Архіў нумароў:

Ціхан Чарнякевіч

_____________________ “Чулае слова ад цябе было мне асабліва дарагім...” Лісты Міхася Стральцова да Рыгора Барадуліна ----------------- 1 Друкуецца паводле копіі аўтографу з хатняга архіва Рыгора Барадуліна. ----------------- 1 Верш Рыгора Барадуліна з кнігі “Маладзік над стэпам”. 2 Раман Сабаленка (1907-1975) – празаік, публіцыст. У 1957-66 працаваў у газеце “ЛіМ” намеснікам галоўнага рэдактара. 3 І Раман Сабаленка, і беларускі паэт Сымон Блатун (1937-1970), якога і мае на ўвазе Міхась Стральцоў, нарадзіліся на Брагіншчыне (Гомельская вобл.). 4 Маецца на ўвазе празаік Вячаслаў Адамчык (1933-2001). 5 Маецца на ўвазе крытык і пісьменніца Ала Сямёнава (н. 1938). 6 Іван Шамякін (1921-2004) – празаік, адзін з самых уплывовых пісьменнікаў-функцыянераў. На той час – галоўны рэдактар выдавецтва «Беларуская Савецкая Энцыклапедыя». 7 У 1980 г. паэт Ніл Гілевіч (н. 1931) змяніў Івана Шамякіна на пасадзе першага сакратара СП БССР . ----------------- 1 Паэт Пятрусь Броўка (1905-1980) быў на пасадзе першага сакратара СП БССР з 1948 па 1967 год. Сыход яго з кіраўніцтва пісьменніцкай арганізацыяй быў няпросты і суправаджаўся дыскусіямі ў літаратурных колах. 2 24 лютага 1982 года Рыгору Барадуліну спаўнялася 47 гадоў. 3 Друкуецца паводле аўтографу з хатняга архіва Рыгора Барадуліна. 4 Крылаты выраз з камедыі “Гора ад розуму” Аляксандра Грыбаедава: “Пожалуй, смейся надо мною... / А у меня к тебе влеченье, род недуга, / Любовь какая-то и страсть, / Готов я душу прозакласть, / Что в мире не найдешь себе такого друга.” 5 Міхась Ларчанка (1907-1981) – крытык, літаратуразнаўца, педагог. Рыгор Барадулін і Міхась Стральцоў слухалі яго лекцыі пад час вучобы ў БДУ. 6 Маецца на ўвазе агульны сябар Міхася Стральцова і Рыгора Барадуліна празаік і перакладчык Карлас Шэрман (1934-2005). ----------------- 1 Анатоль Вялюгін (1923-1994) – паэт. На працягу доўгіх дзесяцігоддзяў працаваў рэдактарам аддзела паэзіі часопіса “Полымя”. 2 Датуецца паводле паштовага штэмпеля на канверце. Друкуецца паводле копіі аўтографу з хатняга архіва Рыгора Барадуліна. 3 Друкуецца паводле аўтографу з хатняга архіва Рыгора Барадуліна. ----------------- 1 Друкуецца паводле копіі аўтографу з хатняга архіва Рыгора Барадуліна. 2 У лютым 1985 года Рыгору Барадуліну споўнілася 50 гадоў. 3 Маецца на ўвазе паэт Генадзь Бубнаў (н. 1948) – на той час намеснік галоўнага рэдактара часопіса “Нёман”, дзе загадчыкам аддзела крытыкі працаваў тады Міхась Стральцоў. 4 Тэкст, вылучаны курсівам, напісаны жонкай Міхася Стральцова – Аленай.	