Архіў нумароў:

Зміцер Дзядзенка

_____________________ Чыстка кармы. Два апавяданні	Яйкі птушкі Рух Слаўка Мангол нахіліў галаву і паглядзеў на чалавека, які ляжаў перад ім на цэментовай падлозе. Упарты, сука! Зрэшты, Мангол ведаў, што “халяўных” грошай не бывае і ўсе іх трэба адпрацоўваць. Голая лямпачка пад невысокай столлю хіснулася ўбакі, і ў жаўтлявым няроўным святле ў істэрычным танцы за­мі­тусіліся святло і цені. Мангол пабачыў, што ў збітага ім на горкі яблык чалавека заварушыліся раскрываўленыя вусны. Ён штосьці шаптаў, звяртаючыся ці то да свайго ката, ці то да невядомага анёла-ахоўніка. Рукі збітага бяссільна драпалі падлогу. Але цэмент не прашкрабеш! Мангол не збіраўся забіваць сваю ўпартую ахвяру. Яму далі заданне “раскалоць”, прымусіць загаварыць. Гэта значыць, збіваць трэба было так, каб настрашыць больш, чым нанесці непапраўнае шкоды. І тут Манголу прыйшла ў галаву думка. Ён пасадзіў чалавека, паклаў яго руку на стол і ўзяў малаток. Мангол загаварыў павольна, каб да збітага дайшоў сэнс словаў. Ён жа, здаецца, скульптар? Значыць, рукі яму патрэбныя для працы. Ён, Мангол, забіваць скульптара не будзе — ён зробіць так, каб той усё жыццё шкадаваў пра сваё неабдуманае рашэнне. Ну што, усё ясна? Будзем далей гуляцца ў маўчанку ці скажам урэшце, дзе ляжаць тыя яйкі? Чалавек паглядзеў на Мангола і раптам… Раптам ён засмяяўся! Глядзець на тое, як смех вырываецца бурбалкамі з крывавых чырвона-чорных вуснаў, было непрыемна. Мангол загадаў, каб той сціх. Смех абарваўся на высокай ноце: — Дык значыць, яны табе нічога не сказалі? Не патлумачылі?.. Ну, яны, тыя, хто замовіў мяне… Я раскажу, але гэта доўга. Можна вады? Спярша чалавек гаварыў перарывіста, з доўгімі паўзамі. Потым яны сталі крыху карацейшымі. *** Я не скульптар, я мастацтвазнаўца. Дакладней, займаюся гісторыяй мастацтва. У тым сэнсе, што я хутчэй архіўны чарвяк. Мой занятак — не стварэнне карцінаў і скульптураў, а словы і вобразы, якія нанізваюцца на гэтую рукатворную аснову. Калі параўнаць мастака з чарупінай, якая дорыць нам перліну, то я — дыядэма, у якую гэтая перліна ўстаўляецца. Разумею, нясціпла, але… У маёй працы, падрабязнасцяў якой я зараз расказваць не буду, каб не нагаворваць лішняга… дык вось у маёй працы ёсць свая спецыфіка — я працую са старымі дакументамі. Не часоў вайны — старэйшымі. І не царскімі — маім дакументам па 300-400 гадоў. Я ж кажу — архіўны чарвяк, спажывальнік зжаўцелых шаматкіх паперак… Так-так, не пераключаюся. Неяк, корпаючыся ў гэтых старых дакументах і разбіраючы мудрагелістыя завітушкі старадаўняга пісара, я сустрэў нечаканы запіс. Ён апісваў падарункі, якія павезла з сабой вялікакняскае пасольства да двара французскага караля. У тым пераліку былі футры медзвядзёвыя, мёд гарнцамі, а таксама ўсялякія цікавосткі — напрыклад, бурштынавы бранзалет, на якім былі выразаныя карціны з гісторыі Францыі. У ліку тых цікавостак згадваюцца “яйкі птушкі Рух – пара”. Калі я пабачыў гэта, дык не даў веры сваім вачам. Яйкі птушкі Рух — гэта ж нешта казачнае! Гэта Сіндбад-мараплаўца і “Казкі тысяча і адной ночы”. Як? Як у нашыя шыроты маглі трапіць яйкі птушкі Рух? І ці тая самая гэта птушка, пра якую мы чыталі ў дзіцячых казках? А можа, гэта проста нядбайнасць перапісчыка? Хто гэта зараз разбярэ праз 400 гадоў… Але з таго часу “яйкі птушкі Рух” не давалі мне спакою — я стаў шукаць згадкі пра іх у апісаннях