Архіў нумароў:

Марка Баляслаў

_____________________ Любоў паўстанцкая сьвятая. Вершы Пераклад з украінскай Алеся Траяноўскага.	Гэта — апошнія пераклады Алеся Траяноўскага (1925—2005). Ён перадаў мне іх у 10-й менскай клінічнай бальніцы, за некалькі тыдняў да сваёй сьмерці, і папрасіў зрабіць кампутарны набор. Да перакладаў быў прыкла­дзены рукапісны аркуш з пачаткам уступнага артыкула будучай публікацыі: “Чаго толькі не чаўпла камуністычная прапаганда пра Украінскую паўстанцкую армію. “Бандыты”, “бандэраўцы”, “забойцы” — гэткімі словамі быў прасякнуты кожны газетны ці часопісны артыкул, кожная кніжка пра УПА. І ні слова нідзе, што партызанскія фармацыі УПА вялі зацятую барацьбу на акупаваных землях Заходняй Украіны супраць гітлераўскіх захопнікаў, не давалі ім магчымасьці рабаваць насельніцтва, вывозіць людзей на катаржную працу ў Нямеччыну. У лясістых Карпацкіх гарах, на раўнінах Валыні, у паўднёва-палескіх дубровах і балотах ішлі зацятыя баі. Няшчадна каралі ваяры УПА і тых, хто актыўна супрацоўнічаў з акупантамі. Так, ня мелі літасьці паліцаі, якія верна служылі гітлераўцам…” Адным з тых, хто не скарыўся чужацкай навале, быў і паэт Марка Баяслаў. Менавіта такі псеўданім выбраў сабе Міхайла Дзячэнка (ён жа — Гомін, Славобор), які нарадзіўся ў 1911 годзе ў сяле Баднарыў, што на Станіслаўшчыне. У 1930 годзе юнак стаў сябрам Арганізацыі украінскіх нацыяналістаў(АУН), потым вучыўся на юрыдычным факультэце Львоўскага універсітэту. Актыўна займаўся літаратурнай творчасьцю: выдаў кнігі паэзіі “Іскри”(Станіслаў, 1936), “Юні дні”(Станіслаў, 1938), “Село”( Львоў, 1939), “Вони прийдуть”(Прага, 1941), а таксама шэраг іншых, надрукаваных у падпольных друкарнях. Калі вогненнае кола Другой сусьветнай вайны з усходу пакацілася назад у фашысцкае логава, крамлёўскія ўладары на вызваленай ад немцаў шматпакутнай Украіне распачалі жахлівы тэрор. Дзясяткі, сотні тысячаў нашых братоў украінцаў былі бязьвінна расстраляныя і закатаваныя, вывезеныя на катаргу ў Сібір і Калыму… Партызанскія злучэньні УПА ня склалі зброю перад новымі “освободителями”, уласнай крывёй спынялі шалёны разбой. У іх шэрагах мужна змагаўся Марка Баяслаў. Адначасова ён быў галоўным рэдактарам паўстанцкіх выданьняў “Шлях Перамогі” і “Чорны ліс”. Часопіс “Чорны ліс” выходзіў у 1947-1950 гадах. Усяго ўбачыла сьвет 11 нумароў гэтага змагарнага летапісу. Вершы, замалёўкі і нарысы Марка Баяслава, надрукаваныя на яго старонках, сьведчаць пра іх аўтара як пра выдатнага паэта і сапраўды з Божай ласкі публіцыста, здатнага ў нават у самую цяжкую хвіліну акрыліць словам таварышаў па змаганьні. У 2002 годзе ў львоўскім выдавецтве “Сьвіт” была выдадзеная дакументальная кніга “Марко Боеслав — сурмач УПА”. “У лютым 1952 году