Гаварыць пра Міхася Стральцова амаль немагчыма, бо ўсё ён сказаў пра сябе сам і ў найбольш прыдатнай для таго форме. Таму хай лепш прамаўляе ягонае новае слова – тое, што было пачута нямногімі адрасатамі, – лісты. Сёння – гэта лісты да Рыгора Іванавіча Барадуліна. Шчырая падзяка гісторыку літаратурнага жыцця Беларусі Сяргею Шапрану, праз якога займелася магчымасць убачыць гэтыя памяткі і падрыхтаваць іх да друку. Сам Сяргей Шапран, у сваю чаргу, атрымаў іх з хатняга архіва народнага паэта Беларусі. Пазнаёміліся Міхась Стральцоў і Рыгор Барадулін яшчэ ў студэнцкія 1950-я, ва ўніверсітэце. “Калі-небудзь хто-небудзь напіша пра пару, калі ў нашым сталічным універсітэце на адным курсе ці на паралельным (філолагі – журналісты) вучыліся Рыгор Барадулін, Генадзь Бураўкін, Васіль Зуёнак, Юрась Свірка, Сымон Блатун, Таццяна Арлова, Мікола Гіль, Алесь Станюта”, – пісаў Стральцоў у адной з лепшых сваіх крытычных прац – артыкуле пра творчасць Рыгора Барадуліна “Ад маладзіка да поўні”. Ці напісаў хто? Патроху спрабавалі многія, а каб цэльнага чаго – дагэтуль няма. Хіба самое гэтае стральцоўскае эсэ, дзе сутнасць беларускага шасцідзясятніцтва раскрыта на прыкладзе Барадуліна ці не напоўніцу. І тут – парадокс, не парадокс, а проста добрая ўласцівасць. Урэшце, усе разышліся па сваіх кутах. Але тое знікненне цэхавасці трэба было яшчэ апраўдаць эстэтыкай. Двух творцаў аб’ядноўвае многае, але найперш – чуйнае стаўленне да слова, да самога цуду маўлення і, адпаведна, непрыманне штампаў, спрошчанасці, балабольства, якія і ў іх, і ў наш час запаўняюць большую частку інфармацыйнага поля. Многа ў іх і адрознага. І таксама хрэстаматыйная цытата: “Паэзія — лёс, а лёс бывае розны, і паэт па-рознаму прымае і нясе гэты лёс. Ёсць таленты светлыя, жыццядайныя — яны і змрок пераплаўляюць у святло, але ёсць і другія, тыя, што самі нібы ўвасабленне пакутнага духу, адрынутага паводле нейкай незразумелай прычыны ад самога жыцця і асуджаныя трапятацца ў вечнай празе зліцця з ім. І як дабратворны цуд, як недарэмны абяцанак злагады і суцяшэння — даспадобы нам талент ураўнаважаны і светлы, талент вынаходлівы і дзейсны, што адкрывае нам нанова кожны раз найвышэйшую каштоўнасць жыцця самога па сабе. Інакш кажучы, талент аптымістычны” (“Ад маладзіка да поўні”). Але гэта – пытанні светаадчування. Галоўнае ж – яднала. Калі ўспомніць вядомы тэзіс “паэт – прылада мовы”, то і Стральцоў, і Барадулін служылі яму верай і праўдай. Так, як пісалі яны, – паэзію, крытыку, эсэ – пазней сталі пісаць многія: гжэчна, шляхетна, вытанчана. Іх слова стала эталонам. Яднаў іх і сам час. Нават гэты люты месяц, у які собіла ім абодвум нара­дзіцца. Большасць пасланняў Стральцова напісана ў 1980-ыя. Гэта апошні перыяд яго жыцця. Можа, найскладанейшы для яго. Складанасць часам прарывалася і ў лістах. Чытач заўважыць, што ў тэксце – па просьбе публікатара – зашыфраваныя (лацінскай літарай N.) прозвішчы пісьменнікаў. Гэ­та, вядома, не цэнзура Стральцова. Але – неадменная ўмова захавання пара­зумення. Зрэшты, хто ведае – той і так ведае: дзе быў Стральцоў на пачатку 1980-х, як ён адгукаўся пра некаторых пісьменнікаў, як ён іх