іншых пасольстваў. Я гартаў таўшчэзныя тамы і чыхаў ад векавога пылу. Пад маімі пальцамі праплывалі чужыя лёсы, чые гаспадары даўно ўжо спрахлі ў сваіх магілах. Яны звярталіся да мяне з нябыту, ажываючы на тыя кароткія імгненні, калі я чытаў іх словы, занатаваныя спрытным судовым пісарам. І той шляхціч Гізыцкі, які скардзіўся, што на яго жыццё двойчы рабілі замах хцівыя суседзі ды паказваў судовым чынам сляды ад куляў у сценах свайго дома. І той мешчанін Капыцька, які даносіў на свайго суседа, што той яшчэ 10 гадоў таму, калі быў пажар у Траецкім манастыры, скраў пры тым пажары з царквы пацір срэбраны... Вось чаму ён 10 гадоў маўчаў?! Але я мала зважаў на гэтыя гісторыі — я шукаў згадкі пра яйкі птушкі Рух. Пару разоў я пабачыў іх зноў — і зноў у пераліку падарункаў. На гэты раз атрымальнікамі запаветных яек мусілі стаць Папа Рымскі Урбан VIII ды імператар Святарнай Рымскай імперыі. У пасольстве да Папы іх была зноў жа пара, а імператару дасталося адно. Але і гэтым адным яйкам, паведамлялі Вялікаму князю паслы, імператар застаўся дужа задаволены. Выглядала на тое, што яйкі птушкі Рух былі асаблівым дарункам, які давалі нават не ў кожнае пасольства. Але гэтае разуменне не праясняла для мяне таямніцы гэтых яек — ані іхнага паходжання, ані мэтаў, з якімі іх вазілі ў далёкія краіны. Не, вядома ж, я разумеў, што яйкі маглі быць проста дзівацкімі штучкамі, якімі проста ўсцешваліся тагачасныя людзі. З гэткай самай дзіцячай непасрэднасцю збіраў пазней разнастайныя выродствы ў сваю кунст-камеру расійскі імператар Пётр Вялікі. Гэта яшчэ і ў ХІХ стагоддзі не было чымсьці незвычайным: людзі стаялі бліжэй да прыроды, таму ўсялякія выродствы і дзівацтвы лічылі цікавымі для сузірання. Адступленне ад нормы было нечым незвычайным, а не альтэрнатыўным развіццём, як прынята казаць цяпер… Ой, пардон! Я зноў збіўся… Вяртаемся да яек, якія так зацікавілі некалі мяне, а цяпер настолькі цікавяць маіх невядомых пераследнікаў, што яны нават не паленаваліся наняць выбівалу звестак з маёй галавы. Адкрыццё напаткала мяне нечакана, як тая табліца, якую прысніў нецвярозы расейскі хімік. Як зараз памятаю, я праглядаў альбом “Замкі Францыі”. Погляд з вышыні птушынага палёту — стваральнікі ніколі не бачылі гэтыя замкі такімі! Побач — фотаздымкі асобных пакояў, асобных элементаў дэкору: нізкія столі пакояў суседзілі на старонках з высознымі сценамі парадных залаў, статуі рыцараў (неад’емны атрыбут калідораў у такіх замках!) перамяжаліся габеленамі, чые фарбы былі ці не старэйшымі за тых самых рыцараў, партрэты ўладальнікаў чаргаваліся з барэльефнымі сцэнамі палявання ці бітвы… І нечакана я пабачыў выяву барэльефа, ад якога ў мяне проста заняло дыханне. Гэта быў вядомы антычны сюжэт на тэму спароўвання Леды і Зеўса, які прыняў аблічча лебедзя. Сюжэт, вядома, не для дзяцей, што называецца, але старажытныя эліны непрыстойнасцяў у такіх адносінах не бачылі — яны ўсё ўспрымалі як абсалютна нармалёвую, прыродную з’яву. Гэтак жа сама прырода выяўляецца сама па сабе, па-за межамі нашага этычнага ўспрымання ў фільме “Легенда пра Нараяму” — бачылі?.. Так-так, я не адхіляюся, я працягваю. Барэльеф, пабачаны мной, належаў, вядома ж, ужо не антычнасці, а Рэнесансу — тады творцы толькі вярталіся да адкрыцця прыгажосці чалавечага цела!.. На барэльефе было некалькі сцэнаў. Там было спароўванне Леды і Лебедзя, потым было яйка, якое з’явілася ў