Архіў нумароў:

Фелікс Баторын

_____________________ Калі баліць, значыць жывеш. Вершы	* * * І як толькі імпэту стае На Радзіму пагрозліва тупаць І крычаць: “Ненавіджу яе За дрымучасць і рабскую тупасць!” Без яе ж ты не зможаш пражыць І з натурлівым лёсам спрачацца. Ты – хлапчук, што на матку крычыць – І бяжыць да яе ратавацца. БЭНДАВІЧУ Вы – вераемны мой калі не кат, То экзекутар строгі, педантычны. Штохвілі адчуваю я крытычны Ангажавана-пільны ваш пагляд. На ўсё і ўся ў вас адмысловы тэст. Вы не аматар з некім разбірацца, І проста прадумова вашай працы – Вышукваць скрозь эзопаўскі падтэкст. Вы маўчыцé, ды гэта да пары: Часы надыдуць вашых слова й справы. Няма нідзе слядоў іржы крывавай – Шчэ салідол на вашым тапары. * * * Конь сíвы і коннік сівы, І шэрань сівая на шляху, І хмары сівой сінявы Глядзяць на ссівелыя дахі. А дрэвы й кусты пагатоў У пасмах сярэбрана-белых. А мне ўсё шаснаццаць гадоў, Ды толькі прыкметна ссівелых. * * * Забытыя словы, забытыя гукі, Забытыя рухі, забытыя рукі Вяртаюцца раптам, наяве нібыта, Сцвярджаючы тым: не бывае нябыту. У твары старэчым – юнацкія рысы, У хаты збуцвелай – жывыя абрысы, І крыўдам даўнейшым застацца сабою, І нават магілы гавораць з табою. Святло, што запаліш, павек будзе днецца, Дабро, што ты зробіш, дабром застанецца, А зло, што ты ўчыніш, вяртаецца рэштай. Ты помні пра гэта, аж покі жывеш ты. * * * Не ўмелі жыць, а толькі ўмелі выжываць – І існуем у калаўроце выжывання. Так развіліся нашы мускулы жавання, Каб неспажыўнае маглі мы спажываць. Тым неспажыўным найшчасліўша мы жывем, Каб цэлы свет здзіўляць сваёй дубовай моцай. У каламутнай першабытнасці эмоцый Штопакаленна мроім прывідны Эдэм. Мы порткі латаем, трымаючы фасон. А груганы ўсе і прарокі хай заткнуцца! Сто год таму Купала клікаў нас прачнуцца, Ды так мы ўчадзелі, што вечным стаў наш сон. * * * Сумётаў старадаўнія магілы Самоцяцца ў залітым поўняй полі. Ваўкі апавядаюць небасхілу Пра поўную згрызот зямную долю. Умерзлыя ў сусвет, ашклелі зоры, Акамянелі хлябі ад марозу. Ад сцюжы і ад ветру, а не з гора На вейках ледзяшамі віснуць слёзы. Патрэскваюць ствалоў замерзлых пáлі, Хмызы бялеюць холадам пухнатым. І цягне ў перасцюжаныя далі, І вабіць у цяпло гасціннай хаты. * * * Як ні спяшаўся, а заўжды пазніўся: Жыццё наперад неслася хутчэй. На фінішы злічыць спрабую дні ўсе, Калі свяціла сонейка ярчэй, Калі ад шчасця крылы прарасталі І адступаўся доўгі, ліпкі страх, Калі наўкола праўду ўсе казалі – І мне хапае пальцаў на руках... * * * Узгоркі, узлобкі, груды, Гарбы курганоў ды магілы... Пакрытыя іхнія схілы Залеўнаю плынню вады. Аднак неразмыўна жарству Наскрозь перавіла карэнне. Прад мудрасцю вечнай Стварэння Схіляю шторáз галаву. Самому сабе не мані, Але й не адшуквай вачыма Грудок, пад якім ты, магчыма, Заснеш, каб жывіць карані. * * * Электрычка б’е капытамі. Усяведнай, рашучай няўцерп Развітацца з санлівымі намі І пабегчы па месячны серп. І пакаціцца пошчак па ночы, І гудок пракрычыць на ляту. Я па серп той бег не аднойчы – І заўжды хапаў пустату. * * * Нырнуў – і паменела цела ў вазе, А рэха нябёсаў сінела ў вадзе, А золата пырскаў ляцела І весела, звонка зіхцела. Паплыў па нагрэтай праменнем рацэ, Нібыта памыты ў жывым малацэ, Нібыта люляны ў калысцы. Так плысці б, і плысці, і плысці... Стаміўшыся ўрэшце, на бераг ступіў І вецер, на кветках настоены, піў, І