гукаў – а яны стараліся не чуць… Сёе-тое можна зразумець і з папярэдніх эпісталярных публікацый. У “Дзея­слове” ўжо друкаваліся лісты да Анатоля Сідарэвіча, у “Крыніцы” – да Валянціны Шчадрыной. Лісты да Алы Сямёнавай наогул сталі складовай часткай важкага празаічнага твору – аповесці. Былі і некаторыя іншыя выпадкі. Ёсць спадзяванне, што справа пазнавання Стральцова будзе працягвацца. Невялікую цаглінку кладзем гэтай публікацыяй і мы. Міхась Стральцоў – Рыгору Барадуліну Дарагі дружа!1 Чулае слова ад цябе было мне асабліва дарагім, бо нібы другі раз пасля мышанскай эпапеі (памятаеш тое лета вайсковых збораў на Мозыршчыне?) злучыла нас — праз добрае слова і шчырае сяброўскае пачуццё — і вось я прыгадваю і патаемны наш начны паход у паляшуцкую вёску, і начоўку ў палатцы, і начную ці перадранішнюю трывогу з выпадку гэтага, і тваё дзяжурства на «Насцінай кухні»1, і тое, як чыталі мы з табою Фета, абмяркоўваючы прыроду ягонага вобраза, і, і… як падумаеш, чаго толькі не пракацілася па «палянах» нашых вачэй, одум, як казаў нябожчык Сабаленка2 (між іншым тутэйшы, Сёмкаў зямляк3) часам бярэ – вось табе перыяд, што выйшаў самахоць, – няхаў бы пазайздросціў Адамчыкаў4 зямляк N.: дальбог, у яго, як ні стараецца, перыяд ну ніяк не выходзіць, хоць і начытаўся змалку Талстога – вось чаму і лаецца коратка і агрызаецца – гыр! гыр! – і на сваіх зласліўцаў, і на сваіх сяброў… Бяда з гэтымі няздзейсненымі талстоўцамі! Але, браце Рыгор, і N. мяне здзівіў! Напісаў яму колькі слоў аб сабе з просьбай праясніць маё цяперашняе становішча – не адказаў. На званок па маёй просьбе рэагаваў, наколькі я ведаю, нецярпліва-абразліва – раўнадушна, спаслаўся на хваробу і… маўляў, пазваніце, як-небудзь… вясной! А я не да славутасці нейкае N. пароўся, і не да дэпутата народнага, а як сціплы літаратар савецкі – у імя літаратурнага слова, пра якое цяжка меркаваць, як яно, калі і чым нам, грэшным, абзавецца. Нічога не разумею, га? Ці гэта па прымаўцы той: не дай бог свінні рогі? Брыдка, браце, і шкада! Пасля хочам, каб нас дзе-небудзь паважалі! У нас так: дабярэмся, як парсюкі, да бацвінкі, хламкаем, рохкаем і бэрсаемся лычамі і капытамі. Але хопіць пра гэта. Да цябе просьба: памажы давесці да ладу маю кніжку ў вас і, можа, вазьміся, калі захочаш, яе рэдагаваць.Там трэба дадаць друкаваных вершаў (у мяне нічога няма пад рукой): з «ЛіМа», здаецца, можна, можна з апошняй «палымянскай» падборкі, з вершаў, якія я даслаў на перадрук Але Іванаўне5. Дома ў мяне недзе ёсць недрукаваныя вершы, але дзе цяпер яны — эх, лепш не гаварыць! Але зразумей: я хачу, каб быў, аж і на мой ніякі-сякі ўзровень, больш-менш прыстойны зборнічак — тут ужо табе як рэдактару поўная воля, бо густу твайму я давяраю цалкам. Кажу гэта таму, што мы з табой часта і яшчэ гаварылі пра вершы і адзін другога разумелі. Выбірай на чатыры аркушы (не, 4,4 — для саліднасці): я не Цютчаў, а ты не празаік, як Тургенеў, хоць і ён забаўляўся ў маладосці вершыкамі — можа я і не акалечуся. Праўда. Памажы. Ага, вось… Можа, пагаварыў бы пра мяне з Шамякіным6 ці з кім яшчэ. З гэнай новай гілевічаўскай генерацыяй, мусіць, кашы не зварыш. А мо паспрабуй з Гілевічам7? Іншы раз бывае сэнс зрабіць таксама і наадварот ад жаданага і чаканага. Але з Шамякіным пагаварыць трэба было б абавязкова… Вось некалі ваявалі некат[орыя] з Броўкам1, пасля з Шамякіным, а аказалася… Па касцях, па касцях… Як наконт дат, – дальбог, не ведаю, што можна зрабіць у маім выпадку. Хіба паставіць прыблізна, арыентуючыся на зборн[ікі] і гады друкавання. А можа і абыйсціся без дат? Не гэта ж, урэшце, галоўнае. Стары, я тут мацуюся трохі, напачатку было цяжкавата псіхалагічна, цяпер – лепш. Напішы, калі ласка. Абдымаю цябе. 15. 02. 82. Твой Міхась. Старэча, з днём нараджэння цябе!2 М.С. Дарагі Рыгор!3 Я схібіў бы душой, каб сказаў, што не пакрыўдаваў ніколькі, думаючы што пляснуўся ў Лету ліст мой да цябе. Але ты азваўся – варухнуўся перад вачмі і ажыў такі знаёмы, непадробна твой почырк – і я адпусціўся душой, палагоднеў, значыцца, – і зноў адчуў тое даўняе “влеченье, род недуга”4, якое заўсёды напагатове да цябе і якое завецца, калі хочаш, дружбай. І можа з патрыярхальнай пары Ларчанак5 і Зарніцкіх слова гэтае і не паабілася вель­мі – у век “патрыярхаў моцных” – N. і N. Авохці ім! А слову – хвала! Адным словам, я рады вестачцы ад цябе. Дзякуй за запэўненні добрыя, за памяць і за ўсё іншае, што так цэніцца на адзіноце. За вершы дзякуй: аддзячу табе калі-небудзь прозай – умацуюся душой і намерам і, можа, нешта даўно задуманае напішу і, балазе ўдасца, імем тваім прыхарашу. А пакуль за мяне літасці ў паляшуцкіх багоў і бажкоў прасі і ўспамінай калішнюю нашу Мышанку. Дарэчы, каларытныя, па-свойму, і назвы тутэйшых, блізкіх ад мяне вёсак – Міхалкі, Міцькі, Барбарова і г. д. Бачыш, людзі як людзі жывуць, а ў N. усё нейкія Сынклеты і Халімоны, і яшчэ бог ведае якія ахламоны. І ўсюды, паводле таго ж N., “куды ні глянь, была вада”. Гэта ён так Палессе дагерадотаўскіх часоў жывапісаў. І мусіць сам, як боскі дух нейкі, над тымі водамі лунаў, калі сёння піша “куды ні глянь” і г. д. Не так і багата тут цяпер той вады – уся расцяклася па лажаках сачанкаўскіх раманаў. А на Палессі “гоман, гоман” адно – ды мусіць не пра N. пакуль. Пакуль яшчэ Шамякіна ўспамінаюць. Дальбог. Рыгор, дарагі! Ведаеш, як прыемна, што ты зачапіўся за назву, якая і мне найбольш употай карцела! Калі можна, пакінь. Ты мяне гэтым нібы па душы пагладзіў. Праўда. Ну, развітаюся. Прывітанне Карласу6 і ўсім добрым хлопцам. Пішы. Другім разам болей напішу. 21.VI.82 Твой Міхась P. S. Вось: папытай у Вя­л[югіна]1 Што яго бянтэжыць? М.