выніку гэтага саюзу, а фінальная сцэна паказвала нараджэнне з яйка Алены Прыўкраснай — той самай, якая стала прычынай Траянскай вайны. І мармуровая статуя Алены вянчала фінал гэтага барэльефа — яна нібыта нараджалася не толькі з яйка, але і з папярэдняга барэльефа! Гэта была задума неверагодна прыгожая, дый увасабленне не горшае. Але яйка! Яно найперш прывабіла маю ўвагу. Я даведаўся, што імя скульптара невядомае, а мясцовая легенда кажа, што скульптара, які стварыў гэтую прыгажосць, і не было зусім. Паводле легенды, мясцовы барон прывёз з крыжовага паходу з далёкіх усходніх земляў не толькі золата, але і яйка птушкі Рух! І з дапамогай свайго прыдворнага алхіміка ён стварыў з гэтага яйка скульптуру Алены Прыўкраснай. Легенда нахвальвала здольнасці алхіміка, які здолеў вывесці з яйка такі цуд і проціпастаўляла яго няздарам, якія з яек птушкі Рух панастваралі толькі гаргуліяў ды іншых пачвараў, якіх можна бачыць не толькі на Саборы Парыжскай Божай Маці, але і на мностве іншых сабораў ды замкаў. Маё ўзрушэнне было настолькі моцным, што я проста не мог уседзець на месцы — я пайшоў бадзяцца па горадзе. Перада мной адкрыўся цуд! Я, фактычна, быў у нечым уладальнікам легенды, і адзін я ва ўсім свеце ведаў, што легенда існавала насамрэч. А магчыма… Магчыма, яна існуе і дагэтуль! Толькі позна ўвечары, вяртаючыся дадому, я заўважыў, што ў той зусім не спякотны кастрычніцкі дзень я сышоў з дому ў пінжаку і хатніх тапачках. Падазраю, што сустрэчныя на мяне касавурыліся, але, прынамсі, нікога з знаёмых я не напаткаў. Цяпер мяне больш не цікавіла, у якія краіны пасольствы вывозілі яйкі птушкі Рух. Іншае сталася маёй ідэяй фікс — цяпер мне карцела знайсці самое яйка. Як апантаны, я перагортваў старонкі манускрыптаў і тоўстыя старонкі судовых кніг — у гэтым папяровым моры я шукаў сваю перліну, адгадку сваёй таямніцы. Адкуль браліся яйкі таямнічай птушкі? Калі іх вывозілі раз-пораз, значыць, аднекуль іх бралі! Адкуль? Ці жылі ў нас птушкі Рух? Альбо недзе захавалася цэлае радовішча тых яек? Калі яны захаваліся з нейкіх дагістарычных часінаў, то, магчыма, гэтым і тлумачыцца тая акалічнасць, што з яек з’яўляліся каменныя статуі? Безліч пытанняў апанавала мной, і я не мог даць рады з адказамі на іх. *** Мангол моўчкі слухаў, зрэдзьчас згодна ківаючы. Інструкцыі, дадзеныя яму, былі дакладныя. Калі ахвяра захоча гаварыць — хай гаворыць: усё сказанае ім запісваецца на ўключаны магнітафон. Пакуль ахвяра гаворыць, Мангол не павінен замінаць… *** Чытанне старадаўніх манускрыптаў захапіла мяне. Цяпер я чытаў уперамешку: мемуары магнатаў ішлі следам за судовымі справамі, алхімічныя зборнікі ляжалі ў адным стосе з кнігамі па вядзенні гаспадаркі, трактаты па мастацтве ў маіх руках змяняліся трактатамі для паляўнічых. Для мяне адкрываўся нечуваны сусвет! Я нават не ўяўляў, колькі астролагаў і алхімікаў жылі ў нашым краі. У іхніх кампендыумах і грымуарах я раз-пораз сустракаў згадку пра яйка птушкі Рух: разам з ім абавязкова згадвалася саламандра — сімвал агню. У кнігах па гаспадарцы таямнічае яйка згадвалася толькі мімаходзь: маўляў, яно можа стаць цудоўнай аздобай шляхецкага палацыка альбо сядзібы — і больш ані слова! Самымі багатымі на згадкі апынуліся, вядома ж, мемуары і судовыя кнігі. Не скажу, каб гэтыя дакументы нагадвалі даведнік па птушкагадоўлі, але, прынамсі, патрэбныя мне згадкі там можна было знайсці даволі