энкавэдзістам удалося натрапіць на сьлед палымянага публіцыста і яго паплечнікаў, — піша аўтар кнігі Іван Гушчак. — Здраднікам аказаўся жыхар сяла Дзвыняч. Ён прыехаў у лес нібыта па дровы і натрапіў на партызанаў, якія акурат пакінулі зямлянку, каб падыхаць сьвежым паветрам. Затрыманы паўстанцамі, ездавы пакляўся на Евангельлі, што ня выдасьць іх ворагу. А затым, папалуднаваўшы разам з гаспадарамі, сеў на сані і як мага хутчэй пагнаў коней. Аднак не дахаты, а напрасткі ў НКВД… Паўстанцы спачатку адстрэльваліся, потым падарвалі сябе гранатамі, каб ня трапіць жывымі ў палон. Клятва на Евангельлі доўга мучыла здрадніка. І толькі ў 1992 годзе, паміраючы, ён прызнаўся ў недаравальнай здрадзе…” Алесь Траяноўскі не з чужых словаў ведаў жудлівыя грымасы вайны. Амаль два гады ён партызаніў на Меншчыне, потым ваяваў з фашыстамі ў складзе 3-га Беларускага і 3-га Украінскага франтоў, у сакавіку 1945 году быў цяжка паранены — цудам застаўся жывым. Ведаючы сапраўдную цану мужнасьці, ня ўдзельнічаў у дзяжурных юбілейных парадах і ўрачыстасьцях, ніколі не прышпіляў свае баявыя ўзнагароды. У апошнія гады жыцьця ён з болем у сэрцы назіраў за тым, што сёньня творыцца на нашай роднай зямлі і сьпяшаўся пазнаёміць суайчыннікаў з творчасьцю Марка Баяслава. Уладзімір ЯГОЎДЗІК. Марка БАЯСЛАЎ ЗАМЕСТ ПРАДМОВЫ Тады, як гад сіпучы джала зломіць, І нашай рэвалюцыі агні Уціск і рабства спаляць, як салому, І засьпявае гімны ў тыя дні. На ўсіх дарогах перамогі Воля, — Успомні, дружа, мой ваярскі сьпеў, Мае радкі, там поўна, можа, болю, Ды ў іх палае наш няшчадны гнеў. На тых, што дні лічылі нашай кроўю І абярталі ў пекла час начны, Што ў нашы дні цяпер куюць аковы, Ды топяць праўду ў багнішчах маны. Згадай і перадай іх, дружа, дзецям, Там праўда — мы рабамі не былі, І хоць нас мучыў голад, беспрасьвецьце, Няскоранасьць мы ў душах зьбераглі. 21. 12. 1946 ПАРТЫЗАНСКАЙ МУЗЕ Як залатая ружа, расьцьвіло Зноў сонца веснавое ў Чорным Лесе. Вясёлым гоманам гуло сяло, Зефірамі прышытае да ўзьлесься. Мы йшлі насустрач Велікодным дням І несьлі гонар наш у час наступны, Чакалі моманту, калі ў агнях Прысуд аб’явім будням каламутным. Ліла ў душу ты незямны спакой, Як сэрца біла громам ва ўсе звоны, Мяне вяла ты на зацяты бой З настроем горкім рабскага праклёну. 12. 04. 1946 ПЕРАД ВОСЕНЬНЮ Дрэмле сонца ў ціхай задуме, Старэюць і лес, і палі. Ня чутна ўжо сьпеўнага шуму, А цяжкія ўздыхі зямлі… Заблытаўся вецер, сваволіць У травах пажоўклых, сухіх. Было і мінула, ах, доля! — Гром дзесьці азваўся глухі… 21. 08. 