунтаваў і клеіў палотны. Перад Вялікаднем у Казакова памёр сын, 28 гадоў, Ванечка. Пазаўчора было 9 дзён, як памёр Лёня Порах, страшныя словы і банальныя. Памінальная малітва ў Фаніпалі, айцец Уладзімір. Высакосны год забраў Маму, Юру Палякова, Сашу Пуцейку, Валодзю Кудраўцава. Адмарозіў мне ногі і душу. Ігар уехаў пад шыльду “Садовае таварыства “Агароднік”. Шыльда ўсё тая ж, толькі літары яшчэ больш выцвілі. Блякла-рознакаляровыя. Вось і сабака ў будцы. Іншы, канечне: сабакі так доўга не жывуць. Павольна Ігар мінуў некалькі дагледжаных участкаў і пад’ехаў да лецішча без плоту. Лёгка знайсці. Каля дому стаяла чыясьці машына. Гэта адразу раззлавала. Ігару хацелася пайсці і пагаварыць на павышаных танах. Участак быў увесь зарослы маладымі дрэвамі. Яблыневыя галіны церліся аб дом, адна з іх выбіла зімою акно на гарышчы. Далей быў сапраўдны слівавы лес, за якім у зарасцях ажынаў хаваўлася прыбіральня. Хлява не было, замест яго ўсё тыя ж ажыны. Паўсюль накіданыя пакеты, абгорткі ад марозіва, пластыкавыя бутэлькі. Да тыльнага боку дома прыхілены тры ржавыя матрасы, старая газавая пліта побач, набітая цэлымі і бітымі бутэлькамі, нейкі руберойд, накрыўкі ад рондаляў, самі дзюркавыя рондалі. Каб Ігар прыехаў на месяц пазней, усё выглядала б не так страшна: да лета ўчастак зарастаў травой, якая хавала хаця б ніжні слой смецця. У суседскім плоце Ігар са здзіўленнем заўважыў весніцы на ягоны ўчастак. Сам сусед не прымусіў сябе чакаць. — Добры дзень. — Дзень добры, а чыя гэта машына? Ад злосці не было часу на прадмовы. — А яна вам замінае? Гэта да мяне сябар прыехаў, дах дапамагае рамантаваць. Прыбраць? — Калі вам не складана. — Я пайду скажу яму. Заадно забяры сваё смецце, што ты праз весніцы цягаеш. На лецішчы ніхто не жыў ужо гадоў пяць. Ігар паспрабаваў прайсці ў глыб участка. Каля слівавых дрэваў былі звалены чыесьці косткі. Чые заўгодна могуць быць. Кажуць, тут зімою нават сабак елі. Прыбіральня зусім пахілілася. Яе, мабыць, ужо і чысціць не трэба, усё перагніло ў выдатны перагной. Дастаў ключы, адчыніў дзверы. У доме было прыкладна гэтак жа, як на ўчастку. Банкі-шклянкі, раскіданыя чаравікі, грудок вецця ля печкі, брудны посуд паўсюль. У былым Ігаравым пакоі на ложку звалены нейкія паўфутры — можа, таго мужыка? Бацькаў пакой завалены няскончанымі карцінамі, падрамнікамі, палотнамі. У цэнтры стаіць куфар, на ім ліст фанеры з рэшткамі заплеснелай ежы. Побач з куфрам ляжыць дохлая высахлая мышка. Вокны зацягнутыя закураным поліэтыленам. Як тут наогул можна было жыць? Што ты, тата, за свіння такая? Ігар неяк раз'юшана пачаў вызваляць татаў пакой. Увесь хлуд ён пераносіў у былы свой, запаўняючы яго даверху. Стол, крэслы, падрамнікі, мальберт, рондалі, попельніцы, пустыя бутэлькі. Пачаў збіраць у пакеты смецце. Пакінуў у пакоі толькі карціны. На адной з іх на фіялетавым фоне — чатыры ўмоўныя чалавечыя фігуры, намаляваныя белым, пераходзілі адна ў адну. Нейкі нерэальны безаблічны карагод, дзе ногі адных стаюцца рукамі іншых, усё гэта ў безпаветранай фіялетавай прасторы. А вось “Саваоф”. Бацька расказваў пра яго. Твар нечым падобны на бацькаў, валасы гэтаксама зачасаныя. “Ён з трох твараў складаецца і галавы птушкі. Глядзі, гэта дзюба”. І, напраўду, вось яна, дзюба, а дзе астатнія тры твары? За Саваофам гарызантальнымі шэрагамі нелагічна ішоў лес. Дрэвы з круглым лісцем, елкі, як шкілеты рыбінаў — усё складаецца з маленькіх