часта. Якія гісторыі траплялі мне ў рукі! Напрыклад, Багуслаў Радзівіл ахвяраваў віленскім езуітам залаты каўчэжац італійскай работы і яйка птушкі Рух. Князі Друцкія-Любецкія судзіліся з магнацкім родам Стэткевічаў за валоданне яйкам птушкі Рух і лесам каля Баркалабава, прычым яйка ацэньвалася даражэй за лес. У скарзе каралю і Вялікаму князю амсціслаўскі шляхціч Мядзвецкі скардзіўся на свайго суседа Сапешку, што той Сапешка гвалтоўным чынам на яго маёнтак учыніў наезд і пабраў майна каштоўнага багата. А між таго майна было яйка птушкі Рух, што перадавалася як родавая каштоўнасць ужо цягам некалькіх каленаў ад часоў Жыгімонта Старога, калі продак Мядзвецкага Юры тое каштоўнае яйка прывёз як паходную здабычу… Я дзякаваў Богу за тое, што беларуская шляхта так любіла судзіцца! Іначай бы мне ніколі не даведацца пра чарнакніжніка Бальтазара Буцкага, які жыў пры двары Агінскіх у пачатку XVIII стагоддзя. Яго звінавацілі ў чорнай магіі ды зласлоўі на Духа Святога — дастатковы грэх, каб апынуцца на вогнішчы. На судзе збянтэжаны алхімік тлумачыў, што шукаў філасофскі камень, каб ператвараць металы ў золата, і нічога агіднага Богу ў тым няма. Ён казаў, што д’ябла не ўшаноўваў, а тая істота, якую напалоханыя шляхецкія служкі бачылі ў яго, называецца саламандра, яна жыве ў агні. Менавіта яе ён, названы Бальтазар Буцкі, кідаў у агонь дзеля сваіх алхімічных пошукаў. І менавіта дзякуючы ёй з’явіліся тыя мармуровыя статуі, што аздабляюць палац ягамосцяў Агінскіх. Бо саламандра дапамагае падтрымліваць цягам некалькіх дзён бесперапынны агонь, нават калі сам алхімік ад стомленасці засне. А апаленыя на бесперапынным агні яйкі птушкі Рух, на якія так багатыя мсціслаўскія ўладанні Агінскіх, урэшце расколваюцца і спараджаюць на свет тыя статуі нечуванай анёльскай прыгажосці. Іншага спосабу атрымаць іх няма, бо расколатыя ўручную, без агню яйкі рассыпаюцца дробным друзам — пра гэта вядома здавён. І далей казаў Бальтазар Буцкі, што не ўзносіў ён праклёны на імя Духа Святога і не выклікаў д’яблаў, а сам сабе паўтараў услых рэцэпты рэчываў, якія трэба дадаваць у агонь пад яйкам птушкі Рух, пакуль яно награецца. І няма ў тых словах нічога шатанскага: сульфур — гэта сера, меркурыё — азначае іртуць, салетра… Але вымушаны быў замоўкнуць на патрабаванне суда, бо суддзя палічыў гэта за магчымае чарнакніжніцтва. Адным словам, не ўдалося алхіміку пераканаць суд у сваёй невінаватасці: расплаўлены свінец навек запячатаў горла, якое вывяргала агідныя блюзнерствы… Затое я з гэтай гісторыі атрымаў амаль цэласную тэхналогію абыходжання з яйкам птушкі Рух. Прыкладна ў гэты ж час, я адчуў, што за мной сочаць: раз-пораз я бачыў, як мяне зранку ад дома да архіву праводзіць адзін і той самы каржакаваты чалавек у скуранцы, а ўвечары ён жа ідзе за мной назад. Потым я заўважыў, што ў маю адсутнасць кватэру наведалі пабочныя госці: яны нічога не забралі, аднак мае выпіскі, датычныя яек птушкі Рух, былі перагледжаныя і складзеныя крыху не ў тым парадку, як гэта рабіў я. Я памяняў замкі дома, але мала ўстурбаваўся гэтым візітам: красці ў мяне не было чаго, а яйкі птушкі Рух маглі зацікавіць толькі такога ж фанатыка, у якога я на той момант ператварыўся. Візіцёры — гэта, вядома, непрыемна, але я разумеў, што міліцыя гэтым займацца не будзе: у газетах столькі пішуць пра іхнюю марную барацьбу з арганізаванай злачыннасцю і рэкецірскімі групоўкамі, што