Архіў нумароў:

Алесь Чобат

_____________________ Самалёт. Паэма	Памяці 96-ці палякаў у небе над Смаленскам І Самалёт раскідвае крылы на Крыж, каб у Неба ўзняцца над Часам. Над зямлёй усе людзі збіраюцца разам. Ні жывых там, ні мёртвых – там проста ляціш, там пануе гісторыя ад часоў Герадота, з гэтай бездані ў тую палёт самалёта, ў той бездані ў Небе – расстрэльныя ямы, тая Польшча, якой больш няма, але ёсць і не гіне – ні ў людзях, ні ў душах. Там ляціць кожны сам на сваім крыжы. Цяпер крыж нясе чалавека – у Катынь пад Смаленскам, ля самай мяжы паміж нашым і людскім светам. Мы ж даўно незалежныя – і ад тых, і ад гэтых. Хата з краю. Ні пекла, ні раю. Не было, як было – а было, як напішам. Бо такія мы людзі. Такі мы народ. Гэтаксама жывем – толькі наадварот. ІІ Быў верасень трыццаць дзявятага года, і панскую непагадзь наша пагода змяніла на тыдзень-другі – які ўжо раз “на вякі!” – за лопатам, бразгатам, трэскам і громам ніхто не заўважыў тых польскіх пагромаў, раскіданых панскіх двароў, парэзаных дойных кароў, трафейных шкарпэтак навонханых панскіх, пабраных гадзіннікаў, ботаў уланскіх, лес кончыўся – трэскі ляцяць. Нічога ж здалёк не відаць… Саветы адразу далі ўсім работу, кіно па нядзелях і танцы ў суботу – за спаленым панскім дваром, раскінуўся аэрадром; вось нехта падаўся на курсы да Гродна, другі ўбіўся ў пісары ўлады народнай, прыслалі настаўнікаў і землямераў, казалі вучыцца савецкіх манераў, вясёлыя песні спяваць і правадыроў шанаваць… ІІІ Скончыўся перапынак паводле актаў Версаля. Новае пакаленне выступіла ў паход. Танкі ўжо пад Варшавай. “Юнкерсы” над Варшавай. У верасні наступае першы ваенны год. “Рыжскі падзел ганебны” больш нікога не дзеліць. Танкі даўно за Нёманам. Са слупоў “говорит Москва!” Мястэчка стала райцэнтрам. У мястэчку кірмаш. Нядзеля. Ходзіць зямля пад нагамі. Кружыцца галава. Звыклы пры кожнай уладзе “жыць у ладзе і згодзе”, Люд тутэйшы гадае: які ж гэта будзе лад?! Як быццам усё ўжо скончана… Эх, вясковы народзе! Так хутка ён адкрукоча – у Брэсце супольны парад . IV Хутар Сурконты. Лес. Трыццаць пяць палякаў. Скончылася адна – ідзе другая вайна. Вільню ўжо адабралі… І дарогі нідзе ніякай. Лета сорак чацвёртага. “Котвіну” доля адна. Доля парашутыста. Ноччу ступіць з самалёта, месяц блукаць у балотах, нарэшце дайсці да сваіх… А вайна зусім не такая. Другая зусім перамога. Ды малая птушка з маёра, каб спяваць аб справах такіх. Доля парашутыста. Руку адаб’юць па локаць. Рэха стрэлаў і крыкаў замуруе возера шкло. Гадкая гэта работа. Горкая асалода. Скочыў у Польшчу, а Польшчы там ужо не было. V Над сталіцай саюзнай рэспублікі ні хмаркі ў спакойным небе. Лепшыя хлопцы з мястэчак спакойна едуць вучыцца. Нашы савецкія танкі спакойна стаяць на Эльбе. А ў крамах стаяць спакойна гарэлка, цукар, гарчыца. А па-за сталіцай рэспублікі калгаснае жыта красуе. Няма авантуры афганскай – няма афганскіх герояў. Нідзе не відаць беларусаў – ніхто іх не паланізуе. Жывуць спакойныя людзі без клопату і без мрояў. VI Танцпляцоўка пустая пад мокрым снегам. Сквер у самым цэнтры мястэчка. Грае ў сне аркестра самотных сэрцаў. Хлопцы з восені служаць у войску савецкім. Над скверам хмара вісіць анучай. Скандал пачаўся ў кнайпе суседняй. Танцаваць вучыся, а жыць гора навучыць! У мястэчку зімой штотыдзень вяселле. Свецяць экраны блакітныя ў вокнах. Вайна далёка. У Афганістане. Ну і што з таго, што хлопцы ў тым войску?! Адслужаць і прыйдуць – абы дзеўкі чакалі. Стала цяжка з мясам. Потым – знік цукар. Старая “Лазня” ледзь-ледзь рыпіць па суботах. Толькі трое вярнуліся ў цынкавых трунах. У адной панажоўшчыне загінула болей. VII Лёс у сабакаў сабачы. Пуста ў людзей за душою. Мы з гаспадыняй па дачы марна шукаем спакою. Знікла шляхецкая мужнасць. Правіць савецкая раса. Братніх народаў садружнасць