штрышкоў алоўка. Апошняя карціна падобная нечым да “Саваофа”. Таксама графіка. Толькі лес там расце больш натуральна і хаатычна, а ў цэнтры агромністы дуб, але таксама з круглым лісцем. Агромністы дуб у хаосе лесу. Ігар глядзеў на карціну колькі хвілінаў, пакуль не адчуў, што яна яго зацягвае. Яго быццам выціснулі, злілі па кропельцы ўсю кроў і пакінулі паміраць. Ён развярнуў карціну да сцяны і выйшаў з дому. Некалькі дзяцей з крыкам кінуліся ўверх па вуліцы. Ну, вядома ж, дом з прывідамі. Машына суседскага сябра стаяла на месцы. Ігар абышоў яе, па памяці пайшоў шукаць крыніцу. Пасёлак працаваў, грукаў, паліў вогнішчы, ускопваў зямлю, нейкія бабкі з падазрэннем глядзелі на Ігара, які быў апрануты відавочна не па-дачнаму, плёначкі-плёначкі, нацягваем на парнікі плёначкі, памідорчыкі там вырастуць, агурочкі, каб зімою было чым, ах, маласольныя — цуд. Жыццё не дарма, ёсць чым ганарыцца, сын, вучыся, будзь як бацька, дурасцю не майся, саджай, капай, адкладай, машына, дача, дача, дача, дача, дача. Усё ў дом, усё на дачу, дачу, дачу. Ногі самі прывялі Ігара да крыніцы. Вось яна хлюпае, чорная зямля. Навокал растуць сінія і белыя красавіцкія кветачкі, неба глыбокае. Ну хараство ж — калі б не гэтая бітая плітка вакол, не гэты паралон, абгорткі, пластык. Ігар падставіў прыгаршчы пад струмень, глынуў вады з яўным прысмакам жалеза. Вунь і камяні пад крыніцай пакрыліся светлай іржой. Нейкім блякла-рудаватым ферумам. Назад не пайшоў. Пайшоў цераз луг у лес. Бляянне-зоў на пасьбішчы… Побач з козамі сядзіць мужык-пастух, сівы з малінавай мордай. Хлопча, не скажаш, колькі часу? Палова на трэцюю. І ні дзякуй-на-здароўе. У самым цэнтры лугу, роўнааддалены ад лесу, ад пасёлку, ад трасы, стаіць дуб. Стары, высокі, шырокі. Так, гэта ён. Той бацькаў дуб. Без лістоты яшчэ. Вырастуць — будуць круглымі. Авальнымі. Паглядзеў на дуб. Зацягвае. Перайшоў па кладцы халодную рэчку. Пайшоў па лесе. Навокал сосны-елкі-шкілеты-рыбінаў. Спусціўся ў нізіну, рэчка далей цячэ. Зноў перайшоў яе па паваленым дрэве. Дрэва-сасна. Расла ў хлюпкай глебе. Хлюпнула, выдрала з каранямі. Агромністы квадрат, сплецены з каранёў, сцяна — была гарызантальная, стала вертыкальная. Карані, змеі, чарвякі. Зацягвае. Адкуль тут столькі бутэлек? Хто тут лес сячэ, хто вогнішчы паліць? Бацька так і прахадзіў усё жыццё ў гэтым лесе. Усю другую палову свайго зямнога жыцця. Што ў гэтым лесе рабіць? Што ён рабіў, мне што рабіць? Патлумачыць хацеў нешта. Як выйсці, дзе тут лецішчы? Ігар знайшоў дарогу, якая прывяла яго да пасёлка з нейкага зусім новага боку. Ніколі не ведаў, што можна неяк так выйсці. Пашлэндаўся крыху паўз лецішчы, знайшоў свой участак. Лёгка: такі адзін тут. Машыну ўжо прыбралі. Вырашыў выкінуць смецце. Узяў два вялізныя пакеты, пацягнуў да сабачае будкі, каля якой заўсёды былі смеццевыя бакі. Сабака брэша, бакаў няма, з вартоўні вылятае бабка, шпаркім крокам ідзе да Ігара. Не можа дацярпець, крычыць ужо напаўдарозе: — Малады чалавек, нават не думайце тут смецце пакідаць! Ігар пачакаў, пакуль яна падыдзе. — А дзе? — Толькі першага мая кантэйнер будзе, не думайце пакідаць! — Канечне, я забяру, не хвалюйцеся. — Я і не хвалююся. А нават калі б не забралі, я б усё адно яго вам на участак прынесла. Ідзі ты ў ср…ку. — Дзякуй. — А вы сын, гэтага, як мы яго называлі, мастака? — Ну. Узяў смецце, панёс назад на ўчастак. Там ужо сусед пільнуе. — Я гляджу, смецця ў