марна было б спадзявацца, быццам яны кінуць усё і стануць займацца маёй кватэрай, з якой нічога не знікла. Потым здарылася штосьці незвычайнае. У адзін з красавіцкіх дзён у сваёй паштовай скрыні я знайшоў часопіс, які зусім не выпісваў. Гэта было нейкае прамыслова-індустрыйнае выданне пра арганізацыю працы, назву якога цяпер ужо і не згадаю. Я падумаў, што паштарка памылкова ўзбагаціла мяне за кошт кагосьці з суседзяў. Але гэтая думка цешыла мяне толькі да таго часу, пакуль я не зазірнуў усярэдзіну часопіса. На старонцы з глыбакадумнай пазнакай “Змест” назва аднаго артыкула была абведзеная чырвоным стрыжнем — “Да гісторыі адной авантуры 1930-х. Прамысловая вытворчасць паркавых скульптураў па саматужніцкіх тэхналогіях”. Аўтар, чыё імя мне ні пра што не казала, распавядаў пра эксперымент, пастаўлены ў самым канцы 20-х гадоў. Паводле ягоных звестак, тады ў Смаленску спрабавалі наладзіць прамысловую вытворчасць скульптураў даўнімі метадамі. Сыравінай для гэтых паркавых статуяў акурат і былі яйкі птушкі Рух — дакладней, аўтар называў іх яйкамі дагістарычных птушак. У тэксце распавядалася, як нейкі прайдзісвет і махінатар Абрыкосаў угаварыў чыноўнікаў з Наркамату асветы рабіць з гэтых яек статуі, якія мусілі ўпрыгожыць савецкія паркі. Ну, вы ж ведаеце ўвесь гэты бестыяр — розныя там дзяўчаты з вёсламі, піянеры з горнамі і барабанамі, рабочы і сялянка… Для пачатку яму дазволілі адкрыць невялікую майстэрню, і ёй жа ўрэшце ўсё абмежавалася. Абрыкосаўскія скульптуры, як ён ні стараўся, атрымліваліся не тое, што нягеглымі… Яны былі папросту антысавецкімі, яны былі пародыяй на абвешчаную задуму. Дзяўчына замахвалася вяслом, каб адвесіць свайму візаві добрага кухталя, піянер з горнам стаяў сагнуўшыся, быццам яму балеў жывот, а рабочы і сялянка з дапамогай сімвалаў пралетарскай еднасці відавочна меліся вырашаць сваю сямейную спрэчку. І пры гэтым ва ўсіх быў такі зверскі выскал на твары, што ставіць гэтыя скульптуры ў парках, прызначаных для сямейнага адпачынку, было прызнана немэтазгодным. Невялікія блякла-шэрыя фотаздымкі на глянцавых старонках часопіса паказвалі, як выглядалі творы майстэрні. Скажу па праўдзе, яны мала чым саступалі кадрам з сучасных фільмаў жахаў. У пастанове камісіі атрыманыя скульптуры былі названыя яркімі прыкладамі дэгенератыўнага буржуазнага мастацтва, чужога пазітыўныму светагляду савецкіх людзей. Майстэрню закрылі, усе яе работнікі адправіліся ўзводзіць Беламорска-Балтыйскі канал, сам Абрыкосаў праз год быў расстраляны як трацкісцкі шпіён і брытанскі агент. Альбо трацкісцкі агент і брытанскі шпіён — даслоўна я ўжо не памятаю. Дакументы ж, датычныя дзейнасці майстэрні, надоўга былі засакрэчаныя. *** Мангол заўважыў, што мова ахвяры становіцца больш павольнай. Чалавек рабіў паўзы, спыняўся, цяжэй дыхаў. Часам здавалася, што словы спыняюцца ў яго на языку і не хочуць з яго саслізгваць. Ён рабіў над сабой намаганні й выштурхоўваў непаслухмяныя словы… *** Аўтар артыкула да ідэяў Абрыкосава паставіўся адмоўна: маўляў, цемрашальства нейкае, угрунтаванае на алхіміі. Што праўда, дадаваў ён, гэта ўсё адно не нагода для рэпрэсіяў. Але мяне больш за ўсё зацікавіла дэталь, якую аўтар падаў між іншага, не надаючы ёй нейкай увагі. У артыкуле раскрывалася метадалогія, якой карыстаўся Абрыкосаў: гэта былі ўсе тыя самыя алхімічныя дзеянні, але наваяўлены творца-Франкенштэйн абышоўся без чытання