Архіў нумароў:

Юрка Голуб

_____________________ Карчма. Паэма-рэтра	ЗБОРЫ Канавязь абівае Ледзяшы з капыта. За армяк – небывала! – Аддаю капітал. Нехлямяжы ў апратцы, Ды, даруйце, ня лох, Каб з забытым пабрацца, Лезу ў лёхі эпох. Паўз муры Радзівілаў, Каля сьвечак Раства, Дзе радзіма радзіла І брыда зарасла. Праз сапежын Дзярэчын, Дзе і вокліч – рэлікт, Дзе нябыту пярэчаць Манускрыпты ральлі. На паўночных азёрах, Ля паўднёвых балот Продак зьнік, як сьцізорык, Сьледу – як не было. Сьлед са скрухі, як смальты, Забыцьцю не аддам, Як прымружаны Мальдзіс, Найвідушчы Адам. Не апошні заморак, Затуляю ў давер. Бач, жаўрук не для корму Зьнізу падае ўверх. * * * – Колькі вёрст да неба? – Ня болей, як тры, бо карчмы не відаць… З мужыцкай гутаркі. Распаўсюдзіў насьмешку На мурле самадур: “Выкінь клічнік на сьметнік, Дзе струхлела ля мур!” Як даўней для Багрыма І ранейшых музык, Над табою ня грымнуў З паднябеснае зык. “Ой, кажане, кажане! Чаму ж ня сеў ты на мяне? Каб я большы не падрос Ды ад бацькавых калёс …” У драпежнае зграі За ахвяру – ягня. Гэй, музыкі, заграйма, Каб карчомку дагнаць! Дастаецца з-пад споду Не заначка – кісет. І махорачны подых Тне душу да касьцей. Дзе анёлак ня шастаў І крумкач не дапяў, Абсыпаешся шчасьцем Ад макушкі да пят. Ды са смакам і толкам Ладзіць з дымам хаўрус У карчомцы з катомкай Самы той – “белы вус”. * * * На хрэсьбінах – усе кумы, На вясельлі – ўсе сваты, А ў карчме – усе браты! Прымаўка. Ля распаленай кафлі Стаў мацюк на дыбы. Стол карчомны пад кайфам Трушчыць куфлям ілбы. У карчме вызначаюць: Хто – капшук, Хто – так-сяк… Першы – значыць – начальнік, А апошні – басяк. У карчме не за розум, А прымаюць – за злот. Выцягаюць (хто ў роздым), Як анучу, на плот. У карчме вырашаюць, Хто зычнейшы за збан: І гайдаюцца шалі Ад гарластых забаў! У карчме прымяраюць І на вока, і густ: Ці праспаўся маральна, Ці гагакаў, як гусь? – Налівай! – Залатоўку! І за коптур трымай! Не слабак на галоўку – Пахваліся трыма. У карчмы пазычайлы Абіваюць парог: Кожны здольны з адчаю Бутлю вокам пароць. Скула сэрца не садніць. Лейцы ў хмельных руках. Заваліся на сані І давай драпака. Як жа вынайсьці раду Сьвет паставіць старчма, Абвяшчаюць ня ўрады – Абвяшчае карчма! Не ў падпечку гісторый, Не пад шатамі вех, Ці ня ў корчмах прасторны Сам сабе чалавек?! У ВАНДРОЎЦЫ Бач, дарога традыцый Не жадна для спакус. У ясьлях нарадзіўся Боскі хлопчык Ісус. Што датычыць … Дык аўтар Не зьявіўся “з калёс”. Ахрысьцілі ў …тэатры: Так дасьледчык данёс. Сэнс згаданых гіпотэз: Граў тэатр. А царква Стала ў Зэльве ж употай На ягоны развал. І адсюль вынікае; З часу ўласных хрысьцін Аўтар ведае камень Кожны з гэтых мясьцін. Ды давайце ня будзем Адхіляцца ад тэм, Не падлеглых аблудзе, Як сучасны гарэм. І спытаемся ў старца, Што ня ўшчэнт скарчанеў: – Ну, дык хто пастараўся Нарадзіцца ў карчме? Звыклы дзіву давацца: – Метрык гэткіх няма… Нараджалі на пляцы… Нараджала турма!.. Лёс каму як паверне… Ноч карчме не займаць. А пры ёй, дайце веры, Не ку-гак-нуў зямляк. Сьпіс касьцельны і дзячы Тых у ласку загроб, Хто схіляліся ўдзячна, Падстаўляючы горб. А карчомскіх, уласна, Толькі й клікаць бядзе: Бы пярун па іх ляснуў – Ні на вока – нідзе! * * * Сьвет круціла ў дзьве столкі, Як настольнік, карчма І скруціла настолькі: Марна ў пустку крычаць. Пад аншлаг скамароха І пяшчоту цыгар Стол пад закусьсю рохкаў, Вус засмольваў цыган. Як півоня – карчмарка Ад увагі старон: Спагадае ім чарка, Не зважае Арон! Прэч сумневы да д’ябла! Побач вера на цуд! І ад яблыні яблык Не адкоціцца ў кут. Як дзяцюк пасьля пытлю, У пабелцы з нябёс Час пітны і іспытны Корчмы ў памяць занёс. ЗЭЛЬВЕНСКІ КІРМАШ XVIII ст. Толькі і балю, што ў карчме. Прымаўка. Храп на торжышчы коней. Жарыць жарсьць. Жарабцы. Старгаваў – і акольна У галопе купцы. Кошты коням салёна Безпадстаўна скідаць. Толькі жніўню саломы На вазы не шкада. У блішчастай вуздэчкі У заклёпках метал. Жарабцу недарэчна Морду шлях заматаў. Гандляру – гандлярова. А загоншчык-цыган Зазірае ўсё роўна Да карчмаркі ў саган. З па-за сьвету і ў Зэльву Покуль пёрся праз стэп, Тут ня пусткаю зеўраў Брагай змораны склеп. У дрымоце кубельцы: Будзе з чым пагуляць. На асклепкі ня б’ецца Нападоймішча гляк. Тут і корку, і дубу Не ў пяршынку – паход. Ячмяню – дык на згубу, Пітаку – для выгод. Дзеля прагі цыганскай На замах бізуна Стала пані на ганку, Як за страту цана. Штосьці жміндзіцца пані Чужаземцу ня ў масьць! Як манашка з плябані, Што і глянуць ня дасьць. І зайздросную глотку Сьціснуў смагі сілок, Ды ня згоніш ахвотку, Як калісь – на хапок! Мае, бачыш, за гонар Так паставу трымаць: Салавей па-за Горнай Задыхнуўся -- і спаць. Ды ў натуры шалёнай Не тутэйшы завод, І з гляка ашаломна П’е гуляка на звод. “На бітым гасьцінцы каршомка стаяла. А ў той каршомцы ды два чужаземцы. Адзін чужаземец гарэлку купляе, Другі чужаземец дзеўку намаўляе. Дурна дзеўка была – паслухала. Села на каляску і паехала. Вязьлі, вязьлі дзеўку цёмнымі лясамі. Прывязалі дзеўку да сасны касамі. Выкрасалі агню з белага краменю. Запалілі сасну зьверху да карэньняў. Як сасна гарэла – дзеўка гаварыла. Як сасна згасла, та дзяўчына сьціхла. Хто ў лесе начуе, няхай пачувае, Па заходзе слонца ў каршму не пушчае. Бо тая каршомка вельмі згубіцелька, Та згубіла дзеўку за мёд, за гарэлку.” КАПЦЁЎКА ХІХ ст. 10 студзеня 1863 году на Ваўкавыскім тракце ў паселішчы Капцёўка Гродзенскага павету сялянскі хлопчык Адам Вашкевіч і адстаўны салдат Міхась Садоўскі знайшлі два пакеты. Ня ўмеючы чытаць, Садоўскі зьвярнуўся да дзячка мясцовай царквы, які “прачытаўшы, сказаў, што гэта паперы бунтоўныя, адна з іх “Мужыцкая праўда”, а другая – “Гутарка”, у якіх напісана, каб ня слухаць нікога з начальства і быць з сякерамі, нажамі і іншай зброяй.” Паводле Г. Кісялёва “З думай праБеларусь”. Раздрапежаны раптам, Вецер лапай грабе Ваўкавыскага тракту Брукаваны хрыбет. У карчомцы Капцёўкі Рукі грубцы прыткнуць, Нібы дацца наўцёкі У змалечаны кут. Мастаўляны. Абрысы. Якушоўка прыгод. Сам ля грубкі абрынься У салодкі прыгон. Ды прыцьмелым акенцам Край заплечны міргаў, Як пасьля Вітажэнцу Ў святаянскіх мурах. За карчмою парожняй З хлапчуком адстаўнік І надыбалі з прошвай Знайды пук патайны. “Мы – галовы асловы: Я – дзічок, ты – смарчок.” А вердыкт адмысловы Даў паперам дзячок. “Наша жытка – сабача”, – Служка ў тэксты пранік, – И отсюдова значит: Их писал бунтовщик.” …А ў палацы ня зімна. Здольны зьверху караць, Губернатар Назімаў Церабіў акуляр. Дзе паўстанцкае вусьце? Вострыць гнеў асьцюкі… Вузка гадзяцца вусны: “Дзе-цю-кі? Дзецюкі!” …У дзьве тысячы трэцім