Архіў нумароў:

Канстанты Ідэльфанс Галчынскі

_____________________ А чалавек лятае так, як можа... Вершы Пераклад з польскай Міхася СКОБЛЫ.	ЛІСТ У РЭДАКЦЫЮ Спадар рэдактар, памагай вам Божа! Паэзія – як той кусьлівы шэршань: утне, і зразу пішуцца нам вершы. Наогул, кожны піша так, як можа. Спадар рэдактар, памагай вам Божа. У Кракаў восень завітала ў госьці, зямля ў лісьці – як чарапахі панцыр. Зірнеш – займае дух ад прыгажосьці, і не ўтрываеш, і ідзеш на шпацыр. А кожны шпацыруе так, як можа. Спадар рэдактар, памагай вам Божа. А ці бывае ў сэрцы смутак горкі? Хіба маленькі, як на небе зоркі. А што турбуе, што вярэдзіць раны? Занадта я ў сьвет гэты закаханы. А чалавек кахае так, як можа. Спадар рэдактар, памагай вам Божа. Калі ж раптоўна здарацца памінкі, і ўтопіць пані сьмерць у чорным трунку мае ўсе вершы, скрыпкі і катрынкі, букеты кветак, любых пацалункі, – па мне ня плачце, плач не дапаможа. Спадар рэдактар, памагай вам Божа. І ўсё ж шкада. Душа ня хоча ў неба. Верш дапісаў я са сьлязою ў воку. А можа, спрытнякі й на небе трэба – і я анёлам палячу ў аблокі? Што ж, чалавек лятае так, як можа. Спадар рэдактар, памагай вам Божа. ПРА МАЮ ПАЭЗІЮ Мая паэзія – як ночка ўлетку, як сон закалыханы, калі пад поўняй сьпеюць неўпрыкметку сунічныя паляны. Ні маладзіцы поруч, ні дзяўчыны, і – ні славечка. Адзін цвыркун, чутно, бяз дай прычыны пяе ў запечку. Мая паэзія – напраўду дзіва, край, лепшы ў сьвеце, дзе кот стары заснуў і сьпіць, шчасьлівы, на парапеце. У ЛЕСЬНІЧОЎЦЫ Там, дзе лясныя шаты слухаюць сьпевы зорак, з цэглы чырвонай хата выбегла на пагорак: у лесьнічоўцы Пране наша з табой спатканьне. Хмель на рагах ласіных высах, зрабіўся сыпкі. Восені атрасіны граюць лясныя скрыпкі; скрыпку кранеш любую – плача яна й жальбуе. Бор за акном сасновы цягне да шыбаў лапы. Прыцемак вечаровы перапужаўся лямпы – сьвеціць яна праменна, як на стале Шапэна. Слухаюць сосны, клёны сьцішаны сьпеў да раньня, месяц, як Бах натхнёны, грае нам на аргане, гукі лятуць па ветры, будзяць лясныя нетры. У лесьнічоўцы Пране – музыкі цараваньне. Ходзіць нячутна вецер лесам па мяккай гліцы, зноўку аддана сьвеціць нам язычок газьніцы. Над лесьнічоўкай Пране – пошум і калыханьне, месяц звысоку гляне і не супыніць граньне. Едзе фурманка ночы, коціцца ўніз бясшумна, фурман заплюшчыў вочы, конік ступае сумна. Месяц з валізы зрэбнай скрозь парассыпаў срэбра – і лесьнічоўка Пране срэбным палацам стане! Зоркі, як пілігрымы, селі на дах сялібы, не пралятаюць міма – зоркі цалуюць шыбы. Ноч адчыніла дзьверцы – зорка зазьзяла ў сэрцы! ВЯРТАНЬНЕ ДА ЭЎРЫДЫКІ Калі мне варажылі, выйшлі пікі, піковы туз прадказваў падарожжы. Зманілі карты. І да Эўрыдыкі вярнуцца мушу я, Арфей здарожаны. Выходзіла на картах дужа проста: стары бландзін, жанаты на ўдаве, мяне ў шынку пад назвай “У апосталаў” прыстукне бутляю па галаве. А тут наадварот, жыцьцё – як песьня, як мілажальны гук цыганскай скрыпкі, як белыя аблокі напрадвесьні, паўсталыя гарэзьліва на дыбкі. І зноў са мной Яна на ўзьмежку лета, як яблык найкаштоўны ў райскім садзе, як Наталі ў смуглявага паэта, але – не зьвінавачаная ў здрадзе! Мінаюць тыдні ў недармовай працы. На рукапісе – пёрка ў пазалоце. Прызнацца, дык меў рацыю Гарацый: “Hoc erat in votis”*. ВЯСЁЛЫ МОСТ Пад мостам згорбленым Вялейка струменіла жывое срэбра. Хадзіў на службу пан Дамейка, а восень зграбна лісьце грэбла. Па мосьце сунуліся брычкі, стаяў на ім жабрак бязносы. Ад ліхтаровай запальнічкі прыпальваў вечар папяросы. І раптам