С. 30.04.832 Дарагі Рыгор! Трыма шчырымі воклічамі віншую цябе з трыма майскімі святамі – Першамаем, Днём друку, Днём перамогі. Жадаю зноў жа трох дабротаў: здароўя, асабістага шчасця, творчых поспехаў! На Вялікдзень прыня­су віншаванні асобна і да­даткова. Вядома, усяго найлепшага жадаю і тваёй сям’і – ад сябе і сямейных сваіх супольнікаў. Міхась Стральцоў Рыгору Барадуліну ў дзень нараджэння3 Вол бушуе, Вясну чуе – Прэч, халады! Апоўдні певень Нап’ецца, пэўна, Пад стрэшкай вады. – Дзень добры, Рыгорка! Вясна за пагоркам Б’е ўжо крылом. Пупышак салюты Сніць месяц Люты – Спіць крыгалом! Чалом Табе, браце, Чалом! 24.02.84 М. Стральцоў Дарагі Рыгор1, сеў, нарэшце, напісаць два словы табе, а за спіной стаіць Ленка і дыктуе: “Пішы так: “Слова маё (а значыць, і яе) нашаткавана (напоўнена) усходняй сумнай мудрасцю і паўночным смуткам па табе”. Што датычыць паўднёвай мудрасці, дык тут намёк на Назармата (у перакладзе – “Погляд прарока”), які з Ташкента ўгледзеў Ленку, спасціг яе намеры ехаць у Кактэбель і без жонкі прыджгаў сюды, да мора – гнаны ўспамінам аб тым, як вытанцоўваў з ёй на тваім юбілеі2. Праўда, яму семдзесят год, але хто іх ведае, азіятаў, да якой пары пішчаць у іх дзеці. Назармат, здаецца, напісаў табе, ён да цябе, кажучы па-руску, “преисполнен пиетета”, шчырага здзіўлення тваім паэтычным і чалавечым талентам, і ў захапленні расказвае, як надзяваў на цябе халат, як ты па-іхняму складваў перад сабой рукі і пашаноўна гладзіў бародку. Ён жа звёў нас з Боба Ха­джы (з Душанбэ) – як я зразумеў, з тваім будучым перакладчыкам, ён хоча бачыць выдадзенай у іх там тваю кніжку. Ты бачыш, ты разумееш, што твая прысутнасць і твая дружба не пакідаюць мяне і тут, а мне прыемна гэта і ад гэтага хораша. Тут Бубнаў3 з жонкай і дачкой, купацца не хоча, кпіць з майго захаплення каменьчыкамі (я знаходжу агаты і халцадоны, дальбог!), а потым сам не ўтрымаўся і стаў шукаць, знайшоў нейкі аскабалак горнага, як ён сцвярджае, крышталю і будзе яго трымаць (так кажа) на пісьмовым стале. Я толькі не зразумеў, дзе – у рэдакцыі, ці дома. Ён, між іншым, таксама кланяецца табе, неяк сарамліва, ушчэнт лагаднеючы, як заўсёды, калі заходзіць гаворка пра цябе. І мне зноў гэта прыемна. Толькі вось дзе ты? Ці знойдзе цябе пісьмо ў Мінску? Хаця – я пра гэта ўведаю неўзабаве і сам. Абдымаю цябе, дарагі дружа, у спадзяванні, у надзеі неўзабаве абняць цябе. Твой Міхась 30.06.85 Прывітанне Валі і Ілонцы ад нас усіх. P.S. Паважаны Рыгор Іванавіч, Мішэль, як заўсёды, мае рацыю: і сумуем, і паважаем, і любім, і вядзем пастаянную гаворку пра Вас. Усходнія мудрацы апанавалі Мішу, а ён вельмі задаволены іх павагай да нашай Беларусі і да Вас. …Мішэль скора заспявае арыю “Шукальніка перлаў”, бо збірае ўпарта ка­меньчыкі. А мы з Алесяй перадаем прывітанне ўсім Вам.4 P.S. Дальбог, Лена напісала гэта сама па-беларуску. Спытала толькі ў мяне, як перакласці “жемчуг”. Я пераклаў, а свайго нічога не дакладваў. М.