голаў кружылі абшары, Апетыя сонечнай Шчарай. А потым было і нуды, і бяды, Ды помніўся дзень той чароўны заўжды, І часта, шукаючы выйсця, Хацеў бы ўсё плысці і плысці. * * * Свет стаіць нязвыкла новы. Камяніц і хатак дахі Панасоўвалі на бровы Танкарунныя папахі. Свет хрумсціць марозным хрумстам І звініць марозным звонам, Апрануты з тонкім густам, Па-шляхецку выкшталчоны. Ён паблажліва смяецца, Як над конскім дабрадзействам З шумнай прагнасцю таўчэцца Вераб’інае плябейства. * * * Вецер вуха прыклаў да дзвярэй майго дома, Пэўна, хоча ён думкі падслухаць мае. Што яму, плеткару-легкадумцу, вядома І якіх таямніцаў яшчэ не стае? Але ў доўгім маўчанні дранцвее знямога І няўцямна на цені глядзіць на сцяне. О, калі б я сябе зразумець мог самога, Мо знайшоў бы тады я патолю. Ці не. * * * Чалавек з пагаслымі вачыма Адпачыць спыніўся пад кустом. І яму цяністая ляшчына На гадзіну падарыла дом. Ложак з траў духмяных разаслала, Залюляла песняю лісця... Каліва спакою – то не мала Ў мітусні тлумлівага жыцця. Пад густой цяністаю ляшчынай Пасярод сусвету і вясны Светлымі, шчаслівымі вачыма Падарожны ўглядваецца ў сны. * * * Нам новы дзень патолі не дае І кулакі свярбяць парой пабіцца. Дзе ж кáса, што білеты прадае, Каб разляцецца нам па розных быццях? Нас падхапіў аднойчы калаўрот, Але аселі мы руціннай цінай. Мы думаем яшчэ, што мы – народ, Той, што “народ і нешта там адзіны”. Старое ж сонца села за адхон, І абдае нам зімным ветрам плечы. І мы спрабуем распаліць агонь У жарале даўно астылай печы. Папесціўшы свой настальгічны боль, Падкінем смалякоў, адсунем юшку І выпарым душу сваю на соль, Каб пасаліць начальніцкую юшку. * * * Мінулае – гэта бясконцасць, Якая ўсё большае. Будучыня – гэта бясконцасць, Што траціцца – і не меншае. Сучаснасць – гэта імгненне, Што адрывае ад будучыні І кідае ў мінулае. Мы існуем у сучаснасці, Жывучы ўспамінамі з мінулага І надзеяй на будучыню. * * * Просяць Бога: “Ратуй і ад вограгаў нашых пазбаў, Ад прытворных зычліўцаў і іхніх двудушных забаў!” Бог не слухае просьбаў. Ён ведае сам, што рабіць. А інакш бы Ён мусіў усіх на зямлі перабіць! АТЛАНТ Балада Ад усіх цяпер патомкі ёсць, Ды няма адных – Страцімавых. М. Багдановіч. Промні цьмянелі залатыя. Вось і неба ўжо не відно. Апускалася Атлантыда Акіяну на самае дно. А пагібель зямлі той бачыў Найгаротнейшы рызыкант: Ацалеў у лодцы рыбачай На ўвесь свет адзіны атлант. І, нясёны хваляй гіганцкай Да нязнаных мацерыкоў, Ён адчайна крычаў па-атланцку, Патанулых зваў сваякоў. Быў ён вынесены шчасліва На чужых берагоў пяскі, І глядзелі на гэта дзіва Драбнацелыя чужакі. І яны павялі атланта Да сваіх нягеглых хацін. Шкадавалі шчыра гіганта, Што застаўся ў свеце адзін. Аж спакон вякоў чалавеку Уласцівы быў жаль такі. Кідаць сталі яму, як калеку, Грошы дробныя і кускі. Яму горла пякло іх смакам І хацелася ўголас выць. Не было каму з небаракам Па-атланцку пагаварыць. Без агменю і без айчызны Ён сканаў. І, нібыта цуд, Яшчэ доўга касцяк вялізны Разглядаў драбнацелы люд... МАШЭКА Паэма Уступ Ільвом называлі Машэку За сілу, за жорсткае зверства, За тое, што мы ў чалавеку Сурова завем “крыважэрства”. І ў тысячным нават калене Мы ўспомнім у жаху і ў жалі Ільвоў, што на рымскай арэне Няшчасных жыўцом разрывалі. А можа, мы ўпалі ў аблуду? Мо штось недачулі, глухія? А можа Хрыста і не Юда Прадаў за чырвонцы ліхія? І. Першая