Гадавіна якраз, Як пад іскраю трэснуў Заняволены край. А карчомкі, як сьведкі, Аніякіх прыкмет. Толькі ходзе ў адведкі Да яе Пракавет. ЛАША ХХ ст. Дзе духоўнік царкву ставіць – там пан корчмы ладзіць. Прымаўка. Дзе Лашанская воласьць Грэбла попел і пыл, Меўся голас і волас На звычайны капыл. Не ў пярэстых задворках, А царквы насупроць Люд тутэйшы на морак Забываўся шматкроць. І ня дзіва – дзе храмік Вывеў боскі сьвятар, Люд і зрэбны, і крамны Звыкла клікаў карчмар. І ня лёгкаю хмаркай (З-за асадзістых лет) Наплывала карчмарка На мужчынскі імпэт. І мілосна, як цыцку, Мацаў кварту дзяцюк, Хіба толькі ня ціўкаў, А капейка цю-цю! І каму давялося Зьведаць любчык да дна, Меў навукі па досыць, Скуль і бездань відна. Заграбастала жытка За кішэнь і каршэнь. Стала чарачка плыткай І дзіравай кішэнь. “Кажуць людзі, што мой муж п’е, А зноў муж з карчмы ідзе. Прапіў каня варанога І ідзе дахаты па другога. Ой і прапіў каня шынкараццы, Ідзе дамоў дай ні каецца, Ідзе дамоў дай ні каецца, Дай мілаю ўсё хваліцца. Мілая мая, выкуп каня, Як ня выкупіш – ня будзеш сама. Як выкупіш – любіць буду, А ня выкупіш – біці буду. Мне твая бітва – ня першына: На маіх плячах – цяромшына. Плячыма акно адчыняла, Праз акенечка уцякала, У вішнёвым саду начавала Дый з кукоўкамі кукавала, З салавейкамі шчабятала.” Дзе Лашанская воласьць, Песень зьзяў Задыяк. Тут караскаўся волат Не з карчомкі, аднак. Навакольныя краскі Зачыналі адлік. Верагодна, што Карскі Браў з карчмы чарнавік. Нездарма ў “Беларусах”: “Ой чуць, маці, чуць, ………………………. Вясёлая там вулачка, Куды яны йдуць.” У Пальміры Паўночнай На Смаленскіх кладах Вы прымружылі вочы… …Лаша. …Вечнасьць. Шкада. Раптам скрыпачку возьме З Лашы дзед Апанас – І адразу завозна І карчомна для нас. ВЯРТАНьНЕ ХХI ст. Блукаючы па Беларусі ў часе, я аднойчы забрыў у карчму каля невялікага мястэчка на цяперашняй Гарадзеншчыне. Б. Пятровіч, “Карчмапрыдарозе”. У карчме пры дарозе, Дзе ня рай, дык раёк, Тут у крозе – ня ў бозе – Гаманы ручаёк. Напачатку стагоддзя, Нібы лісьцік з карча, Нібы роўня прыгодзе, Зноў паўстала карчма. “Капыта залатога”* І “Раскошы”* хвала – Як ахвяра былога – Не змаглі захаваць. І дарэмна шукае Іхні дым сьледапыт. Не стаяць над шляхамі І “Раскоша” й “Капыт”… Час бязьлітасна падкі, Каб датла разбураць. Каб уласныя спадкі Потым грэшна зьбіраць. * * * Не вяртаемся конна. Пры выпадку адзнач: За гадзіну з-пад Коўна Прылятае ліхач. А на гродзенскай вулкі Выгінастым канцы, Дзе ня цесна, ня мулка, Правяць рэй малайцы. З Ласасянскай дубровы Хмеліць іх салавей, І карчма ім – ня бровар: Не дае салавець. А хто ласы ў папасы, Бахус тым -- не карчмар: Пагражае ня пасам, Лічыць сквапна навар. Але ў нашай нагодзе Аўтар, нібы на зьдзек, Грымнуў Бахусу: – Годзе! І пазбавіў надзей. І як вынік заявы: Творца тэм і паэм Раптам чуе на яве, Як “Раскоша” пяе. “Капыта залатога” Стайня зорам іржэ. Мкнуць Пегасы да Бога, Хоць да стога бліжэй. Цікавостка на сподзе: Любны сэрцу зямляк – Весялун па прыродзе І ня скнара, аднак. Сузіральнік карчомны І чаляднік прыгод, У карчме, як у чоўне, Не сплывае на звод. * * * Нешта зноў распусьцілі Сантыменты капеж. Намякаюць у стылі: “Дык няўжо не нальеш?” Ці нячысьцік накаркаў, Нібы нашы пісцы? Клікнеш, браце, карчмарку – І паэме – капцы! 2003, 2008 гг. .