заклёнаў і кідання ў агонь саламандры — палічыў гэта бабскімі забабонамі. Я адчуваў, што менавіта тут і была ягоная памылка! Ну, вядома, у чытанне заклёнаў я і сам не веру, але саламандра — гэта ж абсалютна матэрыяльны складнік, рукамі памацаць можна. Я быў так усхваляваны, што не адразу задумаўся, адкуль у маёй паштовай скрыні ўзяўся гэты часопіс і хто яго туды закінуў. Зрэшты, варыянтаў было няшмат: гэта той мой пераследнік у скураной куртцы або нехта з ягоных напарнікаў. Але навошта яны гэта зрабілі? І чаму так сочаць за мной і маімі пошукамі? Адказу чакаць давялося нядоўга. Праз некалькі дзён у сваёй паштовай скрыні я знайшоў… Не, гэтым разам быў не часопіс, а ліст. Звычайны ліст — адно што, выдрукаваны, а не напісаны ад рукі. Аўтары ліста пісалі, што ведаюць усё пра мае пошукі, што яны зацікаўленыя ў іх поспеху, бо таксама шукаюць яйкі птушкі Рух, і што яны прапануюць мне ўзнагароду. Калі я высветлю, дзе застаюцца паклады гэтых выкапнёвых яек, то мне дадуць энную суму — за знаходку і маўчанне. Акурат калі я дачытаў гэты ліст і яшчэ трымаў яго ў руках, не ведаючы, што з ім зрабіць, у мяне зазвінеў тэлефон. Незнаёмы густы голас спытаўся, што я думаю наконт іхняй прапановы. За мной сачылі нават дома! У спалоху я кінуў слухаўку і больш у той вечар не падыходзіў да тэлефона. Наступныя пару дзён я не выходзіў з дому: пакуль было магчыма абысціся без купляння прадуктаў, я стараўся не паказвацца на вочы маім пераследнікам. За гэты час я ўпарадкаваў свае запісы, і гэта нечакана мне дапамагло: я зразумеў, дзе трэба пачынаць пошукі яек птушкі Рух! Я спаліў свае паперы, каб па маіх слядах не змаглі прайсці гэтыя невядомыя мне людзі. Хто яны — я не ведаў, але ўжо асабліва гэтым і не пераймаўся: калі б намеры іхнія былі чыстымі, мне б не сталі падкідваць ананімныя лісты. Дзякуй Богу, мне не было патрэбы паліць абсалютна ўсе свае запісы — гэта заняло б занадта багата часу. Я знішчыў толькі ключавыя. Агонь прагна паглынаў аркуш за аркушам, а я ў гэты час адчуў сябе маленькім дзіцем — гэтак жа зачаравана я глядзеў на вогнішча ў дзяцінстве, спрабуючы зразумець душу агню. Я не зразумеў яе і цяпер, затое мне ўдалося спаліць усе масты, якія вялі ад мяне да таямнічых яек. Як бачыце, я ўсё паспеў. Вашым гаспадарам не ўдалося нічога знайсці, іначай мы не размаўлялі б тут так доўга… І яшчэ. Ведаеце, я баюся болю. Дакладней, не так: я занадта шмат чытаў пра катаванні нават сярэднявечныя, каб не зразумець, што практычна для кожнага чалавека можна знайсці балючую кропку і зламаць яго. Я не супергерой, я не зроблены са сталі… Але мне хапіла часу, каб не толькі спаліць паперы, але і з’есці з дзясятак пігулак перад вашым уварваннем. Падзейнічаць адразу яны не маглі, але мы размаўляем ужо дастаткова доўга… *** Мангол агаломшана глядзеў, як чалавек зваліўся ў курчах на падлогу і пачаў хрыпець у агоніі. Потым ён падскочыў і стаў біць, біць, біць нагамі ў сляпой раз’юшанасці, аж пакуль цела не заціхла пад ягонымі ўдарамі. Чыстка кармы найноўшымі тэхналогіямі Аркадзь Барысавіч стаяў перад пад’ездам блякла-жоўтага дома. Бронзавая шыльда на доме паведамляла, што будынак перад ягонымі вачыма лічыцца помнікам архітэктуры канца дзевятнаццатага стагоддзя і ахоўваецца дзяржавай. Калі меркаваць па знешнім выглядзе будынка, то насамрэч дзяржаву не вельмі клапаціў стан помніка. Прынамсі, помнікі другой паловы дваццатага