здарылася дзіва – узьнікла ты, анёл смуглявы, і ліхтары ішлі маўкліва эскортам важным зьлева-справа. І пахла бэзам, і падковай павесялелы мост здаваўся, і ўжо над Вільняй вечаровай сьпеў мілагучны раздаваўся. А мост праменіўся пурпурам, сапфірам, срэбрам у туманах. Забыўшыся, што быў панурым, стаў залатым для закаханых. САЛЮТ, МАДОННА Няхай другія ўмельцы пішуць кнігі, няхай ім слава бомкае стазвонна, я страціў інтарэс да той фатыгі – салют, мадонна. Не для мяне вясновых дзён раздольле і сонца найясьнейшая карона. Мне – ноч і дождж, і шклянка алкаголю, – салют, мадонна. Усе мы пойдзем у краіну смутку, і рэчка сьмерці Стыкс плыве бяздонна. Жыцьцё – як сон вар’ята, сьнёны хутка, – салют, мадонна. Расой сьвітаньня ўмыешся, сьвятая, глядзіш спакойна і безабаронна. Я з васількоў вянок табе сплятаю, – салют, мадонна. Не пагарджай вянком паэта, маці, я – вісус і лайдак, твой сын законны. Каханая і муза, сонца ў хаце, – салют, мадонна. МЕСЯЦ Механізмам патайным рухомы, я плыву ў хаціны і харомы па дакладна зьмераным маршруце, пада мной – будынкі, дрэвы, людзі. Срэбныя разьдзьмухваю пажары, срэбра сыплю на траву і твары. Дзіўна – пасьля нашае сустрэчы ажываюць нежывыя рэчы, іх вага, памер і колер ноччу зьменяцца пад поўняй неаднойчы. Заціхае вецер, моўкнуць совы ў час таемны, ціхі, месяцовы. Падаўжаюцца масты і вёслы, волатам здаецца недарослы. Горад вымер пад маім паглядам і абвіўся дзікім вінаградам. На балконах, будцы для сабакі кожны промень крэсьліць свае знакі. Прыхавае цемра шпіль ці комін – і туды дастане срэбны промень, бо будынак, што глядзіць панура, – непатрэбная архітэктура. Рыхтык з мора, з глыбіні, з прадоньня – штосьці вынырне і зноў патоне. Кроны дрэваў, вежы, камяніцы абцінаюць промні, як нажніцы. Камень енчыць, скардзіцца, зьвягуе – не жадае форму мець другую: помнікам стаяць, ліхтарняй гнуцца, зноў пераўтварацца і імкнуцца ветрам па-над цёмнаю шашою, птушкай за прапашчаю душою. Срэбнае сьвятло ліецца долу – сьвет пераіначвае наўкола, выкрадае плошчы і дарогі і кладзе вам лесьвіцу пад ногі. Раптам над канём дуга зьнікае – і ў спалоху бома не змаўкае, прагучыць у цемры двойчы, тройчы музыкаю месячнае ночы. Срэбны промень пранікае ў сховы, у каморы, спальні і галовы, у крышталь, у флянсікі канвалій, у калодзежы й рачныя хвалі, ў вочы соннай птушкі й маладзіцы, у ліхтар, што ў лужыну глядзіцца, у дасьпелых вінаградзін гронкі, у спакусы, шэпты і гамонкі. Я не паляўнічы і ня лоўчы, я жадаю ўсім спакойнай ночы. Хто ж такі я? Вам адкрыўшы душу, я па-польску разьвітацца мушу. Рэчы мілыя, мой сьвеце ясны, добрай ночы ўсім, я хутка згасну. Промень мой, будзь смыкам для музыкаў, я ж не адгукнуся, хто б ні клікаў. А каб доўга месяц памяталі, дам канцэрт апошні ў гэтай залі. Проста з неба сасьлізгну і хітра першай скрыпкай стану ля пюпітра, і чатыры вальсы ў такт музыкам я зайграю несьмяротным смыкам, адгукнуцца флейты і кларнеты аж пад купал, цёмны і высокі, і закружаць, пусьцяцца у скокі восень і зіма, вясна і лета. Сьнег і пальмы, роўнядзі і ўзгоркі, сьвет шматлюдны, вогнішчы і зоркі, і пустэльні, дзе зьвярам ня сьпіцца, і дамы, і ў шапках гнёзд таполі – ўсё кружляе па вялікім коле: я ў тым коле асьвятляю сьпіцы. Хоць занятак звыклы і вядомы – часам ледзь ня падаю ад стомы. Бачыш рожкі ў шыбе? То ня чэрці, гэта я, твой месяц, на канцэрце. Там завіс я у акне высокім побач з усёбачным Божым вокам. Разам з ім лісты твае чытаем, не самотна нам над небакраем. Ты мяне прыцягваеш, палоніш, срэбны дождж мой