песня Машэкі О, любая, імя твайго Не смею называць уголас. На кос тваіх малюся волас, На кожны завіток яго. О, любая, калі б я мог, Увесь абшар – даліны, горы, Увесь сусвет, дзе сонца й зоры, Прынёс табе б і склаў ля ног. О, любая, мне стане сіл Абараніць цябе ад скрухі, Ад пошасці і завірухі І ўзнесці ўвысь, хоць я без крыл. Я дзеля той, каго люблю, Пасеяў у раллю зярняты. Я сад заклаў, паставіў хату, Агмень я ў хаце той палю. О, любая, маё баство! Наш не звядзецца род у свеце: Напоўняць хату нашу дзеці, Тваё памножаць хараство. ІІ. Плач Машэкі Украў маю каханую Каршак залатапёры, Панёс маю каханую Не за лясы ды горы – Схаваў маю каханую За моцныя муры, Задзьмуў маю каханую, Як свечку на вятры! Няможна ўбачыць любую Мне скрозь муры каменныя, Заглушаць голас любае Палаты таўстасценныя. Мне не пагладзіць любая З пяшчотаю руку, Мне не народзіць любая Ні сына, ні дачку. Не ўпільнаваў я любае, Бо не чакаў я здрады. І ўратаваў бы любую, Ды як дасі тут рады? Імкнуся я да любае, Ды не праб’ю муроў. Вартуе зграя лютая Раз’ятраных звяроў. Сабе я ў кузні выкую Вялікі нож сталёвы, Скручу пятлю вялікую Праз вузел адмысловы І стану я ва ўрочышчы, Дзе дуб стары, крывы. О-то-дзе-ж я папомшчуся, О-то-ж палью крыві! ІІІ. Другая песня Машэкі Праз цемру бязмоўную рушу крадком, асцярожна І, зліўшыся з ёю, між дрэў прыдарожных стаю. Выходжу на жыр і пільную, хто дужы і можны, Хто выпаліў крыўдай пякучай пяшчоту маю. Ніякіх сумненняў, штó мае адбыцца са мною, Бо нават зязюлі даўно ўжо не лічаць мне год. Як сонца, сякера ўзышла над маёй галавою, І вечную цемру мне зычыць агністы ўзыход. Няма ў мяне крыўды і ценю на шэрых зязюлек. Мяне не стрымае купляных судоў прыгавор. О, ночка, ты зор неспатольных спагадны прытулак. Схавай неспатольнага ты і мяне сярод зор! IV. Балада пра Машэку Калі ў торбу старцá і калекі Лезе хціва ў пярсцёнках рука, Прачынаецца ў лесе Машэка, Дзе гару абдымае рака. Калі жорсткі юрлівец са здзекам Зневажае любоў і цнату, На дарогу выходзіць Машэка, За тры крокі мінае вярсту. Скаланае хада яго цяжка І жарству, і дзірван, і пяскі. Па баках калыхаюцца важка, Як дубіны, яго кулакі. Чуе нюхам ён можных і прагных, А зламысных – вастрэй мнагакроць. І наўкола ў смуродлівых багнах Аксаміт датлявае і плоць. І пакуль на бяду чалавеку Ёсць злачынства, і подласць, і здзек, Неспатолены будзе Машэка, Ён спакою не знойдзе павек. ДЗІКУНСТВА Дзікунства не ходзіць у шкурах пячорных, Не топча сцяжын басанож. Дзікунства ўжывае ў гасцёўнях прасторных За ежай відэлец і нож. Яно, зрабаваўшы амаль што паўсвету, Няспынна грабе і грабе, Цкуе і за краты кідае паэтаў І служак скупляе сабе. Наводзіць на вочы праўдзівай маною Трутліва-шаманскія сны. Датуль застаецца дзікунства сабою, Пакуль бальшыня – дзікуны. * * * Жывы кумір сышоў у неўміручасць – І затрымцеў агонь у алтарах, І з душаў ападала нерашучасць, Развейваўся, як дым кумірняў, страх. Бурылася збуцвелым гмахам вера, З яе руін тырчала дрэнь ды хрэнь, І ў прывід праклінаны Агасфера Перацякаў куміра грозны цень. Але ўвесь час трывожыць адчуванне, Што з вышыні алтарнай не сышло З навечнаю пячаткай пазнавання Ліхое, смертагрэшнае чало. * * * Нашто прасіць у Бога бессмяротнасці? – Не дасць. Нашто прасіць у Бога смерці? – Сама прыйдзе. Нашто прасіць у Бога шчасця? – Яно ці ўчора, ці заўтра. Прасіце ў Бога болю: Калі баліць, значыць, жывеш.