стагоддзя, размешчаныя на плошчах, выглядалі значна больш дагледжанымі і ахайнымі. Мужчына перавёў позірк на шыльду, суседнюю з бронзавай. Яе выгляд больш пасаваў абшарпанаму помніку архітэктуры: на зашмальцаванай паверхні можна было разгледзець паўаблупленыя сузор’і (Аркадзь Барысавіч разабраў Вялікую Мядзведзіцу, якую ў старадаўнасці называлі проста Воз), старажытнаегіпецкі анк, масонскае Вока Бога і нейкія іншыя, ужо зусім вылінялыя сімвалы. Пластыкавы простакутнік паведамляў кожнаму цікаўнаму, што сёння помнік архітэктуры займае таварыства з абмежаванай адказнасцю “Эсхаталогія”. Барысавіч выцягнуў з кішэні выразку з газеты: “ТАА “Эсхаталогія”. Чыстка кармы, рамонт чакраў, спраўджанне жаданняў”. Адрас супадаў. Дзверы паддаліся лёгка і без чаканага рыпення. Віслашчокі вахцёр на ўваходзе, не адрываючыся ад дэтэктыва, паказаў сабе за спіну: лесвіца там. Аркадзь Барысавіч мімаходзь зірнуў на вокладку. Мяркуючы па ёй, у кнізе шукалі чарговы зніклы грааль, а трупы налічваліся дзясяткамі. На лесвіцы наведніка сустрэў малады менеджар. Акуратная блакітная кашуля з кароткімі рукавамі, гальштук у тонкую жоўта-сінюю палоску. “Мабыць, пад кандыцыянерам працуе”, — з зайздрасцю падумаў Аркадзь Барысавіч, адчуваючы мокрую пляму на спіне сваёй кашулі: тэмпература на вуліцы нагадвала тропікі. — Мяне зваць Анастас, як сталінскага камісара. І я рады вітаць вас у нашай кампаніі! Чым мы маглі б вам дапамагчы? У нас шырокі спектр паслуг! — усмешку менеджара можна было б хоць цяпер ставіць у рэкламу зубной пасты. — Веды, назбіраныя стагоддзямі, у спалучэнні з найноўшымі тэхналогіямі даюць ашаламляльны эфект! Вы атрымаеце адказы на ўсе свае пытанні і застанецеся задаволеныя нашым сервісам! Наведнік разгублена развёў рукамі і гучна выдыхнуў паветра. Напорыстага Анастаса гэта ні на хвіліну не збянтэжыла: — Я разумею, вы не першы прыходзіце да нас з такім… ммм… не да канца сфармуляваным пажаданнем. Давайце я вас правяду па нашым офісе, пазнаёмлю з асноўнымі паслугамі, а вы тым часам сфармулюеце свае пажаданні. Згодныя? Вось і цудоўна! Такім чынам. Я стану на нейкі час вашым персанальным вергіліем, які правядзе вас да вашага ж уласнага жадання. І зноў рэклама зубной пасты… У першым кабінеце, па словах менеджара, адбывалася праверка лёсу і спраўджанне жаданняў: — Як вы можаце пераканацца, тут няма ніякіх старадаўніх бабчыных забабонаў! Усё — выключна на снове найноўшых тэхналогіяў! У памяшканні стаяў з дзясятак кампутараў, але толькі тры з іх былі занятыя. Людзі за кампутарамі засяроджана складалі пасьянсы. Анастас прыціснуў палец да вуснаў: ціха, не замінайце! Выйшаў, і ўжо на калідоры, патлумачыў, што тут наведнікі самі, без пасярэдніка могуць атрымаць адказ ад Найвышэйшага Кону: трэба толькі загадаць жаданне і раскласці пасьянс. Калі ён сыдзецца, то можна разлічваць на спрыянне Вышэйшых Сілаў пры ажыццяўленні свайго жадання. Наступны пакой, па словах менеджара, займаўся чысткай кармы: — Тут у нас гуканепранікальныя дзверы, таму на калідоры нічога не чуваць. Вы падрыхтуйцеся, што я адчыню іх — і будзе трошкі гучна. Пры адчыненых дзвярах Аркадзь Барысавіч падумаў, што менеджар дужа перабольшыў, сказаўшы “трошкі гучна”: віскат стаяў такі, што хоць святых вынось. Каля апарата, які нагадваў бормашыну, стаяў чалавек у белым халаце. Гэты “стаматолаг” арудаваў нейкімі фрэзамі і свярдзёлкамі над пацыентам, які паўляжаў у крэсле пад