з’ела сабачае мяса. Цэлае лета пацею, нешта шукаю па кучах. Кажуць – канец Дземянцею. З’елі яго разам з путчам… Кожны тут зубы шчэрыць… Просты наш Край – як малітва. Мінскам кіруе Шушкевіч – вёскай кіруе паўлітра. Морду паклаўшы на лапы, ціха драмлю да абеда – кажуць вясковыя бабы, што заваююць нас шведы. Нос не высоўваю з дому – гэта ў маіх інтарэсах. Шастаюць цёткі з райкома, быццам ваўчыцы, на Крэсах. Нехта пра ўладу загаўкаў, нехта вішчыць пра свабоду… Людзі не любяць сабакаў – Бог не спрыяе народу. VIII Свет стаяў, як стаяў – у шчаслівым застоі. Планавалі студэнты… да пенсіі і да магілы свой лёс. Там жылі – дзе пашлюць, варушыцца і дзыгаць – пустое, бо ўсё роўна спякотнае лета, а ў зімку мароз. Пасылаў адзін дурань другога – было ж нас замнога… Дабіваліся клеткі асобнай, цягнулі на службе матуз… У самога святога парога кулі трапілі ў Яна Паўла ІІ, А стаяў гэты свет! Як без Бога Савецкі Саюз… А куды што падзелася?! Мы ж ані вухам, ні вокам… Ізноў тыя палякі ізноў забаламуцілі свет?! І за што нам чужая свабода не выйшла, а вылезла бокам?! І чаму беларус ва ўсім свеце “апошні сапраўдны свет”?! Толькі дзесяць гадоў праляцела ад рымскага стрэла, а паставілі жонд “Салідарнасць”, мур бетонны ў Берліне прапаў , і на месцы “савецкай імперыі” дзірка адна зіхцела… …адзін кінуты люд беларускі жыў, як жыў – і далей сабе жыў. IX Пытанні, пытанні, пытанні адны… Ці нават адно – на вякі. Мы выйшлі ў народ з партызанскай вайны. Але – у народ які?! Спрыяў людзям час за жыццё першы раз, прыйшоў той “шчаслівы мамент”! – саветы і немцы прыбралі ад нас жыдоў і палякаў нашчэнт. Паўстаў просты люд! Сам паставіў сцяной начальніцкі свой апарат – і ганіў “фашысцкаю мовай дурной” Купалы і Коласа лад, і розумам не забіваў галавы, і верай душы не муціў – і толькі бяздонная бочка Масквы цурчала шчаслівы матыў. Чаму ж так не жыць, калі можна і так?! Пад тою крамлёўскай сцяной… А тут гэты пан, каталік і паляк з крыжовай свабодай дурной! Гатовы да смерці за ёю ляцець! На крыж самалёта, ты бач! А простаму люду паноў зразумець ніяк не выходзіць, хоць плач… Х Катынь не была ГУЛАГам з лагерным горкім пылам – Катынь для “адных палякаў”, бо гэта “людзі не тыя”, Ідзі іх толькі паслухай! Насмешка адна штомінуту… – Нашто нам Сталін з камунай?! – і шлюць да д’ябла і ў дупу. – Мы, – кажуць, – з апекай Божай, то вы з “няўмытай Расіяй”, мы, – кажуць, – тут самі Польшча, пакуль мы яшчэ жывыя!.. “…ну, мы вам Польшчу пакажам! Глядзі – якія героі! З гонарам вашым панскім гноем будзеце, гноем! Не пацягаеце нервы простым людзям савецкім, ах вы, пшэцкія сцервы з Божанькам вашым пшэцкім! Ляціце ў яму на крылах – як лёталі на пагонах!”. Народ не робіць памылак, вялікі народ, шматмільённы… ХІ У наступным стагоддзі над пожняй – самалёт так бярозы пасек – “Прабачце нам, калі можаце”, – выдыхне чалавек. Забудзе сваю палітыку і свой ХХІ век, і нават Расію вялікую – бо ён найперш чалавек. Бо жыць далей яму трэба – не так, як “людзі жылі”! – бо кожнага сваё Неба чакае ў канцы зямлі. Бо мала “хацець, як лепей”, каб выйшла – як ты хацеў, і позна прасіць на Небе, чаго на зямлі не смеў. ХІІ Ноч над Варшавай дажджом заплача, цень Крыжа хмараю наязджае… …а тут спакойна, а тут іначай, бо свет чужы – і бяда чужая. Бо гэта ў іх з адным самалётам больш тыдня Польшча душой нямее, а тут няма калі – тут работа, дый жыць на Небе тутэйшы не ўмее. То ў тых палякаў грашыскаў поўна і ўсё па-панску – што ж не маліцца?! Хто багацейшы – бліжэй да Бога, а бедным людзям нідзе не ўбіцца, бо грошы там і на смерці робяць – не ўсё так проста з тым самалётам… …так і гавораць, так тут і ходзяць з пальцам задраным, з раскрытым ротам, так і цягаюцца днямі пустымі, бязвінных судзяць – як вінаватых. Браты і сёстры ў сваёй Катыні, а мы яшчэ ў чужых Курапатах. 18 красавіка 2010