Архіў нумароў:

Лідзія Арабей

_____________________ Пошукі ісьціны. Абразкі	Літара «Ер» Выкладчыцу старажытнарускай мовы Марыю Іванаўну Карнееву-Петрулан у свой час выклікалі ў ЦК і пачалі папракаць – чаму яна ў сваіх лекцыях не цытуе класікаў марксізму. – Дазвольце, – узьняла голас маленькая, худзенькая Марыя Іванаўна, – але я не вінаватая, што класікі марксізму нічога не пісалі пра літару «ер». Новы дом На радзіме Васіля Быкава, на месцы яго роднай хаты, пабудавалі новы дом, аднавілі ўсю сялібу – стварылі мемарыяльны музей пісьменьніка. Старалі­ся, каб усё выглядала, як некалі, як пры жыцьці баць­коў Васіля, як пры яго дзяцінстве. Але новае ёсьць новае. Бабулька, зямлячка Васіля, глядзела, глядзела на тую пабудову і ўздыхнула: – Ці ж такая была ў іх хата... Была старая, гнілая... Такі дом ім і ня сьніўся. Гісторыя У будынку, дзе цяпер Дом-музей першага зьезду РСДРП, у дваццатых гадах мінулага стагоддзя жылі Янка Купала і Зьмітрок Бядуля з сем’ямі. Але гэты факт у гісторыі Менску нідзе не адлюстраваны. Хлопчык мой... Пасьля доўгай разлукі маці, якой было дзевяноста чатыры гады, абняла свайго сямідзесяцігадовага сына і сказала: – Хлопчык мой... Якуб Колас У зусім маладыя мае гады, адразу пасьля вайны, у 1945 годзе пашчасьціла мне асабіста пазнаёміцца з Якубам Коласам. Ён папрасіў мяне навесьці парадак у яго архіве. Ці разумела я тады, да якога скарбу была дапушчаная і які парадак па тым маім розуме магла я там навесьці. Але зразумела, убачыла я там адно – як жа ўсё жыцьцё, уся творчасьць Якуба Коласа былі зьнітаваныя са сваім народам! Ён жыў яго клопатамі, яго пакутамі. Ён турбаваўся – які будзе сёлета ўраджай, ці паспрыяе надвор’е ўборцы, як дапамагчы людзям выйсьці з зямлянак, адбудавацца, якія захады трэба наогул прыняць, каб палепшылася жыцьцё народу, як зьберагчы мову, культуру Беларусі. Канечне, і на яго ціснуў час, і ён, бывала, шукаў выйсьце там, дзе яго не было. Але клопатам і жыцьця і творчасьці вялікага паэта былі лёс, жыцьцё свайго народу. Больш ні ў кога са знаёмых мне творцаў ня бачыла я такой сувязі, такой зьнітаванасьці з народам, такога клопату пра яго лёс. Гарызонт Мы жывем і ўвесь час спадзяемся на лепшае. Але тое лепшае – як лінія гарызонту – чым хутчэй да яе імкнешся, тым хутчэй яна аддаляецца. Пры камуністах нагняталі тугу пустыя прылаўкі, усе марылі пра кілбасу, кілбасою мералі шчасьце. Сёньня прылаўкі ў крамах гнуцца ад прадуктаў і кілбасы, можна наесьціся ўволю. Але ці падабрэў чалавек? Як ніколі пачужэлі людзі, ніхто нікому не спачувае, кожны грабе пад сябе і гатовы забіць суседа, які нагроб сабе болей. Хадзіла ў высокіх колах формула: спачатку трэба накарміць народ, а потым думаць пра духоўнасьць, пра культуру. Але сыты жывот не абараняе ад жорсткасьці, цынізму і бяздушша. Пачвара Тэлевізар – гэта пачвара, монстр, які жыве ў нашай кватэры. Націскаеш кнопку – і з экрану на цябе цэляцца з пісталета ці аўтамата. І ліецца кроў, і забіваюць, душаць адзін аднаго дужыя мужчыны. А захочаш паглядзець прыстойную праграму, якія цяпер такія рэдкія, то цераз кожныя пяць хвілінаў рэклама, рэклама, адно і тое ж, адно і тое ж, яе піхаюць у нашыя галовы, яна б’е па мазгах, засьмечвае розум, і мы ператвараемся ў зомбі, у прыдуркаў без радзімы, без сьвятла, яснага ў сучасным і будучыні. Каму гэта трэба? Прыгажосьць Канстанцін Райкін, сын славутага Аркадзя Райкі­на, выступаў у замежжы перад аматарамі тэатра. Пасьля выступленьня да яго падыйшла жанчына і сказала: – Ведаеце, я доўга думала – ну як у такіх прыгожых бацькоў, як вашы, мог нарадзіцца такі брыдкі сын? А сёньня паслухала вас і бачу – вы прыгажун! Розум і талент аказаліся мацнейшымі за зьнешнасьць. Шчасьце Мы тады бываем шчасьлівымі, калі не разумеем, што мы шчасьлівыя. І толькі потым, праз шмат гадоў, зразумеем, што тое было шчасьцем. Служба Падобна, што як камуністы некалі ня верылі ў царства камунізму, так і