апаратам. Ніводзін з рычажкоў не дакранаўся чалавека. Анастас апантана тлумачыў штосьці Аркадзю Барысавічу, актыўна жэстыкулюючы і паказваючы, то на сябе, то на пацыента, то на апарат. І толькі калі дзверы нарэшце зноў адрэзалі іх ад памяшкання з таямнічай “бормашынай”, наведнік пачуў заканчэнне фразы: — … пасля чаго чакры становяцца абсалютна чыстымі і непашкоджанымі. Дарэчы, для ўмацавання чакраў пацыентаў мы выкарыстоўваем алмазнае напыленне! У наступным кабінеце, па словах менеджара, камлаў шаман, размаўляў з духамі продкаў. Аркадзь Барысавіч зазірнуў праз шчыліну ў дзвярах: у пакоі сядзеў з заплюшчанымі вачыма барадаты чалавек у цяльняшцы — ці то спаў, ці то медытаваў. На стале перад ім стаяла неадкаркаваная пляшка “Сталічнай”, бутэлька піва і гранёная шклянка. Аркадзь Барысавіч недаўменна азірнуўся на свайго “персанальнага вергілія”. Той патлумачыў, што шаманскае камланне — старадаўні рытуал, які практычна не зазнаў пераменаў у наш час: — Але вы бачыце, што мы ўсё ж не зануды, якія цвёрда трымаюцца кожнай літары старадаўніх правілаў. У старажытнасці шаман піў настой з мухамораў. У наш час яе паспяхова замяняе больш сучасны прадукт — так званы “ёрш”. Ну ведаеце, сумесь піва і гарэлкі… Для таго, каб шаман выправіўся ў падарожжа да духаў продкаў, ён павінен выпіць палову з кожнай пляшкі і абрынуцца ў транс. Другая палова сумесі яму спатрэбіцца дзеля вяртання назад з адказамі, якія дадуць продкі… Увогуле, мухаморы — гэта ўсё ж не наш метад: імі карысталіся больш у Азіі, у Сібіры. А мы ж еўрапейцы, славяне, — Анастас падабраўся і стаў, здаецца, вышэй ростам. — Як вядома, у нас весяляцца піццём. Ну і, натуральна, адказы таксама шукаюць з дапамогай выпіўкі — in vino veritas… З-за дзвярэй данёсся манатонны гуд: “А-я-белая-пту-у-ушка, а-я-белая-пту-у-ушка, а-я-белая-пту-у-ушка, а-я-белая-пту-у-ушка…” – Шаман настройваецца на транс, патлумачыў Анастас і прапанаваў ісці далей. У наступным кабінеце не было нічога незвычайнага — спартанская офісная абстаноўка: стол з кампутарам, крэсла для гаспадара і тры крэслы для наведнікаў, шафа з нейкімі тэчкамі ў куце. — Ну, вось мы і дайшлі да майго кабінета, — Анастас запрасіў Аркадзя Барасавіча сядаць. — Вы ўжо штосьці выбралі? Ці хацелі б азнаёміцца яшчэ з нашымі эксклюзіўнымі прапановамі? Хаця па вашых вачах бачу, што рашэнне вы прынялі… — Ведаеце, я з Дзяржкантролю. На вашую фірму прыйшлі скаргі да нас і ў таварыства аховы правоў спажыўцоў — людзі скардзяцца на неатрыманыя паслугі, хаця аплату яны зрабілі своечасова і ў поўным аб’ёме. Вось мы і ладзім такую своеасаблівую “кантрольную закупку”. Я пераканаўся сёння, што ў вас тут махровы падман наведнікаў. Таму я накладаю арышт на вашую фірму, на яе дакументацыю… Па-апрашу не нервавацца! Аркадзь Барысавіч націснуў кнопку выкліку на мабільніку, які ўвесь час трымаў у руках. Анастас глядзеў на яго сумнымі вачыма: — Як жа так? Чаму вы не папярэдзілі адразу? У нас была б зусім іншая размова. Наведнік пераможна пасміхаўся. Менеджар узняў руку і пстрыкнуў пальцамі… *** Аркадзь Барысавіч стаяў перад пад’ездам блякла-жоўтага дома. Бронзавая шыльда паведамляла, што будынак перад ягонымі вачыма лічыцца помнікам архітэктуры канца дзевятнаццатага стагоддзя і ахоўваецца дзяржавай. Мужчына дастаў з кішэні газетную выразку з рэкламай фірмы “Эсхаталогія”, уважліва пачытаў яе і прамармытаў: “Нічога не разумею, адрас не той”…