1946 ПАЎСТАНЦКІ СЬВЯТЫ ВЕЧАР Над борам зорка кветай расьцьвіла — Прымоўклі словы гучныя і жарты. Ляцелі думкі роем да сяла, А сэрца стукала, нібы прад стартам. Азваўся смутак недзе — сёньня там… І кожнаму прычуўся вокліч: — Сыне!.. Шчымлівы боль крануў душу хлапцам, Ды раптам хтосьці ў сэрцы іскру кінуў. І кроў зайграла ў целах маладых: Хрыстос радзіўся! — рэха загрымела, Узьняўся меч зіхотны Каляды, І Праўдзе гімн сьпявала зброя сьмела. 17. 12. 1947 У СХОВІШЧЫ Ляціць сьняжок. Усюды бела. Шукае люты кат сьляды. Нясе палямі вецер сьмелы Настрой паўстанцаў маладых. Ну што ж? Прашу вас у хаціну! Зайшлі. А холад аж гняце… Не разагнуць тут нават сьпіну — Жывем у гэткай цеснаце. І пад зямлёй няма спакою — Чужацкі кныр зямлю ўсю зрыў. Хутчэй, вясна, пакліч да бою — З нас рвецца баявы парыў! 3. 12. 1948 ЛЮБАМУ СЫНУ СЬВЯТАСЛАВУ Калісьці, можа, сыне мой, Радкі мае ты прачытаеш: — Сьпяваў ты ўзьнёслаю душой І дзе, і як ствараў? — спытаеш. Усюды, сын, у кожны міг Была у баях са мною муза. Шаптала ціха: — Ты для ўсіх Сьпявай, паэце, словам мужным! І я сьпяваў харобрым дням, Хоць кат ганяўся ўсьлед за мною, Жыцьцё даваў мой сьпеў агням, Грымеў паўстанцкаю сурмою. І сьлёз у ім ня стрэнеш ты, Бо не рабам сьпяваў пра гора! Хто ўзьняў за волю меч сьвяты — Ня плача той сьлязьмі пакоры. 18.10.1948 РАНЬНЕ Залатагрывы конь капытам звоніць Аб чысьціню нябёсаў і блакіт. Пахучасьць траў у перламутрах тоне, Харобры дзень Цябе дабраславіць, Мая Айчына! І слаўлю я Твае сьвятыя рукі, І меч Твой праведны ў цяжкіх баях. Аддам я сэрца ворагам на мукі Каб радасьней была душа мая У вольнасьці Тваёй! 10. 11. 1949 У РЭЙДЗЕ Сярдзіты гром грукоча грозна, Шуміць, як бура, Чорны лес… Ня сьпяць паўстанцы, хоць і позна, Хоць віхрам сьвішча люты бес. Палаюць ватры там агнямі У хмарнай цемрадзі гняўной, Сябры сядзяць, стаяць радамі Ў задуме сьцішанай, нямой… Наш гнеў муроў зруйнуе сьцены, Бацькі, адпомсьцім мы за кроў! Нам верце родныя! Бо ўсе мы Унукі слаўных казакоў. ВАЯРАМ ЗА ВОЛЮ Рабам — няволя і кайданы… Вам — слава рукі падала, Бо з вамі горды дух Багдана І сэрцы вашы — як скала. Ідуць байцы за край пакутны, Прад імі бляск пажог ня згас. Адважны крок ужо іх чутны І з імі гнеў за разам раз. Няхай грымяць баёў наругі, Груган хай крача, нібы чорт — Вы ўжо ня спыніце, зьвяругі, Байцоў гартованых кагорт! 20.12.1944 НА ЎСПАМІН Ты сустрэнеш там восень-шаптуху, Як бабульку старую, адну, І лістоту ў балоце бяз руху, Ціхі шэпат асін, багуну. Ты сустрэнеш там смутак у полі… І у сэрцы штось ціха ўздыхне, Як сіротка пад тынам бяз долі — І успомніш тады ты мяне. Як алень, ён любою парою Гнаны злыднем удзень і ўначы. З ім заўсёды — гранаты і зброя, Цемра ночы, і ў цемры — сычы. Шлях ягоны — сярдзіта віецца, Сьмерць ганяе яго дзень пры дні. Для цябе, любы край, сэрца б’ецца, Ў ім палаюць паходняў агні. Узгадаеш і смутак шчымлівы, Ды пашлеш у дарунак ты мне, Я схаваю твой дар — кветку-дзіва — Твой дарунак у сэрцы на дне. 23. 9. 1946