кудзеркамі ловіш. Твае вочы – як дзьве гронкі бэзу, два сьвітаньні ў гуках паланэзу. Потым я вярнуся з падарожжа – скарбы ля твайго рассыплю ложа. Ты засьнеш пад промняў пацалункі, срэбнай ніткай вышыю карункі, дзе раскіну зоры Млечным шляхам – там прасторна хмарам, вежам, птахам. А ты сьпіш анёлам срэбратварым. Ноч спрыяе срэбным снам і марам. А памру – ня плач, маё каханьне, я вярнуся да цябе пад раньне, вытру сьлёзы, зазірну у вочы: – Гэта я. Твой месяц. Сэрца ночы. НАДЗЕНУ ЧОРНЫЯ ПОРТКІ Надзену чорныя порткі, набытыя для паховін, і сяду ў човен Харона, у чорны пануры човен. А з чоўна пашлю сяброўкам паветраны пацалунак. Бывай, мой шынок любімы, дзе я не сплаціў рахунак. Памёр я парой вячэрняй. Вярнуўшыся з пахаваньня, пашліце, сябры, дэпешу Крушэўскай Феліцыі, пані. Феліцыя піша вершы, няхай жа засьведчыць кпліва: “На жаль, і паэт Галчынскі пайшоў да Абрама на піва”. КОНЬ У КІНО Раз каню захацелася зьбегчы са стайні, бо авёс і вада – рацыён аднастайны. Зьбег, пад’еў у сталоўцы кішмішу і пайшоў у кіно, прачытаўшы афішу. А ў той вечар паказвалі фільм рамантычны: каляровы, музычны, да таго ж эратычны. На экране – дыскантам пяе маладзіца. З гэткім голасам лепей на сьвет не радзіцца. Хтосьці скраў паўмільёна даляраў у банку, хтосьці ў некага зьвёў пад сурдзінку каханку. Мілаваліся двое ў купэ адстаронена пад някідкай таблічкай “Паліць забаронена!” А пасьля афрыканец расчульваў народ: “І чаму чорны я, нібы керзавы бот?” Тут ня вытрымаў конь, заіржаў: “Ну й кіно…” І са стайні сваёй не выходзіць даўно. СЬЦІПЛАСЬЦЬ Прыйшло на паштамт Варшавы аднекуль здалёк, з-за сьвету, пісьмо, на ім адрас цікавы: “Найлепшаму ў сьвеце паэту”. У роспачы лістаношы: ні прозьвішча, ні краіны. Аднак – заплачаны грошы, і ліст уручыць павінны. Яго не схавалі ў шафу – паслалі адразу Стафу. А Стаф перадаў Тувіму, а той адказаў у рыму: “Ня мне. Мяне не трывожце. Няхай паляжыць на пошце”. І быў начальнік паштовы ў адстаўку сысьці гатовы. Пасьля ад калег у сакрэце зьмясьціў аб’яву ў газеце: “Такі і такі ліст маем. Прыходзьце хутчэй, чакаем”. І што-о? Тут вэрхал усчаўся большы, і ўжо і Варшава, й Ольштын – усе вершапісцы Польшчы – стаяць у чарзе на пошту! АХВЯРЫ СЬВІРЭПЫ Каго ў паэме “Пан Тадэвуш” ня ўражвае пейзаж прыгожы: “Сьвірэпа ў белай грэчцы бурштынам залачае…” З-за той сьвірэпы ўсе прафесары ў адчаі. О, мілы Божа… Спыталі ў пана Крыдла: – А што гэта – сьвірэпа? Крыдл адказаў: – Магчыма, кабета-незачэпа? Спыталіся ў Пігоня – той думае і сёньня. Шукалі ў энцыклапедыях, у каталогах і слоўніках, у старапольскіх трагедыях, у статутах і гербоўніках, гарышчы прайшлі і склепы – нідзе не знайшлі сьвірэпы. І ўжо прадавачкі ў краме, кіроўцы і гаршкалепы гавораць: “Дзякуй, Адаме, мы ўсе – ахвяры сьвірэпы!” УВАГА! НОВЫ ЧАСОПІС! – Што? Вам няма дзе друкавацца? – Няма. – І прападае ваша праца дарма? Ну што ж, прыміце спачуваньні, а я друкуюся штодня. – Калега, а ў якім выданьні? Вы што, рэдактару радня? – Паверыць мусіце ў дзівосы – мяне друкуюць… (цсс!) нябёсы. Вы падыміце ўгору голаў, мае радкі – на ўлоньні хмар, на крылах птушак і анёлаў… – А чым вам плацяць ганарар? – Дажджом вясёлым, залатым, за кожны верш – па дзьве хвіліны, але, калега, толькі тым, хто мае ўзмах крыла – арліны. – Шкад-а-а… А дождж сыпне калі? – Да неба вы не дарасьлі, жыцьцё ў вас на зямлі чаўрэе: віжы, самотныя габрэі, газеты, клазеты, фашысты, камуністы, тыраны, “Кур’ер поранны”; на трон дзярэцца мышаня… Бывайце, клічце пры патрэбе, у нас рэдакцыя на небе, там – цішыня.