папы і тады, і цяпер ня вераць у царства Божае. Але вядуць сваю службу. І вось – малебны, хросныя хады і сотні вернікаў ідуць з харугвамі, хрысьцяцца, адбіваюць паклоны, і ўсё гэта паказвае дзяржаўнае тэлебачаньне. А дзяржаўныя мужы глядзяць на ўсё гэта і радуюцца. Свае абавязкі перад народам яны пераклалі на Бога. Не прасіце, маўляў, дапамогі ў нас, прасіце ў Бога, не прасіце дапамогі ў дактароў – прасіце ў цудадзейных абразоў. Маліцеся, і Бог вам дасьць усё. Носьбіты культуры На пероне цэнтральнага аўтавакзалу, на шырокіх сталах раскладаюць кнігі гандляры. Сярод шумнага натоўпу – астраўкі культуры, так сказаць. Да аднаго з гандляроў падыйшлі яго сябры. Завязалася гамонка, якая за кожным словам перасыпалася адборным матам. Такія вось астраўкі. Кіёчак На прыпынку аўтобуса падсела да мяне на лавачку бабулька з кіёчкам, прывязаным вяровачкаю да рукі. Пачала мне тлумачыць: – Гэта я купляла муку ў кіёску, паставіла кіёчак пры сьцяне і на хвілінку адышлася да другога кіёска. Вярнулася – няма кіёчка, укралі. Ледзь да дому дайшла. Купіла новы, цяпер вось прывязваю да рукі... Божа мой, – падумала я, – ужо і кіёчкі крадуць! Сьпявак Па тэлебачаньні аб’явілі, што сьпеваку беларускага опернага тэатру нададзенае званьне Народнага артыста Беларусі. І тут жа паказалі таго сьпевака, які старанна, шырока разяўляючы рот, сьпяваў па-італьянску. То, можа, яму трэба было надаць званьне Народнага артыста Італіі? Але там, наколькі мне вядома, такіх званьняў не даюць. Камікадзе Цяжка ваяваць з людзьмі, якія не баяцца сьмерці і самі ідуць на сьмерць. Два адпяваньні Тысяча дзевяцьсот сорак трэці год. Вайна. Заходняя Беларусь. Мяс­тэчка Шчучын. Даходзяць чуткі – то там, то там забілі чалавека. Нехта зводзіць рахункі, нехта забівае з «ідэйных» меркаваньняў. І вось – новыя ахвяры. Забілі дзьвюх дзяўчат, што жылі на станцыі Ражанка. Кажуць, забілі за тое, што «саветкі» – прыехалі ў час вайны з «саветаў». У Ражанцы царквы не было і іх прывезьлі адпяваць у царкву ў Шчучын. Я пайшла на тое адпяваньне. Дзьве труны пасярод царквы. У трунах – дзьве дзяўчыны. Родных каля іх няма нікога. Сабралася некалькі бабулек. Сьвятар вёў свой рэй. Махаў кадзілам. «Даруй, Госпадзе, грахі ім вольныя і нявольныя». І сьпявалі кволымі галасамі некалькі бабулек адыходную. І вось – праз шэсьцьдзясят гадоў – новае адпяваньне. Забілі журналістку. Адпяваюць яе ў Менскім Кафедральным саборы. Шмат вянкоў, кветак, шмат людзей са сьвечкамі ў руках. Сьвятары сьпяваюць: «Упакой, Госпадзе, душу рабы тваёй... Даруй ёй грахі вольныя і нявольныя». Духмяны пах кадзіла. А ў труне – маладая прыгожая жанчына, а побач – асірацелы сын. Першае адпяваньне было ў час вайны, калі панавала беззаконьне. Мінула столькі пакаленьняў. Хто і за што забівае нашых жанчын сёньня? Не дачакаліся Ветэранам вайны ўручалі медалі – да шасьцідзесяцігоддзя вызваленьня Беларусі ад фашыстаў. У школьнай зале сабралася даволі шмат людзей, але яшчэ больш не прыйшло на гэтую ўрачыстасьць. Мілая кабетка з ваекамату называла і называла прозьвішчы. Ветэран, які сядзеў побач са мною, каментаваў кожнае прозьвішча тых, хто не адгукаўся: – Не дачакаўся... – Не дажыў... – Ужо там... А колькі ж іх не адгукнецца яшчэ праз пяць гадоў, – падумала я. Спынілася Мільярды гадоў прырода стварала – на голай, пустэльнай планеце расьлінны сьвет, мошак-казявак, птушак і рыб, зьвяроў і, нарэшце, чалавека. Стварала, стварала і спынілася – завяршыла эвалюцыю, больш нічога не стварае. Нібыта заявіла: я зрабіла ўсё, што магла, цяпер жывіце, як хочаце. Кулі Канкурэнцыя, зайздрасьць, кампраматы і вось... Куля з бруду страшнейшая за кулю са сьвінца. Бомбы Бацюшка асьвячаў новы бамбардзіроўшчык. Пырскаў сьвятою вадою на фюзеляж, на крылы, на шасі самалёта. На чые галовы ўпадуць бомбы з гэтага асьвечанага бамьардзіроўшчыка? Чые зьнішчаць жыцьці? Мае любімыя мужчыны Уладзімір Сьпівакоў, Марк Захараў, Віктар Хурсік.