вас многа назбіралася. — Будзем прыбіраць паціху. — Цяжка вам давядзецца. Тут не адзін год усё захламлялася. — Ну, што ж… — Я вашаму бацьку яшчэ гаварыў, вы таксама падумайце. У мяне вунь хутка ўнукі ўжо будуць, трэба пашырацца. — Ну. — Прадайце вы мне гэтую дачу, у мяне ўжо ўнукі хутка будуць. Месца не хапае. — У бацькі таксама ўнукі. У бацькі ўнукаў няма. — А то падумайце. — Я падумаю, дзякуй. — У вашай мамы мусіць быць тэлефон. Гэта я вам тэлефанаваў, калі акно на гарышчы разбілася. — Дзякуй-дзякуй, абавязкова пазваню. Дзе тут самавар? Прадам на фіг, сапраўды. Самавар стаяў у куце за лядоўняй. Пад ім ляжаў сшытак А4 ў шэрай завэдзганай вокладцы. Вокладка ў паўколах гарбатнай заваркі, кропельках белай і сіняй фарбы, яшчэ нейкія чорныя кропкі. Можа, мышынае? Мышка здохла, хвост аблез. Сшытак распірала ад фотаздымкаў. Маленькі тата на руках у бабулі, тата і брат цалкам пастрыжаныя, толькі чубы тырчаць, тата з дзядулем на поўдні, фотаздымкі сваякоў па татавай лініі, чорна-белыя, зусім расплывістыя і выразныя-выразныя, наклееныя на кардон, сагнутыя напалам. У самім сшытку бацькавы нататкі розных гадоў — тых, што ён правёў на лецішчы. Прачнуўся а чацвёртай раніцы, пайшоў купацца, упершыню на небе паў­месяца перад узыходам сонца. Прыбіраўся, фарбаваў падлогу, “троіцу” не чапаў. Прачнуўся без пятнаццаці пяць. Пайшоў скупнуўся. Казінае малако і смятана. Хадзіў у лес па сок і дровы, грунтаваў і клеіў палотны. Прыязджала Марына з Ігарам. Поўнае адчуванне жыцця. Энергія цераз край. Скакаў пад музыку “Маяка”. Бяруся за працу. Прыехаў Ігар, доўга купаўся. З раніцы хадзілі з Ігарам у лес па дровы. Ігар з ранку да вечара гойсае з новымі сябрамі па суседняй вуліцы. Учора прамок наскрозь, але яшчэ гадзіны тры боўтаўся, як паплавок, на вуліцы. Думаў, што захварэе. Увечары напалілі ў печы. Прачнуўся а чацвёртай. Паснедаў. Схадзіў у лес, у гэты дар Божы, замест гімнастыкі пілаваў дровы. Прыязджала Марына з Ігарам. Пасадзілі градку сеянкі. Хадзілі ў лес, пілавалі дровы, збіралі кветкі. Ігар ладна папрацаваў, перавёз два мяхі цэменту, сабраў спілаваныя галіны. Ён малайчына і здаравяк. Садзілі з Ігарам клубніцы, 12 кусточкаў, трэба пашыраць плантацыю. Прыехалі з Ігарам. Надвор’е — цуд. Цёпла, свеціць сонца. Ігар ускопвае градкі, перасаджвае клубніцы, ходзіць па бярозавік, тыкае палкай ў жабіну ікру. P.S. Здабываючы сок бярозы, Ігар па шчыкалатку праваліўся ў балота. 1. Нацюрморт “Кветкі, матылькі” памер палатна — 56 см х 76 см — 1 штука 2. Нацюрморт «Вінаград, яблыкі, збан» пам палатна — 30 см х 40 см — 2 шт, 18$ 3. Графіка (шаўк.) — «Вечар» памер — 68 см х 80 см — 8 шт 4. Нацюрморт. Снайдэрс. «Вінаград ў залатой вазе» памер — 75 см х 63 см — 4 шт 5. Нацюрморт. Снайдэрс. «Нацюрморт з птушкамі» пам — 57,5 см х 80,5 см — 4 шт 6. Пейзаж. Рэйналдс. «Балота» памер. 71 см х 94 см — 3 шт 7. Нацюрморт. «Кветкі» — 4 шт памер 68 х 48 см 8. Нацюрморт — «Кветкі ў нішы» памер — 66 см х 90 см — 2 шт 9. Пейзаж — «Зімовы» пам — 50 см х 70 см — 2 шт, 35 см х 47 см — 1 шт 10. «Галава друіда» або (Саваоф) альбо 48 см х 59 см ці 58 см х 65 см Недзе на самым пачатку, аднагодкам з Ігарам, перад тым днём наро­дзінаў. Збіраць матэрыялы для пейзажаў, грунтоўна трэсці шалупінне дэталяў, выдзяляць нямногае галоўнае, адна-дзве дэталі адабраных, вывераных нутром, душою. Смак, смак у кожным сантыметры. Вочы шырока расплюшчаныя, душу вярэдзіць непрамоўленае. Час!